Þjóðólfur - 12.08.1905, Qupperneq 2

148
ÞJÓÐÓLFUR.
lína kr. 88,000,00. Áætlað alls af um-
boðsm. félagsins kr. 878,500,00.
Sé þetta eptir fyrgreindum mælikvarða
reiknað sem árlegt gjald í 20 ár eru það
á ári kr. 65,887,50.
Árlegur reksturskostnaður er eptir áætl-
un umboðsmannsins kr. 106,692,00. Árs-
kostnaður alls kr. 172,579,50.
Nefndin er öll á einu máli um það, að
ekki væri tiltækilegt að ganga að þessum
kjörirm, þar sem kostnaðurinn er svo mik-
ill, og meiri hluti nefndarmanna auk þess
taldi vafasamt, að þetta reyndist vel, auk
þess sem fyrirsjáanlegt var, að leggja
þurfti mikið af landlínum frá þessum út-
nesjastöðvum, ef landið ætti almennt að
hafa gagn af þessu fyrirkomulagi.
Til þess var ætlast, að tekjur allar af
loptritunum rynni í landsjóð, en rekstur
loptritans átti svo stjórn landsins að ann-
ast, og umboðsmaður félagsins vildi eigi
binda félagið til þess að annast rekstur
stöðvanna.
Trygging af hálfu þessa félags hefur
eigi verið framboðin önnur en að land-
sjóður greiddi byggingarkostnaðinn með
árlegum afborgunum, er þá mætti halda
inni, ef illa reyndist, enda er nefndinni
kttnnugt um, að félag það, er hér á hlut
að, er mjög áreiðanlegt í viðskiptum og
að dómi sérfróðra manna lengst á veg
komið allra þeirra félaga, er við loptrit-
un fást, að því er sambandsöryggi og ná-
kvæmni snertir.
Hin önnur tilboð þessa félags eru tal-
in svo ónóg og dýr í hlutfalli við gagn-
semi, að hér þarf eigi frekar að þeim að
vfkja.
Þegar því næst litið er til þeirra til-
boða, er komið hafa fram af hálfu Mar-
coni-félagsins í London, þá er það að
eins eitt af tilboðum þess félags, er kom-
ið getur til álita, sem sé hið fyrsta. Þar
býðst félagið til að setja upp loptritastöðv-
ar á Skotlandi og í'æreyjum og koma
þeim stöðvum í samband við hina 4 kaup-
staði á landinu fyrir {£ 35,000) 637,000
kr. stofnkostnað og áætlar, að árlegur
reksturs- og viðhaldskostnaður verði 4,278
£ — 77>859 kr. á ári. En jafnhliða eða
til vara býðst félagið til að taka að sér
stofnun, rekstur og viðhald sambandsins
fyrir árlegt gjald í 20 ár, c. 128,000 kr.
á ári. Tekjurnar tilfalli landsjóði og stöðv-
arnar séu eign landsins eptir 20 ár.
Um hin önnur tilboð af hálfu þessa
félags virðist eigi ástæða til að ræða frek-
ar, þar sem þau eigi íullnægja þeim kröf-
um, að koma á hraðskeytasambandi, er
til álita geti komið, utan- og innanlands
og gagnsemi þeirra því er minni.
Trygging fyrir því, að stöðvar þessa
félags reynist áreiðanlegar hefur eigi ver-
ið boðin, en félagið heíur um mánaðar-
tíma haft viðtökustöð hér við Reykjavík
og birt nokkur loptskeyti, er stöðin hef-
ur tekið á móti.
Þá er þar næst að taka til athugunar
væntanlegan kostnað við sæþráð frá Hjalt-
landi til Austurlands og talsíma þaðan
um Akureyri til Reykjavíkur.
Hinn fyrsti liður í þeirri áætlun er hið
árlega tillag um 20 ár, 35,000 kr. á ári
til sambandsins milli landa. Af sæþræð-
inurn hefur landsjóður éigi aðrar tekjur
en hinn svonefnda »terminal«-taxta eða
landgjald, er ætla má, að verði nál. 7
aurar af hverju orði, eða sé afgreiðsla
með þræðinum áætluð 200 orð daglega í
300 daga ár hvert, þá 4200 kr. á ári.
Að liðnum þessum 20 árum, er landsjóð-
ur, ef félagið eigi heldur áfram án styrks,
eigandi að '/3 af sæþræðinum, er áætlað
er, að allur muni kosta 1,800,000. Sé
nú svo talið, að þráðurinn sé í hálfu verð-
gildi eptir 20 ár, en endingartími sæþráða
er nokkuð yfir 40 ár að minnsta kosti,
þá ætti hluti Islands í þræðinum að vera
300,000 kr. virði.
Hinn annar liður í þessari kostnaðar-
áætlun er bygging landsima frá Seyðis-
firði, landtökustað sæþráðarins, um Akur-
eyri til Reykjavíkur. Um þennan kostn-
að liggja fyrir áætlanir, og vér álítum,
að áætlun sú, er verkfræðingur Olaf For-
berg hefur gert, eptir að hann var búinn
að rannsaka veginn og kynna sér alla
staðháttu, sé hin ábyggilegasta.
Vér gerum síðar í þessu áliti enn ítar-
lega og sundurliðaða grein fyrir hinum
einstöku atriðum í þessari áætlun, en 1
þessum samanburði álítum vér rétt að
nefna svo háa upphæð, að vér séum þess
fullvissir, að jafnvel þótt eitthvað færi
rnjög óheppilega, þá væri upphæðin næg.
Vér setjum að efni í og bygging landsím-
ans kosti 480,000 alls; þar frá dragast
300,000 kr., sem er tillag M. N. félags-
ins, og yrði þá landsjóður að borga í
eitt skipti 180,000 kr., sem jafngildir 13,500
kr. á ári í 20 ár (;7'/2%). Það eru eng-
ar líkur til, að kostnaðurinn nái þessari
upphæð, ef allt gengur þolanlega, hvað
þá, að hann fari fram úr henni, eins og
ítarlegar verður grein gerð fyrir síðar.
Þá er hinn þriðji liður kostnaðarins:
Reksturskostnaður, viðhald og fyrning.
Þar hefur verkfræðingur O. Forberg,
sem hefur um nokkur ár verið yfirmaður
yfir land- og sæþráðastöðvum í norðan-
verðum Noregi, þar sem líkt háttar til og
hér á landi, áætlað 33,375 kr. alls á ári.
Þótt vér að vlsu teljum það mjög líklegt,
eins og síðar verður gerð grein fyrir, að
áætlan þessi reynist nærri vegi, þá vilj-
um vér í þessum samanburði hækka hana
upp í 39,500, til þess að vera þess full-
vissir, að fram úr henni þurfi eigi að fara.
Hinn árlegi kostnaður við landsíma og
sæþráð er því í hæsta lagi talinn :
1. Tillag til sæþráðar .... 35,000
2. Afb. ogvextir af 180,000 í 20 ár 13,500
3. Rekstur og viðhald landsfma 39,500
Eða alls 88,000
Tekjur allar af landsímanum falla til
landsjóðs, og sfminn er allur hans eign.
Þess má geta, að eptir skilyrðum þeim,
er sett voru af hálfu Danmerkur 1898 og
sem alþingi 1899 aðhylltist eða sætti sig
við, átti M. N. að hafa tekjur af landsím-
anum móts við tillag sitt, 300,000 kr., og
eignarrétt að honum eptir sama hlutfalli.
Þessi Islandi mjög svo óhagfelldu skil-
yrði hafa verið felld burtu, og hefur það
mikla þýðing fyrir málið.
Því næst er að athuga, hverjar tekjur
að líklegt er að landsjóður fái árlega af
loptritunum og af símasambandinu. Af
loptritasambandinu m i 11 i 1 a n d a gerum
vér ráð fyrir að tekjurnar, ef allt reynist
vel, gæti orðið allt að 20,000 kr. á ári,
en teljum engar líkur til, að þær fari fram
úr þeirri upphæð, sérstaklega vegna þess,
hve ógreilt sambandið verður yfir hinar
inörgu millistöðvar, einkum norðanlands
og vestan. Það hefur og talsverð áhrif,
hve hátt gjald yrði sett fyrir skeytin.
Af sæþræðinum milli landa hefur land-
sjóður eigi neinar tekjur, nema terminal-
gjaldið, er áður er minnst á.
Þegar svo er litið til sarnbandsins inn-
a n 1 a n d s , þá er eigi mögulegt að gera
ráð fyrir miklum tekjum af Ioptritastöðv-
unum. Þær eru á andnesjum úti, f strjál-
byggð og langt frá byggðum, og auk þess
þarf sérfróða og vel æfða véifræðinga til
allrar afgreiðslu. Þær eru þvf alveg óað-
gengilegar fyrir allan þorra manna. Sam-
bandið innanlands er, vegna hinna mörgu
millistöðva, er selflytja þurfa skeytin, á
stundum yfir Færeyjar, mjög ógreitt og
óáreiðanlegt. Það er því fullhátt í lagt
að ætia tekjurnar af innanlandssamband-
inu 10,000 kr. á ári, en það fer og nokk-
uð eptir töxtum þeim, er settir yrðu. Tekj-
urnar af loptritasambandinu utan- og inn-
anlands yrði þá nálægt 30,000 kr. á ári.
Vér getum eigi ætlað, að þær færi fram
úr þeirri upphæð, þó allt færi svo vel,
sem bezt yrði á kosið.
Um tekjur af talsímasambandinu
innan lands má gera sér nokkuð vís-
ari hugmynd. Vér setjum svo, að gjald
fyrir samtöl yrði (fyrir 3 mínútur);
1. Milli Rvíkur og Seyðisfjarðar . 1,25
2. Milli Akureyrar og Rvíkur eða
Seyðisfjarðar.................0,75
3. Milli millistöðva á skemmri leið 0,50
og gerum svo ráð fyrir að meðaltali
á dag 20 samtölum á 1,25 kr. 25,00
40--------------- 0,75 — 30,00
40--------------- 0,50 — 20,00
eða alls á dag kr. 75,00
Árstekjurnar yrðu þá af þessu sambandi
22,500 kr. (300 dagar) eða alls af síma-
sambandinu utan- og innanlands nál.
27,000 kr.
Þegar frá kostnaði við lopt-
ritun ......................kr. 128,000
eru dregnar áætlaðar tekjur . — 30,000
verða eptir kr. 98,000
er greiðast ætti árlega úr landsjóði fyrir
þetta samband um 20 ár.
Þegar frá kostnaði við síma-
samband......................kr. 88,000
eins og að ofan er talið, drag-
ast áætlaðar tekjur .... — 27,000
verða eptir kr. 61,000
Það mun engum blandast hugur um,
að þessi árgjöld leggja landsjóði eigi þá
byrði á herðar, sem verði honum eða
þjóðinni verulega tilfinnanleg, sérstaklega
þegar um er að tefla framgang hins þýð-
ingarmesta og víðtækasta velferðarmáls
lands og þjóðar, sem um 14 ár hefur ver-
ið efst á baugi hjá öllum framsýnni á-
hugamönnum þjóðarinnar. Geta má og
þess, að þegar nú er létt af landsjóði að
minnsta kosti 45,000 kr. árgjaldi til gufu-
skipaferðanna, þá verða gjöld hans nær
því engu þyngri í framtíðinni fyrir þetta,
en þau hafa verið yfirstandandi fjárhags-
tímabil.
Til þess enn Ijósar að leiða mönnum
fyrir sjónir, að hér er ekki reistur þjóð-
inni »hurðarás um öxl«, skulum vér til
samanburðar benda á, að þjóðin hefur á
undanförnum 15 árum lagt á sig gjöld
svo miljónum skiptir, og verið undir þeim
ánægð, til fyrirtækja, sem engan eyri gefa
landsjóði í tekjur, en að allra dómi eru
nauðsynleg til þess að efla viðskiptalífið,
bæta hag landsmanna og glæða lífið í
landinu. Það eru vegir, brýr og skipa-
göngur, mál sem í eðli sínu eru hrað-
skeytamálinu náskyld. Til þessara mála
hefur eptir landsreikningum og fjárlögum
verið varið 1891—1905 samtals kr.
2>259>5°°-
Meðaltal á ári er :
1891—1895 kr. 82,300
1896—1900 — 181,200
1901—1905 — 188,400
Vér hikum því eigi við, að láta það í
ljósi sem vort álit, að símasambandið muni
verða hið ódýrasta fyrir landið eins og
málið nú liggur fyrir, og eigi baka því
nein þau gjöld, er óttast þurfi að verði
þjóðinni ofvaxin. Enginn vafi getur leik-
ið á því, að talsímasamband innanlands
stendur framar öllum öðrum samböndum
að gagnsemi fyrir þjóðina. Fyrir atvinnu-
og viðskiptalífið hefur það, svo aðgengi-
legt og auðnotað sem það er, meiri þýð-
ing, en nokkurt annað, og hin »kultúrella«
þýðing, sú að glæða lífið meðal þjóðar-
innar almennt, verður eigi borin saman
við þýðing hinna óaðgengilegu andnesja-
stöðva loptritanna. Hvort sem litið er
til gagnseminnar fyrir landið og þjóðina
eða til kostnaðarins, þá verðum vér að
líta svo á, að símasambandið sé svo mikl-
um mun betra en hin fyrirliggjandi til-
boð um loptritun, að það sé eigi saman
berandi. — Að þvf er sambandsöryggi
snertir, þá er það fram að taka, að all-
ar menntaþjóðir, er vér þekkjum, byggja
hraðskeytasambönd sín á þráðum, en nota
loptrita að eins þar sem þráðum verður
eigi komið við. Vér þekkjum enga þjóð,
er byggi sambönd sín á • loptritun ein-
göngu. — Vér vitum, að þráðsambandið
helur reynzt fullnægjandi fyrir sambands-
þörf annara þjóða, þar sem alveg eins
og engu betur er ástatt en hjá oss. Það
kemur vitanlega fyrir, að þræðir bila, sér-
staklega landsímar hinn fyrsta vetur, en
eptir reynslu annara þjóða eru eigi þau
brögð að því, ef símalínur eru í upphafi
traust byggðar, að hnekkja þurfi gagn-
semi þeirra. Hitt er og víst, að loptrita-
stöðvar hafa opt eigi getað komið skeyt-
um stöð frá stöð og það brestur enn mik-
ið á, að það samband geti talist reynt
að öryggi.
Þó að vér höfum gert ráð fyrir, að
kostnaður við landsíma frá Seyðisfirði til
Reykjavíkur geti, ef illa tekst, farið upp
í 180,000 kr. auk tillagsins frá M. N.,
þá búumst vér alls ekki við, að hann verðí
svo mikill, heldur muni áætlun Forbergs
fara mjög nærri sanni og þessi útgjöld
ekki getá farið upp úr 175,000 kr. Álma
til Isafjarðar mundi ekki fara fram úr
125,000 kr. Reksturskostnað og viðhald
á landsímunum teljum vér, samkvæmt því
sem áður er sagt, fullhátt sett, ef áætlað-
ar eru 50,000 kr. á ári, að ísafjarðarálm-
unni meðtaldri.
Hér fer þá á eptir til yfirlits saman-
burður á útgjöldum landsjóðs til símasam-
bands og loptskeytasambands:
Stofnkostn. Símas.b. 300,ooo1 Capito I. 637,000 Bredow V 878,500
Rekstur og
viðhald . . 00 kn 77,859 106,692
Rentur og 20
ára afb. . . 22,5°° 47,775 65,887
Samtals . 107,500 125,6343 172,579
Árstekjur . . 30,000 30,000 30,000
Útgj.byrði á
ári 77,500 95,634 142,579
1) Til síma frá Seyðisf. til Reykjav. 475,000
(300,000 kr. frá M. N. F.). Til síma frá
Hrútaf. til ísafj. 125,000.
2) Til sæsíma 35,000. Til landsíma 50,000.
3) Félagið býðst til að lána stofnkostnað
og annast allan rekstur í 20 ár fyrir 7078
£ — 128,819 kr. á ári.
Það er þannig augljóst, að símasam-
bandið er miklu ódýrast, og þar við bæt-
ist, að gagnið af talsímasambandinu inn-
anlands er margfalt á við gagnið aflopt-
skeytastöðvunum ; tekjur af því verða vafa-
laust eins miklar eða meiri en af lopt-
skeytasambandinu í heild sinni (innanlands
og til útlanda) og að öllum líkum tals-
vert hærri en hér er áætlað.
Heimild stjörnarinnar til að gera
samning um ritsima. Framkoma
hennar í máiinu. Afstaða alþingis..
Vér höfum áður getið þess, að minni
hluti nefndarinnar lét þá skoðun í Ijósi,
að samningur stjórnarinnar við Mikla
norræna ritsímafélagið kæmi í bága við
gildandi fjárlög, enda mundi stjórnin hafa
getað komizt að betri kjörum en þeim,
er felast í samningnum, hefði t. d. ekki
átt að veita einkaleyfi ; var það álit minni
hlutans að alþingi bæði mætti og ætti að
hafna þessum samning. Það er kunnugt,
að aðalefni samningsins er þetta: Mikla
norræna ritsímafélagið leggur sæsíma frá
Hjaltlandi til Þórshafnar, þaðan til Seyð-
isfjarðar (eða Reyðarfjarðar) og hefur lok-
ið því að öllu forfallalausu 1. okt. 1906.
Félagið leggur 300,000 kr. til landsíma
frá lendingarstað sæsímans til Reykjavík-
ur. Ef sæsíminn bilar, skal félagið svo
fljótt sem unnt er gera við hann. Nú er
sambandið slitið meira en 4 mánuði, og
falla þá öll tillögin úr ríkissjóði og land-
sjóði burtu fyrir þann tíma, sem umfram
er, ef slitið er milli Hjaltlands og Fær-
eyja, en tillagið allt úr landsjóði og */*
úr ríkissjóði, ef bilunin er milli Færeyja
og Islands. Félagið ber allan kostnað af
starfrækslu sæsímans og fær allar tekjur
af honum. Hámark gjalda fyrir notkun
sæsímans skal ákveðið af samgöngumála-
ráðherra í samráði við Islandsráðherra
fyrir allt að þvf 5 ár í bili. Við lok
hvers reikningsárs ber félaginu að senda
stjórnarráði íslands (og samgöngumála-
stjórninni) reikning yfir tekjur og gjöld
sæsímans um hið liðna reikningsár. Ef
ritsími er lagður frá íslandi til einhvers
lands utan Evrópu færist landsjóðstillagið
niður.
Gegn þessu greiðir ísland félaginu
35,000 kr. á ári f 20 ár (ríkissjóður 54,000
kr. árlega). Það annast lagningu land-
símans frá landtökustað sæsímans til
Reykjavíkur, »og skal hann tilbúinn til
starfa 1. okt. 1906 nema óviðráðanlegar
eða afsakanlegar tálmanir banni«; land-
sjóður verður eigandi landsímans, heldur
honum við, kostar starfrækslu hans og
fær allar tekjur af honum, Stjórn íslands
lætur gera við landsímann svo fljótt sem
unnt er, ef hann bilar, en félagið á þó
aldrei kröfu til skaðabóta fyrir tekjurýrn-
un stafandi af ólagi á landsímanum.