Þjóðólfur - 07.12.1906, Blaðsíða 1

58. árg.
Ávarp til íslendinga
frá
Heilsuhælisfélaginu.
er stofnað var 13. nóv. 1906.
Berklaveikin er orðin hættulegastur sjúk-
dómur hér á landi. í öðtum löndum
deyr 7. hver maður af berklaveiki, en 3.
hver maður þeirra, er deyja á aldrinnm
15—60 ára. Hér á landi er veikin orðin,
eða verður innan skamms álíka algeng,
ef ekkert er aðhafst.
Hinn mikli manndauði og langvarandi
heilsumissir, sem berklaveikin veldur, bak-
ar þjóðfélaginu stórtjón. í Noregi er þetta
tjón metið 28 miljónir króna á ári; hér
mun það, ef veikin er orðin jafnalgeng,
nema um 1 miljón króna á ári. Þar við
bætist öll sú óhamingja, þjáningar, sorg
og söknuður, sem þessi veiki bakar mönn-
um og ekki verður metið til peninga-
verðs.
Berklaveiki var áður talin ólæknandi,
en nú vitum vér að hún getur batnað, og
það til fulls, ef sjúklingarnir fá holla vist
og rétta aðhjúkrun í tíma í þar til gerð-
um heilsuhælum. Það hefur og komið í
ljós, að sjúklingar, sem dvalið hafa í
heilsuhælum, breiða manna bezt út rétta
þekkingu á vörnum gegn útbreiðslu veik-
innar, til stórgagns fyrir land og lýð.
í öðrum löndum hafa verið stofnuð
allsherjarfélög til þess að sporna við berka-
veikinni, og alstaðar hefur slíkur félags-
skapur borið þann ávöxt, að veikin hefur
stórum þverrað. Á Englandi hefur mann-
dauði af völdum berklaveikinnar þverrað
um helming á 30 árum.
Vér erum nú einráðnir í því, að hefja
baráttu hér á landi gegn berklaveikinni,
og skorum á alla íslendinga til fylgis,
skorum á alla menn, unga og gamla,
jafnt karla sem konur, að ganga í Heilsu-
hælisfélagið.
Berklaveikin er komin í öll héruð lands-
ins. Hættan vofir yfir öllum heimilum
landsins. Þess vegna teljum vér víst, að
hver maður, hvert heimili álandinumuni
vilja vinna að því, að útrýma þessu
þjóðarmeini. Og þess vegna höfum vér
sett árgjald félagsins svo lágt, að allir,
sem einhver efni hafa, geti unnið með.
Félagsgjaldið er a kr. á ári, og vér von-
um, að hver og einn skrifi sig fyrir svo
mörgum félagsgjöldum, sem efni og ástæð-
ur leyfa. í stað vanalegs félagsgjalds,
eins eða fleiri, geta menn greitt æfigjald;
það er minnst 200 kr.
Það er tilgangur Heilsuhælisfélagsins,
að hepta för berklaveikinnar mann frá
manni og veita þeim hjálp, er veikina
taka, einkum með því: — 1) að gera sem
flestum kunnngt e'ðli berklasóttkveikjunn-
ar og háttsemi berklaveikinnar, hvernig
hún berst og hver ráð eru til að varna
þvf; — 3) að koma upp heilsuhæli, er
veiti berklaveiku fólki holla vist og lækn-
ishjálp með vægum kjörum, eða endur-
gjaldslaust, ef þess verður auðið og fátækir
eiga í hlut.
Heilsuhæli handa 40—50 sjúklingum
mundi koma allri þjóðinni að stórum
notum, en kosta um lao þúsund krónur,
og ársútgföld nema milli 30 og 40 þús-
Reykjavík, föstudaginn 7. desember 1906.
54.
und krónum. Ef hver sjúklingur borgaði
með sér rúma i krónu á dag, og flest-
um mun hærri borgun um megn, þá yrði
tekjuhallinn 16—18 þúsund krónur á ári.
Nú vonum vér, að heilsuhælisfélagið
eignist að minnsta kosti einn félaga á
hverju heimili á landinu, en þá verða
árstekjur þess um eða yfir 20 þúsund
krónur, og þá getur það rekið heilsuhæli
yfir 50 sjúklinga án nokkurs' styrks úr
landssjóði. Þá eru og einnig líkur til
þess, að komandi þing mundi veita lán
úr landsjóði eða landsjóðsábyrgð fyrir
láni til þess að koma hælinu upp þegar
á næsta ári; enda göngum vér að því
vísu, að þingið mnni styðja þessa þjóðar-
starfsemi með ríflegri hlutdeild 1 bygging-
kostnaði heilsuhælisins.
Loks væntum vér þess, að heilsuhælis-
félaginu áskotnist gjafir frá öðrum félög-
um, frá ýmsum stofnunum og einstökum
mönnum.
Reykjavík 24. nóv. 1906.
Yfirstjórn Heilsuhælisfélagsins
Kl. Jónsson Björn Jónsson
landritari ritstjóri
formaður félagsins. ritari fél
Sighv. Bjarnason Ásgeir Sigurðsson
bankastjóri kaupmaður.
féhirðir fél.
Eiríkur Briem G. Björnsson
prestaskólakennari. landlæknir.
Guðm. Guðmundsson Guðm. Magnússon
fátækrafulltrúi. læknaskólakeanari.
Hjörtur Hjartarson M. Lund
trésmiöur. lyfsali.
Mattias Þórðarson Ólafur Ólafsson
ritstjóri. frikirkjuprestur.
Bókmenntir,
Gullöld íslendingn. Menning og lífs-
hœttir feðra vorra á söguöldinni. Alpýðu-
fgrirlestrar með mgndnm. Eptir Jón Jóns-
son sagnfrœðing. 458 bls. 8.
Bók þessi mun verða löndum vorum
hugþekk og kærkomin, því að hún hefur
að geyma mikinn og margvíslegan fróð-
leik, í sérstökum köflum, fróðleik, sem
ekki liggur opinn fyrir hverjum einum, en
safnað er saman úr ýmsum áttum í eina
heild. Þetta er einskonar handbók við
fornsögurnar, er tekur úr þeim hingað og
þangað allt það, er lýsir menningu og
lifnaðarháttum forfeðra vorra. Við þetta
fá menn svo glöggt yfirlit sem unnt er
yfir lífið á söguöldinni. Frásögnin er
lipur og ljós, og ekki otþyngd af neinni
lærdóms-barlest, getgátum eða heilubrot-
um, því að menn verða vel að gæta þess,
að þetta eru a 1 þ ý ð u fyrirlestrar, ætlaðir
alþýðu til fræðslu og skemmtunar, en er
alls ekki nein strembin vísindaleg rann-
sókn á sögum vorum, er alþýða mundi
hafa lítil not af ogþví minni skemmtun.'
Bókin verður því ekki dæmd frá strang-
vísindalegu sjónarmiði, heldur sem alþýðu-
bók. Og það skiptir ekki svo sérlega
miklu, þótt einhverjir kunni að vera á
annari skoðun í einstökum atriðum, eða
geti ekki fellt sig við allar ályktanir höf-
undarins. Höfuðatriðið er, að bókin er
góð og gagnleg bók, mjög vel fallin til
þess að glæða áhuga manna á fomsög-
um vorum, sem á slðari tímum virðist
heldur hafa kólnað. Sigurður Kristjáns-
son, sem gefið hefur út þessa bók, eins
„Sá hlær bezt, er síðast hlær“.
Svo hefur það verið, og svo mun enn verða; mun það sannasfc fyllilega
á hinum sínra og glæiilega
Jílitmi EEINBORKAR,
sem nú er opnaður uppi á loptinu í Austurstræti 9. Þar má íá flest það,
er hugurinn óskar og hjartað girnist, bæði til gagns og prýði.
Pjölsliriiðugri Jólabazar hefur ekki áður þekkst hér, enda er
þar sama.n komið mikið úrval af Bazarvörum víða að.
Allir óska sér Jólagjafa úr Edinborg, enda er þar sannast af að segja,
að þar má fá þær við hvers manns hæfi og smekk. Þar fást meðal annars
brúður, sem segja mamma.
Gleymið ekki blessuðum börnunum
um jólin.
og »íslenzkt þjóðerni« eptir sama höfund,
hefur réttilega séð það, að bækur þessar
voru góð og nauðsynleg uppbót við ís-
lendingasögur hans og þeim nátengdar,
enda mun hann ekki iðrast þess, þótt
hann léti þennan ábæti fylgja. síslenzkt
þjóðerni* mun nú hér um bil útselt, og
»GuIlöldinni« verður eflaust ekki ver tekið.
Ljóðmæli eptir Grím Thomsen. Nýtt og
gamalt. 134 bls. 8.
í safn þetta eru tekin öll Ijóðmæli Gr.
Th., er prentuð voru í Reykjavíkur-útgáf-
unni 1880 og auk þess ýms önnur kvæði,
sem ekki eru prentuð í Kaupmannahafn-
arútgáfunni 1895 og fundizt hafa hingað
Og þangað á víð og dreif. I safni þessu
eru því flestöll hin bestu og þjóðkunnustu
kvæði skáldsins, og er óþarft að lysa þeim
hér frekar, því að ekki munu skiptar
skoðanir um það, að mörg kvæði Gr. Th.
eru einhver hin allra beztu, er vér eig-
um og svo ram-íslenk 1 anda, að þar
komast fæstir að, en táir eða engir fram
yfir. Og þarfnast bókin engra frekari
meðmæla. — Nýprentað er og eptir sama
höfund: Rímur af Búa Andríðs-
syni og Fríði Dofradóttur, er
rímnavinum munu kærkomnar, því að þar
bregður fyrir sömu skáldskapareinkennun-
um, eins og í frumkvæðum höf., þótt
vitanlega sé það nokkuð á annan veg.
Gígjan. Kvæði eptir Guðrn. Guðmunds-
son, ri2 bls. 8.
Það er naumast itnnt að hugsa sér ó-
líkari íslenzkan kveðskap en Gríms Thom-
sens og Guðm. Guðmundssonar. Það eru
önnur eins viðbrigði að lesa Guðmurid á
eptir Grími, eins og að glímafyrst við stirðan
en afarsterkan og fótvissan, íslenzkan bel-
jaka, er smámennum er ekki hent að
komast í hendurnar á, en leika sér á ept-
ir við tágmjúkan og léttfættan, en krapta-
lítinn ungling, er ekki hefur fengið nóg
af íslenzkri kraptfæðu, og hefur því of-
lítinn þrótt f kögglum. En þótt Guðm.
standist ekki Grím á skáldavígvellinum,
þá er hann nógu slyngur samt á sinn hátt,
því að hin leikandi lipurð hans og létt-
leiki bætir það upp, er á kraptana skort-
ir og verður því Guðmundur mörgum
jafnöldrum sínum skeinuhættur, þótt afl-
meiri séu. Ekkert hinna yngri skálda hef-
ur rírnið og formið jafnvel á valdi slnu,
eins og Guðmundur. Að glíma við höf-
uðstafi og stuðla, er kemur út svitanum á
svó mörgum, það veldur G. ekki mikill-
ar fyrirhafnar. Sem rímsnillingur tekur
hann t. d. langt fram Þorsteini Erlingssyni,
sem opt er vitnað í sem liðugusta rimara
nútíðarskálda vorra. En efnið hjá G. er
ekki ávallt að sínu leyti jafn-kjarnmikið
og kraptmikið, eins og búningurinn er
sléttur og fágaður, orðskrúðið ber það
opt ofurliða. En stundum feliur þó orð-
skrúðið og rímsnildin svo vel saman við
elnið, að úr því verður til samans bin
fegursta list og sönn unun að lesa það,
Má þar t. d. nefna hið fyrsta kvæði bók-
arinnar : sVorgyðjan kemur!«, stillt á svo
samróma, hljómfagra og titrandi strengi,
að það getur með réttu kallast ein af
hinum skærustu perlum íslenzks skáldskap-
ar. Af erfiljóðum, sem allmörg eru í bók-
inni, skara langt fram úr öðrum : »Við
lát móður minnar« og erfiljóðin eptirVil-
hjálm Jónsson. Annars er erfiljóðagerð
»eptir pöntun« eitthverthið lélegasta »hand-
verk«, er nokkurt skáld getur lagt sig ept-
ir og góðri skáldskapargáfu til niðurdreps.
Enginn skáldskapur gengur til hjartans,
nema hann kom frá hjartanu, sé sprott-
in af innri hvöt, innri þörf. Með því að
G. G. er ekki trúarskáld, eins og t. d.
séra Matthías Jochumsson, þá verða mörg
erfiljóð hans nokkuð dauf á bragðið og
hversdagsleg. En víða tekst honum þó
vel upp, einnig þar.
Sögur herlteknisins. Eptir Zacharias
Topelíus. III, Bindi. Matth. Jochumsson
þýddi. Kostnaðarmaður Sigurður Jónsson
o. fl. 40^ bls. 8.
Þetta sagnasafn Topeliusar er viðurkent
snilldarverk og hefur því verið snúið á
margar tungur. Þykir hvarvetna mikið til
þess koma, enda er vandfundin jafn-
skemmtilega og snilldarlega rituð bók.
Hún ber eins og gull af eiri af skáld-
sagnarusli því, er hrúgað hefur verið
á íslenzka markaðinum nú upp á síðkast-
ið. Það þolir engan samanburð við þess-
ar sögur. Þýðingin er mjög vel af hendi
leyst, lipur og látlaus. Eiga útgefendurn-
ir miklar þakkir skilið fyrir að koma þess-
ari ágætu bók í íslenzkan búning.
Fjallarósir og MorgunbjarmJ. Höfund-
ar: Jens Sœmundssan og Magnús Gísla-
son. 64 bls. 8.
»Fjallarósir« eru ljóðmæli eptir Jens,
ungan trésmið hér í bsenum.en »Morgun-
bjarmuljóðmælieptirMagnúsGíslason ljós-
myndara og stutt saga eptir hann. Höfund-
arnir munu hafa gefið út kver þetta sér