Þjóðólfur - 27.10.1911, Blaðsíða 3

ÞJOÐOLFUR.
159
Afrek „Sjálfsíæðis‘‘manna.
Það er sagt, að viðburðir eða
nýjungar i aðsigi varpi skugga sín-
um fram undan sér. Eitthvað
svipað þvi mun nú eiga sér stað
þessa dagana hér á íslandi. Menn
hafa það einhvern veginn á til-
finningunni, að kosningarnar á
morgun muni snúast Heimastjórn-
armönnum i vil, — að það sé
svona i þann veginn að snarast
yfir um hjá Sjálfstæðismönnum.
Þetta liggur í loftinu, — jafnvel
sjálfstæðismenn játa það og láta
höfuð drúpa, enda finna þeir
sjálfir, að foringjarnir og fulltruarnir
hafa haldið svo illa á spilunum, að
engin er viðreisnar von. Spilið er
tapað.
Og samt hafa þeir frá fyrstu
byrjun haft rangt við og svikið lit.
Pe.ir hafa mcira og minna brugð-
ið öll heit sín við kjósendur þessa
lands.
1. Þcir lofuðu þvi við kosningarn-
ar 1908 að kngja Dani til að
ganga inn á ríflegri samninga
i bambandsmálina. Hver varð
svo raunin á? Engir samning-
ar fengust og ekki útlit fyrir að
neinir samningar fáist við Dani
fyrst um sinn eftir orðum
Björns Jónssonar að dæma.
2. Þeir lofuðu sparnaði og um-
bóturh á fjárhag landsins. Hverj-
ar urðu efndirnar? Ný lands-
sjóðslán og fjárhalli meiri en
dæmi eru til áður, án þess þó
a stofnað væri til nokkurs
mannvirkis eða arðberandi fyr-
irtækja i landinu. Sjálfstæðis-
maðurinn Guðmundur Hannes-
son læknir játaði það hrein-
skilnislega i ísafold síðastliðinn
vetur, að flokkurinnhefði hvarfl-
að frá stefnuskrá sinni i þessu
atriði.
8. Þeir lofuðu að greiða fyrir
verslun og samgöngum. Hvern-
ig fór það? Þeir skipuðu við-
skiftaráðunaut og lögðu á borð
með honum svo skifti tugum
þúsunda, án þess að nokkur
maður hafi getað sýnt eða sann-
að að hann hafi unnið landinu
tviskildings gagn, enda erþaðá
allra vitorði, að sá maður ber
ekkert skynbragð á verslun og
viðskifti. — Ofan á þetta höf-
uni við fengið helmingi dýrari
og óaðgengiiegrj gufuskipasamn-
inga en nokkru sinni fyr.
4. Þeir þóttust bera fyrir brjósti
heill og hag Landsbankans.
Hvcrnig sýndu þeir það? Með
því að gera það fiumhlaup á
bankann, að eigi þótti annað
iiklegra um sinn, en að riða
mundi honum að fulluogstór-
spilla lánstrausti hans. Erþetta
fullu samræmi við framkomu
flokksinsháður, er hann fyrir
allmörgum árum bar fram til-
lögu iim að afnema Landsbank.
ann með öllu og selja öll pen-
ingaráð t landinu i hendur er-
lendu hlutafjelagi.
5. Þeir þóttust vilja efla innan-
landsstjórn og kalla nú mót-
stöðullokksinn Heimanstjórnar-
menn í óvirðingarskyni. Enhvað
verður svo þegar þeir komast
til valda? Sjálfstæðisráðherr-
ann sest að i Kaupmannahöfn
og hefst þar við mánuðum
saman, undirbýr þar öll laga-
frumvörp til síðasta þings og
smjaðrar fyrir Dönum og daðrar
við þá á allar lundir. Hann
kunni þetta betur við sig, höfð-
inginn, á herragarðinum en
hjerna heima hjá okkur i hjá-
leigunni.
6. Þeir þóttust vilja svifta Dani
botnvörpusektunum. En eins
og öllum er kunnugt, ber for-
ingi þeirra sjálfur fram á síð-
asta þingi tillögu um, að veita
Dönum ldutdeild i sektunum,
og greiðir atkvæði með þvi.
Hjer sýnist þvi vera djúp stað-
fest á milli tlokksins og for-
ingjans, og eigi nema um tvent
að veya: Annaðhvort verða
þeir að höggva af sjer höfuðið,
eða foringinn að höggva af sjer
halann, — og mun hvorugt
þykja gott.
7. Þeir geisa hátt á móti stöðu-
lögunum og þykjast hvergi vilja
við þau kannast, en samt neita
þeir að afnema þau og setja í
staðinn frjálsleg sambandslög
þegar það er í boði.
Svona mætti lengi halda áfram.
Sporin má lengi rekja, — eintóm
víxlspor og svikaspor. Fögur lof-
orð — fáar efndir, Og auðvitað
kann þetta ekki góðri lukku að
stýra. Ivjósendur eru farnirað hafa
eitthvert veður af þessari hræsnis-
pólitík og falla frá floknum. Hann
er áxæiðanlega farinn að fella fjaðr-
irnar, — og það er von. Það má
segja um hann hið fornkveðna:
Týnd er æra, töpuð er sál!
Menn vissu það áður, að fylgi
Sjálfstæðislloksins var i rjenun, en
fundu það fyist í alvöru á þing-
málafundinum siðastliðinn sunnu-
dag.
Þá fjekk það engum dulist, að
flokkurinn er búinn að missa það,
sem mestu varðar, en það er:
traust kjósenda.
Par með er dauðadómnrinn inn-
siglaður.
Þingmálafundur
Reykvikinga.
Vegna þess að hin blöðin hafa þeg-
ar flutt allítarlegar skýrslur um fund
þennan, verður hjer farið fljótt yfir
sögur.
Fundarstjóri var kosinn landritari
Klemens Jónsson. Fyrsti ræðumaður
var
Lárus H. lljarnason.
Hann mintist fyrst á sambandsmalið
og horfur þess. Tjáði sig jafn and-
vígan skilnaði og meirihlutafrv. frá
1909, en frv. millilandanefndarinnar
vildi hann vinna alt það gagn, sem
hann gæti. Lýsti því yfir, að flokkur
hans mundi ekki leiða málið til lykta,
a næsta þingi, en vildi annars gera
alt sein f hans valdi stæði „til þess
að vinna að góðum lyktum þess máls,
bæði utanlands og innan, með því að
reyna að sannfæra landa mína um
ágæti þess og telja Dani á að standa
við gefið loforð". Vildi leggja alt í
sölurnar fyrir það mal, nema sæmd
sína!
Um stjórnarskrátfrv. siðasta þings
sagði hann, að mörg akvæði þess væru
góð og æskileg, en sum í meira lagi
athugaverð.
Meðal góðu ákvæðanna taldi hann:
rjett alþingis til að heimta aukaþing
— betur að alþingi hefði haft þann
rjett, þegar bankamálið var á ferðinni!
Ennfremur: að endurskoðendurnir sjeu
3 og hlutkjörnir, heimildin til að að-
skilja rfki og kirkju, afnám konung-
kjörinna þingmanna og jafn kosninga-
rjettur og kjörgengi karla og kvenna.
Meðal hinna athugaverðu ákvæða
taldi hann fyrstogfremsthinageysitniklu
aukning kjósenda, þar sem auk kvenna
öll hjú í landinu eiga að fá kosningar-
rjett. Þetta ætti að gjörast alt í einu
og kjósendur þeir, sem nú ráða fyrir
landinu, mundu þannig komast í al-
gerðan minni hluta. Þar að auki ætti
að lögbjóða kjósenda-atkvæði um lög-
gjafarmál, en það væri í rauninni ekki
annað en bein skerðing hins halofaða
þingræðis. Alþingi yrði á þann hátt
líkara undirbúmngsnefnd en löggjafar-
þingi. Auk þess kjósendaatkvæði þvf
óþarfara, sem kosningarjettur er rýmri
og loks alt það fyrirkomulag erfitt við-
fangs, þar sem samgöngur eru strjálar
og stirðar.
Um skipun alþingis þess að getar,
að hjúum er ætlað þar sæti, þó að
þau sje ekki kj'órgeng í hrcppsnefndir,
sýslunefndir eða bœjarstjórnir !
Ráðherrafj'ólgunina taldi ræðumaður
óheppilega, alt of kostnaðarsama og
einuni manni ekki ofvaxið að hafa
stjórn svo fámennrar þjóðar á hendi.
Nær hefði legið, að heimila fjölgun
raðherra, heldur en að valdbjóða hana,
Um bannlögin sagði ræðumaður að
reynslan ætti þar að vera æðsti döm-
ari. Fyrir henni ættu bæði bannvinir
og bannfjendur að beygja sig — það
væri baðurn vansalaust.
Þá mintist ræðumaður á syndaregist
ur fyrv. stjórnar og flokks hennar.
Höfuðsyndin væri meðferð flokksins á
sambandsmáiinu, — hann hefði eyði
lagt malið, sparkað undan því öllum
samningagrundvelli og stæði því nú
ráðalaus og stefnulaus og vissi ekki
sitt rjúkandi ráð. Rœðumaður hafði
pað eftir Jóni háyfirdómara Jenssyni,
að Bj'örn Jónsson fyrv. ráðit. hefði
viljað aðhyllast frv. minni hlutans frá
loop, en hefði ekki þorað það vegna
1 fiokks sins!!
Ennfremur mintist ræðumaður á
bankafarganið, Thoremálið og silfu
bergsmálið — gaf stutt yfirlyt yfir á-
virðiugar „Sjálfstæðis"manna í þeim
málum. Um viðskiftaráðunautinn sagði
hann, að mokað hefði verið í hann
helmingi hærri launum en fjárlögin
heimiluðu, og þar á ofan hefði verið
lagður ólöglegur ferðakostnaður á 2.
þús. kr. I Noregi hefðu viðskifta-
rágunautar venjulega 2500 kr, í árs-
laun, í hæsta lagi 5000 kr., en við-
skiftaráðunautur vor hefur haft meira
en 10 þús. kr. á ári.
Enn mintist ræðum. á Rúðuborgar-
ferðina alræmdu og fjarveitinguna til
hennar, og loks talaði hann um fjár-
haginn. Sýndi hann fram á, hve
„Sjálfstæðis-menn eiga þungum sök-
um að svara í því máli. Tók hann
til dæmis, að a síðasta þingi báru
nokkrir þeirra fram tillögur til hækk-
unar gjöldunum eins og hjer segir:
1. Björn Kristjánsson: . . 53,000 kr.
2. Björn Jónsson: . . . 64,638 —
3. Bjarni Jónsson: . . . 98,266 —
4 Jón Þorkelsson
einn . . . 130,500
með öðrurn . 11,200—141,700 —
Hafa þá þessir 4 „Sjálfstæðis'menn
reynt að hækka gjöldin um samtals
357,604 kr.
Ræðumaður taldi fjárhaginn mjög
fskyggilegan, en vonaði að eitthvað
gott mundi leiða af störfum millilanda-
; nefndarinnar. Lagði hann áherslu á,
að framvegis ætti löggjafarvaldið að
í gæta meira jafnrceðis tnilli sjávar og
i sveita í alögum sínum en hingað til.
j Samkv. landsreikningunum 1908 — 1909
hefði abúðar- og lausafjárskatturinn
j numið 105 þús. kr. bæði arin, en a
j sama tíma hefði sjávarútvegurinn og
| kaupstaðir og þorp goldið um 580
þús. kr. í landsjóð. Gjöldin til land-
búnaðarins hefðu hins vegar á nefndu
tímabili numið um 260 þús. kr., en
til sjávarmanna hefði ekki gengið nema
150 þús. kr., þar með taldar 82 þús.
til vita og 26 þús. tii bryggjubygg-
inga.
Þetta misrjetti þyrfti sem fyrst að
leiðrjetta, fyrst og fremst með því
að sjávarmenn fengju fleiri sœti á
þingi. Rvík ætti t. d. ekki að hafa
færri en 4 þingmenn. —Ræðum. endaði
mál sitt með ósk um að laugardag-
urinn 28. okt. 1911 yrði landinu til
meiri hamingju en fimtudagurinn 10.
sept. 1908. —
Lárus Bjarnason flutti ræðu sína á-
gætlega vel, var aldrei myrkur í máli
nje tviræður, en hiklaus og akveðinn
og þó hófsamur í orðum. Luku flestir
upp einum munni um það, að hann
hefði sjaldan talað betur, enda var
mali hans vel tekið.
Næstur honum talaði Magnús Hlön-
dahl. Hann talaði um ekkert annað
en silfurbergið, lýsti aliar sakargiftir,
sem a hann hefðu verið bornar út af
því mali, tilhæfulausan róg og lygi.
En engar sannanir kom hann fram
tneð fyrir sínu mali, og mun óhætt
að fullyrða, að öllum, sem á hann
hlustuðu, hafi þótt vörn hans fremur
Ijett a metunum.
Næstur talaði Gndm. Finnbogason.
Hann talaði eindregið og akaft móti
bannlögunum, og var sa hluti ræðu
hans vel fluttur. Af því sem hann sagði
um sambandsmalið varð ekki ráðið,
hvorum flokknum hann tylgir. Þó
skildist mönnum helst, að hann mundi
hallast að „Sjalfstæðis"flokknum í því
| máli.
Þa talaði Halldór Daníelsson.
Hann hefur jafnan verið frumvarps-
maður góður, en alveg virtist hann
nú vonlaus um það mál, og fanst
mönnum hann heldur daufur í dálk-
inn. Annars talaði hann um stjórnar-
skrárfrv., sem hann var að mörgu
leyti óánægður með og um bannlögin.
Hann er ákveðinn mótstöðumaður
þeirra, en hafði þó litla trú a, að þau
yrðu afnumin á næsta þingi.
Því næst talaði
Jón Jónsson dósent.
Þetta eru höfuðatriðin úr ræðu hans:
Stjórnarskrárfrv. síðasta þings hef-
ur bæði kosti og galla. Kostirnir:
afnám ríkisráðssetunnar, kosningarjett-
ur og kjörgengi kvenna, afnám kon-
ungkjörinna þingmanna og þjóðaratkv.
í sambandsmálinu. Höfuðgalla þess
taldi hann hina hóflausu rýmkun kosn-
ingarjettarins. Vildi þó heldur sam-
þykkja frv. óbreytt, heldur en eiga
þaö á hættu, að engin stjórnarskrár-
breyting næði fram að ganga.
Hann vildi ekki að hreyft væri við
aðflutningsbanninn nema áður hefði
farið fram almenn atkvæðagreiðsla um
land alt.
Sambandsmálið taldi hann svo illa
leikið af „Sjálfstæðis“flokknum, að
litlar líkur væru til að Islendingum
yrði auðið að ráða bætur á því fyrst
um sinn.
í fjármálum kvaðst hann mundu
fylgja þeirri stefnu, að ekki ætti að
samþykkja ný gjöld, nema um leið