Norðanfari - 07.02.1883, Blaðsíða 1

VOIIIIANFARI.
21. ár.
Tækifærlsræða
upp í sveit.
Yjer tðlum mikið um að pjóð vorri purfi
að fara fram í ýmsum greinum, svo sem mennt-
«n, búnaði, sjómennsku og iðnaði m. fl., og
segjum að til þessa purfi alpýðuskóla, búnaðar-
skóla, sjómannaskóla^o. s. frv. En hversu
nauðsynlegir sem pessir skólar óneitanlega
eru, einkum ef peir eru í sem flestu eptir
pörfum vorum, pá liafa peir pó allir í för
með sjer mikinn kostnað, bæði fyrir pjóðina
í heild sinni, og pá sem nema vilja. |>essi
kostnaður kæmi nú að vísu ekki til álita, ef
vjer ekki værum eins fátækir og vjer erum,
og einkum ef vjer hefðum einbeittan vilja og
áræði til pess sem nauðsynlegt er, en nú
erum vjer bæði fátækir, og par að auki, pví
miður, fjesinkari, sumir hverjir, til hinna
pörfu útgjalda en til hinna óparfari. Jeg
veit af einum skóla, sem landið ber engann
kostnað af, og ekkert kostar að læra á, nema
einungis góðan vilja, gott hjarta, góða skyn-
semi og eptirtekt; pessi skóli heitir «eptir-
dæmið*.
|>egar vjer virðum fyrir oss ýmsa menn,
sjáum vjer bráðum hinn mikla mun sem á er,
ekki einasta menntun og siðgæði, heldur og
ráðdeild og búhag. í sömu sveitinni, á sama
bænum, eru pannig ótal mörg dæmi, bæði ill
og góð, pað eru pessi dæmi, sem geta orðið oss'
hinir beztu skólar bæði í andlegu og veraldlegu
tilliti. Ef vjer nú viljum vera árvakrir og
starfsamir, og konia sem mestu góðu til leiðar
pann tíma, sem oss dr ætlað að vera í pessu
pjóðfjelagi, á pessari jörð, pá purfum vjer að
sjá og sannfærast um hinar betri og bjartari
hliðar pjóðlífs vors, og skoða kostina, sem
sýna sig'innan um ókostina, pá purfum vjer
að gá vel að peim mönnum, sem verja vel
gáfum Guðs, viti, tíma og efnum, sem ekki
«kasta perlum fyrir svín», eða «taka brauðið
barnanna og kasta pví fyrir hundana>. J>essir
menn eru meira eða minna búnir peim
kostum, sem vjer purfum að sækjast eptir,
af pví peir gjöra líf vort að sælulífi. Yjer
purfum vel að gæta pess, að menn pessir eru
Akureyri, 7. felbrúar 1883.
engann veginn framar meðal yíirboðara en
undirgefinna, ríkra en fátækra, húsbænda en
hjúa, en pað er margra yfirsjón, að peir taka bet-
ur eptir kostum hinna æðri, en peirra, sem
iægra eru settir, jafnvel pó peirstundum hafi
pá eptirtektaverðari. Eins og einn vondur
maður á góðu heimili getur gjört pað óskemmti-
iegt og óviðunanlegt, eins getur góður maður
gjört illa siðað heimili gott og pægilegt, ef hanu
er peim kostum búinn, sem til pess purfa.
fetta skulum vjer athuga nákvæmlega og
ímynda oss hversu pau heimili, er allir
heimilismenn væru pessum kostuui búnir
mundu verða; pað mundi eðlilega verða hinn
mesti sælustaður á jörðu, jafnvel hvernig sem
efnin væru, hvort sem pau væru mikil eða
lítil. |>ar sem hreinir siðir og hreinlæti,
hóf og iðjusemi er samtaka, par er að leita
fleiri dyggða, par er skóli handa ungu fólki,
par er ókeypis skóli handahverjum, sem nema
vill. Tökum pað bezta sem vjer sjáum í
fari hvers manns og breytum eptir pví,
verum glaðir eins og gleðimaðurinn, en ekki
ofsakátir eins og gárungurinn, verum hóf-
samir eins og ráðsettur búmaður, en eigi of
sparir á fje til pess sem parflegt er, eins og
nirfillinn, verum friðsamir og hlaupum eigi
eptir heimsku hjali, en ekki liuglausir að
verjast illkvittni og ásælni, sporna við ósiðum,
svikum og rógi.
Til pess að sýna samhliða 2 ólík heimili,
pá tek jeg fyrst pað lieimilið, par sem hjón,
börn og hjú eru samtaka í góðum siðúm og
góðri stjórn. Dagurinn er byrjaður með bæn
til Guðs, og par næst með blíðu viðtali for-
eldra, barna og hjúa, áður hver fer til sins
verks eptir fyrirsögn húsbændanna; dagurinn
liður með kyrrð og spekt, atorkusömu starfi,
en hógværum og friðsömum orðum, og endar
með bæn og söng. Eptir penna dag verður
nóttin vær og blíð, án aðsókna og vondra
drauma, sem sumir kvarta um, og án and-
vöku og kvíða, enda líður svona hver dagurinn
af öðrum, og hver nóttin af annari. Gleðin
kemur óboðin til hvers mauns, en sorg og
ólund fara sjálfkrafa á brott, og gjöra sjaldan
N’r. 55.-56.
vart við sig. Og i líkamlegum efnum lilýtur
einnig gott af pessu að leiða, af eindrægni
og glaðværum anda sprettur trútt og mikið
starf, eins og mikið og gott starf, hefir í för
með sjer rósemi og gleði; ást og velvild
bjúanna hefir í för með sjer blessun í búi,
eins og ást og velvild húsbændanna skapar
góð og starfsöm hjú, og úr hjúum aptur
skyldurækna og pjóðholla húsbændur. J>essu
kemur gott heimili til leiðar, og eptir pví,
sem hin góðu heimili eru fleiri, eptir pví fer
velgengni hverrar sveitar, hvers lands.
En hvernig er pá vontheimili? |>að er
gagnstætt hinu góða heimilinu, pað sýnist
vanta flest pað sem gott er og nauðsynlegt
tíl ánægju og sannrar gleði; par er, pó ótta-
legt sje, annaðhvort aldrei, eða athugalaust og
árangurslaust haft um liönd Guðsorð og góð-
ar bækur, ef nokkur bók er lesin, er pað helzt
i illt og siðaspillandi rímnarugl, lygasögur og
j pjóðsögur, aðal skemmtun er saurugt baðstofu-
hjal, bakmælgi, hæðni og klám. Hjú og börn
eru annnðhvort kærleikslaust rekin áfram sem
húðarklárar, eða pau ganga sjálfráð sem fje á
afrjett, vinna lítið og reglulaust, og pjóna
einungis munni og maga, prætur og illdeil-
ur, ónýtar áhyggjur, víl og volgur. gjöra
heimilislifið óbærilegt, störfin blessast illa og
bamauppelflið engu betur. Mjer er óljúft að
lýsa vondu heimili, og jeg vona að fá heim-
ili sjeu hjá oss, sein haía alla pessa ókosti,
en pví miður eru sum peirra allt of ntjög
inenguð af mörgum peirra. A hinn bóginn
| er og hætt við að fá sjeu pau heimili, sem
allt gott hafa til að bera; flest eru heimilin,
eins og hver einstakur maður, bæði illoggóð,
eða með öðrum orðum, á flestum peirra skipt-
ist á illt og gött, dyggð og lestir, en eptir
pví sem hvert heimili hefir fleira gott til að
að bera, eptir pví er eptirsóknarverðara að
vera par, og fleira af pví að læra, og eptir
pví sem heimilið hefir fleiri og skaðlegri galla,
eptir pví er par fleira að forðast, og ógirni-
legra par að vera. |>að er háskaleg villa, sem
opt lætur sig í Ijósi hjá hjúum vorum, að
pau láta ginna sig í vist með háu kaupgjaldi,
Skólameistaratal
á Hólum í Hjaltadal.
(Niðurlag. sjá JSIf. nr. 53—54).
3S. Gumiar Pálsson.
Hann var bróðír Bjarna landlæknis.
Var faðir peirra Páll prestur á Uppsum
(d.: 1731), Bjarnason prests í Vesturhóps-
hólum (d.: 1706), fórsteinssonar prests
samastaðar, Ásmundarsonar prests sama-
staðar, þórsteinssonar á Grund Guðmundar-
sonar. Kona Páls prests og móðir Gunnars
var Sigriður Ásmundardóttir, Halldórssonar,
Ásmundarsonar. Gunnar Pálsson var skáld
og maður vellærður og hið mesta lipurmenni.
Hann var ellefu vetur skólameistari á Hólum
(1742 til 1753). |>ótti mjög skifta um
kennsluna á Hólum er Gunnar tók við af
Sigurði Vigfússyni. Var Bjarni bróðir
Gunnars einn af peim, er hafði gert sjer
dælt við S.’gurð, pví að Sigurður var svo
meinlaus maður, pó að sterkur væri, að
ekólapiltar gátu villt sjónir fyrir honum,
eins og peim bauð við að horfa. En pað
dugði peim ekki við Gunnar eptir pað er
hann varð skólameistari, og skrifaði hann
Bjarna bróður sinn út, er fært var; hafði
Bjarni pá verið ellefu vetur i Skólanum.
Varð Bjarni siðan frægur maður og land-
læknir hinn fyrsti á íslandi sem kunnugt
er. Árið 1753 var Gunnar skólameistari
Pálsson vígður til prests að Hjarðarholti í
Dölum og var par prestur i 32 ár (1753
til 85). Sama ár og hann vigðist varð
hann og prófastur i Dalasýslu og var pað
i 28 ár (1753 til 1781). Gunnar prófastur
átti Margrjetu Erlendardóttur; var Mar-
grjet systir Agnesar móður Kristjáns pró-
fasts i Stafholti (1766 til 1806) Jóhanns-
sonar. Var sonur peirra síra Gunnars og
Margrjetar Páll prestur í Saurbæjarpingum
í Dalasýslu (d.: 1819), Gunnar prófastur
Pálsson dó árið 1791.
39. Stefán Bjarnarson.
Faðir hans Björn prestur á Hjalta-
— 111 —
stöðuin (d.: 1749), Skúlason lögrjettumanns
á Seilu, Ólafssonar, Bergpórssonar Sæmund-
arsonar prófasts i Glaumbæ (d.: 1638),
Kárssonar. Stefán Bjarnarson var tvo vetur
skólameistari á Hóluin (1753 til 54 og 54
i til 55). Hann var maður styrðlyndur og
ópýður; komst hann í ósnmlyndi við Jón
stiftprófast Magnússon bróður Skúla land-
fógeta. Kom Sigurður skólapiltum til að
ráðast á Jón stiftprófast í myrkri, pó að
peir ekki gæti komið stiftprófasti af fót-
unum, pví að hann var hinn mjúkasti, og
að öðru leyfci fór Sigurður sínu fram, út-
skrifaði skólapilta án pess að hafa nokkurn
við og hirti alls ekki um hvað Jón stift-
prófastur sagði og fyrirleit gjörsamlega.
Eyrir allt petta, lögsótti Jón stiftprófastur
Sigurð; varð Sigurður fyrir ærnum fjárút-
látum og hiðja varð liann stiftprófast fyrir-
gefningar; víkja varð hann einnig frá skól-
anum. Fór pá Sigurður utan til Kaup-
mannahafnar, og lifði par við fátækt uiikla
og fróðleik, pví að maðurinn var vel gáfaður
á