Þjóðólfur - 11.01.1901, Blaðsíða 1

■
ÞJÓÐÓLFUR
53. árg.
Reykjavík, föstudaginn 11. janúar 1901.
Nr. 3.
Biðjið ætíðum
OTTO MÖNSTED’S
danska smj örlíki
sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og smjör.
Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og byr til óefað hina beztu vöru
og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
Lærði skólinn
á öldinni sem leið.
Um aldamótin i8cx>—1801 var fyrir 13 árum
búið að flytja Skálholtsskóla til Reykjavíkur í
hús,1 sem skólanum var reist þar árin 1786 og
1787, og árið 1801 var Hólaskóli einnig fluttur þang-
að. Síðan hefur ekki verið nema einn lærður skóli
hér á landi. Skólahúsið stóð á Hólavelli og var
frá upphafi óvandað og kalt. Var það og farið
að hrörna um aldamótin, þó að ekki væri gam-
alt. Þó var skóli haldinn þar þangað til 1804,
en þá ver húsið orðið svo hrörlegt, að þar var
ekki líft framar, og lagðist skólahald niður vetur-
inn 1804—1805. Mjög er illa látið af þessum
„Reykjavíkurskóla hinum fyrra". Aðbúð allri var
mjög ábótavant, svo að margir piltar biðu heilsu-
tjón, kennslan fór í ólagi, skölastjóri Gísli Þórð-
arson Thorlacius var hniginn aðj aldri og kröptum.
Þegar skólanum var ekki framar vært í hús-
inu á Hólavelli, bar nauðsyn til að sjá honum
fyrir viðunandi húsnæði. Trampe amtmaður, sem
um þær mundir bjó á Bessastöðum, bauð þá að
standa af íbúðarhúsinu þar leigulaust handa skól-
anum, og tók stjórnin því fegins hendi. Var þá
ákveðið með konungsúrskurði (17. maí 1805), að
skólann skyldi flytja að Bessastöðum og hafa hann
þar fyrst um sinn, þangað til komið yrði betri
skipun á skólann. Skyldi skólinn á Bessastöðum
bæði búa menn undir vanalegt stúdentspróf og
um leið veita lærisveinum svo mikla tilsögn í guð-
fræði, að þeir yrði færir um að taka að sér prests-
embætti. Skyldi skólastjóri hafa á hendi guð-
fræðiskennsluna og kallaður lektor (lector theo-
logiæ). Fyrsti lektor var Steingrímur Jónsson. sá
er síðar varð biskup. Var skóli settur á Bessa-
stöðum haustið 1805, og þar var hann í 41 ár,
til 1846.
A Bessastöðum leið skólanum að mörgu leyti
vel. Að vísu var aðbúðin ekki sem bezt. Hús-
rúmið, sem skólanum var ætlað, var lítið, að
eins 2 kennslustofur auk borðstofu og svefnher-
bergis. Skólanum varð þvl ekki skipt í fleiri
bekki en 2, af því að kennslustofur vantaði, og
urðu piltar að öllum jafnaði að vera 3 ár í hvor-
um bekk, því að skólatlminn var vanalega 6 ár.
Þetta var óheppilegt fyrir kennsluna. Ráðsmennsk-
an eða brytastarfið fór opt 1 ólagi, einkum framan
af, svo að til vandræða horfði. En skólinn var
svo heppinn að fá góða kennslukrapta. Stein-
grímur Jónsson, hinn fyrsti skólastjóri á Bessa-
stöðum, var mesti ágætismaður, hinn liprasti kenn-
ari og hafði gott lag á skólastjórn. En skólinn
naut hans eigi lengur en 5 ár. Þá var honum
veitt Odda prestakall á Rangárvöllum. I hans
stað var settur árið 1810 Jón Jónsson, sýslumanns
1 Borgarfirði Eggertssonar, og fékk hann veiting
fyrir lektors embættinu árið 1815; var hann slðan
lektor alla þá tíð, sem skólinn var á Bessastoð-
um. Hann var skyldurækinn maður og vel lát-
inn, en eigi mun hann hafa verið jafnoki fyrir-
rennara síns að stjórnsemi eða kennslugáfum. Af
kennurum þeim, sem við skólann voru, nægir að
nefna Hallgrím Scheving, Sveinbjörn Egilsson og
Björn Gunnlögsson. Kennarar voru 2 framan af
auk lektors (til 1822), en síðan 3. Á Bessastöð-
um var skólinn út af tyrir sig, laus við öll óholl
áhríf utan að. Þetta studdi mjög að góðu sam-
lífi milli pdta sjálfra og milli pilta og kennara og
var ómetanlegur kostur við skólann.
Helzti gallinn á Bessastaðaskóla var fófginn
1 fyrirkomulagi hans. Honum var ætlað að vera
tvennt í einu, lærður skóli og prestaskóli, og
Þetta tvennt gat ekki vel farið saman. í slfkum
skóla hlaut guðfræðin að taka allt of mikinn tíma
ftá öðrum kennslugreinum, til þess, að skólinn
gæti náð því takmarki, sem lærðum skólum er
ætlað að ná. Náttúrusaga og eðlisfræði varð eigi
kennd og ?kki var heldur neinn tími til að veita
piltum undirstöðu í nýju málunum nema dönsku.
Jafnvel móðurmálskennslan varð að sitja á hak-
anum fyrir guðfræðinni. Og þó gat guðfræðis-
kennslan aldrei orði?) nema kák, bæði af því að
piltar urðu að læra svo mörg frumfræði frá rót-
um og höfðu því lítinn tíma til guðfræðinnar og
af því að þeir voru ekki enn orðnir nægilega
þroskaðir að aldri og þekkingu, til þess að guð-
fræðisnámið gæti borið nægilegan ávöxt.
ollum þeim, sem að skólanum stóðu, var það
Ijóst, að hann þurfti umbóta við. En talsverðir
annmarkar voru á að bæta skólann á Bessastöð-
um. Var því það ráð tekið að flytja hann til
Reykjavíkur, Kom út um það konungsúrskurður
7. júní 1841, og átti stjórnarráð háskólans að búa
undir reglugerð handa skólanum. Af ýmsum
ástæðum varð þó dráttur á framkvæmd þessa
konungsúrskurðar þangað til 1846. Þá kom út
reglugerð til bráðabirgða handa skólanum 30.
maí 1846 og um haustið settist skólinn að í húsi
því, sem reist hafði verið handa honum og hann
síðan hefur búið í. Eptir reglugerðinni var skól-
anum skipt í 4 bekki, og skyldu piltar sitja 2 ár
í hverjum, nema 1 næst neðsta bekk 1 ár. Skóla-
tíminn var því áætlaður 7 ár. Kennslan var
bætt, þannig að 4 námsgreinum var við aukið,
þýzku, náttúrusögu, eðlisfræði og íslenzku, og auk
þess var piltum gefinn kostur á að velja um, hvort
þeir vildu heldur læra hebresku eða þá annað-
hvort ensku eða frönsku. Áður hafði skólinn ekki
staðið lengur en 8 mánuði á ári, en nú var tím-
inn lengdur um 1 mánuð. Upphaflega átti skól-
inn að standa 1 sambandi við sérstakan presta-
skóla, en því var þó slegið á frest að stofna þenn-
an skóla, þangað til reynslan hefði sýnt, hvernig
hið nýja skólafyrirkomulag gæfist. Hið nýja skóla-
hús var mjög vandað og samsvaraði fyllilega
kröfum þeirra tfma. Jafnframt var kennurum
fjölgað um 1; skvldi vera auk skólastjóra 1 yfir-
kennari og 3 undirkennarar. Þá var og settur
söngkennari við skólann og 1848 var sérstakur
kennari Settur í náttúrusögu. Fyrsti skólastjóri
við Reykjavíkurskóla hinn síðara var Sveinbjörn
Egilsson.
Við þetta skólafyrirkomulag bj^ skólinn þang-
að til 1850. Þá komst á ný skólaskipun í Dan-
mörku, sem kennd er við Madvig, og sama ár 12.
júll 1850, staðfesti konungur nýja reglugerð fyrir
hinn lærða skóla 1 Reykjavík. Reglugerð þessi^
var í öllu verulegu samin eptir reglugerð hinna
dönjsku skóla (konungúrsk. 6. maí og augl. 13 maí
1850), en þó með þeim breytingum, sem við þótti
eiga, eptir því sem til hagaði á Islandi. Skóla-
tíminn skyldi vera 6 ár og skólanum skipt í 4
bekki; áttu piltar að vera 1 ár í 1. (neðsta) bekk
og 2. bekk, en 2 í 3. og 4. bekk; jatnframt var
meira heimtað til inntökuprófs. Skólaárið skyldi
ná frá 1. okt. til 30. sept. sem áður. Af hinum
nýju málum skyldi kenna dönsku og þýzku
í 3 hinum neðstu bekkjum, og gefa piltum þeim,
sem vildu, kost á tilsögn í frönsku og ensku, en
þau mál voru ekki skyldugreinar. Hebreska var
og felld burt sem skyldugrein, en þeir piltar, sem
vildu, áttu að geta fengið tilsögn í henni. Auk
dönsku og þýzku skyldu piltar lúka við landafræði
og náttúrusögu í 3. bekk og taka burtfararpróf í
þessum 4 greinum við lok 3. bekkjar. Grísku-
kennsla skyldi byrja í 2. bekk og halda áfram
gegnum allan skólann; eðlisfræði skyldi að eins
kenna í efsta bekk. Islenzku, latínu, trúarbrögð,
sögu og stærðfræði skyldi kenna í öllum bekkjum.
Við lok 4. bekkjar skyldi halda síðara hluta burt-
fararprófs í öllum þeim skyldugreinum, sem kennd-
ar voru í 4. bekk. Auk þess skyldi veita piltum
tilsögn í skript, teiknun og söng, og í leikfimi,
þegar því yrði við komið.
Þessi reglugerð hélzt í öllu verulegu óbreytt
þangað til árið 1877. Árið 1851 var bætt við 1
föstum kennara, svo að þeir urðu alls 6 með
skólastjóra og yfirkennara, og 1857 var settur sér-
stakur leikfimiskennari.
Árið 1875 var eptir tillögu alþingis sett nefnd
til að íhuga skólamál landsins (Pétur biskup Pét-
ursson, Þórarinn próf. Böðvarsson, rektor Jón
Þorkelsson, dr. Grímur Thomsen og skólastjóri
Helgi Helgason). Nefndin samdi frumvarp til
nýrrar reglugerðar handa lærða skólanum, er var
staðfest með nokkrum breytingum af konungi n.
júlí 1877. Þessi reglugerð takmarkaði mjög kennsl-
una í latínu og nokkuð í stærðfræði, en jók apt-
ur kennsluna í nýju málunum. Skólanum skyldi
skipt í 5 bekki og piltar vera 1 ár í hverjum, nema
2 í efsta bekk. Öll nýju málin, danska, þýzka,
enska og franska, skyldu vera skyldugreinar;
dönsku og frönsku skyldi kenna í öllum bekkjum,
ensku i 4 neðstu bekkjunum og þýzku í efsta
bekk. Eðlisfræði skyldi byrja ( 3. bekk og halda
síðan áfram gegnum alla hina efri bekki. í 4.
bekk skyldi lúka við þessar námsgreinar: stærð-
fræði, landafræði, náttúrusögu og ensku. En við
burtfararpróf efsta bekkjar skyldi reyna í þessum
greinum; íslenzku, dönsku, frönsku, þýzku, latínu,
grísku, trúarbrögðum, sögu og eðlisfræði ásamt
stjörnufræði.
Að þessari reglugerð hefur skólinn búið síð-
an 1877, þó með nokkrum óverulegum breyting-
um. Árið 1879 var efsta bekk skipt í sundur í
2 sérstaka bekki, og 1883 voru gerðar þær breyt-
ingar, að náttúrusaga skyldi kennd í 2.—4. bekk
og eðlisfræði að eins í 2 efstu bekkjunum, og að
hafa skyldi skipti á frönsku og þýzku, þannig að
þýzka skyldi kennd í öllum bekkjum, en franska
í 2 efstu bekkjunum
Árið 1879 var einuni föstum kennara bætt
við skólann og á árunum 1886—1893 var sérstak-
ur kennari í sagnfræði. Árið 1900 bættist við einn
„aukakennari". Með honum eru nú auk rektors