Norðanfari - 13.02.1865, Blaðsíða 3

sagt, heldur ætlum vjer, ab hann hafi flesta
ahra kosti, sem prýha mega veraldarsögu á
á voru máli f>ar er sagt frá öllu hinu merk-
asta, sem dreif á daga fornaldarþjó&anna og
nokkrar sögur eru til af; frá ílestu því sem
rábib hefir örlögum þeirra og varb undirrót
þess sem sííar kom fram. Slíkt er ab vísu
efni hverrar mannkynssögu, en stærsti munur
er á hvernig sagt er frá. Hjer er frásögnin
Svo ljós og greinileg ab þeim sem les hana,
getur fundizt hann horfa á vi&buröina og
heyra mál þeirra sem tölu&u þar.
fressu veldur ekki einasta hvab ve! sag-
an er sögíi, heldur og málib. þaí> er svo Ijctt,
sögulegt og fagurt í málsgreinum og orfcfæri
ab fegra og skemtilegra sögumál verírnr varla
ritaS á vorri tungu. þvílíkt sögumál er ekki fætt
meb sótt og harmkvælum, heldur virtist þab
hafa runnib fram af Ijósri hugsun og þjóblegri
tilfinningu málsfcgurbarinnar, fyrirhafnarlaust,
þó þar megi finna einstaka óvibfeldib orb eba
málsgrein sem líkist cinhverju því. sem ná er
orbib nýtíbska hjá sumum rithöfundum, þá
gætir þessa lijer varla innanum allt hitt, scm
fer svo mæta vel.
Herra Páll Melsteb á því mikinn heibur
og þakkir skyldar fyrir þetta hvab vel hann
byrjar þessa Veraldarsögu sína ab efni og orb-
færi. Og vjer óskum honum aubnist ab halda
áfram og enda þessa ágætu sögubók eins vel
og hann hcfir þegar byrjab. En um leib bibj-
um vjer hann ab glcyma ekki æfisögu Islend-
inga, og þab á vel vib í veraldarsögu, sem oss
er ritub, ab fyllst sje þar sögb vor saga afþví
er tala rennur til. Febur vorir og vjer höf-
um nú dvalib hjer nærri 1000 ár fjærri öll-
um öbrum þjóbum cins og þjób útaf fyrir oss.
J>ó ekki hafi borib lijer til stórtíbinda þvílíkra
sem hjá hinum fjölmcnnu þjóbum, þá hefir
margt og markvert drifib á daga vor íslend-
inga þessa 1000 ára öld. þab er von vjer
viljuni ekki sízt vita eittlivab um þab, þegar
,jer erum fræddir um örlög annara þjöba.
Hverr er sjálfum sjer næstur.
þab má meb sanni segja ab engin vís-
indi eru betur lÖgub til ab mennta nokkra
þjób, en sagnafræbin. Hún er líkust eptir-
dæminu, sem mest ræbur manninum á æfinni.
því í sögunni sjáum vjer ein3 og í spegli at-
hæfi þjóbarma og örlög mannkynsins — orsakir
vibburbanna og afleibingar — hversu þekking
Og dugnabur, manndyggb og rjettvísi hefir halib
einstöku menn og þjóbir til frelsis, tignar og
ágætis — en vanþekking, dábleysi, ranglæti
og ódyggb, hefir fært þær í ánaub og sví-
virbingu.
þar ^jáum vjer hversu máttug áhrif trú-
arbrögbin hafa haft ura allan heims aldur á
brcytni og kjör þjóbanna og þó allra helzt þab,
hvernig trúarbrögbin hafa verib rækt, hversu
spekingar þjóbanna hafa menntab þær og betrab
meb andlegu afli orba sinna og kenninga;
hversu stjórnendur Iandanna hafa haldib lýbn-
«m í hlýbni og brotib undir sig lieilar þjóbir
meb vopnum trúarinnar. Og hverr fær talib
alla þá fjársjóbu þekkingar og menntunar,
scin geymast í sögunni og geta orbib hlutskipti
þeirra sem rækja hana dyggilega,
Til þess vjer getum nú haft þab gagn;
sem hafa má, af þessari nýjn veraldarsögu á
sroru máli, sem herra Páll Melsteb er nú ab
rita, þá verbum vjer ab eignast hana og lesa
rækilega. Til þess vil jeg hvctja alla sem
fræbast vilja um sögu inannkynsins og vilja
draga sjer dæmi af henni, en eiga ekki ábur, eba
skilja, því betri mannkynssögu á útlendri tungu.
Meb tvennum hætti má rita mannkyns-
sögu vísindalega og sögulega, Hin vísinda-
lega saga rekur orsakir og afleifdngar þess,
sem vib bar, greinir frá stefnu trúarbragbanna,
tíbarandans, stjórnum landanna og mannrjett-
indum á hverju tímabili, og öbru þvílíku, um
leib og saga vibburbanna er sögb, til ab vekja
eptirtekt lesendanna á því sem skoba má í
skuggsjá sögunnar. Svo liefir ritab söguna
Carl Roltekk hinn þjóbverski. Er sá sögu-
liáttur hinn skemmtilegasti fyrir fáfróba menn
og þá, sem lesa hugsunarlftib sögur.
þar hugsar og áliktar ritandinn fyrir les-
andann og má opt bregbast ab ritendum komi
saman um leyndarmál sögunnar. því fylgir
þes um söguhætti sá galli, ab hann getur viilt
þá sem skynja vilja anda sögunnar á hverri
tíb og varnab öbrum ab hugleiba sjálfum.
Hin söguiega veraldarsaga segir beint fram
hvab vib hefir borib; hvernig hagur þjóbanna
hefir stabib, hvernig trúin hafi verib, stjórn og
mannrjettindi á hverju tímabili sem frá er sagt,
en ætlar lesendum ab rába sjálfum af þessu í
þab, sem dróg til þess, er framkom, hvab af
því lilauzt; hver áhrif vibburbirnir, trú og
stjórn hafbi á mennina og annab þvílíkt.
Fáir liafa svo ritab veraldarsögu, ab þess-
um hætti sje cinverbung hlýtt, nema sagan sje
ab eins stutt ágrip, þar sem ekki er getib nema
helztu vibburba og stuttlega hvers eins. Flestir
rithöfundar bregba inní áiiti sínu um tildrög
vibburbanna og afleibingar þeirra, um trúar-
brögbin og áhrif þeirra á niennina, um stjórn
og rjettindi manna, cptir því, sem sagan bendir
til. Mun flestum þykja slíkt prýba hverja
sögu, kenna fáfróbum ab lesa söguna meb
eptirtekt og halda sögurmi í minni.
þó herra Páll Melsteb velji heldur hinn
söguiega hátt í sinni veraldarsögu, svo frá-
sögnin yrbi sem fyllst og ljósust eptir slærb
bókarinnar, bregbur hann samt víba inní hinni
vísindalegu skýringu, svo ekki vantar holdur
bók hans þetta, sem jeg kalla prýbi í sögu.
Mun hann ví&ast hafa dreift þessu svo inní
frásögriina, ab þab Ieibbeini mönnum ab hugsa
skynsamlega um söguna, rekja þræbi hennar
og styrkja minnib. Hefbi hann gjört þetta
miklu meir, mundi þab hafa lengt þenna sögu-
bókmála um of. eba stytt frásögu vib-
burbanna. þab er einasta eitt, sem jeg man
mjer þótti helzt til lítib sagt frá í því scm út
er komib af veraldarsögu hans, þab var um
trúarbrögb fornaldarþjóbanna og hver áhrif þau
hófbu á hag þeirra, líferni, etjórn og mann-
frelsi.
Svo hætti jeg þessu máli og óska eins og
fyrr, ab herra Páli Melsteb endist aldur og vinn-
ist aubna til ab halda áfram og enda eins vel
sögu sína og hann hefir byrjab, ab landar
mínir nái af henni svo miklum fróbleik og
frama, sem aubnast má, af velritabri veraldar-
sögu.
Sigurbur Gunnarsson.
UM iItileguÞjöfa.
(Frh.). þó jökuliinn sje nú svona breibur þá
eru miklar líkur til hann hafi verib miklu mjórri
í fornöld austan vib kverkfjöll svo þar liafi
getab verib ferbir á milli Skaptafells og Möbru-
dals. Jeg hefi heyrt, eba jeg hefi lesib í
Möbrudalskirkju máldaga þessi orb: „Kirkj-
an á 20 hesta (minnir mig) trog (mun þab
eigi vera ritviila fyrir trób?) í Skaptafells-
skóg”. þá var rajer ogsögbsú munnmæla saga ab
sel hefbi verib liöfb frá Möbrudal inn í öræf-
um og eins frá Skaptafeili þar norbur í dölum og
hefbi seljasmalarnir getab íundist. þó þetta
síbara sje heldur ólíklegt, er hitt vel trúlegt.
Nú er frá Möbrudal'inn til jökuls full hálf-
önnur þingmannalcib. Enn af því þar eru enn
víba menjar af högum er mjög líklegt ab þar
hafi verib miklir hagar í fornöld. Svo ótta-
lega hafa Möbrudals- og Brúar-ötæfi blásib
jafnvel á næstu lmndrab áruin, ab þar sem
voru fyrir hjerumbil 90 árum (þab sðgbu mjer
eitt sinn merkir mcnn liáaldrabir á Brú og
Möfrudal) laufi og vibi vaxnar hlíbar, hálsar
og grundir, mikill heyskapur og sást ekki
flag, þar eru nú bevir meiar, ekkert grasstrá,
engin grastorfa á stórum svæbum. þó hefi
jeg sjeb þar bregba fyrir smásprekum sem
sýna ab þar hefir verib vibur1. þab er því
harla líldegt og samkvæmt dugnabi furnmanna
ab Möbrudælingar hafi haftþarí seljumt. a. m.
í Arnardal, Alptadal, Fagraclal, Hvannaiindum
jafnvel inn í Kverkár rana þab var litlu
meira en þegar Fljótsdælingar höfbu sel sub-
vestur á öræfum inn undir jökli. í dölum og
seljum sem enn eru kennd vib bæi í Fljóísdal,
t. a. m. í þuríbarstabada! og Glúmstaðadal,
langt inn af Hrafnkellsdal. Nú er allt svif-
ib frá Kverkfjöllum ab vestan austur ab
þrælahnjúkum inn af Snæfelli, hálf fullt áf
bláum falljökli, sem árnár falla úr, Kreppa,
Kverka, Kringlsá, Sauðá, Jökulsá á dal. þessi
sveif hefir án efa náb í fornöld miklu lengra
inn í jökulinn og dalir getab verib inn af
henni, sern falijökullinn hafi nú getab fylit á
næstu 300 til 500 árum. Ilins vegar er lik-
legt ab dalir hafi vetiö au&ir norbur í jölcul-
inn norbaustur af Skaptafelli. þetta styrkja
munnmælasagnir Öræfinga, t. a m. sagnirnar
um Jökuldalinn (það minnir mig þeir nefndú
hann sem jeg talabi eitt sinn vib f Skapta-
felli) norbaustur af Skaptafelli, þar scm sagt
er ab hafi verib margir bæir og kirkjustabnr.
Norbvestur af SkaptatelH hefir þó jökuil verib
mjög snemma á fjöllunum. Til þess bendir
nafnib jökulfell í Landnámu, þangab sem þuríb •
ur leiddi kvíguna inn ab Kibjakletti Meban
falljökull var því lítill ab norban og dalir aubir
ab sunnan hefir verib skammt yfir snjófjöíiin
eba jökulinn, svo aubvelt hefir verið ab fara
milli Möðrudals og Skaptafells meb því vegar
er og hefir verib hinn bezti alla leib frá Möbru=
dal til jökuls. þá er vel líklegt ab Möbru-
dælingar hafi sótt timbur í Skaptafeliskóga
til seljagjörbar innundir jökli og til annars,
einkum þegar þeir höfbu seljabú sín á mibri
leib og Skaptafellsskógar hafa náb lar.gt norð-
ur eptir ab sunnan. Sízt voru þær ferðir
mikib móti þeim, þá sagt er ab novblending-
ar f. a m. frá Mývatni hafi farib í ver sub-
ur í Lón. Er mælt þeii' hafi farib inn og subur
til jökuls, síban eptir dal, sem enn vottar
fyrir (en jökull er f.dlinn í) innan vib þjófa-
hnjúka svo subaustur meb jöklinum vestan vib
Kollumúla og yíir Jökulsá í Lóni inn í ó-
byggbum á vabi sem enn hcitir Norblingavab
(þar eru stórir steiuar færbir bverjir á abra
ofan hjá vabinu, mig minnir eins og hlób mcb
hellu yfir) og svo ofaní sveitina.
En hvab sem þessu líbur ura sagnirnar
af ferbum í fornöld milli Möbrudals og Skapta-
fells, sem munu vera sannar, þá mótmæiir frá-
sögn Sigurbar sál. í Svínafelii og sk.obun ram-
1) Líkt er blásin aö mestn og hlanpin í skribnr
byggbin gainla inn frá Brú efsta bæ á Jökuldal. þar
inn af segja mnnnmælin hafi verib margir bæir, sjást
onn vfba tóptir og fylgja bæaniifnin furnn. þar ern
Bakkastabir, sem kvab hafa verib kirkjustabnr, sjerenn
kirkjugarbinu og vatusdæid í mibju þar á ab hafa verib
kirkjan, en hún sökk á jólanótt þá vikivaki var stígiun
f fcirkjnnni.
Svo er og Hrafnkelsdalur mestallnr koininn { sand
og anra eiukuin vestan vfb ána, sjast þo enn menjar
margra fornra bæa eg fylgja flestum þeim eun hin fornn
nöfn, sem Hrafnkela nefnir. Nú ern ei nema2byggbir
bæir f Hrafnkelsdal Vabbrekka og Abalból, og sýnist
skammt ab bíba ab þeir fari og í eybi fyrir snndi og
landbrotam.