Fjallkonan - 23.02.1888, Blaðsíða 2

22
FJALLKONAN.
23. febr. 1888.
Svar til herra Páls Briems,
(Niðrl.). Eg skal nú snúa mér frá knésetning-
ar tilraunnm P. Br., og víkja stuttlega að því sem
er eiginlega ágreiningsatriðið milli okkar. Hann
neitar því, að hinn oftnefndi þjóðernisátrúnaðr eða
hinn svonefndi nationalliberalismus, sem hann játar
að sé rammasta aftrhaldsskoðun, og sem hann kenn-
ir við gamla Ploug, hafi nokkurntíma verið ríkj-
andi hér á landi, og vitnar hann til tvenns til að
sanna mál sitt, nfl. að Jón Sigurðsson hafi ekki
haft neinn þjóðernisátrúnað eða þjóðartilbeiðslu,heldr
sagt Islendingum til syndanna, og í öðru lagi vitn-
ar hann í fáeinar vísur eftir Steingrím Thorsteins-
son, þar sem þessi stefna ekki kemr fram, eða rétt-
ara sagt: þar sem ekki er talað um að „láta líf og
blóð falla fyrir föðurlandið“. Eg hefi nefnilega í
fyrirlestri minum nefnt þessi orð, sem fyrir eitt
leyti vóru svo tíð í munni ýmsra íslendinga, sem
aldrei höíðu vopn séð, seni dæmi upp á það, hve
hugsunarlaust „nationalliberalismusinn“ er tekinn
upp hér á landi: sem eitt dæmi af mörgum skal
ég minna á þessa vísu, sem er typislc fyrir alla
stefnuna, og sem var mjög kunn fyrir norð-
an c. 1870.
„Sýnum nú vér séum íslendingar,
sýnum nú vér elskum fóstrgrund,
flýjum ei {>á Ijendur sárast stinga,
íiýjum ei á hættumestu stund,
svo berskjölduð ei brjóstin hennar verði
broddum dönsku stjórnarinnar mót,
heldur skuluin hampa bláu sverði
og hjálparlausri móður vinna bðt“.
Af því ég nefndi þessi orð i þessu sambandi,
ályktar Páll, að ég telji það yfir höfuð dauða
hugmynd, að láta líf og blóð fyrir fóstrlandið. Enn
ályktunin er, eins og fleiri, skökk. Þar sem slíks
þarf, álít ég sjálfsagða borgaraskyldu að berjast, og
það er meira að segja inörgum mjög ljúft, eftir
þvi hvort þeir eru ragnienni eða ekki. Enn að
tala um slíkt hér á laudi er óþarfi. Ég blikna
ekki upp við vísuna, sem Páll Briem kemr með
eftir sjálfan mig úr kvæði sem ég rímaði á 19 ár-
inu*. Hún sannar ekkert með né mót, og þvi
minna sannar það viðvíkjandi þjóðartilbeiðslunni,
þó að P. B. geti tilfært vísur eftir Steingrim Thor-
steinsson, þar sem þetta kemr eigi fyrir i. Ég gæti
jafnvel komið með margar vísur eftir gamla Ploug,
sem eru líks efnis og hinar tilfærðu, þar sem það
heldr ekki kemr fyrir.
Það er snertir Jón Sigurðsson, játa ég, að ég
er ekki svo gagnkunnr öllum ræðum hans og rit-
um, að ég geti haft ljósa hugmynd um þjóðernis-
skoðun hans, og það er vist, að hann hafðií flestu
réttari og heilbrigðari sl mir, heldr enn jábræðr
hans og eftirbátar, se i gert sitt til að draga
hann sem dýrðling ii p .ðarátrúnaðinn og þjóð-
. ernistilbeiðsluna. Euu arf ekki svo langt til
baka. Hin rangsfiúna, úrelta þjóðarskoðun liggr
svo nærri, að menn hnjóta um hana i hverju spori.
Hún sker andlit framan í mann hvar sem maðr
lítr, alt frá „þjóðfrelsisfélögum“ og Þjóðliðs-„hum-
*) Kvæðið er prentað í „Nömiu“ c. 1880. Dað er alveg án
míns tilverknaðar, að „Fróða“ hefir þóknast að vekja það
upp i sumar.
bugi“, alla leið niðr í „Þjóðfrelsis“-whisky. Hin sí-
felda tilvitnun til „þjóðvilja“, þessi sönnun, sem
J svo oft er slegið fram sem goðasvari gegn skýr-
j ustu rökum: „það er þjóðvilji“, er hún ekki aug-
ljós dóttir þess hugsunarháttar, að þjóðin sem þjóð
sé það æðsta, að hún sé sérstök háleit vera, með
háleitan vilja, sem allir smáhagsmunir einstak ling-
anna verða að víkja fyrir? Og loksins hin nýja
| stjórnarskrárendrskoðun! Hvað er hún annað enn
nationalliberalismus? Eyrir 1874 var aðaltakmark
stjórnarbaráttunnar, að fá constitution, svo aðgjald-
þegnarnir gætu haft atkvæði með um lög og lof.
Enn síðan það var fengið, hefir ekki verið barist
fyrir neinu öðru enn þvi, að draga störf stjórnar-
ráðsins inn í landið, gera stjórnina innlendari. Ég
skal ekki fara frekar út í að tala um það mál.
Enn ég slæ því föstu, að spurningin er að eins
þjóðernisleg, án þess hún sé framkomin af neinni
undirokun á þjóðerni, og án þess hún miði til að
bæta úr meinum einstaklinganna. Hin nýja stjórn-
arskrár-„barátta“ ber ekki i skildi sínum neina af
nútímans kröfum. Hún fer ekki fram á meira
stjórnlegt eða mannfélagslegt frelsi; hún selflytr
að eins valdið. Það er ekki neitt gert til að stj órn-
in neyðist til að beygja sig eftir kröfum meiri
hlutans. Stjórnin á að eins að vera innlend, hvað
mikil harðstjórn sem hún vill verða. Þetta er ekki
til þess, að íslenskir menn verði frjálsari, sælli og
betri, heldr er leikrinn gerðr af því það þykir
mannalegra og meira í munni fyrir þjóðina sem
þjóð, að hafa landstjóra og ráðgjafa hjá sjálfri sér,
hvað litil og fámenn sem hún er, og hvernig sem
hún er sett í efnalegu og landafræðislegu tilliti.
Yertu ekki’ að aka þér,
ættlands frjálsi blómi.
Bara’ ef lúsin íslensk er,
er þér bitið sómi.
Ég vona að það þurfi ekki að telja fleira til þess að sanna, að
þjóðartilbeiðslan hefir komið við hér á landi og verið hér all-
mjög rikjandi til skamms tíraa, þessi gamla þjóðarhugmynd, sem
Páll Briem telr sjálfr i grein sinni svo staka aftrhaldsskoðun.
Ég skal að endingu geta þess, að sú ályktun, sem lierra
P. Briem dregr út úr þeim orðum mínum að hér sé „aftrkippr-
inn kallaðr þjöðfrelsi og framfarir, enn þeir sem á móti honum
eru aftrhaldsmenn“, gerir skarpskygni hans lítinn) sóma. Hann
fær það út, að eftir minni kenningu standi hinir konungkjörnu
þingmenn „gamlir og gráhærðir öldungar“, fremstir í tímans
straumi og flytji hið sanna frelsi. Þetta er svo óliðlegr útúr-
snúningr, að ég skil ekki að hann sé frumsamin af inínum hátt-
virta mótstöðumanni. Ég veit að jafnlærðr maðr og hann hlýtr
að sjá i hendi sinni, að menu geta verið aftrhaldsmenn, þó að
þeir hafi ekki allar heimsius aftrhaldsskoðanir, eins og hitt er
víst, að þeir sem byggja á aftrhaldsskoðun, geta ekki verið sannir
eða fullkomnir frelsis og framfara menn. Annars er mjög rangt,
að skera alla konungkjörna þingmenu niðr við eitt trog. Dað
er öllum kunnugt, að meðal þeirra hafa verið landsins helstu
og merkustu menn, og þeir eru flestir hverjir betr hæfir til að
sitja á löggefandi þingi heldr enu meiri hlutinn afhinum þjóð-
kjörnu fulltrúum, og hafa miklu minni hleypidóma og viðari
sjóndeildarhring. Og þó að þeir hafi ekki, fremr enn aðrir,
leitt fram hér á landi neina af nútímans lifandi skoðunum eða
barist fyrir mannfrelsisins og h iuna söunu framfara háleitu kröf-
um, þá er þeim ekki vandara um enn öðrum. Við erum yfir
höfuð allflestir fjarskalega á eftir tímanum.
B,eykjavík, 9. febr. 1888.
Hannes Hafstein.
* *
*
Athugrasemd ritstj. Það þótti rétt að taka í Fjallk. niðr-
lagið af fyrirlestri hr. Hannesar Hafsteins um daginn, og sömu-
leiðis ritgerð Páls Briems og andsvar H. H. sem prentað er