Fjallkonan - 04.05.1910, Page 1

FJALLKONAN
27. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 4. maí 1910.
10. blað.
+.
IjöFnstjerne Sjörnsson
höfuöskáld Noröurlanda, lézt í París
þriðjudaginn 26. f. m, 77 ára gamall.
Hann var þrotinn aö heilsu og kom
þvi fráfall hans fáum á óvart.
Um verk hans og ævi er íslending-
um svo kunnugt, að óþarft er aö
rita um þaö efni hér.
Harðindin,
Hey og korn frá Skotlandi.
—0—
Harðindin haldast enn viða um
land. Söguaagnir berast um það, að
ýmsar aveitir »é nær þrotnar að
heyjum, og vafalaust verður fóður-
skortur alment í mörgum sýslum ef
ef ekki batuar bráðlega.
Heybirgðir manna vóru með lang-
mesta móti siðaatliðið haust. Hafa
menn því i lengstu lög þózt vel
birgir og því engi samtök verið gerð
til þess að kaupa korn eða hey frá
útlöndum.
En innistöður og harðindi hafa
víða um land varað miklu lengur, en
menn ugði og því er nú svo komið,
að víða stendur háski fyrir dyrum.
Mestur heyskortur er sagðnr á
Snæfellsnesi, á Yestfjörðum, útsveit-
um Skagafjarðar og á Austurlandi.
Önnur héruð mundu að líkindum
komast af, ef veðrátta batnaði bráð-
lega.
En þó að snöggur bati kæmi, þá
er þó óhjákvæmilegt að gefa naut-
peningi inni langan tíma enn, því
að snjóar eru með mesta móti á jörðu.
Það er því brýn nauðsyn á, að
ajiað sé fóðars sem bráðast. Og það
er alls ekki ókleift að koma því til
framkvæmda.
Stjórn búnaðarfélagsins verður að
gangast fyrir framkvæmdunum með
tilstyrk landsstjórnarinnar, ef þetta
ráð verður upp tekið.
Stjórnin getur á einum degi fengið
fregnir af miklum hluta landsins í
símanum, hvar fóðurskortur er mestur,
og að viku liðinni geta verið komin
hingað svo sem þrjú skip, frá SkoU
landi með hey og korn til föðurs,
sitt í hvern landsfjbrðung.
Fréttinni um að von sé á fóðri
mætti koma mjög víða þegar á ein-
um eða tveimur dögum. Mætti það
verða til þess, að þeir er nokkrar
heybirgðir hafa, gæti miðlað öðrum
í bráð, þangað til útlenda fóðrið
kæmi, og með því komið í vegfyrir
að gripið verði til þess að skera
niður nautpening eða fé kveljist í
hungri.
Yíðast er til nóg af vélarbátum
til þess að. flytja fóðrið þangað sem
hagkvæmast er, þótt skipin sjálf
kæmi ekki nema á fáar hafnir.
Ef veðrátta batnar ekki innan
skamms, þá er þetta eina ráðið til
þess að forða brýnum háska og stór-
tjóni. jÞótt bráður bati komi, þá
mundi fóðrið koma í góðar þarflr og
ekki íara til ónýtis.
Að sjálfsögðu kemur það til lands-
sjóðs kasta að kaupa fóðrið í bráð-
ina, en ólíklegt, að hann þurfi að
skaðast á þeim kaupum, jafnvel þótt
komin væri „sól og sumar" þegar
fóðrið kæmi til landsins.
Urskurður fógeta
og
dómur landsyfirréttarins.
Hinn 25. apríl heflr Landsyfirdóm-
ur staðfest úrskurð fógeta frá 4. jan.
1910, er veitti gjörðarbeiðanda Krist-
jáni Jónssyni sem gæzlustjóra „að-
gang að Landsbankahúsinu og bók-
um bankans og skjölum“.
Deiluefnið er það, hvort ráðherra
íslands hafi haft vald til þess að
lögum að víkja gæzlustjórum Lands-
bankans frá, til fulls, um stundar-
sakir og til hve langs tíma, eða alls
ekki.
Flestir þeir, sem um þetta mál
hafa rætt eða ritað skynsamlega,
hafa litið svo á, að heimild ráðherra
til frávikningarinnar væri alveg vafa-
laus, fyrst og fremst samkvæmt
ákvæðum stjórnarskrárinnar um grein-
ing valdsins, í öðru lagi samkvæmt
lögum um stofnun landsbankans 18.
sept. 1885 og í þriðja lagi samkvæmt
hlutarins eðli. — Samkvæmt stjórnar-
skránni fer ráðherra með framkvæmd-
arvaldið í landinu, sem umboðsmaður
konungs; hann hefir eftirlit með öll-
um opinberum starfsmönnum og
embættismönnum og getur vikið
þeim frá, öllum nema þeim, sem sér-
staklega eru uudanteknir með lögum.
— En lög um stofnun Landsbanka
1885 gera enga undantekningu að
þessu leyti um gæzlustjóra Lands
bankans. Þvert á móti verður
ákvæðið í 20. gr. nefndra laga um
frávikningarvald landshöfðingja um
stundarsakir, ekki skilið öðruvíti en
svo, að með því sé gefið tvímæla-
laust tii kynna, að um þessa menn
gildi alveg sömu reglur sem aðra
opinbera starfsmenn, sem háðir eru
eftirliti landsstjórnarinnar. — Ákvæð-
ið um það, að gæzlustjórarnir skuli
kosnir af alþingi eru undantikning
frá þeim reglum sem annars gilda
um verksvið alþingis og má því alls
ekki leiða af því ákvæði neitt annað
en það, sem orðin beint tíl segja.
Alþingi hefir því ekki vald tii þess
að vílya þeim frá né neitt yfir þeim
að segja, um fram réttinn til að
kjósa þá. — Loks er þess að gæta,
að hversu víðtækt, sem vald alþingis
yfir þessum mönnum væri, þá hlyti
ráðherra þó að hafa vaid til að víkja
þeim frá á milli þinga ef honum
þætti þess við þurfa, því að hann
er þá sjálfkjörinn til að fara með
vald alþingis.
Þannig munu flestir hafa litið á
málið og rökin sýnast ekki veigalítil.
En fógetanum sýndist annað. Hann
virtist álíta, að heimild ráðherra til
að vikja gæzlustjórunum frá, lægi
eingöngu í frávikningarákvæðinu í
20. gr. bankalaganna 1885. En það
ákvæði var felt burt í lögum síð-
asta alþingis um breyting á banka-
lögunum, sern komu i gildi 1. jan.
s. 1. og því álítur hann, að frávikn-
ingarvald ráðherra hafi þá verið á
enda. Hitt tók fógetinn ekki með í
reikninginn, sem getið er um hér að
ofan, að ákvæðið um kosning þess-
ara manna af alþingi er undantekn-
ingarákvæði, sem ekkert verður
leitt af um stöðu þeirra að öðru
ieyti eða eftirlit með þeim, og því
hljóta þeir að vera í öllu jafnháðir
valdi landsstjórnarinnar sem aðrir
sýslunarmenn, nema skýlaus heimild
sé fyrir öðru í Iögum. En það
verður ekki talin skýlaus heimild
fyrir undantekning að þessu leyti
þó að frávikningarákvæðið — sem í
rauninni var alveg óþarft í eldri lög-
unum — hafi ekki verið tekið upp
í nýrri lögin. Enda verður ekki séð,
að neitt slíkt hafi vakað fyrir þing-
inu 1909. Má því til stuðnings
benda á, að þá mætti alveg eins
segja, að þingið hafi ætlast til, að
ráðherra mætti ekki skipa menn til
bráðabirgða í gæzlustjórastörf, þegar
gæzlustjórar forfallast, sem vel getur
komið fyrir um þá báða á milli
þinga. Þar stendur alveg eins á.
Þetta var til tekið í gömlu lögun-
um, en felt burt í nýju lögunum.
En allir sjá, að slík ályktan væri
hreinasta fjarstæða.
Fógotinn Ieit nú samt sem áður
svona á rnálið og Kristján Jónsson
háyfirdómari sjálfsagt lika, þvi að
hann hefði ekki beðið til nýárs með
að leita aðstoðar fógeta, ef hann
hefði álitið frávikninguna ógilda frá
upphafi.
En svo kemur dómur landsyfir-
réttar með lausn á málinu, sem eng-
um hafði áður dottið í hug, eða að
minsta kosti enginn hafði látið í
ljósi opinberlega það ég til veit.
Þar sem fógetinn hafði akoðað frá-
vikning gæzlustjóranna 22. nóv. s. 1.
gilda til nýárs, sem frávikning um
stundarsakir, en ógilda eftir nýár
vegna nýju laganna, þá fer lands-
yfirréttur svofeldum orðum um rök-
semdir fógeta: að „þær geti eigi
eins og málið liggur fyrir komið til
álita hér“, því að frávikningin hafi
aldrei verið gild, ekki einu sinni til
nýárs. — Þetta sá ekki fógetinn og
ekki Kristján Jónsson; þetta hafði
enginn séð nema landsyfirrétturinu.
Landyíirréttur byggir á því:
1. Að ráðherra hafi aldrei haft
vald til að víkja gæzlustjórunum frá
nema um stundarsakir samkv. lög-
unum frá 1885. Ráðherra hafi ald-
rei haft víðtækara vald í þessu efni
en landshöfðinginn. Því til stuðn-
ings vitnar hann til niðurlags 20.
gr. laganna og segir, að þar sé „ekki
gert ráð fyrir, að svo geti borið
undir, að landshöfðingi þurfi að
setja rnann í stað bankaforstjóra,
sem vikið er frá til fullnaðar“.
Þetta er nokkuð torskilið, því að í
endi greinarinnar, sem til er vísað,
er einmitt ákvæði um það, hvernig
fara skuli að „ef sæti varður autt í
forstjórninni“.
Er þá ekki sæti autt i bankaíor-
stjórninni þegar gærlustjóra hefir ver-
ið vikið frá til fulls ?
2. Að hér sé um fullnaðarfrávlkn-
ing að ræða. Það byggir dómurinn
víst á því, að í frávikningunni var
ekki tekið fram, að hún ætti að eins
að gilda um stund, og málsvari stjórn-
arinnar fyrir réttinum skoðaði hana
sem frávikningu til fullnaðar.
Dómurinn útskýrir, hvað hannskilji
við „frávikning um stundarsakir";
hann segir, að lögin frá 1885 hafi
veitt „landsstjórninni vald til að víkja
forstjórum bankans frá um stundar-
sakir, þangað til fullnaðar úrskurð-
ur væri lagður á málið af alþingi,
eða ef svo bæri undir, af dómstólun-
um.“* — Þetta er vafalaust rétt
* Hér er aaðvitað átt við dðm am tilefni
frávikningar, en ekki dóm nm „compet&nco"
ráðherra i þvi efni.