Þjóðólfur - 18.02.1910, Side 2

26
ÞJOÐOLFUR,
Fyrir fólkið.
Eitt er það hús hér í bæ, sem mér er
kært. Það er »Iðnó«. Þar ern meyar
margar. Þar er kent að telja sykurmola
með kaffibollum, svo aldrei skeiki. Þar
er leikið. — Þar var nýlega sýnd »Smala-
stúlkan frá Tungu«. Þar voru heima-
sæturnar of fínar til að bera gesti vatn i
glasi, og þar var veikbygðu fólki ekið í
burðarstólum um hlaðvarpann. Mín besta
skemtun er að horfa á sjónleiki, og fer
eg jafnan í »Iðnó«. Það gladdi mig því
meira en lítið, þegar eg frétti það, að
leika ætti þar nýan leik þrjú kvöld i röð,
og það ókeypis.
Leikendurnir voru heldur engin smá-
rnenni, því einn þeirra átti að vera sjálf-
ur ráðherrann, er eitt sinn var »hágöf-
ugurc, og alþingismenn bæarins áttu lika
að leika þar »rollur« sínar. Galli var að
vísu á þessum sjónleik, að eigi máttu
þangað aðrir komu, en alþingiskjósendur.
En það veit trúa mín, að það hefi eg
aldrei verið. Eg lét mér það samt eigi
fyrir brjósti brenna, heldur dubbaði mig
upp 1 gamlan og slitinn ýfirfrakka og fór
1 vatnstlgvél, vafði mórauðan prjónatrefil
um hálsinn og setti gráan, gamlan flóka-
hatt á höíuðið. Síðan labbaði eg niður
i »Iðnó«. Jú, það stóð heima. Aðgöngu-
miðarnir voru látnir af hendi á sama stað
og aðgöngumiðar eru seldir að venjuleg-
um sjónleikum. Sá eini var munurinn,
að pyngjurnar voru jafnþungar eftir sem
áður. Eg gekk að dyragatinu, og sagði
sið þann, sem inni var: »Eg ætla að fá
aðgöngumiða. — »Hvað heitið þér? —
»Jón«. — »Hvers son?« — »Jónsson« —
»Hvar heima?« — »Á Bráðræðisholti*.
— »Þessi fundur á aðeins ?ð vera fyrir
Þá, er búa á Laugavegi og þar fyrir
neðan. En — eruð þér stjórnarmað-
ur?« — »Jú, það held eg nú«. —
»Jæja, það er gott, þá getið þér verið
bæði í kvöld, og eins annað kvöld, og
hefðuð vel getað verið í gærkveldi líka«.
— »Þetta gleður mig. Ráðherrann og þing-
mennirnir okkar eiga það sannarlegaskilið,
þó eg greiði þeim tvisvar atkvæði«, sagði
eg glaðlega. Tók aðgöngumiðann, kvaddi
og fór. Eg beið með óþreyu. Dagurinn
ætlaði aldrei að líða. Eg var lengi inni
á >letigarðinum«, sem Guðmundur Hannes-
son kallar svo, en þar var fátt manna,
nema Guðm. Hannesson, og drakk eg
marga bolla af kaffi og át — eg veit
ekki hvað margar — bollur, því þetta var
einmitt á >bolludaginn«. — Loksins var
klukkan orðin 8, og eg hljóp fremur en
gekk niður í »Iðnó«. Eg tók aðgöngu-
miðann úr vasa mfnum og fékk hann
dyraverði og komst klakklaust inn í sal-
inn. Þetta verður svei mér fyrirtaks
»komedia«, hugsaði eg með mér, þegar
eg rendi augunum yfir leikpallinn. Þar
sat »raðgjafinn«, sem >ísafold« kallar.
Þar voru þíngmenn Reykvlkinga. Þar var
andatrúin, því þar var Guðmundur og
þar var Indriði, en Einar var þar ekki,
því hann var suður í Frakklandi að sækja
guli, en fékk ekkert. Þar var ritstjóri
ísafoldar, og þar var Sveinn. Þar var
húsbóndinn á Kleppi, Og þar var rit-
stjóri Fjallkonunnar. Þar var frlkirkju-
presturinn og þar var Haraldur. Þar
var ungur maður, hár og grannur, er eg
þekti eigi, og spurði eg þá er næstir
stóðu, hver það væri, og sögðu þeir mér,
að það væri helsti trúnaðarmaður ráðherr-
ans og nú nýlega orðinn yfir-bankastjóri.
Þeir voru allir rauðir, nema einn. Það var
ritstjóri Ixjgréttu. Hann var í hvítu vesti,
er sýna átti pólitiskan lit hans. Þá leit
eg yfir áhorfendurna. Þeir voru margir.
Þar voru nýdubbaðir dannebrogsmenn og
sveitarlimir; þar voru vinnumenn, þar
voru gjaldþrotamenn og þar voru blá-
fátækir einstæðingar. Þar voru sjómenn,
þar voru daglaunamenn og þar voru menn,
sem fyrirsjáanlega aldrei geta eignast neitt.
Ráðgjafinn reis á fætur. — En sú þögn.
Það er eg viss um, að heyrst hefði, ef
læknirinn norski — sá er krabbameinið
læknaði — hefði lagt leið sína f gegnum
salinn, og er hann þó léttfættur. Ráð-
gjafinn mælti langt erindi og snjalt.
Ræðan var öll, eins og vænta mátti af
slíku mikilmenni og þjóðarfrömuði, þrung-
in eldmóði og andagift, er ekkert fékk
fyrir staðist. Munu mér seint úr minni
lfða þau kjarnyrði, er streymdu af vörum
þessa óviðjafnanlega þjóðarleiðtoga, og
get eg ekki stilt mig um að birta hér
ræðuna, eftir minni mínu, þó mér dyljist
eigi, að hún rnissi við það nokkuð af
krafti þeim og mælsku, er hún var flutt
með.
Ráðgjafinn mælti hér um bil á þessa
leið '
»Ekki leiðist þeim gott að gera, hús-
bóndanum og hans hátryggu þjónum og
innfjálgu átrúendum. Þeir, herrann og
hans fyrrum þjónustubundnu embættis-
undirtyllur og ánetjuðu alúðarvinir, voru
ekki lengi á sér að síma dönsku mömmu,
bræðraþjóðinni við Eyrarsund, að upp-
reisnarmennirnir hér, á hala veraldar-
innár, ætluðu að senda út konsúla, og
taká af henni, — bræðraþjóðinni, botn-
vörpusektirnar allar.
Þeir vonuðu, heimastjórnarhöfðingjarnir
borðalögðu og öborðalögðu, að hún
mundi synja fjárlögunum staðfestingar, —
danska mamma. Það hefði verið ljócasta
leiðin að losna við ráðgjafann. Hugfró
hefði þeim orðið það þó, í mörgum raun-
um þeirra og hrakförum, í þessum inn-
limunarþembingi þeirra öllum.
En hraparlega tókst þeim dánumenskan
sú, og fengu naumast afborið vonbrigðin.
En ekki eru þeir af baki dottnir, minni-
hluta höfðingjarnir, með látlausan róg og
níð í hans garð, ráðgjafans, er forustu
hefir fyrir allri sjálfstæðisfylkingu þessa
lands.
Gera sér lítið fyrir, og útvega sér heima-
bakað sfmskeyti, er þeir segjast að hafa
fengið frá dönsku mömmu.
Hún á nú að taka af skarið, þessi ný-
asta uppfundning þeirra, heimastjórnar-
prúðmennanna snjöllu, sú, að hann,
ráðgjafinn, hafi lofað Dönum að láta
þá fá aftur botnvörpusektirnar, svo sem
fyr höfðu þeir, og kalla heim viðskifta-
ráðunautinn, þennan sem skipaður var í
sumar.
En alt eru þetta megnustu ósanninda-
blekkingar og uppspuni, ekki óvanalegur
þó úr þeirri átt, sannleiksvitnanna í
hinum herbúðunum, í þeim tilgangi ein-
um, að velta úr sessi þessari fyrstu sjálf-
stæðisstjórn, sem landinu hefir hlotnast.
Snaginn, sem þeir hengt hafa hattinn
sinn k, Hafsteinsliðarnir vfðfrægu, er sú
btilvæga atylla, að ráðgjafinn lofaði að
sjálfsögðu henni, bræðraþjóðinni við
Eyrarsund, að hún skyldi aftur fa botn-
vörpusektirnar, með því að upp úr
dúrnum korn vitneskjan sú, sem öllum
var áður hulin, að heimastjórnargoðinn
háloflegi, konungs staðgengillinn, hús-
bóndinn úr þeirra liði, minnihlutans, hafði
gert leynisamning við yfirráðgjafa móður-
landsins, þar að lútandt.
Meira en skilið á hún það reyndar,
bræðraþjóðin. Henni er rnargt vel gefið,
dönsku mömmu, og elskuleg er hún í
umgengni.
Hinn snaginn, þessum veikari þó og
öllu ótraustari, er sá, að hann^lofaði eg,
viðskiftaráðunautinn, svo sem sjálfsagt
var, að kalla heim, ef hann skrifar eins
og gert hefur hann eða þaðan af ver.
Honum gleymdi eg alveg að senda er-
indisbréf viðskiftaráðunautsins, yfirráðs-
manninum á herragarðinum, átti hann þó,
yfirráðsmaðurinn, fulla heimtingu á því.
Bankarannsóknarnefndarþytinn verður
að skoða í þvl ljósi, að þeir, heimastjórn-
arhöfðingjarnir víðfrægu, séu að launa
sjálfstæðisflokknum gríkkinn þann, að
reka þá frá kjötkötlunum.
Þeir vilja komast að þeim aftur, kjöt-
kötlunum, svo þeir, herrann og hans óbil-
ugir aftaníhnýtingar, gætu þá hampað
framan í þjóðina á ný þessu selzemgulli
þeirra, kviksyndinu botnlausa, innlimunar-
frumvarpinu yndislega.
Þeir gætu þá hornað landið í annað
sinn herskildi mælskunnar og glæsimensk-
unnar, og gylt þennan nýasta stjórnvisku-
smíðisgrip þeirra, innlimunarvíravirkið,
öðru nafni Uppkastið góða.
Vér gerum það aldrei!
Nei!
Vér látum aldrei leggja á oss Gleipni
hinn nýa.
Það má aldrei verða, að islensk alþýða
sýni það þýlyndi og þrælamót, að kyrkja
þá stjórn, er þorir að hefja sjálfstæðis-
merkið hátt, hvað sem hún, bræðraþjóðin
við Eyrarsund segir.
ÞaO má aldrei verflaT x.
r
Samtal við Milner slátrara,
Milner slátrari, sem fengid hefur styrk
frá ráðaneytinu danska til ransóknar á
islenskum kjötútflutningi, hefur ferðast
um ýms héruð landsins, sumpart til
pess að reyna að koma á stofn minni
sláturhúsum eftir nýjustu tísku, og sum-
part til að reyna að auka útflutning á
nýju kjöti til Danmerkur, sem mikla
þýðingu getur haft bæði fyrir danska
neytendur og íslendinga; þvi eins og
kunnugt er, er saltkjötið oft orðið allt
annað en lystilegur matur, þegar það
hefur máske legið tímum saman í kjöt-
búðunum. Það er þar að auki öllum
ljóst, að fyrir nýtt kjöt fæst miklu hærra
verð á markaðinum í Danmörku, og að
það mundi verða mjög eftirspurð vara,
einkum ef hægt væri að koma því svo
fyrir, að slátrað yrði á ýmsum tímum
á haustin, svo að kjötið yrði til dæmis
sent með jöfnu millibili með 4—5 skip-
um.
Það er að vísu auðsætt að flutningur
nýslátraðs kjöts, hefur í för með sér
hækkun á flutningsgjaldi, þar sem að
sjálfsögðu verður að hafa kælirúm í
kjötflufningsskipunum, en þessi flutn-
ingshækkun mun samt margfalt borga
sig, þar sem verðið verður miklu hærra
á kjötinu og eftirspurnin eftir þvi miklu
meiri, að ógleymdu því áliti, sem það
mun ávinna sér á markaðinum.
Hr. Milner héfur sérstaklega ferðast
um Vesturland, og lrefur meðal annars
komið á bráðabyrgðarsláturhúsum i
Skógarnesi og á Skipapolli, og tekið
þátt í slátrun 1400 fjár og söltun á 1800
tunnum af kjöli í Stykkishólmi. Var
honum alstaðar vel tekið vg látið vel af
sérþekkingu hans.
Hann býr nú sefn stendur hér í Rvík
og er fús á að koma á stofn fleiri slát-
urhúsum, þar sem eins og kunnugt er,
kjötið er verkað af miklu meiri þekk-
ingu en ella, og gefur þess vegna marg-
faldan ágóða.
Hr. Milner álýtur að slátrunin eigi
að fara fram þrisvar á haustin með
jöfnu millibili, þannig að kjöíið frá
tveímur fyrstu slátrununum, sé sent nýtt
niður til Danmerkur, en í seinasta skift-
ið sé kjötið saltað áður en það sé sent
út. Með þessu móti cr trygt, að mark-
aðurinn yfirfyllist ekki, svo verðið lækk
ekki, hcldur haldi sér jafnt.
Viðvíkjandi slátrun fjár hér á lancli,
hefur hr. Millner það að athuga, að
féð er víða skorið á háls. . Þetta álítur
lrann alveg ófært, bæði óheppilegt og
ómannúðlegt í hæsta máta. Hann álít-
ur að stinga eigi slátursféð með odd-
mjóum hníf. Hann kveðst hafa sýnt
mönnum þá aðferð víða á Vesturlandi,
og hafi mönnnm alstaðar gefist vel að
henni.
Hann lætur þess að lokum getið, að
hann sé reiðubúinn að gefa hverjum
þeim sem óskar, upplýsingar um þetta
efni, og hafði á orði að skrifa síðar
nánar um starfsemi sina á Vesturlandi.
Atvinnuleysið.
Af hverju ætlar fólk hjeðan úr bænum
svo tugum skiftir til Ameríku næstkom-
andi vor? Er það ekki af þeim hag-
fræðislega hugsunarhætti borgarstjórans
og bæarstjórnarinnar, sem ríkt hefur og
ríkir hér enn, að leyfa ekki mönnum að
taka önotuð og ónumin lönd bæarins til
ræktunar ? En 1 Ameríku er þakkað fyrir,
og hver einn maður styrktur afstjórninni
á allar lundir, sem tekur þar óbygð lönd
til ræktunar, og eftir þrjú ár, hafi þeir
unnið ákveðinn hluta af landi þessu,
og þarf örlítinn hluta til þess, þá fá
landtakendur löndin gefins, og eru þá
orðnir jarðeigendur og til styrktar þjóð-
félaginu úr þvf alla sína æfi, og niðjar
þeirra eftir þeirra dag. Hversu óllkt er
þetta þvf sem hér er? Þó menn hafi nú
fengið erfðafestulönd bæarins áður, þá
hefir það hangið því, að landtakandinn
hefir fengið landið leigulaust aðeins í þrjú
ár, meðan hann hefir átt að vinna að því
sjer til afnota. En strax eftir þau ár, —
hana nú! þá er lagt eftirgjald á það ár-
lega eftir verðlagsskrá bæarins ár hvert.
Það er svo sem ekki verið að reyna að
hlynna að, eða hvetja til landtökunnar
hér, heldur þvert á móti að flæma bestu
og duglegustu menn úr borginni til ann-
ara landa, þar sem þessi atvinna er bæði
styrkt og virt af stjórnendunum þar. Það
er hörmung, að hugsa sér frammistöðuna.
hér með þessu háttarlagi þeirra, sem stjórsa
eiga til hagsælda og heilla borgurum
þessa bæar. Einhvern tíma birtir hér,
eða bærinn fellur í aðra stjórnardeild,
máske alútlenda, sem þá hugsar betur um
hag borgaranna, en mér virðist, og er
ómótmælanlegt að nú sé gert, þar sem
fjöldinn, sem fyr er sagt, ætlar að flýa
héðan undan þessari — Ifklega dæma-
lausu — hagfræðisleysi þeirra, sem séttir
eru að sjá um hag bæarius.
Siðan eg skrifaði um atvinnuleysið f
Reykjavlk í »Ingólf«, hef eg talað við
tvo fatæka barnamenn, sem sögðust hafa
beðið um óbygt land bæarins í haust til
að búa sér til marjurtagarð, og tóku það
fram, að ef bærinn þyrfti landsins með
einhvern tíma — sem mun næsta ólíklegt
á þeiro stað — þá skyldu þeir láta löndin
aftur, án þess að taka neitt fyrir verk sín
þar. En báðir fengu þvert nei við því,
að fá landið í kálgarð handa sér! I
Eg er gamall orðinn — ekki þó elli-
ær —, en mig grunar, að innan io—20
ára verði bærinn gersnauður af vinnandi
fólki, sem von er til, ef það fær ekki að
vinna sér inn daglegt brauð ineð ærleg- *
um handafla slnum. Skilyrðið er: Með
erfiði skaltu þig af jörðinni næra alla
þína lífdaga. Kannske núverandi stjórn
sé svo vorkunsöm, að hún tfmi fkki að
láta fólkið vinna, heldur mynda letingja
þar í stað!
L. Pálsson.