Þjóðólfur - 20.11.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 20. nóvember 1903.
Æ 47.
Ofna og eldavélar
s e 1 u r
Kristján Þorgrímsson,
Fjörutíu ára
ríkisstjórnarafmæli
konungs vors 15. þ. m. var ekki stór-
kostlega hátíðlegt eða viðhafnarmikið hér
í höfuðstaðnum. I flestum skólum mun
samt hafa verið gefið »frí« frá kl. 4 e. h.
á laugardaginn til jafnlengdar á mánudag,
og á sunnudaginn var flaggað almennt í
bænum. En að öðru leyti voru lítil há-
tíðabrigði, Þó var landsbankahúsið lýst
upp (»illuminerað«) mjög smekklega um
kveldið og hafði bankastjóri Tr. Gunnars-
son gengizt fyrir þvf. D. Thomsen kon-
súll lýsti og íbúðarhús sitt að nokkru
og sömuleiðis Gunnar kaupm. Einarsson
hús sitt, hátt og lágt, en önnur lýsing
til hátíðabrigða var ekki teljandi hér 1
bænum. Veður var hið bezta um daginn,
lygnt en kalt nokkuð. Lék lúðrafélagið
nokkur lög á horn um miðjan daginn,
en þá er einnig allt upptalið, er kon-
unginum var til dýrðar gert af Reykja-
vfkurbúum, og mun mörgum hafa þótt
helzt oflítið, en sú er bót í máii, að
konungur kvað hafa mælzt til, að eng-
in sérstök hátíðarhöld yrðu í Danmörku
i minningu þessa afmælis. En ei að síð-
ur hefði átt vel við, að bæjarbúar hér
hefðu sýnt einhvern meiri lit á því, að
minnast þessara 40 rfkisstjórnarára Krist-
jáns 9., sem að flestu leyti hafa verið
framfara- og þroskaár fyrir þjóð vora, og
á aukið pólitiskt frelsi ekki hvað minnst-
an þátt í þeim framförum. En þótt við-
höfnin á afmæli þessu væri lítil hér í
höfuðstaðnum, þá er enginn efi á því, að
allur þorri hinnar íslenzku þjóðar sendir
hinum háaldraða konungi hlýjustu og hug-
heilustu heillaóskir á þessu fágæta afmæli
með innilegu þakklæti fyrir alla velvild
hans til þessa lands, er meðal annars hef-
ur nú síðast komið fram í því, að veita
oss þá sjálfstjórn, er vér treystum, að
verði landi og lýð til hamingju og far-
sældar.
Búnaðarritið
ogr
starfsmenn landsbúnaðarfélagsins.
Eg er nýbúinn að fá nýjasta hepti Bún-
aðarritsins (17. árg. 3. hepti), og hef blað-
að dálítið í þvl. Eg leitaði þar árangurs-
laust að nýtilegri búnaðarhugvekju. Rit
þetta heftir ekki rúm fyrir þær nú orðið,
síðan það varð svo umfangsmikið og svo
fínt, að það hefur þing sér, embættismenn
með föstum árslaunum, og nokkra tugi
þúsunda handa á milli árlega. Það er
auðvitað gott og blessað, að fá skýrslur
og reikninga félagsins og búnaðarþings-
tfðindi, en betur kynni eg við, að reikn-
ingarnir og málalengingarnar um þá væru
prentaðar sérstaklega, en ekki í miðju
búnaðarritinu. Það væri aðgengilegra.
Við sveitakarlarnir viljum hafa í Búnaðar-
ritinu fræðandi og leiðbeinandi ritgerðir
um búnaðarmálefni, eitthvað sem við get-
um lært af. Eg hafði að vfsu skemmt-
un af að lesa ferðasögu forseta í 2 næst-
sfðustu heptum ritsins, þvf að hún er fjör-
lega skrifuð, en fremur lítið gagn þóttist
eg hafa af henni haft, er eg var búinn
að lesa hana. Og datt mér í hug, að
eins hefði því verið varið með förina
sjálfa, að hún hefði verið til meiri skemmt-
unar fyrir forsetann, en til gagns fyrir
félagið. Að vísu lasta eg ekki svo mjög
slíkar yfirreiðir stjórnendanna, en eg held
samt, að þær séu fremur gagnslitlar. Eg
hef alltaf haft svo dæmalaust litla trú á
gagnsemi þessara skoðunarferða og eptir-
litsferða búfræðinga og ráðanauta yfirleitt.
Eg þekki það svo mikið af eigin reynd, og
veit, að árangurinn af því er opt ekki
annar en sá, að sendimennirnir létta sér
upp og hresssast til heilsunnar, og að
bændurnir fá tækifæri til að votta félag-
inu velþóknun sína, með því að taka vel
á móti sendimönnunum borgunarlaust.
En bara að það komi þá fram í ferða-
kostnaðarreikningum þessara manna. Eptir
því sem ráða má af slðasta hepti búnað-
arritsins, virðist það að minnsta kosti
ekki koma fram t reikningum Guðjóns
kynbótaráðanauts Guðmundssonar. Hann
virðist ekki njóta gestrisni landsmanna,
því að fæðispeningar hans eru 4 kr. á
á dag, og kostnaður allur að meðaltali á
dag 7 kr. 31 eyrir. Hinsvegar reiknar
Sigurður ráðanautur sér ekki nema 87 a.
í fæðispeninga á dag, og kostnaður allur
er hjá honum að eins 3 kr. 37 a. að með-
altali á dag. Endurskoðunarmenn taka
það einnig beinlínis fram (bls. 228) að
hann láti félagssjóð auðsjáanlega að mun
njóta þeirrar gestrisni, er landsmenn sýna
honum (o. Sigurði). Það er að eins for-
seti einn, sem dýrari er samtals á dag en
Guðjón (9 kr. 76 a.), en hann kemst þó
af með næstum x/4 minni fæðispeninga
en hann, og geta endtirskoðunarmenn
þess, að forseti sýnist þó hafa ferðazt með
fullri risnu. En stjórnin afsakar þetta
með því, að Guðjón hafi »sett það sem
óhjákvæmilegt skilyrði fyrir að ganga í
þjónustu félagsins þetta 2 ára skeið* að
hafa 4 kr. í fæðispeninga á dag. Það er
nú að vfsu afsakanlegt, þótt félagið í
fyrstu meðan það þekkti ekki mann-
inn, en hélt að fengur væri f honum,
gengi ekki frá þessuvn skilyrðum. En
nú má sjálfsagt ganga að því vísu, að
félagið láti ekki eptirleiðis setja sér stól-
mn fyrir dyrnar af manni þessum, sem
eg fyrir mitt leyti hef lítið álit á sem kyn-
bótamanni. Að minnsta kosti hef eg
heyrt sveitunga mína tala um, að þeir
hafi harla lítið grætt á því að leita ráða
nauts þessa, að þvf er kynbætur snertir. En
það getur vel verið, að maður þessi sé
ekki svo illa að sér til bókarinnar, en
sem praktiskur búvitsmaður held eg, að
hann sé ekki upp á marga fiska. En
búfróða, praktiska menn, verður landsbún-
aðarfélagið að hafa í þjónustu sinni, menn
sem bæði skilja og vilja skilja, hvernig
við búandkarlarnir eigum að fara að því
að rétta við búnað okkar, menn, sem eru
starfa sínum vaxnir, velviljaðir okkur bænd-
unum, hispurslausir og blátt áfram við
hvern sem í hlut á. Þeir verða að setja
sig inn f hugsunarhátt okkar bændanna,
lifa svo að segja okkar lífi, til þess að
þeim geti orðið nokkuð verulegt ágengt.
Að senda til okkar vindtroðna golubelgi
sem allt þykjast vita, og líta fyrirlitningar-
augum á allt okkar strit og stríð, með
öllum þess erfiðleikum, er ekki til neins.
Við skiljum þá ekki og fyrirlítum leið-
beiningar þeirra, af þvf að okkur finnast
þær ekki á viti byggðar, og af því að
menn þessir kunna ekki að umgangast
okkur og við ekki þá. Við bændurnir
hljótum að gera kröfu til þess, að lands-
búnaðarfélagið vandi vel val þeirra manna,
er það felur á hendur að leiðbeina okkur
í hverju sem er, eða köma á fót þarf-
legum framkvæmdum meðal vor. Séu
þeir menn, sem félagið hefur í þjónustu
sinni, ekki til þess starfa fallnir, sem þeir
eiga að leysa af hendi, þá skellur skuldin
á félaginu, og óánægjan með störf þess
og framkvæmdir fer þá vaxandi meðal
þjóðarinnar. Eg heyri nú þegar marga
hafa horn í síðu félagsins og finna því
hitt og þetta til foráttu, meðal annars, að
fé þess sé ekki hyggilega varið, gangi of
mikið til fastra launa og óþarfa ferðalags,
að stjórn þess hafi ekki næga þekkingu í
búnaðarmálum, að lítt verði vart fram-
kvæmda þess, þótt það hafi mikið fé
handa á milli o. s. frv. En þessar að-
finnslur og fleiri, tel eg fyrir mitt leyti
naumast á gildum rökum byggðar, þótt
dálítið sé hæft í þeim flestum. Eg er
sannfærður um, að stjórnin vill standa
sem bezt í stöðu sinni, og hefur gert það
að mörgu leyti, eptirþvfsem eghefþekk-
ingu á, en það er erfitt að gera svo öll-
um lfki. Vandasamast er að hafa nógu
strangt eptirlit með, að starfsmenn félags-
ins gæti skyldu sinnar og geri gagn, er
samsvari þvf, sem þeir bera frá borði.
Það er lífsskilyrði fyrir félagið, að hafa
góða og ötula starfsmenn í þjónustu sinni.
Og reynist þeir vel, á að launa þeim
sómasamlega, en reynist þeir illa, á fé-
lagið að víkja þeim úr þjónustu sinni.
Það má ekki sigla með lík í lestinni, má
ekki láta lítt nýta, óheppilega starfsmenn
spilla áliti félagsins, og vekja kurr gegn
því meðal landsmanna. Það hefur ekki
ráð á þvl. Svo finnst okkur bændunum,
að félagsstjórnin verði að skinna dálítið
upp Búnaðarritið, svo að einhver veigur
verði í þvl. Við skiljum ekki annað en
að félagið hljóti að hafa efni á þvf, jafn-
mikið fé sem það hefur undir höndum.
En hyggilegt þótti mér það af þinginu,
að koma í veg fyrir, að fleiri fastir ráða-
nautar en þeir tveir, sem nú eru (Einar
Helgason og Sig. Sigurðsson), yrðu settir
á föst laun í félaginu. Það er ekki vfst,
'nversu félagsstjórnin hefði orðið heppin í
valinu á þessum 3. manni. En lfklega
rekur að þvf síðar, er félaginu vex meir fiskur
um hrygg, að fjölgun ráðanautanna verði
nauðsynleg. Og er þá vonandi, að valið
Jendi á vel hæfum manni, sannarlega bú-
fróðum, praktiskum framkvæmdarmanni,
en ekki á hálfmenntuðum uppskafning, er
verði til athlægis hjá okkur alþýðumönn-
unurn fyrir mont og hégómaskap.
2/tz 1903.
K a r 1 í k o t i.
Heimsmál.
IV.
Við orðavalið í esperanto hefur þess
verið gætt, að málið yrði allra flestum sem
auðveldast. Þeir orðstofnar, sem teknir
eru ttpp í esperanto eru þrennskonar.
Fyrst eru þeir, sem orðnir eru algengir í
flestöllum rnálum Norðurálfunnar og því
þegar kunnir miklum hluta mannkynsins;
slíkir orðstofnar eru teknir upp óbreyttir
að öðru en því, að þeir eru færðir til
stafsetningarmálsins t. d. pol itiko, tele-
grafo, apoteko, komedio, dokt-
o r o o. s. frv. Þar sem ekkert orð hefur náð
þvf að verða algengt meðal þessara mála
(internationelt), þá hefur það orð verið val-
ið, sem fundizt hefur í sem flestum þeirra
t. d. 2—3 hinum helztu og þannig verið
sem flestum þegar kunn. Þau orð, sem
finnast t. d. bæði 1 ensku og frönsku eru
þegar kunn miljónum manna. Allir þeir,
sem kunna þessi mál, þurfa því ekkert að
hafa fyrir að læra þau. Loks eru ýms
smáorð, sem eru sitt á hvern veg í öll-
um málum, tekin flest úr latlnu með því
að hún er kunn flestum lærðum mönnum
í öllum löndum.
Orðmyndun í esperanto eða myndun
nýrra orða af þeim stofnorðum, sem fyr-
ir eru, er ákaflega einföld og haganleg.
Um 30 smáörð, sem öll hafa vissa merk-
ingu, má nota til þess að breyta þýðingu
orðanna á margan veg og auka þannig
orðafotðann ákaflega mikið. Eittafþess-
um smáorðum er m a 1, er nota má til að
tákna með mótsetningu. Bona er góð-
ur, m a 1 b o n a verður þá vondur, b e 1 a er
fagur, m a 1 b e 1 a ljótur o. s. frv. Þetta
eina smáorð sparar manni þvf að muna
feiknamörg orð; ef maður þekkir orðin
heitur, stór, feitur langur o. s. frv., þá
þarf maður ekki að læra ný orð til þess
að vita, hvað kaldur, lítill, magur, stutt-
ur er o. s. frv. Smáorðið in táknar
kvennkyn t. d. viro karlmaður, virino
kvennmaður; p a t r o faðir, patrino móðir,
amiko vinur, amikinovinkona, cevalo
hestur, cevalino hryssa, hundo hund-
ur, h u n d i n o tfk o. s. frv. Smáorðið i 1
merkir verkfæri t. d. kombi að kernba,
k o m b i 1 o kambur (verkfæri til að kemba
með); kudri að sauma, kudrilo nál;
tondi að klippa, tondilo skæri,
tranci að skera, trancilo hnífur o. s.
frv. Þetta mun vera nóg til að sýna, að
í esperanto má komast af með að muna
margfalt færri sérstök orð heldur en 1
öðrum málum, án þess þó að málið verði
ófullkomnara og orðfátækara. Það er
þetta, sem kalla má mesta kostinn við
mál þetta.
Af því, sem nú hefur verið sagt, má
sjá, að léttara er að læra esperanto en
önnur mál. Þeir, sem kunna 2—3 hinna
helztu mála Norðurálfunnar þurfa ekki
lengri tfma en 2—7 daga til að læra það,
en þeir, sem ekki kunna önnur mál en
móðurmál sitt, 1—2 mánuði; þetta hefur
reynslan sannað. Það eru til ótal vott-
orð og umsagnir manna úr öllum áttum
um það, hve auðvelt þeim hafi fallið að
%
i
Leikfélag Reykjavíkur leikur 5Hermannagletturnar‘ og ,Apann‘ á sunnudagskveldið kemur * g*ð£g**