Norðanfari - 17.02.1885, Blaðsíða 1

24 ár.
SKÓLAMAL.
Et tir
Guðmund Hjaltason.
Jeg hefi áður í vetur ritað um ýmsar
umbætur, til dæmis, umbætur á jörðinni með
túnasljettu, umbót á vinnutímum og umbót
á kjörum kvenna.
Nú vil jeg rita nokkuð um umbót á
kennslu einnig barnakennslu. En það er
vandamál og get jeg pví ekki gjört betur en
að byrja á pví að skýra alþýðu frá áliti þeirra
manna, er hafa ritað um hvernig kennslan
eigi að vera, en síðan skal jeg segja álitmitt
unx það efni.
I. kafli.
Maður heitir Herbert Spencer enskur
spekingur, fæddur 1820. Margir álíta hann
einhvern liinn mesta speking, sem nú lifir.
Hann hefir ritað margt um mannfræði og
mannfjelagsfræði og fieiri vísindi; líka hefir
hann ritað um barnakennslu og bók sú er nú
komin út á íslenzku og hefir fjóðvinafjelagið
gefið hana út.
Nafn hennar er:
«IJin nppeldi harna og
unglinga».
Bók þessi er ný og kemur með nýung-
ar. Og nýungar þessar eru djarfar og ein-
kennilegar. Hefði jeg eða einhver innlendur
nýungamaður ritað hana, þá mundu menn
hafa kallað hana næstum óbafandi sjervízku-
bók. En af því enksur spekingur á í hlut
þá verður hún sjálfsagt heiðruð og háttlofuð.
Og margir sem varla skilja neitt i henni munu
herma eptir hinum og segja: «£>etta er allra
bezta bók»!
En það er eins með þessa bók og aðrar
bækur, það hefir lítið að þýða að lasta þær
eða lofa í blindni; það ríður mest áað skilja
þær rjett og nota þær rjett. í bók þessari
er æði fátt sem er nýtt fyrir mjer. Jeg
hefi fyrir löngu lesið og heyrt líkar skoðanir
hjá Pestalozzi, Rovosing, Hcegaard og
fleiri lcennslufræðingum, en þó eínkum hjá
Gruudtvig og flokki hans. Kennslureglur
Grundtvigsmanna eru mjög líkar Spencers.
En Grundtvig og Spencer munu naumast hafa
þekkt hver annars andastefnu og því síður
lesið hver annars rit. Um Gruudtvig skal
jeg rita seinna.
Jeg álít Spencers uppeldisfræði ómiss-
andi fyrir hvern sem skilur hana rjett. Hún
þyrfti að verða lesin og útskýrð í skólum
vorum. Einkum ætti hver faðir og móðir að
innræta sjer lærdóma hennar, því það er mjög
gagnleg og lika mjög vandasöm list að upp-
ala börn vel; og hver sem hugsar um að
g'ptast ætti fyrst og fretnst að spyrja sjálfan
sig: «Get jeg uppalið börn svo vel, að þau
verði mjer og öðrum til gagns og sóma»?
tað er hörmulegt að vita til þess að æfiafrek
margra eru aðeins innifalin i að fylla sveitir
með brauðlaus og menntalaus börn, sem fyr
eða seinna verða að sömu aumingjum ogfor-
eldrar þeirra. Hvaða eymd og vandræði leiðir
af þessu, það geta sveitæíjórnirnar bezt bor-
ið um.—
Hjer er stutt yfirlit yfir innihald bókar-
innar.
í fyrsta knflnmuu talar hann um
livaða kunnáttu sje mest í varið.
Hann segir, að maður eigi fyrst og fremst
oð hugsa um hvaðanámsgrein sje gagnlegust
fyrir mann, en kæra sig minna um að læra
námsgreinina að eins vegna þess að það er
tízka að aðrir læri hana.
Hann sýnir live lieimskulegt sjc að
setja gagnið lægra en tízkunn, og tekur
til dæmis að sumir lærðir menn skammist
sfu fyrir að tala eitt griskt orð með rangri á-
herzlu, en kæri sig ekkert um þótt þeir sjeu
ófróðir um líffæri mannsins. Grísku og lat-
ínunám, er gagnslítið fyrir oss sem nú lifum,
en líffærafræðin kennir margar, góðar heil-
brigðisreglur fyrir hvern einn.
Námsgreinar þær sem hann telur þarf-
astar, eru þær, sem gjöra einstaklingnum,
hiemilislífinu og þjóðfjelaginu mest gagn, sem
sje náttúru og uppeldisfræðin og sagna-
fræðin.
Náttúrufræðin, einkum jarðar, jprta og
dýrafræðin, aflfræðin og líffræðin, lcennir það
sem er gagnlegt fyrir velgengni líkamans.
Uppeldisfræðin, senx er hyggð á
þckkingu um eðli sálarinnar oglíkani-
ans, sýnir hve áríðandi sje að lifa siðsömu
og reglulegu lífi, sýnir að það eitt er grund-
völlur sannrar sælu. Sagnafræðin, sem
ckki á að vera innifalin í konuiiganiifn-
um, ættartölum og bardagasögum, held-
ur sýna trú, stjórn, lög, siði, atvinnu,
mennt og heimilislíf þjóðanna, kennir
manui að samanbera fornöld og núöld og sjá
hvað það er, sem er gagnlegast fyrir framför
og farsæld mannfjelagsins og þjóðfjelags þess
er maður lifir í.
Hve skaðlegt það sje að kunna ekki að
ala upp sálir barnanna, bendir hann á með
þessum orðum: «J>eir skekkja frá fyrstu
hugmynd barnsins um rjett og rangt. Móð-
irin brýnir fyrir barninu að vera sannsögult
og orðheldið, en sjálf hótar hún því daglega
refsingu, sem hún lætur aldrei verða af».
Ætli margar mæður hafi ekki gott af að taka
eptir þessu! því það er ómögulegt að segja
hvaða skaða þetta gjörir, að venja börn á lýgi
og lausmælgi. 111 og góð loforð, sem aldrei
eru haldin; blíða og illska, sem er uppgerð
tóm; lygasögur, sem eru hafðar til að hræða
börn, drepa sannsöglis- og rjettlætistilfinning
þeirra, drepa þessar dyggðir, sem eru svo ó-
missandi fyrir mannfjelagið. Og af þessari
-HYÍTA 8IíIPIл.
(Arið 1120).
E p t i r € h si r 1 e s 1) i c k e n s.
(Niðn rlag).
Hinir fjörugu ungu tignarmenn, oghin-
,ar fög ru frúr voru vöfð í margskonar skraut-
J®ga litar kápur til að verja þau kuldanum.
Eau spjölluðu, hlóu og sungu. Kongsson
e8gjaði hina 50 að róa fastar í heiðursskyni
v'® „Hvíta skipið“.
hi
JBrotliljóð! — óttalegu ópi laust upp frá
. 300 hjörtum. |>etta var hið óglögga
a sjónum er í fjarlægð heyrðist á kon-
^gsskipunum. „Hvíta skipið“ liafði rekist
h'.ett og var að síga niður.
hi
ut
I'ilz-Stephen tíaustraði kongssyni út í
einn með nokkrum tignum mönnum.
„Ýti þið frá“, hvislaði hann, „og róið til
lands. það er ekki langt, og það er gott í
sjóínn. Yjer hinir allir verðum að deya“.
En er þeir voru að flýta sjer frá skip-
inu sem var að sökkva, þá heyrðí kongson
rödd Mariu systur sinnar. Hún var að kalla
á hjálp. Aldrei á æfi sinni hafði hann ver-
ið jafngóður sem þá. Hann kallaði í ang-
íst: „Snúið við, lxvað sem það kostarlMjer
er ómögulegt að skilja við hana bjer“ I
þeir snjeru við. Og er kongsson breiddi
út arma sína til að taka á móli systur sinni
þá þyrptist svo mikill fjöldi í bátinn að
hann hvolfdist, — og á sama augnabliki
söklc „Hvíta slcipið“.
Einungis tveir menn flutu; — tiginn
maður nokkur Goðfreyr að nafni og slátr-
ara-ræfill ívá Houen. Hægt og liægt kom
maður syndandi til þeirra. þeir þekktu
liann, er hann hafði sveipað til hliðar hinu
langa, vota hári. f>að var Eilz-Stephen.
jþegar hann heyrði að kongsson hafði
farist með ölhi sinu föruneyti, þá hrópaði
Eilz-Stephen með draugslegri ásýad: „Vei,
vei mjer“! — og svo sökk hann til botns.
Hinir tveir hjengu við rá af skipinu
nokkrar stundir. Að endingu sagði hinn
ungi tigni maður með vanmætti: „Jeg er
alveg þrotinn og dofinn af kulda; jeg get
ekki haldíð mjer lengur. Vertu sæll, kæri
vinur! Guð varðveiti þig!“
Svo sleppti hann tökum og sökk; og
af öllum hinuin glæsilega skara var einung-
is slátrara-ræflinum frá JEtouen bjargað. Um
morguninn sáu fiskimenn hann fljótandi á
sjónum í sauðskmnsúlpu sinni, og þeir dróu
hann inn í bát sinn. — Hann einn varð til
þess að segja hinar hryggilegu frjettir.
1 þrjá daga þorði enginn að fiytja, kon-
ungi tiðindiu; að endingu var sendur litill
drengur til hans. Hann kraup fyrir knjám
konungs og grjet sáran, og hann sagði kon-
ungí, að „Hvita skipið hefði íarist með öllu
þvi er á var.
þ>á hnje hann til jarðar eins og dauð-
ur maður, og konungui'inn — hann sást
aldrei brosa framar.