Fjallkonan - 15.11.1904, Qupperneq 1

K.omur út eínu sinni í
viku. Yerð árgangsins 4
krónur (erlendis 5 krónur
eða IV2 dollar), borgist
fyrir 1. júlí (erlendis fyrir-
fram).
BiENDABLAÐ
Y ERZLUN ARBIx AÐ
Uppsögn (skrifleg) bund-
in við áramót, ógild nema
komin sé til útgefanda fyr-
ir 1. október, enda hafi
kaupandi þá borgað blaðið.
Afgreiðsla :
Miðstrssti.
XXI. árg.
Reykjavík, 15. nóvember 1904.
Nr. 45.
Augnlækninö ókeypis 1. og 3. þrd.
hverjum mán., kl. 2—3 í spitalanum.
Pobngbipasafn opið md., mvd. og ld.
11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa opin
á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 síðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
sunnudagskvöldi kl. 8V2 síðd.
L HNDAKOTSKiRKJA. Guðsþjónusta kl. 9 og
kl. 6 á hverjum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
endur kl. ÍOV2—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—3 (md., mvd. og ld. kl.2—3 til út-
lána) 6—8 síðdegis.
Landsskjadasafnib er opið hvern þriðju-
dag, fimtudag og laugardag kh 12—1.
Náttúbugripasafn, í Yesturgötu 10, opið
á sd. kl. 2- 3.
Tannlækning ókeypis í Pósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Á víð og dreif.
Gleðitíðindi og merkistíðindi eru
það, sem mag. Guðm. Finnbogason
sagði Fjallk. síðast utan úr sveitun-
um, að mentavinir þar væru alment
farnir að skilja það, að það sóu fast-
ir alþýðuskólar, sem vér eigum að
stefna að, og að svo framarlega sem
þing og stjórn leggi þetta mál fyrir
þjóðina á hentugan og skynsamlegan
hátt, muni ekki á henni standa.
Óneitanlega miðar oss áfram í al-
þýðumentamálinu, þó að hægt fari.
Árið 1887 veitti alþingi í fyrstasinn
styrk til sveitakenslu, 1500 kr. hvort
árið, og þóttu stórtiðindi. Til barna-
skóla voru þá veittar 2500 kr hvort
árið. Nær því allir þingmenn, sem
á málið mintust, voru þá sammála
um það, að ekki væri nokkur tiltök
að hafa barnaskóla í sveitum; þeir
kæmu þar að ekki að neinu gagni.
Síðasta þing veitti 7000 kr. annað
árið og 8000 kr. hitt til barnaskóla
og sömu fjárhæðir til sveitakennara,
samtals 30 þús. kr. En hitt skiftir
þó enn meira máli, að hugur þjóð-
arinnar skuli hafa snúist svo, að
framfaramenn vilja nú vinna að því
að fá fasta skóla um land alt. Það
er eitt dæmi þess, hver vorhugur
sýnilega er að vakna í brjóstum
manna hér á landi.
Væntanlega sinna bændur bendingu
þeirri um gaddavírskaup, sem stóð í
síðasta blaði Fjallk. fra Sigurði ráðu-
naut Sigurðssyni. Það er mikilsvert
fyrir þá að geta fengíð vírinn mikl-
um mun ódýrari en þeir hafa átt
kost á að undanförnu. Og óhugsandi
er, að stjórnin láti ekki aðra bænd-
ur verða þessa góða verðs aðnjót-
andi en þá, sem bmda sig á klafa
gaddavírslaganna, ef bændur sjá þar
sjálfir um sig og panta vírinn sam-
kvæmt bendingu S. S. Stjórnin má
verða því fegin, að tilboð hennar só
notað af sem flestum. Þá ber ekki
eins mikið á því, hve gersamlega
hefir mistekist með gaddavírslögin,
og hve lítið erindi þau hafa átt til
Jjjóðariwiar.
Ásgrímur Jónsson málari hefir
sýnt í haust hér í bænum fjölda af
myndum fyrirtaks-vel gerðum, sem
hann hefir flestar búið til í sumar.
Festar eru þær vatnslitsmyndir, en
nokkur olíumálverk voru líka innan
um. Allur þorrinn er landslagsmynd-
ir, en einstöku ándlitsmyndir voru
líka í safninu, þar á meðal af Brynj-
ólfi Jónssyni á Minnanúpi, ágætlega
lík manninum. Engum, sem lands-
lagsmyndirnar sór, mun geta bland-
ast hugur um það á eftir, að mikií
og mikilfengleg sé fegurð þessa
lands, ef hann hefir ekki vitað það
áður. Þjóð vorri er mikill fengur í
þessum unga listamanni, ef ekki fer
um hann eins og svo marga aðra
íslendinga, sem eitthvað líkt hafa
verið gefnir, að alt þornar upp í ör-
æfabreiskju örbirgðarinnar. Það væri
tjón og skömm, sem ekki ætti að
koma fyrir.
Ritstjóri Reykjavíkur kveðst hafa
lesið alt 48. tbl. blaðs síns upp aft-
ur til þess að leita að því, hvar það
só „ótvíræðlega gefið rskyn, að einn
eða tveir af höfðingjum framsóknar-
ílokksins séu stórþjófar". En hann
kveðst ekki hafa getað fundið þessa
aðdróttun. Og fyrir því mælist hann
til þess, að ritstj. Fjk. tilfæri orðrétt
þau ummæli, sem aðdróttun þessi á
að felast í.
Velkomið I
Ummælin eru þessi orðrétt:
„Hvort hann“ (o: réðherrann) „haíi
stolið því ? Nei það er nú ekki því
að heilsa að hann hefði vit á þvi.
Hefði hann svikið þetta fó af lands-
sjóði, til að auðga sjálfan sig, þá
hefði það þó verið svo mannlegur
breyzkleiki, að einn eða tveir „fram-
sóknar“-höfðingjar að minsta kosti
hefðu skiiið það og vorkent, ef að
líkum lætur".
Þessi ummæli liafa lesendur skilið
sem ótvíræða þjófnaðar-aðdróttun, og
þau verða eltki skilin á annan hátt.
Nú virðist svo ásvari „Reykjavíkur",
sem ritstjórinn ætlist ehki til, að
þau séu svo skilin. Auðvitað er það
gleðilegt og mikilsvert fyrir „höfð-
ingja“ Framsóknarflokksins, að ritstj.
„Rvíkur" vill ekki halda því fram til
þrautar, að þeir séu stórþjófar.
En er til of mikils mælst, að að-
almálgagn stjórnarinnar orði eftir-
leiðis deilur sínar á einhvern þann
veg, að lesendur geti komist hjá því
að skilja ummælin sem glæpsam-
legar aðdróttanir til saklausra manna?
Ritsfjórinn er svo orðhagur og rit-
fær inaður, að honum getur ekki
verið það ofætlun.
Tíðarfar
mjög stormasamt, og rigning ná-
lega á hverjum degi, oft stórrigning.
Einstaka nótt að eins með ofurlitl-
um froststirningi,
Þilskipaútgerðin.
Það er ekkert smáræði, sem um er
að tefla, þar sem þilskipaútgerð vor
er. Henni eigum vór það að þakka
meðal annars, að vór erum að eign-
ast höfuðstað, sem því nafni getur
heitið, í raun og veru allmikilfeng-
legan, eftir því sem að öðru leyti er
ástatt um þær 80 þúsundir manna,
sem hafast við á þessu landi. Undir
útgerðinni er það í raun og veru
komið, framar öllu öðru, hvort þessi
bær getur þrifist, getur til frambúð-
ar orðið það höfuðból hvers konar
menningar á þessu landi, sem hon-
um er ætlað að vera. Og undir út-
gerðinni er það komið, hvort þeir,
sem hér hafa lagt fram vitsmuni sína,
fjármuni og vinnuþrótt, hafa bygt á
bjargi eða sandi.
Með þessar hugsanir í höfðinu lagði
Fjallkonan á stað hér um daginn út
í bæinn, og gaf sig á tal við skyn-
saman og athugulan útgerðarmann
og reyndan skipstjóra.
Úti um land hefir það einhvern
veginn komist inn í höfuðin á mönn-
um, sumstaðar að minsta kosti, að
þilskipaútgerðin hér sé fremur laklegur
atvinnuvegur. Vér getum ekki full-
yrt, hvernig á því stendur. Fæstir
þeirra, sem í fjarlægð. búa, munu
hafa kynt sór málið neitt verulega,
enda naumast átt kost á því. En
grunur vor er sá, að það muni eink-
um hafa haft áhrif á hugmyndir
manna um þetta efni, að nokkurþil-
skipin hér hafa alls ekki verið notuð
til veiða síðustu vertíðirnar.
Fjallkonan spurði útgerðarmann-
inn, hvernig hann teldi hag útgerðar-
innar nú farið.
Honum er vel farið sem stendur,
svaraði hann. Verðið var mjög hátt
í sumar. Afli var yfirleitt góður, í
góðu meðallagi; höfðatalan minni en
vant er, en fiskurinn aftur svo miklu
vænni, að það mun jafna sig upp.
Viljið þér gera svo vel og gefa
mér nokkura hugmynd urn sennileg-
an ársreikning skips á venjulegri
stærð? sagði Fjallkonan.
Útgerðarmaðurinn tók því veJ. Al-
geng stærð á skipum er 70—80 smá-
lestir. Skipshöfnin er 20—24 menn.
Meðalafli hefir verið síðustu árin um
400 skp. Meðalverð síðustu 2 árin
50 kr. skp., sem verða 20 þús. kr.
Eg geri ráð fyrir, að hásetar sóu 19,
og að þeir og stýrimaður eigi helm-
ing af öllum afla sínum.
Svo blaðaði hann nokkuð í skjölum
sínum og bjó því næst til eftirfar-
andi áætlun um kostnaðinn:
Útgerðarkostnaður: salt, veiðarfæri,
vistir 0. fl. um. . . kr. 6000,00
Kaup skipstj. 6 mán. — 390,00
Afla.verðlaun af 400
skp. til skipstj. . . — 800,00
Kaup matsveins um
6 mán..............— 240,00
[ ' • Flytr kr, 7430,00
Fluttar: kr. 7430,00
Skip á venjul. stærð
mun kosta nálægt
16000kr., vextirþaraf — 800,00
Verkun á 200 skpd.
af fiski...............- 600,00
— 8830,00
Hér er ótalin fyrning á skipinu.
Til þess að mæta henni og þeim
kostnaði, sem nú hefir verið talinn,
hefir útgerðamaðurinn 10 þús. kr.,
eftir því, sem heimildarmaður vor
gizkar á. Fráleitt verður annað sagt,
en að það sé mjög sæmilegur ágóði.
Hverjar eru nú aðalhætturnar fyrir
þennan atvinnuveg, og teljið þórþær
mjög alvarlegar ? spurði Fjallkonan.
Aðal hættan er sú, að verðið á
fiskinum falli, sagði heimildarmaður
vors, Það hefir komist langt niður
úr því, sem það hefir verið síðustu
árin. Og við það getum vér lítið ráðið,
ekkert annað en það að vanda
vöruna sem bezt og gera hana sem
geðþekkasta þeim, er vór ætlumsttil
a§ kaupi hana. Vöruvöndun er nú
orðin góð á skútunum. En af botn-
vörpungafiskinum stendur stórhætta,
þegar honum er blandað saman við
annan fisk. Það hefir verið gert, og
með því einu móti hefir hann flotið
sem góð vara á markaðinum. Eg
og ýmsir fleiri telja það eitt aðalverk
fiskimatsmannsins að sjá um, að það
komi ekki fyrir.
Teljið þór ekki eina af hættunum
þá, að aflinn kunni að bregðast?
\ið því vírðist ekki vera verulega
hætt, svaraði útgerðarmaðurinn. Afl-
inn hefir farið vaxandi, og þó að
höfðatalan só minni nú en áður,
verður þyngdin vist eins mikil, eins
og eg hefi áður sagt. Hnekkir getur
stafað af beituleysi - sum skip hafa
orðið fyrir því - en svo mikið er af
síld umhverfis landið, að menn ættu
að geta trygt sér beitu með því að
koma upp íshúsum hór og þar.
Þorskur virðist líka vera mikill á
hverju ári umhverfis landið, þar sem
mönnum tekst að ná til hans.
En hvað segið þér um manna-
haldið, kauphæðina? Teljið þér þar
um nokkura hættu að tefla fyrir út-
gerðina ? spurði Fjallkonan.
Það fer eftir því, hver gjaldháttur-
inn er af þeim, er nú tíðkast, mælti
útgerðarmaðurinn. Hásetar fá að
jafnaði helming af því, sem þeir
draga, eins og gert er ráð fyrir í
reikningsáætluninni. Svo hefir verið
venja, að þeir borgi 8 kr. fyrir salt
og verkun á hverju skpd.; sem þeir
eiga. Þetta er það minsta, sem þeir
mega borga. En sumir hafa þröngv-
að útgerðarmönnum til að þiggja
minna, og það má ekki við gangast.
Fyrir tveimur árum var gerð til-
raun til þess að hækka þetta gjald
hálfdrættinga; en úr því varð ekkert.
Eðlilegast er, að hálfdrættingar borgi
hvorki meira nó minna en saltið og
vorkunin kostar, kostnaði só skift