Fjallkonan - 04.05.1910, Síða 3

FJALLKONAN
63
en kenndi, glöggt o. s. frv. Það er
ósamræmi sem »já má, og kemur
heldur ekki heim við fyrirmæli höf.
sjálf» (8. lið).
Vorkunn og miíkunn vill höf. rita
með einu n—i, en það er ástæðn-
lau»t og meira að segja rangt. Öll
slík orð: vorkunn, miskunn, einkuun
o. s. frv. (stofninn al»taðar kenn-og
kunn-) ætti að rita með tveim n-um,
alveg eins og kvennaheitin Iðunn,
Steinunn, Sæunn o. s. frv.
í kaflanum um aamlaganir (tillík-
ingar)fara»t höf. þannig orð: „.....
»vo að tveir »amhljóðar »ama kyn»
verða úr (t. d. hræddur hrætt, kald-
ur kalt o. ». frv.)“. Síðara dæmið
er ónákvæmt, því að í orðinu kalt er
d-ið fallið burtu vegna framburðar-
in», en ekki „orðið úr tveir samhljóð-
ar sama kyns“ ein» og í hrætt.
Áitæðulauat virðist að rugla sam-
an framsöguhætti nútíðar (eintölu) af
sagnorðunum hafa og hefja (líkt og
biðið af bíða, en beðið af biðja).
Hefl og hefir ætti því að rita af sögn-
inni hafa, en hef og hefur af hefja.
Höf. finnat það þó ekki máli skifia.
Þá er óþarft að rita grjeri, rjeri
og snjeri (með j-i). Almennur fram-
burður helgar það ekki.
Höf. getur þess, að gott sé að
skygnast um í skyldum málum, þeg-
ar um stafaetning orða er að ræða,
sbr, syitir (d. aöiter), skí/n d. skön)
o. ». frv. En því ritsr hann þá
biisa (d. bösse)? Hýr (=glaðlegur)
»egir hann að eigi svo að rita, eins
og skyld mál bendi til. En því sýnir
hann þar ekki fyrirmyndina (skylda
orðið)?
Ónákvæmni kennir víða í bókinni,
einkum viQ upptalning vandritaðra
orða. Á bls. 22 er t. d. ritað bíti
(líklega sama orðið og í talshættin-
um: í býti = snemma morguns) og
er vafasamt, hvort svo skulirita;að
minsta kosti ætti ý að veraíorðinu,
ef það er dregið af bút-ur, abr. bera
úr býtum (d. bytte) o. s. frv. Eu
engin skýring er þar við. Þá er á
bls. 28 orðið kleifur (þannig ritað),
er þesa ekki getið að það aé skylt
sögninni að klífa (= klifra) til að-
greiningar frá hinu orðinu, sem dregið
er af aögninni að kljúfa og er því
ritað ldeyfur, t. d. kleyfur viður.
Prentvillur munu það vera, að rit-
að er þaJ (= þar) á bls. 124, ok (=
og) á bls. 17#, ........er vafi get-
ur leikið á um (um ofaukið) á bls.
181#, les (fyrra orðið, f. lesf) á bls.
31u, af (= að) á bla. 4110.
Síðasta málsgreinin í bókinni er á-
takanlegt sýnishorn þeas, hve jafn-
mikilsvirkur fræðimaður og Finnur
Jónsson ritar oft gálauslega. Grein-
in er avo: „Forsetníngar skal ætið
rita fyrir aig, nema þegar þær verða
liður í aamaettu orði (úrhrak, aftaka
ílát, fyrirgefa o. s. frv.). Rita skal
kríngum, lángtum, gegnum, aðeins,
annarstaðar (en annars ataðar, ef svo
er ritað).“ Eins og það aé nokkur-
ar fréttir, að orð skuli rita fyrir sig
nema þegar þau verði liður í sam-
settu orði — og að „annars staðar“
skuli svo rita, «/ svo er ritað!
Og þeasi blær er ofvíða á bókinni.
Dvalinn.
í Vestmannaeyjum hefir verið
ágætur afli í vor og hagur manna
góður.
Sighvatur Orímsson
Borgíirðingur,
sagnfræðingur, frá Höfða í Dýrafirði,
er nú farinn vestur aftur fyrir nokkru.
Hann var hér á þriðja mánuð til
þess að auka við Preataævir sínar
eftir bókum og akjölum í söfnum
landsins. Væri aynd að aegja um Sig-
hvat, að hann hefði „skoðað lítið skjala
»öfn“ þenna tíma, því að hann kom
á þjóðskjalasafnið og vann þar hvern
rúmhelgan dag (og stundum á helg-
um dögum), bæði fyrri og síðari
hluta dags, frá 1. febrúar til 9. apríl,
og á þeim tíma notaði hann og rann-
aakaði alls 416 bindi aí kirkjubók-
um, auk annara rita.
Preitaævir Sighvata eru hið mesta
stórvirki og miklum mun fyllri og
ýtarlegri, en rit Daða fróða og ann-
ara þeirra, er safnað hafa til slíka.
Sighvatur var í essinu sínu meðan
hann dvaldist hér og sló ekki slöku
við. Er það illa, að hann hafði ekki
nokkru meiri féstyrk til þess að geta
verið hér lengur. Eu það er bót í
máli, að hann er enn hinn hraustasti
og unglegasti, þótt hann sé nú fult
sjötugur að aldri, og sýnist starfs-
þol hans og fjör óbilandi. Má því
telja vist að næsta alþingi telji ekki
eftir honum iítilsháttar féatyrk aftur.
Hann vinnur vel fyrir því.
Kirkja og leikliús
í
sama salnum.
Getur það verið satt! Er það
ekki blygðunarlaust athæfi, argvítugt
guðleysi og himinhrópandi vanhelgun
þess heilaga, sem lýair sér í því, að
aami aalurinn skuli vera notaður
fyrir kirkju og leikhús? Mér kæmi
ekki á óvart þó að einhver hugaaði
svo, er þeir leaa þeasar líaur. Að
minsta koiti þeir, er fyrir örfáum
árum máttu ekki heyra það nefnt á
nafn, að samsöngur, þar aem ayngja
átti eingöngu œttjarðarljód og and-
lega aöngva, færi fram í kirkjunni
af því að það vauhelgaði hana.
En það er dagsatt, leaari góður, að
í þeasari borg heldur einn allra
stærsti aöfnuðurinn guðaþjónustur
aínar í sal atærata leikhúasins. Og
þetta þykir sœmd hér, en ekki van-
sæmd\ á svo hátt atig er menninqin
kotuin.
Salurinn — sem er annar stærsti
leikhúsaalur í þeasu landi, hefir sæti
handa 4—5 þús. manns, og mjög
prýddur að málverkumogöðru skrauti
— heitir á ensku „Auditorium“ (á-
horfendasalur) og söfnuðurinn *em
þar hefir samkomur sinar heitir
„Central Church“, og er einn atærsti
söfnuður borgarinnar. Höfuð-prestur-
inn (þeir eru tveir) heitir Frank W.
Ounsaulus, orðlagður ræðumaður um
alla Ameríku, enda safnar hann fólk-
inu svo að aér, að í hvert sinn sem
hann prédikar (sem er á hverjum
sunnudegi kl„ 11 árd.) er nálega ekk-
ert sæti autt í þessum stóra sal.
Stundum verður fólkið frá að hverfa,
af því að það kemst ekki inn." Eg
er lítill kirkjumaður, því er ekki að
leyna, en þesai prestur hreif svo huga
minn í fyrata skifti aem eg heyrði
til hana, — (það var næsta sunnu-
dag eftir afmælisdag Lincolns forseta
og öll ræðan stefndi að því að draga
hans dáðríka líf og lífastarfa í huga
og hjörtu áheyrendanna; sýna hve
mikill fyrirmyndaimaður hann var —)
og því fer eg altaf að hlusta á hann
og verð aldrei fyrir vonbrigðum.
Þarf eg þó að ferðast 6—7 mílur
hvora leið, en sú ferð gengnr fljótt,
með hæðajárn-brautum, eða strætis-
sporvögnum. Hann er ekki klerkur-
inn sá að fimbulfamba mikið um lífið
eða fyrirheitnu sæluna hinummegin
við landamærin, — aem enginn veit
um. — Nei, hann talar meira um
hitt, að fullkomna svo lífið á þessari
jörð, að það geti orðið sæla, og jörðin
sælubústaður. Sýnir fólkinu þjóðfé-
lagsmein sem þarf að stinga á og
græða. Heldur heilar ræður um það
sem ver að gerast með þjóðunum.
Talar einn daginn um nauðsýnina á
því að útrýma áfenginu, annan um
kosningarnar og lávarðana á Eng-
landi, þriðja um Spánarstjórn og
Ferrer o. s. frv. o. s. frv. Kemur
með merkustu menn sögunnar fram
á sjónarsviðið, og leggur út af þeim
og hefir yfir gullkorn úr verkum
þeirra. — Sem aagt, allar hans ræð-
ur miða að því að lyfta fólkinu uppá
við, til sannrar menningar í orðains
fylzta skilningi, svo að jörðin sem
við búum á geti orðið himnaríki.
Lengri og styttri kaflar úr ræðunum
koma prentaðir íhelztublöðumborgar-
innar á mánudagsmorgnana.
Ekki spillir það fyrir að sækja
kirkju þessa — að minsta kosti ekki
hjá þem sem söngelskir eru — að í
henni syngur mjög fullkominn og
samæfður aöngflokkur, (undir 100
manns, þar með taldir nsólóistar“
fyrir hverja rödd) og Orgelið er eitt
af þeiin beztu og fullkomnustu aem
til eru í heimi. Við hverja messugerð,
eru leikin þrjú eða fjögur löng söng-
stykki, eftir frægustu tónakáld heims-
ins, í hvert sinn sungin sóló, duett,
kvartett eða í kór, eftir því aem við
á. Ekki er í þessari kirkju verið
að rígbinda sig við að syngja sálma
í hvert sinn. Stundum eru sungnir
eingöngu œttjarðarsöngvar í stað sálma.
Svo var t. d. þegar ræðan um Liucolu
var flutt.
Af hverju skyldi œttjarðarást
Bandamanna vera eins heit og ein-
læg eins og raun ber vitni? Auðvit-
að af því, að svo afarmikil rækt er
lögð við að glæða haua, og fátt er
betur til þess fallið. en að kunna og
syngja ættjarðarsöngva.
Hvernig mundi því verða tekið á
íslandi ef sungið væri þar í kirkj-
um (einstaka sinnum) í stað sálma,
„Eldgamla ísafold“ (sum erindin)
„Svo frjáls vertu móðir, sem vindur
á vog“ “Meðau sumar-sólir bræða“
o.fl. o.fl. ættjarðarkvæði, eða fleiri
eða færri erindi úr þeim?.
Vel œtti að taka því. Einlægir
ættjarðarvinir gætu ekki annað.
Eg hefi litillega dvalið við að Jýsa
því semfram fer í kirkjunni, sem líka
er notuð fyrir leikhús öll kveld vik-
unnar. Eg hefi haft þess full not,
engu minna en þótt það hefði verið
fiutt í kirkju, þar sem ekkert mátti
frsm fara nema aðeins guðsþjónust-
ur. Mér hefir enginn mismunur fund-
ist á því. Mundu ekki allir geta
sagt það sama? Um hagsýnina, sem
þetta fyrirkomulag sýnir, ætla eg
ekki að tala. Hana sjá allir. Hún
er meistaraleg. Eða er nokkurt vit
í því, að vera að byggja dýr og
vönduð hús, aðeins til þeas að hafa
þar samkomur tinusinni eða tvisvar
í viku ?
Því má ekki nota húain svo mikið
sem unt er?
Indriði Einarsson skrifstofustjóri
ritaði fyrir nokkru ágæta grein í
„Skírni“ um „Þjóðleikhús11. Sýndi
með góðum og gildum rökum, að ís-
land þarfnast þess, og að það á að
vera i Reykjavík. Líka þarf þar
söngsal, segja söngfræðingarnir, og
það er víst engin skreyti. Sem sagt,
þar vantar stórt og fullkomið alls-
herjar samkomuhús. Þegar aðskiln-
aður ríkis og kirkju er um garð genginu
sem fráleitt verður langt að bíða úr
þessu, þá ætti að rífa niður dóm-
kirkjuna, sem er fremur lítil bæjar-
arprýði, og reisa þar sem hún stend-
ur þetta stóra allsherjar-hús er gæti
verið allt í senn: kirkja, sönghús, leik-
hús fundahús o. fl. Húsið þyrfti að vera
sérlega vandað, bæði að efni og til-
höguu allri, sniðið eftir samkomuhús-
um í öðrum löndum. Það mundi
kosta um eða yfir 300 þús. kr., en
þá fengi höfuðstaður landsins hús, sem
hann vantar tilfinnanlega, og mundi
verða honum til gagns og prýði.
Chicago i apríl 1910.
A. J. Johnsen.
Látnir landar Vestanhafs.
Sigríður Taylor lézt í Winnipeg
31. marz sl. 86 ára að aldri. Hún
var tvigift og var seinni maður henn-
ar enskur. Fyrri maður hennar
var Sveinn skrifari Þórarins-son
(bónda í Kílakoti í Kelduhverfi
Þórarinssonar á Víkingavatni Páls-
sonar, Arngrimssonar) og vóru synir
þeirra Jón prestur Sveinsson í Ordrup
á Sjálandi og Friðrik Sveinsson mál-
ari í Winnipag. Sigríður sál. var
ættuð frá Mývatni.
Hjálmar Björnsson lézt í Spauish
Fork 21. febr. s. 1. F. að Þóreyjar-
núpi í Húnaþingi 5. febr. 1844. —
Bankahneyksljö á Akureyri.
Sighvatur bankastjóri hefir látið
þess getið munnlega, i sambandi við
það, sem -agt var í síðasta blaði um
bankabneykslið á Akureyri, að það
sé ekki réttilega eftir sér haft, að
„ekkert væri að“ í útibúinu. Hann
kvaðst ekki hafa haft þau ummæli
og yfir höfuð engar yfirlýsingar gefið
um það efni enn.
Attur er þess nú getið að norðan,
að ekki hafi komið til skila peninga-
bréf, er Friðrik var afhent daginn
áður en hann hvarf, sem í voru
nokkur hundruð króna. Eu umslag
bréfsins fanst tómt í bankanum dag-
inn eftir.
Bæjarfógetinn á Akureyri virðist
hafa sofið svefni hinna andvaralausu
um þær mundir.
Heyhlaða fauk á Lágafelli Mos-
fellssveit 24. f. m., með allmiklu heyi
Skaðinn um 500 krónur.
{Eftir „t>jððólfi“.]
Franska herskipið „Lavoisier“
kom hingað á' sunnudagskveldið.
Botnia fer til útlanda á föstudaginn
kl. 5 síðdegis.