Norðanfari - 21.01.1876, Blaðsíða 2

líka töluvert áunnist fyrir viðleitní einstakra
manna, en par eð nijög svo xnikið vantar
samt á, að almennur áhugi hafi enn sem
komið er látið sig í ljósi í pessu efni, mun
það allsennileg getgáta, að bændur hafi enn
.eigi til hlítar gjört sjer ljósa grein fyrirpeim
mikla ávinning, er stöðug viðieitni og ná-
kvæmni í kynbótum búfjár getur fært peim.
Vil jeg pví með dæmum, sem átt hafa sjer
stað, og komið geta fyrir, sýna mönnum
fram á liinn mikla mun sem er á góðu og
ljelegu kyni skepnanna, með sama tilkostn-
aði og á sama stað.
Hjer á "N'orðurlandi, par sem sauðfjár-
rækt er bezt stunduð, hefir töluvert verið
reynt að bæta sauðfjárkyn, og hefir mörgum
hónda lieppnast pað vel, en mörgum aptur
misheppnast sökum vanpekkingar og óná-
kvæmni í meðferðinni, pví pað mun vera
aðalregla, að skepnan purfi eptir pvi meiri
nákvæmni og umhirðing, sem húnhefirfleiriog
meiri kosti. Eins og allir vita, er pað fernt
er sauðurinn gefur af sjer í búið, nl. mjólk,
ull, kjöt og mör, og geta allir pessir kostir
aukist sambliða. En af pví erfiðast hefir
veitt að auka mjólkurvöxtinn svo að hiuir
aðrir kostir fjárins gætu um leið náð fullum
bótum, pá skal jeg hjer eigi heldur gjöra
ráð fyrir honum; aptur hafa hinir aðrir
kostir sauðfjár aukist stórum við kynhætur á
síðari árum, Eóndi. sem átti 200 fjár, p. e.
100 ær, 60sauði,40 geml., fjekkfyrir 2 árum af
pessu fje 310 pund vorullar, eða 2 pd. af
hverjum sauð, ll/2 pd. af hverri á, og 1 pd.
af hverjum gemling til jafnaðar árlega.
Hann skar á hausti hverju 25 sauði 3 vetra
og 4 vetra og 15 ær úr kvíum, gjörði hver
sauður að meðaltölu 48 pda fall og 10 pd.
im">r, en hver ær 30 pda fall, og 3 pd. mör.
Ejekk bóndi pá af skurðnrfje pessu 1,650 pd.
kjöt, 295 pd. mör, og 65 pd. af ópveginni
haustull.
Með nákvæmari umhirðing í 20 ár er
nú fje pessa bónda, jafnmargt og áður, orðið
meir enn priðjungi hetra, hver sauður gefur
nú af sjer 3 J/a pd. vorullar, hver ær 2*4 pd.,
og hver gemlingur l3/4 pd. t-il jafnaðar, eða
allt fjeð 530 pd. af pveginni vorull. Til
frálags reynist fjeð pannig: hver sauður með
60 pda falli og 20 pd. mörs, hver ær með
36 pda falli og 8 pd. mörs. og haustuliin ó-
pvegin 130 pd.; kjötið verður alls 2040 pd.,
mörinn 620 pd. |>egar nú sá ágóði af fje
pessa bónda som talið var hann befði áður
fengið, er dreginn frá arði peim. sem nú er
af fjenu, er munurinu: 220pd. vorullar, 390 pd.
af kjöti, 325 pd. af mör og 65 pd. af haust-
ull árlega. Eptir verði á pessum vöruteg-
undum næstliðið sumar gjörir ágóðinn, er
bóndi pessi hefir árlega af kynbótum fjár
síns í peningum: kr. a.
220 pd. vorullar, 1 kr. 8 a. pd., p. e. 237 60
390 — af kjöti, 18a. pd., p. e. 70 20
325 — af mör, 28 a. pd., p. e. 91 ,,
65 — haustullar, 75 a. pd., p. e. 48 75
Samtals 446 55
Af pessu stutta sýnishorni vona jcg hver
tnaður sjái, að vel er tilvinnandi að vanda
kyn sauðfjárins, og um leið að leggja sig
eptir sem allra beztri og nákvæmastri með-
ferð pess árið um kring, en reynslan liefir
sýnt að eigi er minni al'ðvon af kynbótum
nautpenings, og skal jeg bjer setja eitt dæmi
upp á petta:
Bóndi nokkur elur upp 2 kvígur í senn,
og kostar jafnt til beggja; að fyrsta kálfi
kemst önnur kvígan í 11 potta á dag, og
mjólkar yfir árið 2,300 potta; bin kerast að
fyrsta kálfi i 6 potta á dag, og mjólkar um
árið 1000 potta. Að öðrum kálfi kemst hin
betri í 15 potta mjólkur á dag, og mjólkar
um áríð 2,850 potta, en hin lakari kemst að
eins í 8 potta á. dag, og verður ársnyt henn-
ar 1,250 pottar. I priðja sinn mjólkar betri
— 118 —
kýrin 18 potta á dag um burð, og um árið
3,300 potta, hin aptur á mót 10 potta á dag
um burð, og 1,500 potta um árið; viðlíka
munur á mjólkur vexti er paðan af árlega
úr kúm pessum, og gæði mjólkurinnar jöfn.
Kýr pessar eiga 16 kálfa bver, og mjólka
til jafnaðar, önnur 3,400 potta, liin 1,500 pt.
árlega, eða alls yfir allann aldur sinn: hin
betri 52,650 potta, hin lakari 23,250 potta;
mismunur á mjólkurvextinum er pá 29,400
pottar, gjöri jeg verð mjólkurinnar 10 aura
pottinn, mjólkar pá betri kýrin 2,940 krónu
virði í 16 ár fram yfir pað, er hin lakari
mjólkar; frá pessu skal draga verð pess heys,
er hún eyðir meir enn hin, og sem er 5
hestar töðu um árið, eða í 16 ár 90 töðu-
liesta, kostar hver liestur 4 kr. eða allt heyið
460 krónur, verður pá eptir af verðmun
mjólkurinnar 2.580 kr. eða til jafnaðar hvert
ár 161 kr. 25 aura.
í dæmi pessu tók jeg til samanburðar
eina hina beztu ltú, og lakari meðalkú eptir
sem ]>ær gjörast á Eorðurlandi, eru pví til
margar lakari kýr. eða pær rittur, sem að"
eins mjólka 1,000 potta um árið og jafnvel
minna, enda kunna og að vcra til pær kýr,
er mjólki meira enn hin betri kýrin í dæm-
inu, pannig getur 1 góð mjólkurkýr með
viðlíka tilkostnaði mjóllcað á við 3 rittur Sú
kýr, sem mjólkar 3,300 potta um árið, gefur
til jafnaðar hvern dag rúma 9 potta mjólk-
ur, og má ætla pað nægilegt til fæðis 3 ó-
mögum, par sem hin, er einungis mjólkar
1,000 potta, eigi fæðir 1 ómaga um árið.
Ollum mun vera auðsætt hvað pað gjörir að
verkum að velja vel kúakyn; undir pví er
komið líf og hagsæld ótal margra fátæklinga
ár eptir ár og öld eptir öld. Góð mjólkur-
kýr er sannur bjargræðisgripur, en rittur
öllu heldur eyðancli eldur í efnum búenda,
par sem hún eyðir opt eins miklu fóðri og
hin, er mjólkar prefalt meira, og vinnur pví
eigi fyrir nema ý, fóðursins, binir ®/3 partar
pess eða 20 töðuhestar eyðast pannig til
einlcis gagns ár eptir ár. Jeg er viss nm,
að ef menn gjörðu sjer ætíð Ijósa grein iýrir
pessu, pá mundu menn leggja meiri stund á
að bæta kúakynið enn menn gjöra vanalega,
og hvorki horfa í að borga góðu mjólkur-
kúna nokkrum krónum meir onn rittuna, og
eigi heldur víla fyrir sjcr að útvega kyngóð-
an lífkálf úr fjarlægð, pegar eigi er fáan-
legur heima eða í nánd. jþað er hörmulegt
að vita, hvað almennt hefir lítið verið hirt
nm að vanda kyn kúa og alla meðferð
peirra. Flestir hafa lá.tið sjer nægja að ala
upp ltálfa undan sínum kúm hvernig sem
pær nú hafa verið, og jafnvel ekkert skeitt
um að pað væri bezta kýrin. ef annars um
fleiri hefir verið að velja. J>ví síður hafa
menn haft nokkur samtök til að vanda kyn
griðunga, eða tekið minnsta tillit til pess
kynsins pá er kálf skyldi ala, og hefir petta
eigi hvað minnst aptrað kynbótum nautgripa
yfir höfuð. Kýr hafa pví víða verið mjög
svo ljelegar, og mörgum frumbýling og fá-
tækling hefir pað stcypt út á sveitina að
hans eina kýr var ritta, svo hann eyddi ár
eptir ár beztum kjarna heyforða síns til
margfalt minna gagns enn unnt hefði verið,
ef kyn hennar hefði verið vandað sem bezt.
Um kynferði hesta má sama segja og
um kyn nauta og sauða, að pað er mjög
svo misjafnt, en pó í mesta máta áríðandi
að vanda pað. Dugnaðarhesturinn, sem er
jafnt til reiðar og áburðar, jafnt vetur sem
sumar, er hverjum búanda langtum arðsam-
ari enn 2 liorhestar með ýmsum annmörkum.
Eins og dugnaður hesta til brúkunar er
mjög misjafn, eins er hreysti peirra og kjark-
ur til iitigöngu á vetrum. í sama landi
eyðir einn hestur fjórfalt meira enn annar,
sem pó gjörir eiganda meira gagn. Allt
fyrir petta erv pó máske enn miður hirt um
að bæta kyn besta enn annara skepna, af
pví til pess purfa öllu meiri samtök, en pau
samtök, sem svo mörg önnur, mundu pegar
færa margfaldan ávinning. Jeg set hjer eitt *.
dæmi pessu til sönnunar:
Tveir kestar eru aldir upp og kostað
jafnt til beggja; peir eru tamdir fjögra vetra,
er pá annar fullorðinn að kröptum og vexti,
en hinn lítt brúkunarfær, hinn fyrri er bæði
til reiðar og áburðar, en kinum síðarnefnda
alveg óreitt N ágranni eigandans bíður hon-
um pegar tvöfalt verð fyrir hinn betri hest-
inn, en hann selur hann eigi, og á síðan
háða pessa hesta allan peirra aldur. Bóndi
purfti áður að eiga 1 hest til reiðar, og var
hann óhæfur til áburðar. "Nú selur hann
reiðhestinn fyrir 160 kr. par eð hann hefir
nú alið npp pann hest, er hann í viðlöguiri
getur allt eins haft til reiðar og pó brúkað
til ábui'ðar heima við sem annan meðal-
klár, J>annig sparar pá pessi hestur 1 reið-
hestfóður árlega frá pvi hann er fjögra vetra
og til pess lionum cr iógað 26 vetra, gjöri
jeg pað 40 kr. á ári eða 880 kr. samtals,
par við bæti jeg áðurtöldu reiðbestyerði 160
kr.. verður pað til samans 1040 kr. Nú er
að gæta, pess, að liinn lakari hestur er hóncli
ól upp reynist horsamur mjög og Ijelegur
til brúkunar svo honum er lógað 13 vetra
og hestur keyptur í stað hans, er lcostar um-
fram verð hins slátraða 80 kr. Yerður pá
hinn rjetti munur hesta peirra er jeg hjer
tók til samanburðar 1,120 kr. um 22 ár, eða
nær pví 51 kr. um árið, sem svarar hálfu
liestverði.
Af peim premur dæmum sem hjer að
framan eru tilfærð má sjá, að bóndi sá, er
á 200 sauðfjár, 4 kýr.og 5 hesta., getur við
kynbætur og laglega meðferð pessa búpen-
ings síns áunnið árlega:
af sauðfjenu .... 447 kr. 55 aur.
af kúnum............... 645 — „ -
og af pví að purfa eigi
nema 4 hesta í stað 5 51 — „ —
Samtals 1143 kr. 55 aur.
J>að mun mörgum pykja ótrúlegt að
meðalbóndí í sveit geti án alls tilkostnaðar,
einungis með pví að bæta kynferði og með-
ferð skepna sinna, grætt jarðarverð á ári
hverju, en ef pað, sem jeg hefi lijer sagt
eigi verður hrakið með rökum, verður pó
hver maður að álíta petta mögulegt. En
hvað kemur til pess, að mönnum er svo
gjarnt til að pegja,yfir peim tilraunum, sem
menn hafa gjört til framfara og búnaðar-
bóta, og yfir pví hvern arð pær bafa fært?
Vissulega er pó engum of gott að hafa pau
n.ot af reynslu og kunnáttu amnara manna,
sem honum er unnt, enda er pað skylda
hvers manns að hafa, í fyrirtækjum sínum,
eigi einungis tillit til sinna eigin hagsmuna,
heldur um leið, eptir sem við á og kringum-
stæður leyfa, að vera öðrum til liðs í orði,
verki og eptirdæmi.
Mig vantar, pví miður, næga pekkingu
og reynslu, til að geta leiðbeint löndum mín-
um í kynbótum búfjár. Jeg vildi að eins
með pessum fáu línum gjöra ofurlitla tilraun
til að vekja athygli bænda á einum hyrning-
arsteini búnaðarlegra framfara vorra, sem
að minni skoðun eigi parf auð til að lypta
eða leggja til grundvallar; nei, til pess parf
aðeins stöðuga viðleitui og eptirtekt, ásamt
lítilsháttar samtökum í hverri sveit. En jeg
skora að lyktum á hina góðu og reyndu bú-
menn vora, að peir láti sjá frá sjer 4 prenti
ljósar og leiðbeinandi ritgjörðir um ýmsan
búnaðarlegan hag vorn, parsem skýrrök eru
leidd að peim mismun, cr ýmislegt ráðlag
bænda verkar á hagsæld peirra og fram-
kvæmdir. Jeg verð að álíta slíkar ritgjörðir
mjög svo nauðsynlégar og jafnvel ómissandi,
til að vekja menn af hinu gamla hugsunar-
leysi, og til að losa menn við pað prælshand,