Norðanfari - 31.01.1868, Síða 2

glatt fijá þeirri þjóS, sem margir daprir dag-
ar og dimmir hafa liSi& yíir. Satt er þaí) a&
vísu, a& eitt sinn voru þeir tímarnir, a& tunga
vor og þjó&crni var að liruni komið; þótli þa&
þá fremd mikil milega hjá leikmönnum sem
lær&um „a& vera dönskuskotinn“, og flest, sem
á prent kom — hvort Iieldur frumrit e&a þýð-
ingar -—, var me& útlendri or&askipun dönsku-
blandið, og óþjó&Iegt. Vjer gætum skyrt þa&
meb ýinsum dæmuin, a& þetta eru engar öfg-
ar, ef þess gjörfcist þörf; bækur og skjöl frá
17. og 18. öld, sem enn eru til bera þess Ijós-
a.?tan votlinn. Ekki var þa& me& dönskunni
einni, a& þeirra tíma menn blöndu&u mál vort,
heldur tóku þeir og ór iatínunni ýmiss or& og
málsgreinar. Gu&fræ&ingar kirkjunnar ieitu&u
sjcr jafnvel fordildar í því, að vithata slíkt í
Iieigtira ræ&um, án þess a& þý&a siíkar grein-
ir fytir alþý&u. þannig eru í „Kongsbæna-
dags prjedikunum" Björns byskups þorleifs-
sonar á Hólum nokkrar þess konar smágrein-
ir. Ylir mörgum bókmála stó& þá „L. S,“ (e:
Gó&ftisum Iesara kær heilsan) e&a því um iíkt.
Prentviiiurnar voru nefndar „Errata“ og vi&-
bætirinn „Appendix“; rithöfundurinn hjet þá
„Aiiíhor" og frumrit „Autographum“ og hver
fær tali& allan þann aragrúa af erlendu tægi,
sem þú átíi sjer sta& í ræfcuin manna og rit-
um; andlegar bækur lyktu&u þá með „Soli
Tleo Gloria“ cía „Finis“ þegar niinna var vi&
haft; liinir smærri menn „dediceru&u“ ýmist
bækur sínar ,,IIá-EdIa Kvcnn Prydi“ e&a þá
„Gunstugnm Stór- Göfngheitum“. þa& var
cins og íslenzkan þætli þá cinhver vanmeta=
gripur, sem ekki væri mikii eptirsjá a&, eins
og feyskinn stofn, scm látið heffci bióm og
blöð. Ef 0S3 minnir rjett þá var þeirri skofc-
un hreift í »Mána&atffcindunum“ sem forfcum
voru prentub á dönsku f Hrappsey: „a& ís-
lenzkan væri óþjái tunga, og bezt hent, a&
*lærfcfr mcnn fitu&u á dönsÍB“; Sveinn !Ög--
ma&ur Söivason tekur sama álit skírt fram í
„Tyro juris“ og segir svo: „Og þar e& vor
erne t flestum sökum dependera af þeimÐönsku
því má ekki líka vort Mál vera sömu forlög-
um undirorpi&“ ? og f sama iormála færir hann
til grein úr Kvintilían hinum rómverzka fræ&i-
manni því til sönnunar: „a& þa& sje mikillæti
og fordild, a& iialda fast við þa& sem úrelt sje
Og afarfornt*; og vir&ist oss, sem lögma&urinn
beini þessari grein a& fsienzkunni, og þeim
sem vildu halda skildi fyrir rjettindum lienn-
ar. Einstöku bendingar finnast a& vísu um
þa& fyrir daga Eggerts vísilögmanns Olafsson-
ar, a& stöku lær&uin tnanni hafi blöskrað, hve
mó&urraálinu var misbo&i& t. a. m hjá Páli
Vídalfn í „Fornyr&um LÖgbókar", Steini bysk-
upi í formála fyrir eiztu útgáfu „SjÖor&abók-
ar Vídaltns* osfrv., og þa& sem meistari Jón
hofir rita& eins og t. a. m. Húspostilla, Písl-
ar prjedikanir og 7 orfcabókin er miklu betur
vanda& a& máli og or&askipun en flest anna&,
sem út kom á 17. og 18. öld. En þrátt fyrir
þessar litlu frábreytingar má þó telja Eggert
Olafsson fyrstan \i&reisnarmann tungu vorrar.
(Framhaldib sí&ar).
ÚR I3RJEFI FRÁ REYKJAVÍK, «. 67,
Ileíir þú icsife, kunningi, hvernig þjóðólf-
ur segir frá stjórnarmálinu og me&fer& þess á
alþingi um daginn. Ef þú hefir eigl lesið þa&.
þá lcstu þa& rækiiega, og hatir þú lesi& þa&,
þá lestu þa& aptnr. En um !ei& ver&ur þú a&
minnast þess, a& Jón Gu&mundsson
hcitir ritstjóri þjó&ólfs, og þessi Jón cr alþing-
isma&ur, og þessi hinn sami Jón hefir og vcr-
J& þjó&fundarniafcur. En svo verfcur þú líka
a& nauna, a% Jón þessi hefir nú tekið þa& í
sig,-*& hann vill eigi -taia um .fjárkröfur á
bendur Döuuni, þá er fjárhagsskilnafcurinn
verfcur; því a& hann tala&i um engar slíkar
fjárkröfur á þjófcfundimim, og telur sjer þafc
á seinni tí& til gildis, a& þá hafi menn ekki
veri& a& meta frelsi móti árgjaldi frá Dan-
mörku, og þess vegna vilji hann nú gjöra sig
ánægfcan me& þa& minnsta, setn upp á hefir
veri& stungifc, og konungur bý&ur í auglýsingu
sinni í vor. þegar þú minnist þessa, þá
muntu þjer til fró&ieiks geta lesi& þa&, sem
þjó&óifur segir nú uin stjórnarmáli& á alþingi,
og einkum mn þctta atii&i, sein er árgjalds-
krafan frá Danmörku, þjó&óifur gjörir miki&
úr þvf, a& þetta atri&i hafi jafnazt á þinginu,
af því, a& þa& hef&i „eptir skoðun konungs-
fulltróa og fleiri þingmanna nú sem fyrri mátt
ver&a greifcum og farsæiiegtim afdrifura máls-
ins hjá stjórninni til fyrirstö&u*, ef því Iief&i
verið haldið til streitu, eins og honum sýnist
meiri hluti nefndarinnar hafa viljað gjöra; en
þjó&ólfur þakkar íorseta alþingis, a& þetta hafi
eigi or&ið kappsmál, og þa& þykir honum vænt
um. En nú skal jeg segja þjer, kunningi,
nokkuð um, hvernig á stóð. Jón Gufctnunds-
son var forma&ur í stjórnarmálsnefndinni. Meiri
iiluti nefndarmanna (7 af 9) vildu lieimta 50,000
rd. árgjald, og gjöra þa& a& skilyr&i fyrir, a&
frumvarpið me& breytinguin þingsins yr&i a&
löguin; en forma&urinn einn, þessi Jón Gu&-
mundsson, „streittist“ á móti, og vildi ekki
láta nefna neinar fjárkröfur í þessu máli, e&a
meb ö&rum or&um, vildi láta stjórnina ráfca
fjártiliaginu að öllu leyti. Með þessu sprengdi
formaturinn nefndina, svo hún varð a& kjósa
sjer annan formann, og nú kom uppástungan
um 50,000 rd. árgjald sem skiiyr&i inn á þing,
en á hinn bóginn sömulei&is ágreiningur Jóns
Guðmundssonar, a& sleppa öllum fjárkröfuin,
jafnvel þótt konungur sjálfur hef&i gjört til-
tekið árgjald a& skj^ír&i fyrir þvf, a& stjórnar-
skipunarlögin kæmust á. þegar stjórnarmáiið
var komið iitn á þing, lýsti konungsfulltrúi því
yftr, a& alþingi hcf&i samþykkisatkvæ&i í þessu
máli, og sú yfirlýsing var þa&, sem mest beindi
veginn til samkomulags; því a& nefndin gjöríi
ekki rá& fyrir ö&ru, og bygg&i eigi á ö&ru, en
a& þingið heffci frjálst ráfcgjafaratkvæ&i sitt í
þessu ináli eins og ö&rum, en eigi meira.
Jregar nú kom a& ni&urlagsatri&ura nefnd-
arinnar og skilyrfcum þeim, sem hún haffci
stungið upp á, þá mæiti konungsfulltrúinn á
þá leifc, a& hann mundi móunæla fjárkröfunni,
ef hún kæmi frain sem skilyrfci, þa& er afc scgja
í þvf formi, ab ef hún ekki fengist a& fullu,
þá vildi þingib cigi hafa frumvarpi& lögleitt;
en ef þingib tæki fjárkröfu sína í álitsskjalib
til konungs, þá mundi hann mæla mefc. Hjer
var því um tvennt a& gjöra, anna&livort a&
halda fram hinu snarpara uppástunguformi,
sem nefndin hat&i, og hafa þá konungsfulitrúa
móti sjer, e&a hafa mildara formið og hafa hann
me& ajer. í rauninni var hvorttveggja hi&
sama a& cfninu til, þegar þingið hefir sam-
þykkisatsvæfci, því þá má ekki breyta aikvæfci
þess nema me& þess samþykki.
þegar til atkvæfcanna kom, láu fyrir þrjár
nppástungur um árgjaidsliæfcina, ogþrjárupp-
ástnngur um, í hverju formi liún skyldi koma
fram. Um upphæíina var fyrst uppástunga
meira liiuta nefndarinnar (7 af 9), a& árgjald-
i& ver&i ákve&ib til 50,000 ríkisdala a& minnsta
kosti; önnur var sú, ab árgjaldib skyldi vera
50,000 rd. fast og 10,000 rd. Iaust um 12 ár;
f þiifcja lagi var breytingaratkvæ&i vi& nefnd-
ina, a& iiækka 50,000 rd. upp í 60,000rd. Nú
voru enn þrjár uppástungur um forinið, hvern-
ig fjárkrafan skyldi koma fram, fyrst, a& hún
skyldi gjörð a& bcinu skiiyr&i, sem konungs-
.fulUtýi haffci mælt í móti; því næst a& M
ikyldi vera sem nifnrlagsatrifci í álitsskja'in|
til konungs, og iiaf&i konungsfulitrúi g]n|1 1
ánægfcan mefc þafc, efca í þrifcja iagi,
skyidi vcrfca sett í álitsskjalifc til konu11^]
þegar til atkvæfca kom, var þafc sainÞ)^
mcfc 13 atkvæfcum gegn 9, a& setja GO.OOOf I
inn í uppástungu nefndarinnar í sta&inn ^11]
50,000 rd., og me& þessari breytingu var tiPPJ
ástunga nefndarinnar samþykkt nie& satnblj'n
20 atkvæ&utn.
þa& er nú au&sætt, a& þetta hi& síbarta'^
er a&alatkvæfcið, og me& því var þa& SÍ1
þykkt, afc kontmgur er bcfcinn um:
„afc Hans Hátign úlvegi fast árgjald bat^
Islandi úr ríkissjófcnum, er a& minnsta k°5 I
nemi 60,000 rd., og sje fyrir þessu árgia^'l
gefin út óuppsegjanleg ríkisskuldabrjef*>
þessi grein var nú samþykkt me& atkv®H
um 20 þinginanna, eins og nú var geti&>
sta&fest me& lofor&i konungsfulltrúa, a& hSPíl
skyldi mæla me& lienni. Jcg get því cl^|
sjeð, hver munur geti verið á samþykkisaM
kvæ&i aiþingis í þessu atri&i og í öllum ÖÍr'
um atri&um í málinu, og er því fastnr á þ'H
a& stjórnin geti eigi sett árgjaldið nifcur
60,000 rd. án samþykkis alþingis (efca þj
fundar). þafc lítur a& sönnu svo út, cins
þjóbólfur gjöri eitthvað úr því, a& þessi fj^'
krafa var sett í álitsskjalið, en ekki sem skil'
yr&i, og ekki sem beint ni&urlagsatri&i; cn Þ0**11
er einungis formlcg tiliilifcrun frá þings’n®
iiendi, til þess afc ekki væri svo, setn nic1111
vildu setja konungi tvo kosíi, og þannig Iic^r
konungsfulllrúi án efa tekib þafc; f raun
veru, efca afc efninu til, er þa& öldungis sa103’
hvort sem fjárkrafan kemur fram sem skily1®1
e&a ekki; því a& hún ver&ur í sjálfu sjer ekil'
yr&i, þegar hún er tekin undir atkvæ&i, þegaf
ákvebin summa (60,000 rd.) er samþykkt iue^
atkvæ&um, og þegar hvorirtveggja eru sani'
dóma um, afc þingib hafi samþykktaratkvæ&i ^
málinu, e&a a& engu megi breyta, og ekkerf
nýtt setja án samþykkis þess, þa& er au&'
sætt á þjófcólfi, a& anna&livort hefir hann eig1
skilið þetta, af því a& hann er alit af fastur I
sínu rá&gjafaratkvæ&i, en eigi búinn a& á|fíl
sig f þeirri þýfcing, sem iiggur f sarnþykkis>
atkvæfcinu; efca hann vill beinlfnis spilia fyr'r
oss máiinu, svo vjer getum eigi fengið kí Öf11
vora hækkafca sanngjarnlega; en iivort sc111
lieldur er, þá sýnir þjófcólfur sig þar se10
háskagrip og skæ&an máiaspiili.
þa& er verulegt gaman, þegar maíur ef
kunniigur þessu máli, a& taka eptir skýrsl11
þjó&ólfs um þa&, og sjá, hvernig lioitum feist
höndulega a& afbaka og snúa sögunnj á ýn>s3
bóga. Jeg vil ekki fá mjcr þa& til or&a, þaf
sem hann segir (bls. 170), a& konungur eetb
sjer a& „ávinna“ hjá ríkisþinginu 12,500rá>
(til) láns handa okkur um 12 ára tímabil; jeS
vil taka til dæmis í endanum (bls. 173), Þaf
sem hann segir, a& „meiri hluti nefndarinnaf
(allir néma Jón Gu&mundsson og Jón Hjalta'
lín) fóru sjálfir ofan af þeirri uppástungu sinnti
a& hafa ni&urlagsatri&a fjárkröfur til árgjald3
úr ríkissjó&num setn skilyr&i“. þa& er ölá'
ungis eins og þessir tveir alþingismenn batr
verið fastir á fjárkröfum, og sta&ið cins
klettar, en hinir allir horfib frá sínum cig,rl
uppástungum um fjárkröfurnar; en svo stá&
á í ratin og vertt, a& þessir tveir þing'
menn iiöffcu aldrei farifc fram á ncinaf
fjárkröfur, og þurftu því aldrei ofan af þcirö
afc fara; en þa& er sýnt á&ur, að hinir aírlf
nefndarmenn fóru lieldur aldrei ofan af kröf'
um sínuni, Iieldur fremur hækku&u þær og settu
þær f milda8ta form, til þess a& vinna Þaf
me& fylgi konungsfulltrúa. þannig má rekj3