Austri - 30.05.1885, Blaðsíða 2

34
á pingi síðast, en þó svo sé, að pað
sé eitthvert vort mesta vandræðamál,
þá er pað samt eigi úrræðavænlegt að
horfa aðgjörðalaus á purfalingahrúg-
una, er fer árvaxandi. Fyrir svo sem
40 árum nægði fátækratíundin ein að
kalla víða til fátækra framfæris , en
nú verður að bæta við svo sem 60
fiskum að meðaltali á hvern búanda
í landinu, og pó virðist árferð eigi
vera öllu verri nú en pá, er frá eru
tekin harðindaárin 2 sælu.
Hvað veldur pessum gýfurlegu
sveitarpyngslum ? Hvernig verða pau
lagfærð ? og hvaða rétt hafa pessír
menn á að taka svona takmarkalaust
fó úr vasa ráðdeildar- og starfsemis-
mannanna ?
þetta eru að vísu spurningar,
sem naumast verður svarað svo að
nokkrum líki, pví siður öllum, en eigi
verður við öllu séð, og vil eg pá stutt-
lega gjöra grein fyrir skoðunum mín-
um á málinu.
Orsakir sveitarpyngslanna munu
einkum liggja í pessu fernu : atvinnu-
skorti, ráðleysi, óhófi og ofauðfengn-
um sveitarstyrk; vinnuleysi munu
sumir vilja tilfæra sem eina aðalor-
sökina, en eg hygg pað sé pó eigi
svo; menn pessir munu að öllum
jafnaði vinna svona upp og ofan á-
móta og aðrir, sumir enda meira, en
peir kunna eigi að fara með arð
vinnunnar eins vel og hinir, sem af
komast.
Atvinnuskorturinn, ef pað er rétt
að nefna pað svo, nær að eins til
peirra, er svo hafa margt skuldalið
fram að færa, að peir eigi geta fram-
fært sig og sína á atvinnugrein sinni,
og verður pað hér á landi Tiérum bil
sama og jarðnæðisleysi, pví að pað er
sannreynt, að heilsugóður iðju- og
hyggnismaður, pó hann byrji sem fá-
tækur frumbýlingur, kemst allvel af
á lítilfjörlegu hæli með talsverða ó-
megð, par sem hann við hverja aðra
atvinnu, að fráskilinni sjómennsku,
er í ári lætur, annars eigi mundi
hrökkva við að hafa ofan af fyrir sér
og hyski sínu. þessum mönnum er
pað sjálfsögð skylda pjóðar, pings og
stjórnar að sjá fyrir lífvænlegri at-
vinnu. Starfsemin helgar slíkuni
mönnum pann rétt að fá svo mikinn
styrk hjá öðrum til framfærslu sér og
sínum, er vinna peirra eigi hrökkur
til, og eru slíkir menn pó miklu virð-
ingarverðari en auðmaðurinn, sem
leggur sig lítt til vinnu, eða peir
menn er grœða fé á vanhyggju ann-
ara. Starfsemin er einhver mikils-
verðasti kostur við hvern mann, enda
er pað fyrsta skylda mannsins i heim-
inum að vinna, og pví skyldi ætíð
hjálpa slíkum mönnum.
Til pess að koma í veg fyrir að
líklegir menn til húskapar purfi að
piggja sveitarstyrk eða verða skyld-
mennum sinum og öðrum til byrðar,
pá ætti pað að vera lög, pví að venja
mun pað aldrei verða pvingunarlaust,
að peir sætu fyrir öðrum með jarð-
næði og héldu pví, meðan jörðin batn-
aði hjá peim, eða færi að minnsta
kosti eigi aptur af peirra völdum, og
pægju eigi af sveit; pó mætti gjöra
pá undantekning með bóndaeignir að
skyldmenni eiganda eða venzlamenn
sætu fyrir, en pá ætti eigandinn að
sjá fyrir peim sveitastyrkslaust með-
an peir héldu jörðinni. Með pessu
móti mundu margar jarðir miklu bet-
ur setnar og sveitaróma gar færri,
pví að pað er vitaskuld að mörg ráð-
deildarhjón piggja nú af sveit af pví
að pau hafa eigi bjargvænlega at-
vinnu, par sem að hinu leytinu mörg
jörðin níðist niður fyrir trassaskap og
hirðuleysi óreglumanna og slæpinga,
og piggja máske af sveit að auki,
enda pótt peir hafi byrjað í allgóðum
efnum. þessi víti og önnur eins reyn-
ir góð stjórn og gott ping að hæta;
en við sjáum nú hvað setur; traustið
mætti vera betra á hvorutveggju.
Viðvíkjandi ráðleysingjum, óhófs-
mönnum og pá letingjunum líka (peir
koma of opt fyrir í pessum flokki,
sem annarstaðar; eg skal játa pað)
og sem alls engán rétt eiga á styrk
frá öðrum, vil eg aptur ámóti leggja
pað til, að peim að vísu sé séð fyrir
atvinnu, en hafi engin ráð yfir arði
vinnunnar, og mætti sú atvinna lík-
lega vera með ýmsu móti eptir pví
hvaða verk hverjum væri helzt lagið
að vinna, en væri hann alinn upp við
venjulega sveitavinnu ætti í hverju
héraði að leggja til duglega bújörð,
er slíkir menn ynnu á undir umsjón
duglegs og stjórnsams ráðsmanns, og
væri slíkar vinnustofnanir algjörlega
undir yfirráðum héraðsmanna eða
sýslunefnda, eins og nú hagar til.
Kæmist petta á eða hvað annað, er
hætti úr skömminni og skaðanum,
væri góðu korni niður sáð hjá pjóð-
inni til atorku, framsýni og drengi-
legs hugsunarháttar; ekki að tala um
hvað fjárfar landsmanna batnaði.
Of auðfenginn sveitarstyrkur er
pað víti, er hreppsnefndirnar sjálfar
ættu að bera fulla ábyrgð á; um
slikt parf eigi orðum að deila.
Svo sem til skýringar ætla eg að
setja hér yfirlits-samanburð á nokkr-
um gjalda-greinuin landsmanna; hygg
eg að hann sé eigi með öllu óparf-
úr, pó eigi væri til annars en að Jsýna
íslendingum, hve búmannlega peir
verja sjálfir og láta verja fé pví, er
afgangs verður fæði peirra og fötum,
og annað kernur eigi til greina á voru
landi, pví að húsakynni og önnur
mannvirki á landinu vega eigi á móti
eyddu skógunum og landauðn peirri,
er leitt hefur af óhyggilegu skógar-
námi. Landið verður pví eigi metið i
dýrra nú, en meðan pað var óbyggt,
er frá er skilinn fríöur peningur.
Yfirlitið verður, eptir pví sem nú
standa sakir, hér um bil petta, og er
pá miðað við búandatölu í landinu,
sem nú mun nærfelt 10000:
kr. a.
Fyrir kaffi, kaffibæti og sykur
kemur á hvern búanda að
meðaltali . . . 60 00
— áfénga drykki og tóbak 50 00
Til presta, bisk. og prestaskóla 21 OO
— purfamanna . . . 16 50
— valdsmanna og dómenda . 12 00
— skólanna (að frátekn. presta-
og læknaskól.) . . 5 00
— póstgangna, póststjórnar og
gufuskipaferða . . 4 50
— lækna, landl. og læknaskóla 4 50
— eptirlauna . . . 2 60
— vegabóta . . . 2 00
— eflingar búnaði . . 2 00
Saml. 180 00
Engin ósköp, munu menn segja,
eru nú pessar 180 kr. á hvert heim-
ili, fyrst munaðarvaran er talin með,
en pað tekur pó upp . af pví að eg
miða við meðalheimili, sem liggur við
sjó, bókstaflega allan afrakstur land-
búnaðarinp, ull og tólg, kjöt og gær-
ur, sauðfé og hesta m. fl., eða með
öðrum orðum allar útfluttar vörur, er
af landi fást, og er pá eigi annað
eptir af að lifa, gjalda vinnufólks-
kaup og kaupa fyrir nauðsynjar sín-
ar í kaupstað, en fiskurinn, skurðar-
kindurnar og mjólkin; hvert slíkt
meðal heimili pyrfti pví, til að stand-
ast pennan kostnað að eiga auk bús-
ins á vöxtum, gegn 4 af hndr. 4500
kr. eða allir búendur á landinu til
samans 45000000 kr., en pað er
talsvert meira en allt ílandið nú er
metið með öllu pvi, sem á pví er,
kvikt og dautt.
f>að er enn ekkert útlit á pví að
stjórn og pingi pyki petta annað en
búmannlegar aðfarir með fé lands-
manna, en hvernig lízt bónda með
7 menn (pað er meðaltal) í heimili á
búskapinn-sinn, pegar haún er skyld-
ur að lögum að brúka aírakstur bús-
ins, sem mun vera alls og alls af
landi og sjó, að frádregnu skurðarfé
og mjólk, kringum 400 kr. virði, á
penna hátt: — fyrir ; 110 kr. verður
hann að kaupa kaffi, sykur, tóbak og
brennivín; menn munu að vísu segja,
að pað sé honum í sjálfsvald sett,
hvort hann kaupi nokkuð af slíku eða
alls ekkert, en pað er pó eigi svo;
landsjóður pyrfti að leggja álögur á
bóndann, sem svaraði tollhæðinni af
pessum vörum ef hann keypti pær
eigi; en látum nú petta vera, pað er
pó í áttina, pó farsælla yrði að hafa
tollinn hærri (kaffi og sykur er reynd-
ar ótollað enn pá, en pað ætti pó ef-
laust eigi að vera svo) svo rainna
væri keypt af vörum pessum í land-
inu, en er pað rétt hlutfall að bóndi
með eina 7 menn í heimili gjaldi ár-
lega 21 kr. fyrir prestsverkin og 12 kr.