Þjóðólfur - 08.10.1917, Qupperneq 1

LXIV. árg.
Eyrarbakka 8. október 1917
Nr. 25
P j ó ð ó I f u r
kemur venjulega út hvern föstudag.
Argangurinn kostar innanlands 4 kr.
til næstu ársloka en ð kr. erlendis.
Aigreiðslu oginnheimtu annast póst-
afgreiðslumaður Sigurður Gruðmunds-
son en afgr. á Eyrarbakka annast
verzlm. Jóhannes Kristjánsson og á
Stokkseyri Gnðm. Gruðmundsson. Aug-
lýsingar í blaðið verða að vera komnar
til Jóh. Kristjánssonar, verzlm. á þriðju-
dagskröld.
Fræðslumálin.
\. i
IV.
Mcntaskóliun. — Niðurlag.
Engirm vafl er á því, að allra
hluta vegna ber knýjandi nauðsyn
til, að gera sem allra fyrst gagm
gerðar bieytingar á mentaskólan-
um. Minni kröfur en áður voru
gsrðar, getur maður ekki komist
af með nú, þess vegna verður víst
engin leið að komast hjá því, að
námstiminn iengist um eitt ár frá
því sem nú er. Ef gert væri rdð
fyrir gagnfræðanámi sem undir-
búningsskilyrði, ætti mentaskólinn
ekki að vera minna en 4 ár, og
er það engan vegin leugri tími
en áður var, eins og gert var
grein fyrir í síðasta blaði. En auk
þess yrði ekki komist hjá því, að
heimta nokkra latínuþekkingu af
nemendunum, ámófa eins og áður
var heimtað til inntökuprófs í ].
bekk. Ætti þetta litið að geia
efnilegum gagnfræðanemendum til,
því að þeim ætti að vera auðvelt
að bæta á sig þessu námi, og
væntanlega gætu þeir fengið þá
tilsögn er þeim nægði hjá kennur-
um gagnfræðaskólanna. Og vel
mætti enpfiemur gera það ákvæði,
að ekki yrði veitt viðtaka í mentai
skólann öðrum en þeirn, sem hefðu
sæmilegt gagnfræðapróf, t. a. m.
f, í aðaleinkunn. Með því móti
væri mentaskólinn verndaður fyrir
lakasta úrgangi gagnfræðaskólanna
og væri þess sannarlega ful] þöif.
Ef gert væri ráð fyrir því að
ment.askólinn kefði 4 ára n.ims-
tíma fyrir áæmilega gagnfræðinga
og auk þess sérstakt inntökupróf
í latínu, ætti honum að vera vor-
kunnarlaust, að ná fyllilega eins
langt og veita lærisveinum sínum
fult eins mikinn þroska og áður
var. En að sjálfsögðu yrði þá alt
hans fyrirkomulag þannig vaxið,
að hann bygði ofan á það sem
gágnfræðaskclinn áður hefði veitt,
auk þess sem íann tæki nýjar
námsgreinar, sem best þroskameð-
al væri tyrir nemendurna. Sum-r
um af námsgreinum gagnfræða-
skólans mætti vísast sleppa í menta-
skólanum, en annarsstaðar yrði
byrjað þar sem gagnfræðaskólinn
hætti: Ensku mætti vel halda
eins mikið og nú er gert í lær-
dómsdeildinni, en auk þyrfti endi,
lega að kenna latínu og grísku
jafnmikið og áður var. Og sízt
af öllu mætti þá latneski stíllinn
missa sig.
Þeir eru sjálfsagt ekki svo fáii
meðal mentamanna, sem teija illa
faiið, að gömlu málin skyldu verða
eins hart úti og raun heflr orðið
á, en inyndu þó hika við að setja
þau aftur í sinn gamla sess. Marg«
ir inyndu vilja takmarka kensl-
una í þeim meira en áður var.
Slíka nienn mætti minna á, að
einn hinn ágætnsti kennari skól-
ans í gárnla daga, prófessor Björn
M. Olsen, taldi þann verstan gall-
ann á hinni nýju reglugerð, að
latínunámið var minkað; hann
vildi heldur afnema það með öllu.
Hann hólt fram þeirri skoðun, að
svo limlest sem latínan nú er orð'
in ineð stórum takmarkaðri kenslu
og afnámi stilsins, þá gæti húu
ekki náð tilgangi sínum sem þi oska
meðal fyrir nemendurna, og hefði
þá engan tilverurétt lengur.
Noi, gömlu málin verða að kotni
ast í sinn garnla sess, það er krafa,
sem enginn þarf að bera kinnroða.
fyrir að halda fram. Og hvað
sem Norðuriandabúum líður, þá
veit maður ekki til, að hinum
miklu menningarþjóðum álfunnar
hafi komið til hugar að reka þau
úr sæti. Vitanlega er það satt,
að vér stöndum þeim mun ver
að vígi en þær, að vér eigum ekki
heimsmál fyrir móðunnál, en úr
þessum annnrarka er auðvelt að
bæta með því að leggja vel stund
á eitt heimsmálið, en sleppa svo
aftur alveg t. d. frönsku. í þeirri
grein mun skólinn hvort sem er
ekki hafa tima til að v.eica þá
fræðslu, sem að verulegu gagni
getur komið, en málið hins vegar
svo auðvelt, að þeim sem þá tungu
vilja nema, er hægt að gera það
utan skólans.
En þótt gömlu málin kæmu aft-
ur i sinn gamla sess, þá er þó
ekki þar með sagt, að þau ættu
að verða það allsherjarmentameð-
al,- sem allir notuðu. Miklu nær
sanni væri hitt, að skólinn skiftist
í tvær deildir, máladeild (gömlu
máiin) og stærðfiæðideild, og eins
og nðsóknin er nú orðin mikil að
skólanum, og þeir margir orðnir
sem leggja stund á verkfræði, þá
gegnir það fuiðu, að þessi skift-
ing skuli ekkí þegar vera komin
á. Og óhugsandi er að hennar
verði langt að bíða. í síðasta
hefti „Iðunnar" segir próf. Ágúst
H. Bjarnason, að þessi skiíting
kosti skólann ekki meira en H/j
kennara í viðbót. og er það saniu
arlega ekki rnikið fyrir svo mikils-
verða og nauðsynlega breytingu.
Og vafalaust væri það heppilegri
lausn á máiinu, að stofna sérstaka
stærðfræðideiid við skólann í
Reykjavík, en að stofna sérstakan
mentaskóla á Akureyri, jafnvel
þótt sá skóli yrði með slíku fyr-
irkomulag]..
Fram á minna verður ekki far.
ið, en að þjóðin haldi uppi sæmi-
legum mentaskóla, sem menn ekki
þurfa að skammast sin fyrir. Og
slíkur skóli fengist með því, að
innfæra gömlu málin að nýju og
stofna sérstaka stærðfræðideild. Og
þegar slíkur nrentaskóli ekki tæki
við öðtum nemendum en þeim,
sem sæmilegir teldust frá gagn-
fræðaskólunum og heimtaði auk
þess af þeim viðaukapróf, þá er
engin ástæða til þess að kvíða
því, að honum ekki tækist á 4
árum, að veita þeim svo mikla
mentun og þroska. að þeir yrðu
færir um að stunda með góðunr
árangri hvaða nám sem væri við
æðri skóla. Og vonandi gerði
þessi breyting hvorttveggja i einu:
að draga úr hinni árlegu st.údenta-
viðkomu, og að skapa duglega
námsmenn, sem yiðu færir um
að verða leiðandi menn þjóðar*
innar á hvaða swæði sem væri.
Tíminn sem vér lifum á heimtar
meira en fúskara; af slíkum mönn-
um er nóg til og meira en nóg,
og þó þeir geti verið bet.ri en ekki
neitt, meðan alt er á sem mestu
bernskuskeiði, þá verða þeir líka
miklu verra en ekki neitt, þegar
framþróun er farin að myndast,
og þörfin á þekkingu og skilningi
farin að aukast á öllum svæðum.
Er þegar fengin sú reynsla af
svokölluðum „leiðbeiningum" fúski
aranna, að rneira ætci ekki að
þurfa í bráðina.
Yér þurfum að fá mentaða al>
þýðu og þroskaða og hæfa menta-
menn. Slikt getur auðvitað ekki
orðið, án þess að þær stofnanir
séu til, sem veita sem fullkomn-
asta mentun á sem flestum svæð>
um. Og þetta kostar peninga,
það geta allir sagt; sér sjálfir.
Ekki verður annað sagt en að all-
mikil áherzla hafi verið lögð á
þetta, síðan stjórnin fluttist irn í
landið; vér höfum á þessum tima
eignast kennaraskóla, gagnfræða-
skóla, bændaskóla og nú síl;ast
alþýðuskóla á Eiðum. Og auk
þess hefir að ýmsu leyti vorið
betur hlúð að þeim skólum sem
fyrir voru. Barna> og unglinga-
fræðsla hefir verið aukin í stórum
stíl. Meira að segja heflr verið
stofnaður háskólj. Og samt. er
eitthvert sleifaralag á mentamál-
unum; gagnið verður tiltölulega
lítið. Að nokkru leyti má vafa1
laust fitina orsökina í hinum lé-
iegu kjörunr skólanna, sem varna
þeim að vinna með krafti, sunn
part líka í ómögulegum reglugerð-
um, sem útiloka að skólarnir geti
veitt sæmilega mentun. En vissu-
lega liggur ekki minsti gallinn í
því, að enn sem komið er, mynda
mentamál landsins enga heild,
ekkert samstætt kerfi; sámvinna
getur því ekki myndast milli hinna
mismunandi skóla og við þetta
kemst los og hringl á fræðslumál-
in í heild sinni.
Fræðslumál landsins þurfa að
að mynda samstæða heild, frá
barnakenslunni og upp úr; þeim
þarf að vera þannig fyrirkomið,
að þótt. skóiunúm sé dreift yfir
alt landið, þá liggi þó sama
„planið" allstaðar til giundvallar.
Nú sem stendur fer þessu mjög
fjarri. Skólarnir eru út um alt,
sumstaðar gagnfræðaskólar, sum-
staðar alþýðuskolar, og þeir gagn-
fræðaskólar sem eru, eru ekki
allir viðurkendir, þ. e. a. s. gagn-
fræðapróf þeirra veitir nemendun-<
um engin sérstök réttindi. Alt
öðruvísi yrði, ef gagnfræðapróf
yrði gert að inntökuskilyrði á sér-
skólana. Pá yrði að vísu að ganga
með undirbúningsmentun, og eftir
því gætu sérskólarnir hagað sér;
þeir \gætu náð lengra en áður, og
ef til vill orðið óbrotnari og ódýr-
ari, en sjálft gagnfræðanámið yrði
alþýðunni ódýrt, ef skólunum væri
vel fyrir komið.
Hór á Suðuiiandí var fyrir ekki
löngu stórt skólamál á döfinni;
menn vildu stofna hér lýðskóla eða
lýðháskóla. Málið strandaði, mest
vegna hreppapólitíkur um skóla-
staðinn. En þótt úr framkvæmd-
um hefði orðið, er hætt við að
skólinn hefði átt erfitt uppdráttar,
einkum vegna þess að próf frá
honum — þó um slíkt hefði ver-
ið að ræða — hefði ehki gefið
nein sérstök róttindi. En það
mikill áhugi var þó fyrir þessu
máli, að sýnilegt var að menn
fundu til þess, að ekki dugði ann-
að en hefjast handa til þess að
veita alþýðu æðri mentun en
barnai og ungl.ngafræðslu. Og
þörfin á þessu verður ekki minni,
þót’. tímarnir líði, því að vouandi
verður þó innan skams ráðin bót
á þeim almenningsvandræðutn seiu
af utríðinu leiða.
I