Fjallkonan - 24.06.1890, Qupperneq 5

25
Nokkur atriði heilbrigðisfræðinnar.
[Niðrlag.] Ecflihvöt þeirri, er vaknar hjá karli og
konu með þroskaárunum og dregr hvort kynið að
öðru, álíta flestir að best sé að jafnaði að fullnægja
áðr enn mörg ár líða, þannig, að menn giftist heldr
fyr enn seinna, því að ef þessari hvöt er ekki full-
nægt á eðlilegan hátt, getr leitt af því ýms vand-
kvæði; menn láta ímyndunaraflið leiða sig í gönur
og leitast við að fullnægja tilhneigingum sínum á ó-
eðlilegan hátt, enn það getr orðið hættulegt fyrir
heilsuna. Það er alveg rangt, að hreyfa ekki slíku
opinberlega, þar sem hér er um talsvert almennan
siðferðisbrest að ræða, sem getr einnig haft illar af-
leiðingar fyrir heilsu manna, er almenningi er ókunn-
ugt um. Ymsir nýjustu rithöfundar og læknar eru
nú farnir að rita um þetta í bókum og tímaritum;
enn þyki einhverjum hneykslanlegt að tala um slíkt
opinberlega, má benda á að jafnvel í sjálfri biflíunni
er talað um þetta atriði með Ijósustu orðum, og getr
því ekki verið hneykslanlegt að áminna menn um
það. Ymsir útlendir læknar hafa fyrmeir ritað um,
hve skaðlegt væri að fullnægja þessum tilhneigingum
öðruvísi enn eðlilegast er, og hafa útmálað afleið-
ingarnar hræðilega; enn nú á tímum álíta læknar,
að einkum sé hættulegt, ef unglingarnir leiðast af-
vega í þessum efnum meðan þeir eru lítt þroskaðir.
Unghörn. Á engum tíma mannsæfinnar ríðr jafn-
mikið á umhyggju og varfærni sem fyrsta tímann;
margar og miklar hættur vofa yflr vesalings ung-
börnunum, sem enga björg geta veitt sér, enn því
miðr er óhætt að segja, að heimska og hleypidómar
þeirra, sem eiga að gæta barnanna, gera oft hætt-
una margfalt meiri. Vér skulum nú fyrst tala um
fæði barnanna. Það er fyrst af öllu, að móðirin á
að leggja barnið a brjóst, ef unt er, því móðurmjólk-
in er hin eina eðlilega fæða handa barninu. Verið
getr, að móðirin sé ekki keilsugóð, og skal hún þá
spyrja lækni ráða um, hvort hún megi ekki leggja
barnið á brjóst. Fyrstu 5—6 mánuðina á barnið að
lifa eingöngu á móðurmjólkinni, ef unt er; öll önnur
fæða er ekki einungis óþörf, heldr skaðleg. Börn
ætti alls ekki að vera lengr á brjósti enn eitt ár, og
á seinni hluta ársins má venja það við „velling11 og
þess háttar, svo að umskiftin verði auðveldari. Það
er afleitr ósiðr, sem sumstaðar tíðkast, að láta barn-
ið sjúga móðurina hálft annað ár eða jafnvel tvö ár
eða lengr; móðirin þolir það ekki og barnið hefir
heldr ekki gagn af því. — Geti móðirin ekki lagt
barnið á brjóst, er auðvitað best að láta aðra konu
taka það á brjóst, enn það er ekki algengt, og hitt
venjan, að nota kúamjólk. Kúamjólkin verðr þá að
vera úr heilbrigðri kú, sem fóðruð er eingöngu á
heyi; skal mjólkin fyrstu 6 vikurnar vera svo blönd-
uð, að tveir þriðjungar af vatni séu móti einum
þriðjung af mjólk, enn síðan má auka mjólkina, og
þegar barnið er 5 mánaða, má gefa því mjólkina ó-
blandaða. Svo verðr ætíð að láta dálítið af hvítasykri
í mjólkina til að gera hana líkari móðurmjólkinni.
Mjólkin verðr ætíð að vera ný og aldrei súr. Verðr
því að sjóða hana undir eins, og vatnið, sem bland-
að er saman við liana, á einnig að vera soðið. Mjólk-
ina skal hafa á flösku, enn ekki mata barnið með
spæni eða á annan hátt. Verðr að gæta mesta
hreinlætis með flöskuna og „túttuna“ (spenann), að
óhreinindi setjist ekki í það eða súr mjólk. Ætti
ætíð að hafa tvær flöskur með þessum útbúnaði og
láta aðra liggja í köldu vatni meðan hin er brúkuð.
Barnið á að fá að drekka úr flöskunni nokkurnveg-
inn á reglubundnum tíma. Fyrstu vikurnar er mátu-
legt að gefa því að drekka annanhvorn kl.tíma á
daginn, og þrisvar á nóttu, síðan sjaldnar. Það er
alveg rangt, að láta börnin ætíð fá pelann í hvert
sinn sem þau hljóða. Börnin hijóða af mörgu öðru
enn hungri, og sé það magakvilli, sem gengr að
barninu, er það að eins til að gera vont verra að
gefa því mjólk. Barnið má heldr aldrei sofa með
pelann. Grott er að þurka iðulega innan munninn á
barninu, þegar það hefir drukkið; það varnar oft
munnskófinni. Að brúka dúsu er alveg fráleitt, hvort
sem í henni er haft sykr eða brauð; það skemmir
maga barnsins.
Hreinlæti er enn nauðsynlegra fyrir ungbarnið, enn
fullvaxinn mann, og óþrifnaðr veldr oft að barnið er
óspakt. Barnið á altaf að vera í þurrum umbúðum,
og verðr því ekki of oft skift á því. Kvöld og
morgna ætti að þvo barnið úr vatni, sem kaldakulið
er tekið úr, um allan líkamann; skurfur í höfðinu
verðr að lækna og öll útbrot, og má ekki vanrækja
það, enda gera þessir kvillar barnið óspakt, þar sem
það heflr af þeim sviða og kláða.
Hreint loft er áríðandi ekki síðr fyrir börn enn
fullorðna; reyndar má ekki, jafnvel þó að sumrinu
sé, fara með börn undir bert loft meðan þau eru
yngri enn 6 vikna, enn loftið í hýbýlunum má bæta
með því, að ljúka iðulega upp gluggum.
Vöggur eru alveg óþarfar fyrir börn, og þau börn,
sem ekki venjast þeim, eru ekki óspakari. Þó sak-
ar það ekki að rugga barninu lítið eitt. Oft eru
börnin dúðuð of mikið í vöggunni, vafln í þykkart
sængur o. s. frv., enn það er óholt, enda verðr þá
barnið iðulega sveitt. Klæðnaðr og rúmfatnaðr barns-
ins á að vera léttr.
Sœngrkonnr. Það sem varðar einna mest við
sængrkonur, er þær haf'a alið barn, er að þær geti
alveg verið í næði, hvílst og sofið. Reynslan sýnir,
að sængrlegan á að vera minst 9—10 daga, helst
12 daga. Margar konur fara á fætur á 2. eða 3.
degi, og þó það geti stundum lánast, er það mjög
hættuleg óvarkárni. Af því konan er máttvana eftir
fæðinguna, verðr hún að hafa góða og styrkjandi
fæðu, enn þó ekki þunga fæðu. Egg, mjólk, kjöt-
súpa og kjöt er oftast gott, og það er rangt að láta
konuna hafa vatnsgraut, sem lítil næring er í. Þó
verðr að taka tillit til þess, hvernig meltingin og
hægðirnar eru. Þess ber að gæta, að konan þarf
að hafa sem best næði, og má því ekki halda henni
uppi með hrókaræðum, eins og víða tíðkast. Þegar
konan er komin á fætr, verðr að forðast alla áreynslu
fyrst um sinn. Það er ekki fyrr enn eftir hér um
bil 10 vikur, að hún er nokkurn veginn komin í
samt lag aftr.
Nœmir sjúkdómar. Vísindin hafa á síðari árum
stigið stórt stig í rannsóknum næmra sjúkdóma. Nú
verðr það Ijóst um fleiri og fleiri slíka sjúkdóma, að
þeir stafa af ýmsum smáum kvikindum eða plöntu-