Þjóðólfur - 22.04.1910, Side 2

66
ÞJOÐOLFUR
Vér munum fremur hafa haft á oss það orð,
og líklega með réttu, að vér séumheldur
kaldir og daufir, eða þá heimspekilega
sinnaðir í trúarefnum.
Ekki heldur hefur prestastéttin í lút-
erskum sið kynt sig að trúarofstæki, og
til þess er hún ekki líklegri hér eftir en
hingað jil. Og eitt má benda á: Alstaðar
þar, sem trúarofsi og æsingar hafa gengið,
þá hafa staðið að þeim og í þeim einna
síst mentaðir menn, heldur mest-
megnis lítt — eða illa — eða ómentaðir
menn.
Eg held því ennfremur fram, að alveg
eins megi gera ráð fyrir ofsatrú og trúar-
vingli jafnvel hjá kennarastéttinni, þótt
hún komi ekki nærri prestsverkum, ef
gert er ráð fyrir, og til þess ætlast, að
hún sé skipuð trúuðum mönnum. Fyrir
mitt leyti tel eg þetta reyndar alls ekki
Iíklegt, og óttast það eigi — því síður,
sem þessi stétt yrði betur mentuð.
En annars má altaf hugsa sér, að
oftrú og trúaræsing geti komið upp hjá
hverjum manni og hverri stétt og hverj-
um flokki manna.
Og meira að segja: meðal lítt trú-
aðra manna og trúleysingja getur
engu síður komið upp gagnstæð heimsku-
æsingí vantrúar- eða trúleysisofsi, ærsl og
ofbeldi. Það er því alls ekki gerandi
neitt úr þessu sffelda trúarofstækistali í
sambandi við presta og prestkennara,
fremur en aðra menn og mannflokka,
nema síður sé, ef prestkennar yrðu yfir-
leitt öðrum fremur vel mentaðir. Þeir
mundu aldrei verða æstir né þröngsýnir
trúarefnum; þeir mundu ekki stríða gegn
viðurkendum vísindum né sönnuðum og
sannanlegum sannleika, og þeir mundu
aldrei fordæma nokkra eðlilega og ærlega
eftirgrenslun sannleikans, sem mannsálina
þyrstir eftir eins og eftir guði. Nei,
»mentuð trú og trúuð mentun« elskar og
þráir sannleikann, Ijósið og skilninginn,
og leitar hans alstaðar og í öllu. Og hún
trúir þessu orði sjálfs Frelsarans: »Sann-
leikurinn mun gera yður frjálsa« — auð-
vitað a n d 1 e g a frjálsa fyrst og fremst.
Hvað vilja menn þá vera að hræða
fólk með hættu andlegs ófrelsis frá vel-
mentuðum og trúuðum kennurum, fyrir
þ a ð e i 11, að þeir gegni prestsverkum ?
En þegar þetta er ekki hægt með á-
stæðu eða sanngirni, þá er komið með
hina grýluna, klerkaveldisgrýluna, sem á
að hræða menn með því, að prestar, og
einkum prestkennar, mundu, líklega eins
og katólski klerkdómurinn fyrrum, bráð-
lega reyna að ná ofurvaldi yfir sálum og
samviskum fyrst ungdómsins, og síðan
yfir öllum landslýð, fjármunum hans og
loks öllum verslegum yfirráðum í landinu,
mynda ríki í rlkinu o. s. frv.
Naumast er það!
Eg segi það frekast, að þeir sem búa
til þessa grettu grýlu, og leiða hana fram,
mönnum til ógnunar, þeir gera sér ekki
mikla trú eða glæsilega von um mentun
og menningu þjóðarinnar yfir höfuð, um
þing og stjórn; ekki heldur um mentun þá
og manndóm, sem kennaraskólinn muni
veita; og ekki heldur um kristindóm
þann, eða þá kristilegu lífsskoðun, sem
prestaskólinn muni innræta nemendnm
sínum.
Eða hver ástæða er nú til, að ætla
þetta þessari e i n u stétt fremur en öðr-
um stéttum manna?
Sjálfsagt er að vita og játa það, að
þeir, sem staðið hafa og munu standa
fyrir kristindómsmálum hér á landi Og
annarstaðar, þeir hafa verið og munu
verða meir eða minna ófullkomnir menn,
með öllum mannlegum tilhneigingum, og
að þeir því hafa oft og víða reynt að
ná og einnig náð undir sig hverskyns yfir-
ráðum, völdum, fé og veraldar-upphefð,
og að svipuð viðleitni muni líka geta geit
vart við sig hjá þessari stétt hér eftir.
En eg veit ekki betur, en að alveg
hið sama hafi veriðeðli og á-
stundun einnig allra annara
stétta. Þær hafa allar til þessa sífelt
verið að togast á umyfirráðin, auðinnog
heimsdýrðina, og hefir á ýmsu oltið um
yfirtökin. Og eg fæ ekki betur séð eða
skilið, en að þannig muni og ganga hér
eftir, þangað til meiri hluti manna í öll-
um stéttum hefir öðlast það, sem f s a n n-
1 e i k a má kalla imentaða trú og trúaða
mentun«, er veitir og viðurkennir fult
jafnrétti og jöfnuð allra, bæði fyrir guði
og mönnum.
Það er því ranglátt að tiltaka klerka-
stéttina og óttast hana e i n a f þessu
efni. Það má með öldnngis s a m a
r é 11 i tilnefna konunga og kotunga, tigna
og ótigna, bændur og borgara, og jafn-
vel húsbændur og hjú o. s. frv. Því að
allir þessir mannflokkar, eða stéttir, hafa
frá upphafi sagna og til þessa verið að
reyna að viðhalda og efla hver sfna til-
veru, og þá oft lítið hugsað um eða
fundið til, þótt eigin dýrð væri bygð á
annara rýrð. Og ýmsir hafa sigrað á
víxl.
Og hví ætli mætti þá ekki líka
hugsa sér eða hræðast » kennara-
v e 1 d i «, þegar komin er upp og stað-
föst orðin fjölmenn kennarastétt, enda
þótt hún megi ekki koma nærri prests-
verkum ? Hún á þ 6 að koma nærri
ungdómnum og verka á hann, ef til vill
einnig 1 trúarbragðaefnum. Og þetta mun
hún eðlitega gera, eins og hún vill og
getur.
Eins og hver önnur stétt hefir hún einn-
ig sín sameiginlegu áhugamál, og mun
lfkt og aðrar, vilja og reyna að efla og
hefja tilveru sína. Mætti þá svo, fara,
að hún með tímanum næði, eins og prest-
kennurum er ætlað, fyrst ungdómnum
og síðan yfirborði þjóðarinnar í lið með
sér, og myndaði þannig, ekki k 1 e r k a -
ríki, heldur k e n n a r a rfki í ríkinu o. s.
frv.
En hver getur líka synjað fvrir, að
einnig trúarbrögðin g e t i komist hér
að, þótt enginn í þessari stétt megi vera
prestur? Eg veit þó ekki betur en að
trúarbrögðin, komist a 1 s t a ð a r að ; og
eg veit ekki betur, en að hver einasta
stétt hafi til þessa tekið trúarbrögðin á
einhvern hátt, og að einhverju leyti, með
inn í baráttuna fyrir tilveru sinni, sjálfri
sér til liðs, en til óliðs þeim og því, sem
móti var að strfða.
Og þannig mun þetta ganga upp og
niður, afturábak og áfram og á víxl meðal
stéttanna, þangað til trúin er orðin ment-
uð og mentunin trúuð í raun og veru
hjá meiri hluta manna í hærri stétt, eins
og fyr er sagt, og kristindómurinn hefur
gert alla að því, sem þeir eiga að vera
samkvæmt hugsjón hans. Þá hætta menn
og stéttir að bítast og berjast og togast
á um »ríki veraldar og þeirra dýrð«, en
fara að unna hver öðrum og hjálpa til
jafnra réttinda og lífsgæða.
En að hugsa sér, að ein stéttin kúgi
aðrar stéttir andlega og líkamlega t i 1
langframa hér eftir, eins og nú er
komið sögunni, það held eg að sé varla
hægt, og alls ekki samboðið nokkrum
manni sem trúir á andlega líkamlega
framför manna og þjóða, og allra síst er
slfkt mögulegt eða samboðið þeim mönn-
um, sem trúa á kærleiksmátt og blessun-
aráhrif kristindómsins um tíma og eilífð.
Og þá er það slíkum mönnum ekki frem-
ur samboðið, að hræða sjálfa sig og aðra
með þeirri getsök, að þeirri stéttinni,
sem á að standa fyrir kristindómsmálum,
og framkvæma erindiJKrists öðrum frem-
ur, prestsstéttinni, Ynuni verða hættara til
ofríkis en öðrum stéttum.
Það liggur þó sannlega síst í eðli Krists
og kristindómsins, að vilja beita nauðung
og kúgun, eða sigra heiminn með ytra
valdi og ofbeldi. Kristsríki var og et
og verður aldrei »af þessum heimi«, held-
ur var hann »kominn til að bera sann-
leikanum vitni«, og vinna hugina og
hjörtun með ljúfu valdi kærleikans í sann-
leik og réttlæti.
Þetta, sem kirkja og klerkdómur hefur
til þessa misbrúkað stöðu sfna, meðal
annars til að ná undir sig jarðnesku of-
urefli o. s. frv., það verður nánast að
tileinkast barnaskap og skilningsleysi f
kristindómnum, ellegar þá því, að skort
hefir meir eða minna á sanna kristilega trú
í kirkjunni eða hjá hennar mönnum.
En nú er þó og fer að verða víða,
og vonandi einnig hér hjá oss, öldin
önnur og betri í þessu efni. Menn yfir
höfuð skilja nú og fara að skilja betur
Krist sjálfan og kristindóminn, aðal kjarn-
an, andan og lífið í honum; og vér,
kristnir menn, vonum allir og trúum, að
eftir því, sem lengur líður, eftir því fari
einnig kristninni fram, og að fólkið yfir-
leitt verði meir og meir og betur og bet-
ur kristið; og einmitt á þessari von og
trú byggjum vér margir einnig von vora
um alla aðra sanna fullkomnun manna
og framför, menning og farsæld í bráð
og lengd. En ef vér höfum þessa von
og trú, þá hljótum vér einnig að vona
og trúa, að kirkja og klerkdómur taki lfka
sömu framförum, og að þessi stétt skilji
bráðum svo vel stöðu sína og þann, sem
hún á að þjóna, að henni mætti trúa,
ekki sfður en öðrum stéttum, til þess
að misbrúka ekki þessa stöðu öðrum
stéttum til hróplegrar undirokunar.
En setjum samt svo, að kirkjan og
klerkdómurinn drægist aftur úr á fram-
farabrautinni, og gengi miður en öðrum
að skilja og tileinka sér Krist og erindi
hans, sem þó er ekki líklegt, og færi
þessvegna að sýna sig í því að vilja
»drotna harðlega yfir arfleifði drottins«;
hvar og hver væri þá menning og dáð
hinna annara stétta, ef þær leyfðu eða
liðu henni slíkt ? En þetta er harla ó-
líklegt úr þessu, og eg fyrir mitt leyti
hvorki vil né get búist við því að óttast
það.
Og eg tel trúarofstækis- og klíkuveldis-
grýluna vera ástæðulausa fmyndun, og
bera fremur vitni um vantrú á kristin-
dómi og menningu, og á framför þeirra.
Og óttann við þessar grýlur tel eg ann-
aðhvert uppgerð eða hjátrú.
(Niðurl.).
Bréfkafli úr Árnes-
sýslu.
ig. apr. igio.
Fátt um fréttir héðan að austan. Norðan-
rok og kuldi með degi hverjum f hálfa
aðra viku. Frostið þetta 6—7° C. Fer
þetta kuldakast illa með jörð og fénað.
Flestir þó nokkurnveginn byrgir með hey,
og margir vel stæðir. Hefir þó verið
stöðug innigjöf hér í neðanverðri sýslunni,
svo að segja fyrir allar skepnur í 20—22
vikur Er það orðinn Iangur gjafatími, og
hefði einhverntíma haft slæm eftirköst.
Aflabrögð hér austanfjalls hafa verið
góð þessa vertíð. í Þorlákshöfn komnir
um 600 hlutir, mest þorskur. Á Eyrar-
bakka og Stokkseyri munu hæstu hlutir
vera 400—500. Og á Loftsstöðum 200—
300.
Sýslufundur nýafstaðinn. Stóð hann
yfir 12.—16. þ. m. Til meðferðar voru
þar um 74 málefni. Flest sýslu- og inn-
anhéraðsmál, svo sem vegabætur innan
sýslu, skýrslur um refaveiðar, hundalækn-
ingar, fjárskoðanir, hestakynbætur o. fl.
Erinúi um sauðfjármörk sá sýslunefndin
ekki fært að eiga við. Minnst var á
stofnun sjúkrahúss eða sjúkraskýlis austan
fjalls. Kosin nefnd til að athuga það
mál. Skorað á alþingi að breyta vega-
lögunum og heimila sýslunefnd að leggja
á brúartoll. Mælt með verðlaunabeiðn-
um til Ræktunarsjóðs. Tveir bændur
sóttu um verðlaun úr sjóði Kristjáns kon-
ungs IX. Mælt með báðum.
Um fundinn, eða í lok hans, flutti
Sigurður Sigurðsson alþingism.
erindi á Eyrarbakka um landsmál, og
pólitiskar horfur. Mintist hann á flokks-
æsingarnar og flokkshatrið í landinu og
vítti mjög. Fáu væri að trúa af þvf, er
blöðin segðu. Flokkshatrið og blaðalyg-
arnar eitruðu líf þjóðarinnar, og útilok-
uðu rólega hugsun og yfirvegun. Sam-
bandsmálið komið í óvænt efni sem stæði.
Taldi réttast, úr því sem komið er, að
reyna með stjórnarskrárbreytingu að fara
svo langt er auðið væri í sjálfstæðisátt-
ina gagnvart Dönum. Vonandi, að báð-
ir flokkar yrðu samtaka um það á næsta
þingi, að gera verulegar breytingar þar að
lútandi á stjórnarskránni. Skýrði ræðu-
maður í því sambandi uppástungur þær,
er komið hefðu fram, að því er snerti
breyting á fyrirkomulagi æstu stjórnar f
landinu, bæði landstjórafyrirkomulaginu
og fjölgun ráðherra, án landstjóra. Taldi
hann núverandi fyrirkomulag óviðunandi,
og leiddi rök að því. Hallaðist að þvf
að ráðherrarnir væru fleiri en einn, helst
þrír. Sagði æskilegt, að þing væri haldið
á hverju ári.
Þá mintist hann lítið eitt á bankafarg-
anið. Sagði, að flestum kæmi saman um,
að bankarannsóknin hefði verið nauðsyn-
leg. Um frávikning bankastjórnarinnar
til »bráðabyrgða« væri heldur ekki neitt
um að segja. Hitt væri enn órannsakað,
hvort frávikningin fyrir fult og alt hefði
við þau rök að styðjast, er réttlættu hana.
Að því er aukaþingshald snerti, lagði
ræðumaður alla áherslu á, að hið
reglulega alþingi kæmi saman á réttum,
tilteknum tíma. Áleit frestun þess gjör-
ræði. Kvaðst hins vegar telja það skyldu
sína, að styðja að þvf, að aukaþiag yrði
haldið, ef áskorun um það kæmi frá
meirihluta kjósenda. — Var gerður góð-
ur rómur að erindi þingmannsins, er þóttá
óhlutdrægt og öfgalaust.
Árnesingur.
Ojöf frá ísleHdingi vestan hafs-
Minningargjaiir komi í stað
„kransa“.
íslenskur maður í Chicago, A.J.
Johnson að nafni, hefur sent mér
að gjöf skrautlega bók og fagra
hugmynd framan við hana.
Hann hugsar á þessa leið: Það
er orðið alsiða að gefa kransa á
líkkistur, í heiðursskyni við minn-
ingu hins látna og samhrygðar-
skyni við ástvini hans. Það er
fögur venja; en henni fylgir sá ó-
kostur, að þar fer mikið fé til ó-
nýtis, í moldina. Höldum því, sem
fagurt er í þessum sið, en forðumst
hitt. Ráðið tii þess er það, að
láta minningargjafir koma í stað
kransanna, svo að það fé, sem
nú fer til ónýtis, komi að einhveiju
góðu gagni.
Bókin, sem mér er send heitir
Ártíðaskrá Heilsuhœlisins*. Það
er mikil bók, í vandaðasta bandi
(alskinnuð), pappirinn af bestu gerð
strykaður til hægðarauka og með
prentuðum fyrirsögnum efst á hverri
síðu. Er svo tilætlað, að blaðsíð-
urnar í vinstri hendi verði ártíða-
’) Nafninu og gerð bókarinnar hel
eg fengið að ráða.