Skuld - 24.05.1877, Síða 2

I. ár. nr. 2].
SKULD.
[23. maí 1877.
mentunar. Og pegar það er hugleitt, er ég áðr hefi sagt
um latínuna, álít ég, að pað sé in latncska graiuma-
tík, sem fremst af öllu eigi að kenna rækilega; pví, að
kenna allar grammatíkr jafnt, veldr því, að menn ná ekki
pví, er menn vilja ná, pað er, inni réttu undirstöðu (ba-
sis), og held ég mér pannig í pessari grein við ið gamla:
„non multa sed multum“. Læri maðr rækilega gram-
matílc í einu máli, fellr lærdómr inna annara gramma-
tíka létt, og svo par með málanna, pví eitt mál er öðru
meir eða minna líkt. Eg segi pví: YÍTat grammatica
Latina! lærist hún rækilega, hæði formana-fræðin
(Eormlære) og setningafræðiu (Syntaxis); hún sé eins
og undirstaða (basis), lykill að vísindunum, dýr kröftun
lærisveinanna, en hlýtr pó að kaupast fyrir mikla á-
reynslu. Hér má virðast ég tali í vísindalegri hugsjón,
en ekki í almennings hag (ekki „praktiskt"). En ég
hygg að grundvöllrinn eigi að vera grafinn sem dýpst,
pá verðr vísindabygging SKULDAB, varanlegust. Ég
tala hér fyrir inn lærða skóla, latínuskólan (pað nafn
er nú að sönnu orðið óvinsælt), eða inn almenna vísinda-
skóla, en ekki aðra skóla. Bealskólar, búnaðarskólar,
eru aptr beinlínis og sjáanlega fyrir ið hagnaðarlega og
framkvæmdarlega (praktiska). Almenningr skilr betr
gagn realskólans, en hins, sem von er; pví gengr straumr
hugsananna og rennr að realskólanum og búnaðarskólan-
um. Af pessu kemr, að margir ræða um skólamálið, án
pess að bera skyn á nema pær hliðar málsins, sem bezt
blasa við. — J>ar sem ég vil nú, að latínukenslan sé ræki-
leg, með pví einkum, að læra grammatíkina vel, pá leið-
ir af pví, að ég vil halda latínska stílmim og pað gegn-
um alla bekki skólans, og að í honum sé tekið burtfar-
arpróf, og finn ég petta lítið annað en formbreytingu frá
tillögum nefndarinnar, par sem hún vill liafa latínuna
prefalda; pað vil ég líka pannig: að burtfarendr (dimit-
tendi) sé reyndir á prefaldan hátt: 1. í latínu, lesinni
og ólesinni, munnlega, 2. með skriflegri útleggingu óles-
innar, fremr léttrar latinu, 3. í latínskum stíl. |>egar
um pað er að ræða, að læra latínuna rækilegast og vís-
indalegast, pá riðr á stílnum, ekki að eins til að geta
talað við útlenda skólamentaða menn, lieldr og styrkjast
í málsbyggingunni og læra ið einkennilega, eðlilega og
afbrigðilegaí pví og hugsa sjálfrog læra málið sjálft.
|>ví, hvað er peltking málsins annað en yfirborðs-pekking
(overfladisk Kundskab), meðan ég get ekki lært að
rita málið nokkurn veginn? — |>ótt ég mæli einmitt með
rækilegri grammatíkrkenslu og pess vegna vísindalegri
heimfærslu hennar, pá er latneskir rithöfundar erulesnir,
auk inna sérstöku tíma, sem ég hygg ætti að verja bein-
línis til grammatíkrinnar sjálfrar í öllum bekkjum, pá
samt vil ég piltar að einhverjum parti, priðjungi, fjórða-
parti, verði látnir hafa hraðlestr, væri og oft gott að hafa
kraðlestr og seinlestr (o: grammatíkr-lestr, málfræðis-
lestr) á víxl á inum sömu köflum eðr bókum. Eftir
pessu vil ég ekki láta heimta minna við inntökuprófið í
latínu, en verið hefir, heldr fult svo mikið, og svo eink-
um í pví, sem hægt er að kenna, ætti að heimta meira,
svo sem í dönsku, (í henni vildi ég láta bæta við dönsk-
um stíl), jafnvel í fleiri greinum, einkum reikningi, svo að
minna tíma pyrfti að verja til pessara vísindagreina í
skólanum. |>að er ekki öllum lagið að kenna latínu, en
landafræði, sögu, dönsku, danskan stíl og reikning geta
margir kent; pví er sanngjarnt að ganga ríkt við inntöku-
prófið eftir pví, sem hægt er að kenna piltum undir skóla,
auk pess sem pað gæti orðið kostnaðarminna.' |>etta gæti
pá stytt skólaveruna um jafnmikið, eins og meiri lærdómr,
í öðru, lengdi.
Hebresku vildi ég að mönnum gæfist kostr á að nema í
skóla, vegna heilagrar ritningar. |>ótt hebresku-námið yrði
ekki alment, væri pað pó aftr á mót sorglegt, ef íslend-
— 13 —
ingar hættu með öllu við pessa forntungu, sem stendr í
svo nanu sambandi við vor in heilögu trúarbrögð.
Grísku-kenslu vil ég halda líkt pví' sem er, nema ef
væri pað, að ögn væri byrjað í fyrsta bekk á gramma-
tíkinni. |>ar vil ég og að grammatíkrkenslan sé nokkuð
rækileg, pótt talsvert minni en í latínunni.
Ég lengi ekki ritgjörðina með pví, að tala um inar
aðrar greinir sér á parti, en skyldi ekki mega minka ögn
kenslu í peim sumum hverjum, pví fremr, sem annar skóli
(eða aðrir skólar) er nú í vændum?
Um prestaskólann leyfi ég mér líka að tala fátt eitt.
Ég vil að livert prestsefni læri hebresku og lesi svo
sem 10 arkir (eða ineir) í gamlatostamentinu vfir höfuð.
Nýjatestamentið vil ég peir lesi alt á grísku, sumt ná-
kvæmlega, en sumt verðr að vera líkara hraðlestri. Prests-
efni ættu og að læra að halda ræður upp úr sér yfir gefna
texta, ekki að eins fyrir hjálp sameinandi og sundrliðandi
hugsunar, heldr og einkum fyrir fulltingi trúarinnar og
bænarinnar. J>að er og auðséð, að nefndinni liefir verið
mjög ant um mentun og siðferði prestastéttarinnar, pví
hún vill bæði láta auka lærdómin og aðhaldið. pess
parf, pótt bezt sé pað aðhaldið, sem kemr út úr kristin-
dómsins helgidómi, sem leiðast á inn í prestaefnin, en
samt sýnir reynslan, að ið ytra er nauðsynlegt. í pessu
sambandi fyrirverð ég mig ekki fyrir pað, að láta pá ósk
mína í ljósi, að prestaskólamenn væru allir í bindindi, og
jafnvel kennarar peirra, peim til fyrirmyndar og samlæt-
is. Hið sama pori ég að segja um lærða skólann eða la-
tínuskólann. Já, hugsan mín nærlengraút en petta,
en pað er raunar fyrir utan ætlun pessarar ritgjörðar.
Að kostnaðrinn aukist við meiri lærdóm á prestaskólan-
um, er auðvitað, og pví hygg ég verið liafi rétt athuga-
semd byskups vors um samband embættistekjanna síðar
meir við skólakostnaðinn; pví prestrinn gjörir, að ég hygg,
naumast meiri uppbyggingu í söfnuði sínum, pótt hann
jafnvel yrði píslarvottr örbyrgðar og skulda. Byskup vor
hygg ég pví eigi pakklæti, en ekki háð skilið fyrirpessa
athugasemd; enda leyfi ég mér að láta paðíljósi, að pað
sé bæði landsgagn og landssómi, að fara vel með presta
sína, og lýsi réttum kristindómi, en menn skyldu pó ætl-
ast til af peim mentunar, skyldurækui og einkum góðs
siðferðis, og una pví als ekki, að prestrinn, sem leiða á
til guðs, leiði í gagnstæða átt eðr „hneyksli“.
Ég er á pví, að prestaskólamenn yrðu iðnari og sið-
ferðisbetri á afskektum stað, ef prestaskólinn mætti vera
par. (Niðrl. síðar).
Gufuskipa-málið.
(Framh.) Ferðaáætlun sú, er Tryggvi og peir félagar
sendu ráðgjafa, er hér nú prentuð neðanmáls á 15. og 16.
dálki. Til stuttleika höfum vér táknað mánaðardagana
í brotum (t. d. 23/g = 23. dagr ins 5. mánaðar, o: 23. maí;
o. s. frv.).
En helztu ástæðrnar voru pessar:
|>eir, sem helzt myndu ferðast milli staða innanlands
með póstskipinu, eru: 1.) alpingismenn til Bvíkr í júní-
lok og aftr frá Bvík síðast í ágúst; 2.) skólasveinar frá
Bvík til heimila sinna í júlí-byrjun, og aftr til Bvíkr í
miðjum september; 3) margt kaupafólk, er fer frá suðr-
landi í júlí-byrjun og aftr suðr um miðjan september.
Er sýnt fram á, hversu vaxandi hestasala og örðugleikar
landferða hafi valdið pví að kaupafólksskortr sé fyrir
norðan á sumrum [og eins fyrir austan, hefði vel mátt
við bæta]. Úr pessu mundi hentug ferða-áætlun skipanna
bæta; svo mundi landinu og sparast við pað allmikið ferða-
kostnaðr alpingismanna. — En eins og nú erhaga^ ferð-
um skipsins, eru allir pessir afskornir frá að nota pað..
— 14 —