Norðanfari - 02.03.1875, Side 3

— 23
a?) þaíi nmndi koroa annarsfaíar frá, jafnve! úr
fleiri átluro, vrontanlega dál(ti& greinilega undir
búif), til þingvallafundar, og rjeíi jeg af því a&
þaí) rour.di víba kunnugt, og vería greitt fyrir
því á þjúbhátííarsan.komum til og frá um land-
ih, svo mjer kom ekki til hugar ab gjörast flutr-
ingsmafcur þess, cía búa mig nokkub undir þab
til fuudarins.
Nú er ab vfkja sögunni til þingvallafund-
arins, og þar a&, er forseti, sarokvœrot fyrirmarl-
um sínum fyrsta fundardaginn, átti ah vera bú-
inn ab taka vih öllum málefnum og uppástnng-
um, er frarn skyldi koma á fundinum, þá spurfci
jcg hann eptir hvort þetta mál væri komib til
hans, og er jeg varb þess vís aö þa& var ekki,
en mjer var svo annt um ah þab yrfci ekki út-
undan, þá fjekk jeg honum þab, a& eins stutt-
lega neínt á nafn á blafci, án þess a& setja mitt
nafn vib, því enn þá haí&i jeg von um ab upp-
ástungu- e?a undirbúningsma&ur væri vitstadd-
ur, sera kynni at taka at> sjer ab skýra málit
nægilega, þegar því væri hreift; en þcgar til-
kom varb sú raunin á, ab jafnvel þó þat) fengi
líflegar undirtektir í umræfcum nokknrra fundar-
inanna, þá var enginn vitbúinn at> gjöra grein fyrir
nokkurri hugtnynd um fyrirkomulag þessa fje-
Iags, og þab var at) heyra, sem flestum kæmi
þab fyrir senr óknnnugt, jeg var iiú nefndur
uppástungumabur þess, sem mjer þútti mjög
lítill lieitur, úr því svo var undirbúib, er jeg
hef skýrt frá, og jeg hafbi aldrei tekib fyrir rnig
ab hugsa svo greinilega uni fyrirkomulagiíi, ab
jeg gæti þá í flytir komib fram meb nokkub
þessháttar, enda þó því væri heizt bent ab mjer,
þá var stungib uppá því, ab kjósa þá þegar
nefnd til ab semja nokkrar greinir um fyrir-
komulag fjelagsins, og befur þab nrá ske verib
til ógæfu fyrir málib ab sú uppástunga var felld,
en biit atbyllst nreb fleiri atkvæbum, ab safna
fyrst, þar á fundinum áskrifenduin í fjelagib,
svo þab gæti myndast á þann hátt, og síban
kosib sjer nefnd til ab semja frumvarp til laga
lianda þvf; síban voru listar sendir til beggja
hliba milli manna, og komu þeir eptir mikla
hrakninga aptur til baka meti ab eins 26 áskrif-
endur, önnur mál voru þá komin til unirætu og
forseti iiafbi ærib ab starfa , engínn liafbi þá
köllun eba tækifæri til ab ná saman þessum á-
skrifendum, sem fáir munu hafa þekkt nerna
minni hlutann af; tíminn var á förum ab hiuni
ákvebnu hátíbarbyrjun og tilkomu Ilans Ilátignar
Konungsins, sem ab rniklu tók upp 2 dagana;
þegar aptur var tekib til fundarstarfa, liaf&i for-
seti önnur mál í fyrirrúmi; og þab var loksins
ekki fyrri en seinasta fundai daginn, þegar for-
seti og fjöldi fundarmanna var farinn í burtu,
cn liinir Iiálfær&ir af burtfarurhug, ab varaforseti
hreifbi málinu á ný, þá uríu umræbur daufar og
sú uppástunga ebaaskorun hans, ab uppástungu-
ttiabur (?) tæki uppástunguna aptur, var samþykkt
meb þögninni, og þessu var enn bent ab mjer,
en meb því jeg sá engann veg lil ab málib
næbi formlegrl framgöngu úr því þarua var
komib, þá Ijet jeg Jiab heita sem verkast vildi,
hálfgramur og kæringarh'till í brábina útafkjör-
hm þeim, er þab Bætti á fundinum. Eptir fund-
inn varb jeg þess var, ab nokkrir voru, eins og
jeg, óánægbir meb þessi málalok, og álitu ab ekki
væri fullreynt, og ab þab væri ekki óyggjancli
vottur um ab þjófin væ-ri svo áhugalaus ab
fjelagib gæti ekki átt sjer stab, ab svona fáir
urbu áskrifendur, þar sem flestum fundarmönnum
hefbi komib þafi svo ókunnugt og óijóst fyrir;
og meb því ab þab verbur ab koina inönnum
einhvernvegin kinlcga fyrir sjónir, ab mál þab,
sem fjekk líflegar urdirtektir á (undiiium, skyldi
hverfa aptbr lil ab eyfileggjast, og jeg er nefnd-
ur til ab hafa tekib þab aptur; þá finn jeg
tnig knúban til ab leggja þab enn fram fyiir
almenning, og fel jeg þab sjerílagi þeim heib-
"rsverbu mönnum, sem tóku vel málinu, og
Pjörfust áskrifendur, sem og öbrum, er jeg vona
v‘lji sinna því, ab taka nú vib því aptur til
yfirvegunar, um leib og jeg !<yfi mjer ab láta (
ljúsi hugsanir roínar um nokkur atribi, sem jeg
ætla ab takast ætlu til greina, ef fjelsgib kam-
ist upp og lög yrbu samin handa því.
(Framhald sífaij.
(Absent).
Mebal hinna mörgu greina, sem ritabar hafa
verib um þjóMrátíbina í eumar, er varla nokkur
eba nokkrar eins ítarlegarog vandabar eins og
þær sem hib þjóbfræga skáld Ametíkumanna
Bayard Taylor hefir skrifab í The N e w-
York Tribune (nr. 22). þær eru, eins og
vænta mátti af svo góbu skáldi, rilabar meb
prýMlegri snild og fögru orbfæri. Af greinum
þeim er hafa komib fyrir augu okkar hjer er-
lendis, vitnm vjer cngar betri eba fullkomnari;
einnig skýrir hann frá ferb sinni alhi, frá því
hann fór frá Aberdeen í Skotlandi til Islands og
þafan aptur til baka. þafc má glebja alla Is-
lendinga bvab vel slíkur rnafur sem Taylor ber
þeim söguna; segir hann sjer líki hvab bezt vib
þá, ab þeir vilji umgangast hvern roann eins
og jafningja sinn, og aldrei hafi hann hitt fðlk,
sem sjer haíi fallib betur vib. Náttúra landsins
hefir og haft mikil álrrif á hann og hin einkenni-
lega fegurb hennar; hann hrúsar einnig þjób-
búningi hinna fslenzku kvenna. Mjög mikib
hefir honum fundist til gubsþjónostunnar í
Reykjavíkur dúmkirkju 2. ágúst, einkum ab því
leyti sem sönginn snertir. nSálmarnir“, segir hann,
„voru sungnir einfalt og sköruglega (grandly) og
lofsöngurinn eptir síra Matthías Jochumson haffi
mikil áhrif, er hann var sunginn, svo jeg sá
ab augu margra fylltust tárum. Vibkvæfib:
„Islands þúsund ár“ hljómabi um kirkjuna
meb tdnum, sem voru hátíblegri fremur en ab
nokkur stoltleg lilfinning væri í þeim, og lýstu
þeir hinum alvarlega gubræbnisanda, sem bjó í
fólki því, er hjer var samanbomib. En ræba
sú er biskup P. Pjetursson bjelt, var mjer al-
veg óskiljanleg. Hún var baldin meb voluleg-
um, nætri því kjökrandi nrálrúnii, og naumast
nokkur breyting á franrburfi e&a áherzlu frá
upphafi til enda; og áhrifin , ef annars hefur
verib ætlast til ab þau yrbu nokkur, hljúta ab
hafa minnkab mikib vib hin ríflegu tóbaksnef, sem
ræbumaburinn tók sjer og eins vib þab ab horfa
á klútinn eins og hann lá framan á stólbríkinni.
þegar jeg fylgdi orbunum f söngvum þeim er
sungnir voru, fjekk jeg ekki einungis hugmynd
um framburb málsins, heldur varb jeg þess
einnig áskynja, hversu abdáanlega þab er vel lag-
ab fyrir söng og skáldskap“.
Eins ab sínu leyti hrósar Taylor söngnum
á þingvelli, er Jónas smibur Helgason og hans
söngflokkur stób fyrir; segir hann ab sá söng-
ur hafi verib prýbiiegur og fengib mjög á þá
er heyrbu (superbly sung). þab er mikil upp-
hvatning fyrir þá Islendinga, sem ibka hina
fogru sönglist, ab svo lítur út sem hún iáti þeim
vel, þegar annar eins smekkmabur og R, Taylor
sæmir þá meb þessu lofi, sem oss er dýr-
mætara og kærara frá bonum en flestum öbrum.
Áskorun til alþlngísmanna, Iiinna
fyrstu löggjafa íslendinga.
Háttvirtu þingmenn!
Til hverra annara en ybar á þjóbin ab snda
sjer í öllum velferbarmálum sínura, þar sem hún
hetir kosib ybur og valib eina af öllnm, svo ab
þjer værub löggjafar hennar, og sæjub sem bezt
fyrir hag hennar; og þab verbur því ybur ab
þakka, ef þjóbin á eptirfy Igjandi árum fær
gób og nýt lagabob, er til framfara mega veiba;
en þab verbur og yíar sök, og y&ar ábyrgbar-
hluti, ef hjer í iandi haidast vi& lítthæf og 6-
skyt)8amleg lög; ef þau log ríkja enn sem fyrri,
er þjóbinni eru til ni&urdrep3, 0g standa henni
fyrir þrifum, og sjáib þjer því, a& mikill vandi
er ybur á her&ar lagbur, því a& afarmargt þarf
umbóta og breytinga vib.
Af hinum mörgu naubsynjamálum vorum,
er vjer vonum ab komi til umræbu á þingi í
sumar, er 1 a tí n u s k ó I a m á I i b, þvl- jlefur
veri& hreift í blöbunum, og þar hefur meb rök-
um verib sýnt fram á, og enginn hefur reynt
eba getab borib á móti því, ab lær&a skóla vorura,
þessum eina, sem vjer eignnr, er mjög svo á-
bótavant, og ab hann getur alls eigi samsvarab
kröfum vorra tíma. Vjer ætlum eigi ab þessu
sinni ab rita langt mál um gallana á skólalög-
um vorum. Allir heilvita menn hljóta ab
sjá, hve mikib gagn ungir námsmenn haía af
því, a& sveitast vib latneskan stíl, er aldrei
verbur þeim a& gagni. þab væri miklu nær
fyrir þá, a& læra grænlenzku; hana tala þó fá-
einir skrælingjar. Allir heilvita menn hljóta
ab sjá, hve naubsynlegt er ab kenna vcl alheims-
málin, ensku og frakknesku, en þau mál eru
kenud allt of lítib í skólatuin, Allir heilvila
menn vería a& kannast vib, hve fió&Iegt og
skemmtilegt, hve naubsynlegt og ómissandi það
er, ab þekkja sögu og bókmenntir fósturjarbar
sinnar, og allt þab, er hana varbar, en þab er
alls eigi kennt. Lærisveinar fræbast vandiega
um rómverska og gríska rithöfunda, er ritað
hafa eitthvab harla ómerkilegt, og þab jafnvel
þótt þau rit þeirra sje eigi lengur til, og nienn
viti ab eins af sögusögn annara rithöfunda, ab
þessir karlar hafi verib til, og fært eitlhvab í
letur. En eigi er minnst á Ara frófa, Særr.und-
ur eba Snorri eru eigi nefndir á nafn. Alþing-
ismenn! hvernig lízt ybur á? þa& er á ybar
valdi, ab rába bót á þessu, og þess megib þjer
vera fullvissir, ab ef þjer gjörib þab eigi, þá
vertur þab ógjört fyrst um sinn. Hinn núverandi
skólastjóri óskar víst, ab bið gamla fyrirkomulag
baldizt vib, meban hann situr ab völdum. Ef
þjer, löggjafar Islands, skerist eigi í leikinn, þá
verbur skólinn jafn ónógur og jafn óþjóblegur,
og hann er, alla þessa öld , og hver veit hve lengi?
Vjer vonum, og meira ab segja, vjer fulllreysluin
því, ab þjer reynist oss vel, í þessu máli, sem öbr-
um. En riú krinnib þjer ab spyrja: Er þessi
skobun, er lijer kemur fram, vilji þjúíarinnar?
Hvernig verbur þessu bezt fyrir komib ? Fyrri
spurningunni er fljótsvarab. Sá er vilji þjób-
arinnar, ab synir hennar, er liún seudir í skóiann,
verji líma sínum til ab iæra þab eitt, er a&
einhverjum notum meigi verba. Bændur vorir
og erobætiisnienn vilja eigi leggja út stór fjo
lil, a& synir þeirra sjeu neyddir til ab læra jafn
fáriýta kunnáttu og latneskan stíl, og fieira, er
til mætti telja. þessi eindreigni vilji, þessi ein-
læga óak hefur opt komib fram f blö&unum.
Hvab bina sífari spurningu snertir, þá eruni
vjer eigi svo djaríir, ab vilja setja þingmönnum
vorum, mannvali þjó&arinnar, nokkrar reglor, eba
segja þeim hvab þeir eigi ab gjöra og láta ó-
gjört. Vjer viljunr ab eins drepa á einslaka
atribi.
Hjer á landi er lítib um skóla, og eigi er
tii önnur menntunarstofnun en þessi eini lat-
ínuskóli. En nú er svo títum, ab febur vilja,
ab synir þeirra læri ymislegt, er þeir sjálfir
geta eigi kennt þeim, svo sem reikningsllst,
nýu málin og ýmislegt fleira, án þess þeir þ<$
baö föng á, ab halda þá 6 ár í latínuskólanum.
Verba þeir því opt, ab láta syni sína vera án
þeirrar menntunar, sem þeir gætu fengib, væri
nokkur innlendur skóli, þar sera læra mætti
þær námsgreinar, er kendar eru nú í lærbaskól-
anura, án þess ab kennd væru gömlu tnáliit.
Slíkur skóli er harla naubsynlegur, og Ijettast
og kostnabar minnst íyrir landib væri, a& sam-
eina Irann vib latínuskólann; meb ö&rum or&unr,
ab vib hliðina á binum núverandi latínuskóla
yr&i setlur gagnvísindaskóii. þetia er
víða gjört eriendis, og er mjög svo vel gjör-
legt hjer. Ab fara frekar ab tala um fyrir-
komulag slíks skóla, álítura vjer eigi þörf; þab
heyrir undir ybur, hátiviriu þingmenn.
Annab atribi er þab, ab minnka ab stdruni
mun kennsiu í latínu, er allt of lengi hefur
drottnab vib skólann, og verja þeim tíma, er
frá lienni væri lekinn, til einhvers þarfara. —
þribja atri&i vib breytingu á skólanum er þab,
a& koma þjóblegri blæ á hann, en nú er, meb
því ab auka kennsluna í íslenzku, og konna
sögu, bókmenniir og landaskipun Islands.
þab er e&lilegt, ab vjer Islendingar lögum
skóla vorn eptir skólum frændþjó&a vorra á
norburlöndum, og væri því vel ril íallib, ab hafa
til samaiiburfar kennsluna á þeirri rfkjum, er
ræba skal um breytingu á skóia vorum. Ab
þessu sinni geíunr vjer a& eins þess, ab eptir
dönsku skólalöggjöfinni nýju frá 1. apríl 187 L
er latína hálfu minna kennd en hjer, og eng-
inn latneskur stíll er hafður til burtfararprófs.
Stíll í latínu er reyndar gjörbur enn í 4 neöstu
bekkjunum (alls eru bekkirnir 6), en margir
Danir berjast mjög á móti honum, svo seni
vor gófkuiini Rosenberg í blabi sínu; og víst
má telja þab, a& hann fellur bráðlega, og latína
vcrbur enn meira minnkub.
Að endingu skorum vjer á y&ur, beibrufu
þingmenn, ab taka þetta mikilsver&a mál til í-
hugunar, og sýna, ab þjer viljib nota hib mikla
vald y&ar þjófinni til heilla og sóma, og vinna
nú á hinu fyrsta löggefandi þlngi Island3 verk
það, er gagni öldum og óbornum.
Nokkrir vinir Islauds og skólans.
ÍSLENDINGADRÍPA.
eptir
t-ORLEIF JÖNSSON.
Fyrsta kviba.
KVÆÐADÍS kom þú til mfn,
komi þib Y&unn og Bragi,
skenkib hiun tnæra númjöb