Þjóðólfur - 02.09.1910, Síða 1

ÞJOÐOLFU R.
62. árg. Reykjavík, Föstudaginn 2. September 1910. JS 36.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
| BOGI BRYNJÓLFSSON J
J yflrréttarmálafiutningsmaður J
♦ Austurstræti 3. J
♦ Tals. 140. Helma 11 — 12 og 4—5. ♦
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Jjörn jónsson.
Brot úr 8tjórnmála- og menningarsögu
íslands.
V. Outuskipakaup landssjóðs.
A alþingi 1895 var samþykt að leigja
gufuskip á landssjóðs kostnað. Aðrir vildu
kaupa skip. Það þótti í ofmikla tvísýnu
ráðist, með því að ekki væri víst um
gróðann afþví, en áhættan mikil.
Þá segir B. J.: „. . . Kapp er bezt með
forsjá, og ekki skulum vér dyljast pess, að
allvarhugaverð virðist oss niðurstaða meiri-
hlutans í peirri deild (o. neðri deild, er vildi
kaupa skip) viðvíkjandi skipakaupunum".
»Eins og vér höfum áður tekið fram, virðast
oss samningar við eitthvert gott félag, helzt
brezkt félag [B. J. síunuli síðiint
til ÍO íii-tt, við tvö dönsk] mun
fýsilegri en útgjörð á kostnað landssjóðs eins,
með hverjum hætti sem sú útgerð annars væri.
. . . og neðri deild finst ekki ráðlegt að veita
fé til siglingastyrks út i bláinn handa ein
hverju félagi, sem stjórninni kunni að takast
að semja við. Og er pað sist láandi, ekki
meiri röggsemi en stjórnin hefir sýnt af sér í
pessu mikla velferðar og áhugamáli pjóðarinnar«.
B. J. þótti pað þó víst ekkert varhuga-
vert af þinginu 1909, er það veitti honum
heimild til að binda landið IO — tíii —
ár við eitthvert félag, enda mun það ekki
hafa verið gart „út 1 bláinn", því að
»Thore« mun frá öndverðu hafa verið
hið „útvalda" félag, er semja átti við.
B. J. heldur svo áfram í sömu grein:
»pótt vér færum að láta smiða skip með pvi
fyrirkomulagi. sem vér 111't hyggjum, að bezt
mundi samsvara pörfum vorum, er engin trygg-
ing fyrir pvi, að pað skip yrði viðunanlegt til
frambúðar«.
Þessi annmarki var ekki nefndur af B.
J. eða fylgdarmönnum hans veturinn 1909,
þegar kaupa átti skipin af „Thore“. Tóre-
skipin voru líka skip, er svöruðu til kröfu
nútímans, þar á meðal „Pervie" og „Kong
Helgi“, og áttu víst að hafa þann fáheyrða
kost, að halda áfram von úr viti að gera
það.
B. J. heldur áfram: »Oss vantar alla
reynslu i pessu efni — ekki svo mikið sem
vér getum [par neitt verulega bygt á reynslu
annara pjóða. t*vi að pótt sumir pingmenn
hafi gert mikið úr pvi, hve hugir annara pjóða
séu farnir að hneigjast í pá átt, að eignast
sjálfar samgöngufærin, pá er ekki mikið á
sliku byggjandi. Það er mestmegnis enn bolla-
leggingar, sem mæta hinni römmustu mótspyrnu
hjá öllum porra peirra manna, er pjóðirnar
bera mest traust til. Og sannarlega virðist
oss sem vér íslendingar stöndum ekki betur
að vigi en aðrar pjóðir með að aðhyllast pá
stefnu, meðan ekki er nánari og ánægjulegri
samvinna milli stjórnar og pjóðar en nú á sér
stað«.
Sama reynsluleysið 1909, en þá var ekki
verið að horfa í það. Allir þekkja líka sam-
vinnu milli stjórnar og þjóðar í landinu nú.
»Að pví er gróða landssjóðs snertir af skips-
útgerðinni rennum vér með öllu blint i sjóinn.
. . . Það jgetui- farið svo, að vér sjáum
oss hagkvæmara að hætta skipaútgerðinni,
pegar fjárhagstimabilið er á enda. Þá mund-
um vér finna pað, að skipseignin yrði oss nokk-
uð pung i vöfum. Og, eins og áður er sagt,
getur lika svo farið, að skipið sem vér hefðum
kostað stórfé til að eignast, hefði reynst alt
annað en hagkvæmt, enda pótt vér vildum
halda útgerðinni áfram«.
ÖII þessi varfærni var horfin hjá Birni
Jónssyni 1909. Atvik þó sömu, nema 1895
var talað um kaup á einu skipi. 1909 á
mörgum.
»Oss furðar á, að gætnir menn vilji leggja
priðjung pess fjár er landssjóði hefir safnast i
fyrirtæki, sem ekki er tryggilegra til fram-
búðar en petta«.
1909 vildi B. J. leggja meira en þriðj-
ung þess fjár, er landssjóði hafði safnast, í
enn glæfralegra fyrirtæki en umtalað var
1895. Hann ætlaði að láta landið taka
lán til slíks.
»0g pó bætist pað við . . . [sa mikli ann-
marki, að vér höfum engan mann, er nokkur
trygging sé fyrir, að sé pví starfi vaxinn að
standa fyrir slíkum skipakaupum«.
Hver gat það 1909? Tulinius ætlaði að
selja, en hann hefir kanske lika átt að
vera umboðsmaður islands gagnvart sjálf-
um sér, þegar væntanleg kaup yrðu gerð.
»Oss blandast pvi eigi hugur um pað, að pað
væri mun hyggilegra að leggja eigi út í skips-
kanp að pessu sinni". ísaf. XXII, 65.
ísaf. XXII, 73 segir: Eins og ísafold
hefir áður i Ijósi látið er það ósfi vor
o<i' von, jií) eig:i |>ui*li til l>t‘ss
að koina að lagt verði út í
eímsilííjm kaup íi. kostnað
landssjóðs. — Vér höfum áður bent
allítarlega á, hve varhugaverð slik nýbreytni
sé, svo ekki er ástæða að fjölyrða um pað að
pessu sinni. Með útgerðinni einni er sannar-
lega nóg í ráðist til að byrja með meðan alla
reynsluna vantar«.
En hvers ósk og von var að taka upp
þessa „varhugaverðu nýbreytni" 1909?
Hverir voru þeir menn, er svo reiddust
þegar Sk. Th. og minnihlutinn á þingi
1909 kistulögðu Thorefarganið, að þeir
ætluðu ( hefnd fyrir það að skera háskóla-
málið við trog, eftir því sem dr. Jón Þor-
kelsson sagði 1 þingræðu í neðri deild.
(Alþ.tíð. B, II, bls. 864).
Hver var það, sem lá hér um hálfan
dag yfir tveimur trúlitlum og hringlanda-
legum flokkskindum sínum til þess að
reyna að sannfæra þær um ágæti Thore-
skipa-kaupanna:
Hverir börðust helzt fyrir því máli á
þingi?
Björn Jónsson efstur á blaði, Björn Krist-
jánsson, Voga-Bjarni, Magnús Blöndahl
(með hái).
Seljandi var Þórarinn Tulinius og milli-
göngumaður við væntanlega sölu var —
Sveinn Björnsson, sonur Björns Jónssonar
ráðherra.
Það var auðvitað, að vini B. J. og syni
mundi létt veitast að sannfæra hann um
það, að hann hefði alveg farið með rangt
mál um sama efni 1895.
Hann hefir ekki altaf þurft 14 ára frest
til þess að skifta um skoðun á einu og
sama málinu og að óbreyttum atvikum.
Skoðanirnar eru ekki vanar að vera svo
djúpt gróðursettar í honum.
£óðarmál griltouins
og ráðherrann.
Nýtísku verndarbréf.
Frá því snemma í fyrra sumar hefir
mönnum hér í bæ orðið tíðrætt um viður-
eign þeirra Jóns Jenssonar yfirdómara og
franska konsúlsins, herra Brillouins, en
fæstir hafa þó vitað með nokkurri vissu,
hvað það er, sem þeim ber á milli. Hér
skulu því stuttlega rakin aðalatriðin í
þessum frægu deilum og afskiftum þeim,
er hr. Björn Jónsson ráðherra hefir haft
af þeim, því eg get þess til, að mörgum
muni þykja það fróðleg saga.
í fám orðum sagt horfir málið þannig
við:
Haustið 1908 keypti hr. Brillouin lóð
af Jóni Jenssyni, hér um bil 12000 ferálnir,
og fylgdi með í kaupunum strandlengjan
fram undan þessari lóð, og auk þess lóð
undir veg frá konsúlatinu og upp á Lauga-
veginn, svo að alls varð sú lóð, sem
konsúllinn fékk með samningum nál.
20000 ferálnir. I samningnum er það
skýrt tekið fram, að lóð þessi sé seld sem
alger og kvaðalaus eign. Samningurinn
er úndirskrifaður 10. Október 1908. En
daginn áður, 9. Október, gaf bæarstjórn-
arfunöur samþykki sitt til sölunnar; eg
geri ráð fyrir, að samningurinn í heild
sinni hafi ekki verið lagður fyrir fundinn,
en nokkuð er það, að bæarstjórnin lýsti
því yfir á þessum sama fundi, að bærinn
ætti þessa fyrumgetnu strandlengju, frá
sjávarmáli og 45 álnir uppeftir, en skyldi
þó leyfa konsúlnum afnotarétt að þessari
lóð, þangað til bærinn vildi sjálfur taka
hana til notkunar. Hr. Jóni Jenssyni var
fullkunnugt um þetta, því að hann sat þá
sjálfur í bæarstjórn og var á fundinum.
En er hr. Brillouin varð þess vísari, að
reykjavíkurbær taldi sig vera réttan eig-
anda að nokkrum hluta lóðar þeirrar, er
honum (Br.) hafði verið seld semóskoruð
og kvaðalaus eign og að seljandinn vissi,
er salan fór fram, að svona var ástatt,
þá þóttist hann hafa verið brögðum beitt-
ur, og vildi nú fá leiðrétting mála sinna.
Hr. Brillouin mun hafa þótt málið þess
eðlis, að full ástæða væri til að hið opin-
bera tæki það til meðferðar. Hannsneri
sér því til ráðherra fyrri part vetrar í fyrra,
áður en hann fór til Frakklands, og fór
þess á leit við hann, að Stjórnarráðið
léti gera rannsókn. Sem svar upp á mála-
leitun sína fékk hann þá bréf það, er hér
fer á eftir:
»Stjórnarráð Islands.
Reykjavik d. 8. Nov. 1909.
I Anledning af den franske Konsul,
Hr. I. P. Brillouins Bortrejse ud af Lan-
det, skal Ministeren for Island erklære, at
der fra Ministeriets Side vil blive udviste
alle mulige Bestræbelser for, under Hr.
Konsulens Fraværelse, at bevare og for-
skaffe ham de ham tilkommende Rettig-
heder i alle Sager, der endnu ved hans
Bortrejse maatte væri uafgjorte, eller som
under hans Fraværelse maatte opstaa her
i Landet, hvad enten de versener mellem
ham og det offentlige eller I’rivate.
(sign.)
Björn Jónsson.
Indr. Einarsson.
Hr. Konsul I. P. Brillouin,
Det franske Konsulat
Reykjavik*.
(A íslensku: í tilefni af ferð frakkneska
konsúlsins, hr. J. P. Brillouin, af landi
burt, lýsir ráðherrann fyrir ísland yfir því,
að frá stjórnarinnar hálfu skal vera gert alt
sem mögulegt er, til að varðveita óskertan
rétt herra konsúlsins í fjarveru hans og út-
vega honum óskertan rétt þann, er hon-
um ber í öllum þeim málum. sem enn
kunna að vera óútkljáð við brottför hans,
eða upp kunna að rísa hér á landi í fjar-
veru hans, hvort sem mál þessi eru milli
hans og hins opinbera eða einstaklinga).
Eftir þetta var hr. Brillouin aðgerðar-
laus um mál sín, og þóttist nú öruggur
um, að alt mundi vera gert, sem unt væri,
til að hrinda málum hans áleiðis; skömrau
síðar fór hann til Frakklands og dvaldi
þar þangað til snemma í marsmánuði í
ár, í því trausti, að rannsókn yrði hafin
í fjarveru sinni.
En er hann kom aftur hingað til
lands í Marsmánuði, komst hann að því,
sér til mikillar undrunar, að alt sat við
sama og þegar hann fór, og að málum
hans hafði ekkert miðað áfram; mmt
honum þá hafa fundist lítið til um orð-
heldni ráðherra. Hann sneri sér því í
vor til bæarfógeta og kærði yfirdómar-
ann fyrir brot á 26. kap hegningarlag-
anna (um svik), sendi með kæru sinni
skjöl og skilríki máli þessu viðkomandi,
og ætlaðist til, að opinber rannsókn yrði
hafin gegn hr. Jóni Jenssyni. En svo fór,
að bæarfógeti vísaði málinu írá sér og
úrskurðaði, að málið skyldi skoða sem
einkamál (civilt mál). Þá sneri konsúll-
inn sér til Stjórnarráðsins með málið ; en
þar fór á sömu lund, ráðherra kvað sér
þá ekki koma málið við og taldi það
einkamál, eins og bæarfógeti hafði gert.
Þessi er nú í fám orðum saga málsins,
sem hér er höfð eftir nákunnugum manni,
og er hún að mörgu leyti einkennileg.
Hér skal nú látið alveg ósagt um það,
hvor þeirra herra Brillouins og Jóns Jens-
sonar hefir á réttu að standa í þessu
máli, enda er ekki auðvelt að dæma um
það, nema eftir að málið hefir verið rann-
sakað. En það sem eftirtektarvert er í
þessu máli, er einmitt það, að eftir að út-
sendur konsúll erlends ríkis hefir kært
fyrir Stjórnarráðinu einn af æstu dómur-
um landsins og sakað hann um svik í
viðskiftum og látið fylgja með f kæru
sinni skjöl og skilríki þessum áburði sín-
um til sönnunar, þykir ráðherra þetta
ekki skifta svo miklu máli, þrátt fyrir
áður útgefið verndarbréf sitt, að hann fáist
til svo mikils, sem að láta rannsaka
málið. Nei, Björn Jónsson telur sér það
óviðkomandi, er yfirdómari við landsyfir-
rétt íslands er sakaður um að hafa gert
sig sekan í svikum! Og þetta er sú sama
stjórn, sem hefir talið sér það helst til