Fjallkonan - 23.09.1902, Blaðsíða 2

2
FJALLKONAN
til of mikils mælst, að banu auk
fyllstu vaxta vilji taka að sér að
auka höfuðstól auðkýfingsins, sein
hefir reynst honuin harður og óbil
gjarn, ef- til vill svo mörgum
hundruðum króna nemur, en ganga
sjálfur slippur frá, eða láta ekkju
sína og börn fara félaus á hrepp-
inn.
Uegar ennfremur er litið á það,
að i þessari sýslu er stór meiri
hluti bænda leiguliðar, og lands-
drottnar oft í fjarska, stundum
sjávarbændur eða kaupstaðarborg-
arar, sem um ekkert annað hugsa
en að ná sem hæstu eftirgjaldi,
þá virðist afleiðingin auðsén.
Það er enginn efi á þvi, að i
þessari sýslu er vaknaður mikill
áhugi til framfara, bæði í jarða-
og húsabótum, og það jafnvel
meiri en við verður búist með
sanngirni, þegar á það er litið,
hverri meðferð leiguliðar yfirleitt
sæta af landsdrottnum. Fátækir
leiguliðar leggja ár eftir ár mikla
vinnu og annan kostnað i jarða-
bætur án nokkurrar viðurkenn-
ingar frá landsdrottni. Sama má
segja um húsabætur, þeim fer ár-
lega iram. Fyrir 16 árum var
ekkert bús í minni sveit járnvar-
ið; nú eru þau heimili örfá, að
ekki sé þar eitthvert hús með járn-
þaki, og á mörgum heimilum fjöldi
húsa. Sárlítið hafa jarðeigendur
stutt að þessari mikilsverðu fram-
för, og er þvi furðanlegra, hvað
fátækir leiguliðar ráðast i, sem
það má telja hér um bil vist, að
hús þau, sem þeir skilja eftir á
leigujörð sinni, hvort sem þeir fara
frá henni lifandi eða dauðir, eru
lítils virði i samanburði við til-
kostnaðinn. Tættur eru vanalega
einkis metnar, hversu vandaðar
sem þær eru og hversu mikið sem
þær hafa kostað, og annað efni
er aldrei í fullu verði, oft ekki
i hálfvirði. Eg veit dæmi til að
ársgamalt hús, vel vandað og járn-
varið, sem auk kjallara og vand-
aðrar tóttar kostaði 7 - 800 kr.,
var virt á 250 kr. Ástæða út
tektarmanna var sú, að ekki
mundi fást meira fyrir efnið að
frádregnum kostnaði, væri húsið
rifið og selt við uppboð. Annars
er það einn gallinn á lögunum, að
hreppstjórar eru sjálfkjörnir út-
tektarmenn; á því hafa þeir oft
ekkert vit, þótt þeir að öðru leyti
kunni að vera all-nýtir menn,
enda mun fáu, sem landbúnað
vorn snertir, vera jafn ábótavant
og jarðarúttektum, og er það bún-
aðarframförunum hið mesta mein.
I mörgum sveitum er enginn
byggingarfróður maður; verða því
úttektir tómt handabóf, auk þess
sem hlutaðeigandi oft getur ráðið
miklu, ekki síst þar, sem hagur
sveitarinnar er öðrum þræði, sem
oft getur komið fyrir. Bezt álít
eg, að úttektir væru faldar sömu
mönnunum á stórum svæðum t.
d. 3—4 hreppum, og ættu ekki
aðrir að fást við þann starfa en
þeir menn, sem væru honum vel
vaxnir.
Skálholt kom 20. þ. m. og með þvi
yfir 300 manna. Vorn þar á meðal kaup-
mennirnir Jóhannes Pétursson frá Isafirði
og Magnús Snæhjörnsson frá Patreksfirði,
sr, Helgi Arnason frá Olafsvík, Lárus Páls-
son prakt. læknir o. fl.
Búnaðarbálkur.
Jarðarafurðir á síðasta fimtungi
19. aldarinnar.
. Skýrslur þær, sem til eru um
þetta efni, voru lengi fram eftir
ekki sem áreiðanlegastar. Þær
voru mönnuin fyrsta kastið þyrn-
ir í augum; hugðu bændur, að
á þeim ætti að byggja nýjar á-
lögur. Komu því framan af ekki
öll kurl til grafar og koma ef til
vill ekki enn; en stórum mun þó
framtal á jarðarafurðum betra en
áður var. Nú mun skoðun á
þessu allmikið breytt; flestum mun
nú ljóst, að hér liggar enginn ill
ur fiskur undir steini.
Eftir skýrslum hreppstjóra feng-
ust af töðu:
árin 1882—85 að meðalt. 280,000 h.
— 1886-90 — — 381,000 -
— 1891—95 _ _ 479,000 -
árið 1896 . . . . . 499,000 -
— 1897 . . . . . 497,000 -
— 1898 . . . . . 569,570 -
— 1899 . . . . . 632,553 -
— 1900 . . . . . 624,738 -
Eftir sömu skýrslum fengust af
útheyi:
árin 1882—85 að meðalt. 595,000 h.
— 1886—90 — — 765,000 -
1891—95 — - 1,098,000-
árið 1896 .... 1,092,049 -
— 1897 .... 1,094,593-
— 1898 .... 1,242,156 -
— 1899 .... 1,311,498 -
— 1900 .... 1,295,458 -
Sé nú hver töðuhestur, sem fékst
árið 1900, metinn á4 kr. ogútheys-
hesturinn á 2 kr., þá hefir allur
heyfengur það ár numið:
í töðu............. 2,500,000 kr.
í útheyi .... 2,590,000 —
Þá eru kartöflur, rófur og næp-
ur; eru þær þannig taldar eftir
hreppstjóraskýrslunum:
Kartöflur:
Árið 1885 fengust . . 2,900 tn.
árin 1886 —90 að meðalt. 6,000 —
— 1891-95 — -r 11,300 —
árið 1896 .............. 13,026 —
— 1897 .............. 11,951 —
— 1898 .............. 12,752 —
— 1899 .............. 14,293 —
— 1900 .............. 17,453 —
Rófur og næpur:
árið 1885 fengust . . 2,800 tn.
árin 1886—90 að meðalt. 8,400 —
— 1891-95 — — 13,500 —
árið 1896 — — 10,375 —
__ 1897 — — 9,480 —
_ 1898 — — 11,578 —
_ 1899 - — 12,146 —
_ 1900 — — 18,977 —
Ef kartöflutunnan er metin á
8 kr. og rófu- og næputunnan á
6 kr., þá verður uppskeran árið
1900 á þessa leið:
Kartöfluupþskeran 139,000 kr.
Rófu og næpuúppsk. 114,000 —
Samtals: 253,000 —
Uppskeran síðasta árið (1900)
er mjög blómleg; mætti eftir henni
vænta þess, að áður en fyrsti tug-
ur 20. aldar er liðinn þyrftu ís-
lendingar ekki að kaupa þegsar
matvörutegundir frá útlöndum;
væri með því sparaður laglegur
skildingur.
Framtal á mó og hrísi er á
þessa leið eftir skýrslum hrepp-
stjóra:
Mór:
1885 ...... 124,000 h.
1886- 90 að meðalt. 139,000 h.
1891- 9,> —------ 173,000 -
1896 194,000 -
1897 198,458 -
1898 213,639 -
1899 207,610 -
1900 224,636 -
Hris:
1885 ..................... 14,000 h.
1886—90 tneðaltal . . 12,000 -
1891—95 --------. . 10,000 -
1896 ..................... 9,265 -
1897 ..................... 9,545 -
1898 .................... 11,642 -
1899 .................... 10,312 -
1900 ..................... 9,552 -
Af skýrslu þessari er auðsætt,
að mótekjan hefir farið vaxandi,
en hrísrifið minkandi. Sé nú hver
móhestur árið 1900 metinn á 50
aura og_ hrisið lagt að líku, þá
hefir
mórinn kostað i pening. 112,000 kr.
og hrísið hér um bil 5,000 —
eða samtals: 117,000 kr.
Franskir lýðháskólar.
(Niðurl.).
Það er erfitt um það að segja,
hvernig hreifing þessari muni reiða
af, er stundir liða fram. Hún
byrjaði geist, og þvi ekki ósenni-
legt, að fremui kunni úr henni að
draga. Margir hinna yngri verka-
manna eru líklegir til að styðja
hana fiamvegis. Hún hefir þegar
unnið það þarfa verk, að hefta
drykkjuskap og efla iðjusemi.
Fræðsla sú, sem þar er á boð-
stólum, ber efalaust ávexti með
timanum, og útskýring visinda-
mannanna á ýmsum greinum verð-
ur til þess að æsingamennirnir
hafa ekki einir töglin og hagld-
irnar, eins og oft var áður títt.
Hreifingin hefir dregið lærðu menn-
ina nær lægri stéttunum og tengt
vísindamennina við verkamenn-
ina.
Þegar hreifing þessi hófst, þá
varð klerkastéttinni ekki um sel.
Þótti henni sá einn kostur vænst-
ur, að taka í sama strenginn.
Stofnaði hún fyrsta iýðháskóla
sinn í febrúarmánuði i fyrra vet-
ur, sendi út ávarp til verkamanna
og lofaði þar öllu fögru um að
blanda stjórnmálum sem allra
roinst saman við þetta mál.
Við skólase.tninguna var við-
staddur fjöldi manna, klerkar og
konur, stúdentar og skólapiltar og
hrafl af verkamönnum. Margir
ungir námsmenn úr fiokki jafnað-
armanna voru þar einnig og var
aðalerindi þeirra að vekja hark
og háreysti, enda ræktu þeir það
erindí rækilega. En skólinn komst
á laggirnar og \ar fjölsóttur fram-
an af. En vegna sifeldra óeirða
dró þar mjög aftur úr aðsókninni.
Samt eru góðar horfur með að
skóli þessi haldi áfram og tveir
aðrir honum líkir hafa veiið stofn-
aðir upp til sveita.
Lýðháskólarnir á Frakklandi
eru allólíkir lýðháskólum annara
landa. Þeir hafa annað og frek-
ara mark og rýmra verksvið en
i öðrum löndum. En þar heflr
og verið róstusamara og meiri
styrjaldarbragur á en nokkurs-
staðar annarstaðar. Mörgum kann
að þykja þetta óviðfeldið og óað-
gengilegt. En það á bezt við á
Frakklandi; rætist þar, að hver
rær og slær með sínu lagi.
En hitt er víst, að lýðháskólar
þessir hafa vakið fjör og starf-
semi, kapp og álinga, sem trauð-
lega hefði tokist nð vekja íneð
öðrum hætti.
(Eftir Tilsk.).
Útleudar frettir.
Eldfjallið Mont Pelée á Martín-
ique-eyjunni tók að gjósa að nýju
um miðjan ágústmánuð og hefir
siðan verið sigjósandi fram að á-
gústmánaðarlokum. Kvað mest
að gosunum 28. og aðfaranótt hins
30. Hefir Þar enn að nýju orölð
voðalegt manntjón, farist um 1000
manns. Jarðskjálfta hefir einnjg
orðið vart á eyjunum fyrir aust-
an Austurálfuna; þar hefir og orð-
ið manntjón svo tugum og jafn-
vel hundruðum skiftir.
Nýdáinn er Rudolf Virchow,
stórfrægur náttúrufræðingur, and-
aðist hann 5. þ. m. í Berlin og hafði
einn um áttrætt.
Á Egiptalandi hefir sýkst á 3.
þúsund inanna af kóleru; af þeim,
er sýkst hafa. eru 1700 dánir.
Roosevelt Bandarikjaforseti
komst í krappan dans 3. þ. m.
Vagn hans rakst á rafraagnsvagn;
fór vagninn í mola, hestarnir dráp-
ust og tveir menn iétu lifið. Sjálf'-
ur slapp forseti með smáskeinum.
Skildi þar sem oftar með feigum
og ófeigum.
Frændur okkar og næstu ná-
grannar, Færeyingar hafa hafnað
gömlum þingmanni sinum, Friðriki
prófasti Petersen, sem fylgt hefir
hægri mönnum að málutn, Hafa
þeir kosið í hans stað landsþings-
mann Bærentzen, sem er vinstri
maður. Annars virðast kosningar
til landsþingsins í Danmörku munu
ganga stjórninni í vil og likur til
að andstæðingar hennar verði í
allmiklura ininni hluta.
Allmikil fjársvik hafa komist
upp við ríkisbankann í Svíþjóð.
Fjáitjónið er talið fullar 350,000
kr. Embættisraaður sá, sem vald-
ur var að þessu, drap sig i sum-
ar.
I blaðinu sDimmalætting® frá
6. þ. m., segir, að enginn hafi
sýkst í Færeyjum af bólusótt síð-
an ura miðjan f. m. Bólusóttin
þar því ekki nema á sjúkrahús-
inu i Þórshöfn.
Milli í'jalls og íjöru.
Síldarafli kominn á Anstfjörðum.
Guðlaugui' Guðinundsson sýslu-
maður hefir verið sæmdur rauðu arnarorð-
unni af 3. flokki af Vilhjálmi Þýzkalands-
keisara.
Dannebrogsmenn eru orðnir auk
Ólafs Ólafssonar, sem áðnr er nefndur, þeir
Jón Jónsson hreppstj. í Bygðarholti í Aust-
urskaftafellssýslu og Páll Ólafsson, bóndi
á Akri í Húnavatssýslu.
Nýtrúlofuð eru íngólfur Sigurðsson
bakari og itngfrú Helga Asmundsdóttir.
Ennfremur Friðrik P. N. Welding og ung-
frú Jenný Helgadóttir.
Vesta kont 17. þ. m. Með hennikomu
William Napier blaðamaður og frægur
taflmaður, Björn stúdent Magnússon frá K,-