Norðanfari - 05.11.1870, Síða 3

ok linakkmars
»neí> höfu&fetlum
Hags frændr
Um drepask lcvddn.
En þar er frœndr þolfall, og málsgreinin: Dags
frœtidr nm drepask kvúdu, er þolfall meí> nafn-
liætti (accusantivus cnm ivjénitivd), og alt önn-
ttr oröskipun enn: þeir kvádn vera komnir.
Sama er af> segja um vísuoröin: Blófcughófi
hét hestr, [ er bera kvábu | öflgan Atriba, SE.
Í- 480. Eg man ab eins enn einn stab f
fornum bókum, er hefir nokkura líking vii>
þetta: þá var konungi sagt frá steini þeim, er
hinn helgi Ólafr konungr löt líf sitt á ok enn
kveda blóbi drifinn (]>. e. og tncnn kveda enn
vnraLltídi drifnn), Fms. V224a Ölafs s. Itinskelga
(Christiania 1849) 89 95 Hom. 167 34. þessum
málleysum, kvad og kvddu, þarf ab vísa alveg
brott.
hjsa e-u yftr.
Menn segja nú alment og rita: lýsa e-n
yf’i og hngsa þeir sör líklega, ai> þágufallib
stjórnist af sagnoiöinu lýsa, og ab yfr sö eigi
forsetning, heldr atviksorb. þessu er eigi
þannveg farib, enda er þessi orbskipun cigi
höfb f fornum bókum. Fornmenn sögbu: lýsa
Mfir e-u, 0g letu sagnorbib lýsa (]>. e. gjöra
Ijóst, gjiira bjart) vera áhrifslaust, enn þágu-
fallib stjórnast af forsetningunni yfir. Lýsa
yfir e-u er því sama sem ab gjöra Ijóst (eba
bjart) yfir e-u, þ e gjöra e-b kunnugt. Eg
skal nú taka nokkur dœmi, ti| þess ab gjöra
þetta skiljanlegt: lýsir hann yfir þvi, at þá
skal hann herja þær þjóbir, er byggva vib
túthafit sjálft, Aleaanders s. 150 6. Hann
lýsit yfir þviíyttT Grfmi, at hann ætlabi heim til
föbur síns at hausti, Vatnsdœla s. (Leipzig
1860), 7. kap. 13 23. Hann lýstr yfir því, at
hann mun fara til Islands meb Ingimundi, 13.
hap-, 24 6. Hann lýsti þd yfir þvi, at hann
vildi Krist kjósa ok hans helga menn ser til
erfingja alls þess fjár, er þá var eftir, Bisk.
I 95 is. þá lýstist Irdtt yfir þ,i, hvat hon-
«m hafbi lengi f skapi verlt, 26839. Lýstn
þd yfir þv{, þejr mun^u eigi troba skó,
‘‘ at gan8a Þat I útsker til álfreka, Eb 9
•' 21 is. lýsti Fgill yfir því, at hann
^"ar at búa skip sitt til brottfarar um sum-
it, Egíls s., 62. k, 141 24. Nú vil ek skjótt
ysa yfu mtnu skapi, ef þar fylgir vili kon-
«ngs ok annarra manna, at þú, Sigurbr, farir á
und Inga konungs, Morkinsk. 217 10.
manneskja.
þetta orb hafa menn á hinum síbari tín
um haft t,l þess a?) tákna hft )atneska 0
þ- mcmch' d- ^aneske- enn nú ei
«nenn farmr ab kannast vib, ab þab se ei
vel íslenzkt í þeirri merkingu, og hafa þ
... venÍu*e8a nadr f þess stab, sera einnig 1
8j°rt,* ,0rnum b,5kum- Orbib manneskja
'SU mjög fágætt f fernum bókum, er
nst þar þó, enn eigi f merkingunni hom
16 dr ananitas eba hutnana naturaþ e. man
dotnr eba mannlcgt edli. Hin elzta bók, er 1
fundib þab í, er Hdmilíubókin, 200 2
k ll>Inn he,gi Kristr kom ti! þessa hein
; mann**kj» hold (o: humanitatis carne
- «,,»»). B6t h
ao mannesk/ia va»ri___i
7, K homo. Enn merkingi
manndomr eoa mannUn* ji . .
, . . ,e,Jl <<Dt kemr Ijóslef
■rani í 1 homasav söqu erkíh\roi .
18, J trk,by«kups (Christian
íöbit) 448 25: Sa son, er sai,»„ »
. .. .... , . 8aurgar mœbr sín
S'ív.rbir mjok manneskjuna ok brýtr iögmál
hæbilíga. þetta er orbab svo f annari me,
•erb (redaction) sögunnar: Mjök brýtr sá sum
ÚIl liigin mcnskunnar, er hann saurgar (
8vfvirbir sfna móbur, 536 2. I-Ibr er mensl
manneskja haft f sömu merkingu, og mens)
Btendr f sama hlutfalli vib manncskja se
bernska vib bamcskja. I latneska textannm
(er prentabr er í formálanum á VI. blabs.)
samsvarar htirnana pictas orbunum manncskja
Og menska (ab humanae pietatis legi recedit
filius, qui matrem deturbat), Orbib manneskja
finst f sömu merkingu sem homo f Antiquitates
Americanae, 196. bls. (Hann fekk í einum
stab tvær skepnur líkari apinju enn mann-
eskju), f ritlingi, er prentabr er eftir pappirs
handriti, víst eigi fornn. þá merkingu hefir
orbib líklega fengib á 16. öld, þá er menn
tóku ab snúa þýzkum bókum á íslenzku.
Mat.
Nú segja menn og rita tnat, jardamat,
enn eigi finnast slíkar orbmyndir í fornmálinu,
enda eru þær rangar. Sagnorbib meta (mat,
mátum, metib) hefir hina sömu beyging sem
geta (gat, gátum, getib) og sitja (sat, sátum,
setib). Samstofna nafnorb vib geta og sitja
eru get (meban mbr var get til, Mork. 108 33)
og sct (setstokkar). þab nafnorb,er samstofna
er vib meta, á því ab vera mct, enn eigi mat
enda kemr orbmyndin met fram í inetfie met-
ord (þ. e. athöfnin ab meta), fjármct: Nú eru
lögsjáendr ósáttir á um metord, ok vili ann-
arr hluta, enn annarr eigi, Grág F., 221. k,
II. 141 5». Lögmetendr skulu þeir hafa til
fjdrmets þess, sá er taka skal ok gjalda, 234.
k., II 176 24. f>ab er einsætt, ab leggja nibr
hib rangmyndaba orb mat og taka upp f þess
stab bib retta orb mct.
(Framh. síbar).
Háttvirti herra ritstjóri Norbanfarai
Eptirfylgjandi grein vil jeg bibja ybur ab
veita hib allra brábasta móttöku f biab ybar,
eigi af þvi jeg ímyndi mjer, ab lesendum þess
þyki hún áheyrileg, beidur ab eins af því ab
æskilegt væri, ab landsmönnum bærust sera
sannastar fregnir um atvik þab er greinin
skýrir frá.
STÓÐHROSSADRÁPIÐ.
yjDrag ei dul ad þjer\
Drottinn hefir
vislegar vopnat
voldugan arm
hatdrar hefndar
en at hjd komast
þcssu inóti med
megir honnmu.
Paradísarmissir, 10. bók.
Eins og sibur er til á hverju hausti, var
stóbhrossum smalab lijer á Silfrastabaafrjett f
þribju fjallgöngum þetta haust. Kom þab þá
fram, ab á þeim voru illar heimtur, og vant-
abi fulla þrjá tugi þeirra. þótti flestum þetta
furbu gegna, en þó var þab ímyndun sumra
manna hjer f sveitinni, ab hrossinn mundu
sitja fyrir norban heibi, og þeim, ef til vildi,
vörnub vestnrleibin. þótti ölium beztu mönn-
um sveitarinnar brýna naubsyn til bera, ab
gjöra menn út norbur til ab leita stóbhross-
anna. Og sá varb endinn á, ab jeg er rita
grein þessa, fór ab heiman f hrossaleit mib-
vikudaginn hinn 12. þessa mánabar; hjelt jeg
áfram svo sem leib liggur, norbur á Yxna-
dalsheibi; mætti jeg þar Gísla Gubmundssyni
á Frcmrikotum ; sagbi hann mjer, ab þeir Gísli
þorláksson á Miklabæ ogEiríkur Eiríksson frá
Víbivöllum, er lagt höfbu á stab ab leita hross-
anna deginum ábur, hefbu fengib sig í fylgi
meb sjer, hefbu þeir leitab allan mibvikudag-
inn og ekkert fundib; kvabst hann nú vera á
hcimleib, en hinir leitarmennirnir Gísli og Ei-
ríkur, sagbi hann ab hefbu haldib norbur heibi
Siban skildum vib. Hjelt jeg norbur af um
kvöldib og var hinnm leitarmönnunum sam-
nátta f Ðakkaseli í Yxnadal. Ura morguninn
hjeldum vib af stab og uríum allir þrír sam-
ferba vcstur ab Kallbaksöxl. Skiptust þar leib-
ir. þeir Gísli og Eiríkur fóru þá npp Ivall-
baksdal og þar upp á öræfi, en sjálfur gekk
jeg einn saman til norburs og yfir Grjótárdal
nyrbri og upp Tungu. þá er jeg var kominn
upp í efstu grös, sá jeg hrossaiab, og sýndist
mjer sera því heffci verib kastab sundur meb
fæti. Fór mjer þá ab detta margt f hug. Síb-
an gekk jeg yfir í Grjótárdal vestari og upp
dalinn; gil er í dalnum og sá jeg þar harb-
spor f skafli; styrktist þá grunur minn um,
ab hrossanna væri á öræfum ab leita. Hjelt
jeg svo fram í dragib á dalnum og upp á
fjallseggina eba þröskuldinn milli dalsins og
Hörgárdalsheibar. Heyrbi jeg þá hrafnagarg,
og jafnsnart varb mjer litib ofan f hraunhvos
eba skál hinumeginn vib þröskuldinn, því ab
hann er örmjór. Sá jeg þá undireins eitt hross
lifandi nibur í hvosinni; var þab nær dauba
en lífi af hungri og hor; leyt þab upp á mig
vonaraugum, og hneggjabi, rjett eins og þab
grátbændi mig um, ab enda sínar eymdar-
stundir, og hafi nokkurt andvarp kailab hefnd
af himnum ofan, þá var þab angistarkvein
þessa ómálga dýrs. Klöngrabist jeg síban ofan
urbina unz jeg kom ab hörbum sajóskafli, og
sporabi jeg mig yfir hann meb svipuskapti
mínu. Komst jeg síban ofan ( hvosina þó
eigi gengi greiblega, og þar sá jeg þá sjón,
er mjer stendur ógn af alia æfi. Ilárlitlir
hrossskrokkar lágu þar hrönnum saman inn-
an um hraunib og taldi jeg þar saintals 26
stóbliross á ýmsum aldri. þar af var 21.
dautt, og af því ab þrjú þeirra voru ab sjá í
fullum holdum, ímynda jeg mjor ab þau hafi
drepist jafnskjólt sem þau komu nibur í urí-
ina, og annabhvort sprungib af kastinu ofan,
eba rotast, þá er nibur kom; sjer í lagi of-
baub mjer ab sjá gráa hryssu, er jeg þekkti
ab var frá Víbivöllum, því ab hún hjekk á
hraunsnös, en blóbgusurnar sáust á steinunum
fram undan hcnni. A hinum 18 var aubsjeb,
ab þau höfbu um langan tíma veslast upp af
hungri, því ab þau voru flest skfnhorub, og
lítib annab en bein og sinar. En þótt mjer
rísi hugur vib þessari hörmulegu sjón, ofbaub
mjer þó mest ab horfa á harmkvæli hinna 5,
er eptir tórbu. þau höfbu lengi vel satt hung-
ur sitt meb hári þeirra, er fyi höfbu drepist,
en er sú björgin þraut, munu þau hafa rifib
f sig hoidib af skrokkunum og enda inníflin
innan úr þeim. þarna fmynda jeg mjer ab
þau hafi lifab, á ab gizka í 5—6 vikur án
nokkurs annars viburværis. f>ab var ekki sjá-
anlegt ab þau gætu legib, en stóbu þarna nötr-
andi og skjálfandi, og var þvf líkast, sem þau
væru ab taka sífelldar daubategjur. Helstrfb
þeirra var svo vobaiegt, ab þar um getur eng-
inn mabur hugmynd haft, nema sá er á þab
hefir augum litib. 011 voru stóbhrossin meira
og minna höggvin af vargi, jafnt hin tórandi,
sera hin er daub voru. Tel jeg vfst ab öll
þau stóbhross er vanta hjer úr sveitinni og
voru rekin á Yxnadalsheibi, hafi orbib fyrir
sömu óförunum, enda þólt jeg gæti eigi kom-
ib tölu á fleiri en 26; eigi gat jeg heldur
komib auga á folöld. er áttu ab ganga undir
2 stóbmerunum.
Abur enn jeg fyrirljet ab fullu þenna geig-
vænlega stab, litabist jeg um og abgætti, hvern-
ig þar var abstöbu. Hraunkvos sú er stúö-
hrossunum hafbi orbib ab fjörtjóni, er upp f
fjallseggjum, uppi af einni af hinum svonefndu
Grjótlækjarskálum; öllumegin vib kvosina er
stórgrýtisurb og snarbratt á 3 vegu, og get
jeg eigi haft neina sjón á, ab brossunum hefbi
getab orÖib náb þaban lifandi, þótt þau hefbu
fundist meb fullu fjöri nema meb ærnum kostn-