Fjallkonan - 11.11.1890, Síða 1

Kemr út 6. þri»judögnm.
Árg. 2 kr. (3 kr. erlendis)
36 bl. -f- aukautgáfu 1 kr.
—1,50 (1,50-2 kr. erl.).
Gjalddagi t júli.
FJALLKONA
[Uppsöpn ógild nema
skrifl. komi til útgef.
fyr. 1. okt. Skrifstofa 1
Veltusundi 3. Útgef.:
Vald. Ásmundarson.
VII, 34. REYKJAVÍK, 11. NÓVEMBER. 1890.
Onotaöir kraftar.
Þegar hugvitsmaðrinn mikli Edison fór heimleiðis
frá heimssýningunni í París og lagði út á Atlants-
haflð, sagði hann upp úr þurru: „Hvílík ógrynni af
hestum eru hér?“ Þeir sem heyrðu til, héldu að
hann væri ruglaðr og sæi ofsjónir, enn þegar þeir
fóru að tala við hann, urðu þeir þess vísari, að hann
átti við það, hve ótölulega mörg hesta-öfl væru fólg-
in í hreyfingum sjáfarins, og að það væri verkefni
fyrir hugvitsmennina, að fá þetta afl í þjónustu mann-
kynsins.
Enn álíka og kraftar náttúrunnar eru þannig að
mestu ónotaðir. svo er því og háttað með hina and-
legu kraf'ta.
Vér viljum nú fara nokkrum orðum um, hvernig
þjóð vor neytir krafta sinna.
Það hefir lengi verið sagt, að íslenskir alþýðumenn
gætu eigi fátæktar vegna neytt krafta sinna. Já,
„gömul að vísu er saga sú, enn samt er hún ávalt
ný“. Hún er sögð enn í dag landshornanna á milli,
og sýnist vera orðin að rótgróinni þjóðtrú. Fyrir
mitt leyti vildi ég helst geta kipt rótinni undan þessu
illgresi, sem staðið hefir margri ávaxtavænni jurt fyrir
þrifum.
Ekki neita ég því, að alþýðumenn íslenskir sé ein-
att fátækir. enn hinu neita ég, að fátæktin ein sé
það, er því meini veldr, að þeir geta ekki neytt
krafta sinna. Veit ég það vel, að orðtækið segir, að
auðrinn sé afl þeirra hluta sem gera skal, enn hann
er það þó því að eins, að hann sé hafðr til þess.
Enn það er ekki ávalt, því að þeir, sem mest hafa
gert, eru eigi ætíð mestir auðmenn. Því fer fjarri.
Atorkusamr og viljafastr fátæklingr fær einatt ótrú-
lega miklu til leiðar komið. Hér á við það sem
Tegnér segir á einum stað: „Fátæktin er meira enn
eintóm reynsla. Hún herðir oft manninn og knýr þá
krafta fram, sem annars myndi aldrei beraá. Ávext-
ir fátæktarinnar verða þá, sæmd, dáð og sjálfstæði“.
Enn mjög er það komið undir náttúrufari og uppeldi,
hvað úr fátækum unglingi verðr. Sé honum meðfædd
ómenskan, eða sé honum ungum kent að víla og vola,
þá verðr sagan um fátæktina óræk sannindi.
Hér er það engin undantekning, þótt alþýðumenn
sé félitlir, og illa væri þá þjóð vor farin, ef þar af
leiddi, að menn alment gætu eigi neytt krafta sinna.
Þá væri alment ekkert gert. Það mætti nú reyndar
færa til sannanir fyrir því, að lítið væri gert eða
ekkert af mörgum og víða. Enn ef vér virðum gaum-
gæfilega fyrir oss menn, sem lagt hafa árar i bát og
eru öðrum til byrði, þá munum vér mjög oft komast
að raun um, að það er ekki féleysi þeirra, sem veldr
því, heldr hitt, að þeir eru áhugalausir, nenna ekki
að láta hendr standa fram úr ermum og stendr
hjartanlega á sama, hvernig alt veltr.
Enn hvað sem þessu líðr, þá eru þeir eisri allfáir
meðal þjóðarinnar, sem koma miklu í verk með litl-
um efnum með starfsemi sinni og áhuga, sem eru
sómamenn, dáðríkir og sjálfstæðir. Það er vísteink-
um til þessara manna, sem skáldið Burns talar, þar
sem hann segir:
„Hví skal ei bera höfuð hátt
í heiðurs-fátækt — þrátt fyrir alt?
Svei vílsins þræl. Þö voga mátt
Að vera snauðr þrátt fyrir alt.
Þrátt fyrir alt og þrátt fyrir alt,
Þreytuna, stritið og baslið alt:
Alt hefðarstand er mðtuð mynt,
Enn maðrinn gullið, þrátt fyrir alt“.
Ég ætlaði að sýna fram á það, að hjá þjóð vorri
væru margir ónotaðir kraftar og ég hygg ég geti
sannað það. Hvar helst sem íslenska dáðleysið drepr
menn í dróma og hvar helst sem eigingirnin haml-
ar mönnum frá að vinna það, sem verðr allri þjóð
til nota, af því, að þeir „hafa“ oflítið „upp úr því“
sjálfir — þá liggja þar ónotaðir lcraftar, þar er fólg-
ið fé í jörðu. Það er ógrynni fjár, sem aldrei kemr
til skila á þenna hátt hér á landi. Á þessi svik er
sjaldan minst, enn óhætt mun þó að fullyrða, að tí-
undarsvikin komist ekki í hálfkvisti við þau.
Á annan hátt liggja líka ónotaðir kraftar hjá þjóð
vorri. Ég þekki marga unga alþýðumenn, hæfileika-
menn annaðtveggja til líkamlegra eða andlegra starfa
eða hvorttveggja. Margir eru í raun og veru munað-
arlausir, eiga enga að, aðrir eiga nóga venslamenn,
enn þessir vensiamenn gefa hæfileikum þeirra engan
gaum. Þessa ungu menn þekki eg marga, því að
ég hefi verið í þeirri stöðu, að þeir hafa hlotið að
verða fyrir mér; þeir hafa mikinn áhuga á að kom-
ast áfram og verja hverjum eyri til þess að ná til-
gangi sínum. Enn sakir þess, að aurarnir eru ávalt
af skornum skamti, þá verðr þeim seint og lítið á-
gengt. Og svo hverfr æska þeirra á burtu í árang-
urslítilli baráttu. Skyldir og vandalausir ganga fram
hjá þeim, ýmist af ræktarleysi, eða þá af því, að
þeir hafa ekki vit á að meta viðleitni þeirra. Svo
eru þeir heldr látnir gefast upp og verða að litlum
notum í stað þess, að rétta þeim hjálparhönd. Enn
það eru nóg dæmi þess, að eigi þarf stórfé til að
hjálpa þeim áfram, sem vill hjálpa sér sjálfr. Og
þeir eru margir, sem þessum mönnum geta rétt hjálp-
arhönd, enn þeir gera það ekki, af því að það er
ekki landssiðr, af því, að þeim þykir það þarfleysa,
og í þriðja lagi af því, að þeir haf'a enga ánægju af
að gera það, þótt þeir geti. Bróðurkærleikann og
þjóðræknina vantar, þótt fé vanti eigi.
Það er sannfæring mín, að prestar vorir t. d.
myndu koma meiru til leiðar hjá alþýðu í þessu efni,
ef þeir tækju að sér efnilega unglinga og kæmu þeim
á framfæri, enn þótt þeir héldi langar ræður um kær-
leiksverk, sem þeir sjálfir vilja ekki snerta hendi við.
Ég á hér auðvitað við þá unglinga, sem engir aðrir
skyldir né vandalausir gefa gaum. Það væri pré-