Fjallkonan - 24.06.1890, Blaðsíða 3

23
segja, að þeir hafi gert oí mikið úr afli skynseminn-
ar og eðlistilhneigingum manna til dygðar og sið-
gæða; hitt er öllu heldr takandi fram og athugandi,
að þeir vóru of sterktrúaðir á uppeldi og skólament-
un. Þeir héldu að glappaskot og ávirðingar manna
kæmu nálega eingöngu af fáfræði og hleypidómum,
og þegar æðri upplýsing hefði rýmt þeim á burt, þá
mundu menn sjá alla hluti í hinu rétta ljósi, og þeg-
ar kenslan væri bygð á eðlilegum grundvelli, þá
mundu allir menn fá hina sömu náttúrlegu skoðun á
tilverunni. Þessi trú á vald uppeldisins og upplýs-
ingarinnar, er ein af liinum elstu villum, sem oft
hefir brytt á og heimspekingum verið gjarnt til.
Platon var eigi hinn fyrsti, sem viltist á hinu sama.
Að öðru leyti er villan eigi svo mjög í því fólgin,
að uppeldið hafi eigi þá góðu kosti, sem þvi hafa
verið eignaðir, heldr í hinu, að menn hafa eigi nægi-
lega gætt þess, hversu uppeldið og uppfræðingin eru
seinvirk, og hversu miklar tálmanir eru lagðar í veg-
inn fyrir þau, af tregðu, eigingirni og gömlum leti-
vana. Mennirnir frá 1789 gerðu eigi að eins oflítið
úr afli vanans, heldr tóku þeir ofiítið tillit til leti
mannkynsins og þess, hversu því er gjarnt til hlýðn-
isfullrar undirgefni. Þeir ímynduðu sér, að mann-
kynið mundi komast alt á loft af fögnuði yfir frelsi
því, er það nú fengi, og hrósa happi að segja skilið
við þá fortíð, sem eftirlét þeim ekki annað enn sorg-
legar endrminningar. Þeir gleymdu því, að af 6
mönnum eru 5 fegnir því að fylgja á eftir, og meira
að segja, beygjast til hlýðni ef kostr er á yfirmanni
og foringja. Þetta leiddi þá aftr til þess, að gera
of mikið úr áhuga almennings á alþjóðlegum málum
og færni hans til að fást við þau. í ofrfögnuði sín-
um yfir hinu nýja pólitiska valdi héldu þeir að
menn mundu hvarvetna hafa jafnmikla gleði af að
beita þessu valdi. Þeir vissu ekki af reynslunni
hvílíkt vandaverk það er, að stjórna ríkismálefnum,
og sáu ekki fyrir, hve lítinn andlegan þroska borg-
ararnir að jafnaði mundu hafa til þess að gegna
þessu vandaverki. Þeir höfðu svo mjög vanið sig á,
að kenna einvaldsdrotnunum og ráðgjöfum þeirra um
alt ilt í innanríkisstjórn og í viðskiftum þjóðanna
sín á milli, að þeir gleymdu, að sérhver sá, sem rík-
isforstöðu hefir, verðr ætíð að hafa ráðgjafa, og að
ókostir konunglegra vildarmanna geta einnig komið
fram hjá þjóðæsingamönnum.
Eins og stjórnbyltingarmönnunum skjátlaðist í dómi
sínum um mennina, eins litu þeir skakt á stofnanir
borgaralegs félags (institutionir), þar sem þeir kendu
hinum gömlu stofnunum um margt, sem er óaðgrein-
anlegt frá mannlegu eðli og ófullkomíeika þess; þeir
settu spánnýar stofnanir í staðinn, og héldu að menn
gætu alt í einu vanið sig við þetta nýja, gætandi
ekki að afli vanans og venjunnar, og vitandi ekki,
að stundum má vinna meira og betr með gömlu verk-
færi, sem menn eru vanir og kunna að brúka, heldr
enn með nýju, sem menn hafa ekki enn lært með
að fara. Þeir gættu ekki heidr tilhlýðilega að sam-
eignar-ástríðum og sameignar-sjálfselsku mannanna,
og höfðu ekki ljósa hugmynd um, hverju þjóðernis-
tilfinningin getr til vegar komið, að ein stór þjóð, t.
a. m., eða mikill hluti hennar, getr hatað aðra, eins
og nú á sér stað milli Frakka og Þjóðverja, milli
Eússa og Þjóðverja o. s. frv.
Þá er enn eitt sem hefir stuðlað til þess, að marg-
ar vonir frá 1789 hafa ekki ræst; það eru breyting-
ar í heiminum, sem menn þá sáu ekki og gátu ekki
séð fyrir. Vald mannsins yfir náttúruöfluijum hefir
stórum aukist. Vísindin hafa magnað iðnaðinn og
verslunina stórkostlega, og hefir af því leitt, að mik-
ill fjöldi af íbúum landanna hefir safnast saman í
stórborgirnar. Öreigalýðr hefir að vísu ætíð verið til,
enn á síðustu 60 árum hefir hann vaxið svo hrönn-
um, að til vandræða horfir og voða. Hann hefir
fengið fulla vitund um megin sitt, og er staðráðinn
í að framfylgja kröfum sínum gegn stéttum þeim, er
hingað til hafa drotnað yfir honum. Auðir þeir, er
einstakir menn nú á dögum hrúga saman með iðnaði,
verslun og fégróðafyrirtækjum, eru stórkostlegri enn
nokkurntíma þektust áðr. Eigendunum veita þeir
voðalegt afl, enn vekja jafnframt rammari öfund enn
aðalsveldið gerði fyrrum, þegar virðing fyrir göfgum
ættum lá í aldarhættinum. Þessar umbættu sam-
göngur, sem vér alment teljum vera blessun, hafa átt
afarmikinn þátt í því, að feiknalegir herir hafa kom-
ið upp, sem gleypa í sig alt karlfólk landanna, og
að þar með hefir verið alið á hinum svívirðilega her-
stéttar anda hjá þjóðunum. Enda blöðin, sem á svo
margan hátt hafa gagnað málefni frelsisins, hafa ein-
att gert mikið til að auka þjóðahatrið og ýfa þrætu-
mál milli þjóðanna, og blöðin, ásamt málþráðaskeyt-
unum, sá út þessu æsingaefni landshornanna milli.
Menn kunna að segja, að vandkvæði þessi séu að
eins umlíðandi, og hafi svo sem af tilviljun orðið
samfara stjórnarfarsbreytingu, sem þó að öllu sam-
töldu hafi framað frið og réttlæti. Það er mikið
hæft í því, og eins í hinu, að aðalvillan hjá mönnum
1789 var ekki sú, að þeir gerðu sér von um að skyn-
semi og frelsi mundu bera sína réttu ávexti, heldr í
því, að þeir bjuggust of snemma við þessum ávöxt-
um. Þegar vér rennum augum aftr yfir þessa stjórn-
byltingaröld, og lítum á árangrinn, þá leiðumst vér
miklu fremr til að lækka vonir um framtíð mannfé-
lagsins, enn til að gefa þær frá oss. Framförin er
seinfara, manneðlið er sínum brestum og breyskleika
undirorpið, og nálega hverjum vinningi fylgir sam-
svarandi tjón. Mikið skilr í milli þess heims, sem
hinir gagnhrifnu menn 1789 töfruðu fram fyrir sér í
öllum ljóma gullaldarinnar, og þess heims, sem nú
liggr frammi fyrir augum vorum í sannri reynd, enn
ef vér berum saman Evrópu 18. aldarinnar við þá,
sem 20. öldin bráðum rennr upp yfir, þá sjáum vér
nálega á öllum svæðum mannlífsins svo miklarfram-
farir, að vér höfum fulla ástæðu til að vona, að marg-
ar þær meinsemdir, sem enn þá kæta hjörtu svart-
sjáendanna, muni réna eða hverfa þegar fram líða
stundir.