Heimskringla - 04.08.1887, Blaðsíða 2

kemur át (að forfallalausu) á hrerjum
fimmtudegi.
strái, f>ar sem unsrmennuin er veitt
tilsögn ókeypis. Á peim eru kennd-
ar svo margar fræöigreinir, að hver
sem vill nota. pá og gengur gegn-
Skrifstofa og prentsmiðja:
16 James St. W.........Winnipeg, Man.
Útgefendur: Prentfjelag Ileimskringlu.
Blaði* kostar: einn árgangur |2,00;
hálfur árgang r $1.23 ; og um 3 rnánuði
75 cents. Borgist fyrirfram.
Smá auglýsingar kosta: fyrir 1 þl.
um 1 mánuð $2,00, um 3 mánuðl $5,00,
um 6 mánuði $9,00, um 12 mánu ði
$15,00.
í>akkarávörp, grafminningar og eptir-
mæli kosta 10 cents smáleturslinan.
Auglýsingar, sem standa i blaðinu
skemmri tíma en mánuð, kosta: 10 cents
línan í fyrsta skipti, og 5 cents í annað
og priðja skipti,
Auglýsingar standa í blaðinu, pang-
að til skipað er að taka þœr burtu,
nema samið sje um vissan tíma fyrir
fram.
Allar auglýsingar, sein birtast eiga
í nresta blaði, verða að vera komnar til
ritstjórnariunar fyrir kl. 4 e. m. á laugar-
dögum.
SUrifstofa blaðsins verður opin alla
virka daga frá kl. 11 til kl. 12 f. h. og
frá kl. 1 til kl. 2 e. h. nema á miðviku-
dögum.
um J>á, getur enganvegin talist al-
veg óupplýstur maður, svo framar-
lega sem hann hugsar nokkuð um
pað sem hann nemur. I>ess vegna
ætti alpýða, sem alist hefur upp
meðal pessara skóla, að standa fram-
ar í alpýðumenntun en íslendingar,
sem fæstir hafa af öðrum skóla að
segja en heimaskólanum, par sem
námsgreinirnar eru mestmegnis lest-
ur, skript, einfaldur reikningur og ef
til t ill einhver grautur í landa og
ríkjafræði, sem pá venjulegaer 30—
40 árá eptir tíinanum. En ef sögnin:
u af ávöxtunum skuluð J>jer pekkja
pá ” gildir í pessu efni, pá viljum
vjer ætla að íslenzk alpýða viti eins
mikið og lijerlend alpýða, svona í
flestum fræðigreinum. En pað er
vitanlega engin málsbót fyrir Is-
lenzka alpýðu pó önnur finnist jafn
fáfróð. Hennar menntuu eykst ekki
við pað hið minnsta.
!
Aðsendum, nafnlausum ritgerðum
verður enginn gaumur gefinn.
LAGAÁKVARÐANIR VIÐVÍKJANDI
FRJETTABLÖÐUM.
1. Hver maður, sem tekur reglulega
móti blaði frá pósthúsinu, stendur i á-
byrgð fyrir borguninni. hvort sem hans
nafn eða annars er skrifað utan á blaðið,
og hvort sem hann er áskrifandi eða
ekki.
2. Ef einhver segir blaðinu upp,
verður hann að borga allt, sem hann
skuldar fyrir það; annars getur útgef-
andinn haldið áfram að senda honum
blaðið, þangað til hann hefur borgað
allt, og útgefandinn á heimting á borg-
un fyrir allt, sem hann hefur sent, hvort
sera hinn hefur tekið blöðin af pósthús-
inu eða ekki.
3. þegar mál koma upp út af blaða-
kaupum, má höfða múlið á þeim stað,
sem blaðið er gefið út á, hvað langt
burtu sem heimili áskrifandans er.
4. Dómstólarnir hafa úrskurðað, að
það að neita að taka móti frjettablöðum
eða timaritum frá pósthúsinu, eða fiytja
burt og spyrja ekki eptir þeim, meðan
þau eru óborguð, sje tilraun til svika
(prima facie of intentioml fraud).
Af útdrættinum úrræðum flestra
peirra, sem á kirkjupinginu í vor
ræddu um menntamál íslenzkrar al-
pýöu sjezt paö greinilega, að peir
allir viðurkenndu pörfámeiri alpýðu
menntun. En, eins oglíkavið er að
búazt pegar margir tala um sama
efni, komu fram æði margbreyttar
skoðanir um pað, hvernig auðveld-
ast yrði að fullnægja peirri pörf.
Það getur heldur enguin dulist,
»ein á annað borð hugsar nokkuö um
framtíð vora hjer í landi, að pað er
pörf á meiri almennri menntun,
og hjer I landi er pörfin meiri og
brýnni heldur en nokkurn tíma er
heima á íslandi. Lifnaðarhættir,
pjóðsiðir og atvinnuvegir eru hjer
allt öðruvísi en par. Hætturnar eru
hjer margfallt fleiri og stærri en á
íslandi, sjerstaklega í bæjum og
borgum. Þess vegna parf útlend-
ingurinn að hafa heldur meiri en
minni menntun, en hjerlendur al-
pýðumaður, ef liann ekki óafvitandi
á að sogast inn í hringyðu skrílsins
og týnast úr tölu nýtra borgara.
En, eins og fram kom á fundinum,
getur pað orðið stórt spursmál hver
vegur er greiðastur til almennings
fullkomnunar.
Vjer látum ósagt að fslenzk
alpýða sje til muna fáfróðari, held-
ur en alpýða annara pjóða, pó nokkrir
virðist hafa pá skoðun. t>að er auð-
vitað ekki nema sennilegt að svo
væri, pegar pess er gætt, að f öðr-
um löndum víðast hvar, eru alpýðu-
íkólarnir nærri pví að segja á hverju
Að kirkjufjelagið í heild sinni
geti gert mikið að verkum í pessu
efni, eins og hvert annað öflugt fje-
lag, er vill pjóð sinni vel, er efa-
laust. En að sunnudagaskólinn geti
orðið Öruygasta meðalið til alpýðu
menntunar, á pvf höfum vjer enga
trú. Dað að minnsta kosti er víst,
að eigi hann að verða pað, hlýtur
hann að verða stórkostlega frábreytt-
ur öllum öðrum sunnudagaskólum
hjer í landi. Eptir vorum skilningi,
á sunnudagaskólinn eiginlega ekki
að vera annað en alpýðu guðfræðis-
skóli. Dar afleiðandi fullnægir sú
menntun er f>ar fæst enganvegin
hinum tímanlegu pörfum alpýðu.
£>að eru praktisk vísiudi, er alpýða
parf að nema, sömu námsgreinir og
kenndar eru á hinum opinberu skól-
um. En sú menntun fæst ekki á
sunnudagaskóla nema stefnu hans
væri breytt, og undireins og pað
væri gert og kákað við að kenna
inargar inámsgreinir, að meira og
minna leyti hverja annari andstæði-
lega, álítum vjer að árangur kennsl-
unnar yröilítill. Skólinn að minnsta
kosti næði J>á ekki lengur tilgangi
sfnum sem •guðfræðisskóli.
íslenzkur æðriskóli (College)
er æskilegt að komist upp hið fyrsta,
og vonandi að allir láti sjer annt um
að auka sjóðinn, sem sjera Jón
Bjarnason hefur pegar myndað með
sinni höfðinglegu gjöf. En að hann
verði að bráðum notuin fyrir alpýðu
sem menntastofnun sjáum vjer held-
ur ekki. Dað er vor skoðun að æðri-
skólar geti aldrei orðið að beinum
notum, til pess að uppfræða alpýðu.
Dað er að eins óbeinlínis að peir
verða pað, að pví leyti, að á peim
undirbúa tilvonandi fyrirliðar og
kennarar alpj'ðu sig fyrir Iffsstarf
sitt hvort sem peir pá halda áfram
gegnum háskólana eða ekki. Að
voru áliti hefur alpýða ekki önnur
not af peim, en pað auðvitað eru
ekki svo lítil not, pví pess fleiri sem
peir verða, er gengið hafa gegnum
æðri skóla og háskóla, [>ess meiri
líkur eru til að alpýða pokist upji á
við í menntalegu tilliti.
Bókasöfn og lestrarfjelög eru
eiginlega hin einu menntaeflandi
meðöl fyrir alpýðu, sem vjer eigum
kost á, að fráskildum alpýðuskólun-
um, sem íslendingar hjer í landi
yfir höfuð vanrækja að hagnýta sjer
eins og mætti og eins og ætti að
vera. Bókasöfnin eru líka hið eina,
sein getur viðhaldið hinni íslenzku
tungu framvegis. Xn peirra hverfur
hún smámsaman, pað er að segja,
pað mál sem heitið getur íslenzka
hverfur, eða verður að einni af hin-
um mörgu ameríkönsku mállýzkum,
fyrr en nokkurn varir, ef ekki er til
einhver ofurlítill vísir af íslenzku
bókasafni í hverju einasta íslenzku
byggðarlagi. Dað er líka auðskilið
að bækurnar eru nauðsynlegastar,
að minnsta kosti til að byrja með;
úr bókum hafa allir sína pekking,
sína menntun. í peim sjer maður
hugsanir og skoðanir merkra manna
á liðnum ölduin, og á J>eim skoðun-
um verða allir nútíðar vísindamenn
að byggja sínar skoðanir. Bækurn-
ar eru pví sá vizkubrunnur, eraklrei
pornar, pó einlægt sje ausið úr, og
úr pessum brunni er hinum fáfróðasta
alpýðumanni jafn frjálst að ausa og
hinutn hæzt standandi vísindamanni,
einungis ef hann vill. En pað er
stór vandi að velja bækurnar, að
velja pær bækur er lokka al[>ýðu til
að lesa, en sem jafnfrmt eru mennt-
andi. Ef pær bækur eru mestmegnis
keyptar, sem geðjast að eins 3 -4
af hverjum 10 fjel.limum, pá er fyr-
irtækið fljótt kollvarpað, Sjeu pær
bækur aptur á móíi mestmegnis
keyptar, sem geðjast alpýðu vel, J>á
er hætt við að árangurinn verði ekki
eins mikill og ætlað var í upphafi.
Ef hinn ameríkenski abnúgi les
mestmegnis skáldsagna rusl, sem
ekki er pess vert að pað sje borið úr
bókabúðunum, hvers er pá von af
íslenzkum almúga, sem ekki hefur
haft tækifæri til að ganga á alj>ýðu-
skóla, par sem menn pó ætínlega
nema helztu undirstöðu atriði bók-
menntanna. En sem par á móti
hafa frá barndómi liaft evru sín troð-
in með hinar hrikalegu fornsögur
Noregs og íslands, og sem, hversu
góðar sem pær annars eru og mikils-
verðar sem órækur vottur um mennt-
un íslendinga mitt í vanpekkingar
og villu myrkrinu, er grúfði yfir
Norðurálfu á pví tímabili erpær voru
skráðar, eru enganvegin pær sagnir
er lypti huga unglingsins og oj>in-
beri fyrir honum pað sem í sannleika
er háleitt og fagurt, pví síður að pær
færi honum pað, sem á pessum tím-
um er mest um að gera í hversdags-
stríðinu, praktfska pekking. En
yfir höfuð að tala getur ekki heitið
aS á íslandi hafi alpýða af öðrum
bókum að segja. Dess vegna, pegar
íslendingar koina hingað og hafa
numið enska bókmálið svo, að peir
skilja einhvernvegin pað, sem peir
lesa, pá opnast fyrir peim nýr bók-
mennta heimur og peir lesa og lesa,
en hvað? Mestmegnis hið óvandaða
og í mörgum tilfellum meira og
minna áhrifa-illa, skáldsagnarusl, er
hvervetna liggur í hauguin hjer f
landi. Að peir leiðast til að lesa
J>essar bækur keniur af tveimur aðal-
ástæðum, af ódýrleik peirra bóka,
og af samblendni manna inestmegnis
við pann flokk pjóðanna hjer, sem
ekki les aðrar bækur. Svo er og
hitt, að íslendingar hljóta að vera
gefnari fyrir sögubækur en nokkrar
aðrar, par sem peir frá barnæsku hafa
vanist sögulestri nærri að segja á
hverju kvöldi. Þar af leiðandi taka
peir til og lesa hinar margvíslegu
ræningja, ásta og skandala-skáldsög-
ur Ameríkumanna, pegar J>eir allt f
einu hætta að heyra hinar margpuldu
fornsögur Norðmanna.
Dað eru margir, sem Iáta í ljósi
undrun yfir pví, að alpýða skuli
fremur öllu öðru sækjast ej>tir að
lesa ljettvægar skáldsögur. En pað
er að voru áliti ekki neitt undarlegt.
Sá maður, sem hefur pá atvinnu, er
útheimtir sffelda kyrrsetu, lestur og
skriftir, finnur að dagsverkinu loknu
ómótstæðilega hvöt til að hreifa sig,
að vinna eitthvað er preytir líkam-
ann. Dessi hvöt er eins sterk og
löngur.in til að drekka, pegar maður
er pyrstur, og hann getur ekki ann-
að en hlýtt pessu óritaða náttúru-
lögmáli. Óldungis sama hvötin knýr
pann mann ósjálfrátt til lesturs, sem
allan daginn hefur preytt líkamann
með ströngu erfiði. Hann |>arf
hvfldar fyrir Ifkamann að loknu sínu
dagsverki, en vinnu fyrir andann, er
verið hefur eins oir hálf-sofandi all-
O
an daginn. Hugurinn hefur allur
hneigzt i eina átt, að vinnunni, og
maðurinn [>arf [>ess vegna að lesa [>ær
bækur, erhreifahann og hrífa út yfir
pann takmarkaða farveg. Er |>að
pá undravert, pó alpýðumaðurinn
lesi helzt pairbækur, sem bæði eru
ódýrastar og sem á styztum tíma
fullnægja kröfuin náttúrulögmáls-
ins i pví að hrífa hugann frá hvers
dags starfinu, og lypta svefnhöfg-
anum af andanum? Alls ekki. Al-
}>ýðan, í hvaða helzt landi sein er,
er líka vottur^m, að pessu er J>annig
varið. Skýrslur frá hinum milrgu
bókasöfnum og lestrarfjelögum hjer
í landi, samanlagðar f eina heild,
sýna, að af meðlimum peirra eru 4
til 6 af 10, sem ekki koma á bók-
hlöðuna eða í lestrarsalinn nema
til að fá lánaða bók og hafa heim
ineð sjer, og af J>oim bókum, sem
út eru lúnaðar, eru 7-8 af 10 skáld-
sögur. Og skýrslurnar segja. Til-
tölulega lítið af pessum skáldsög-
uin er eptir nokkra nafntogaða höf-
unda, svo sem: Scott, Dickens,
Read, Hugo o. s. frv., heldur sam-
tfningur ejitir hinaog [>essa, ónafn-
kunna höfunda. Og skýrslur yfir
útlán bóka frá bókasöfnum á Eng-
landi segja alveg sömu söguna.
Þelta keiniir auðsjiaule^a ekki af
öðru en pvf, að rit meistaranna eru
svo pungskilin, efnið dregið og allt
í gegnum bókina, engar pessar ó-
trúlegu svaðilfarir og stjórnlausu
geðshræringar, sem einkenna hinn
algenga skáldsagna-hroða. Dá eru
pað ekki margir af ameríkönskum al-
pýðumönnum, sem leggja sig niður
við að lesa Shakespeare, Milton,
Byron, Longfellow eða rit annara
stórskálda. Dað muii jafnvel mega
finna menn, sem fyllilega tileinka
sjer sæti í efstu röð inannfjelagsins
er ekki pekkja pessa heimsfrægu
höfunda, nerna líklega að nafninu til.
Degar nú skáldskajiurinn, verk hinna
▼íðfrægu stórskálda, er svona kunn-
ugur alpýðu, hvað mun pá vera
um fræðibækur í hvaða helzt grein
vfsindanna sem er. Dað má svo
sem geta nærri að pær fá að lúra
hreifingarlausar á hillunum I bók-
hlöðinni, J>egar stórskálda-ritin pýkja
svona ]>urrlæs. Hjer í Winnijieg
eru enn ekki bókasöfn, pað sem
heitið geta söfn, að eins vfsir af
tveimur, fylkisbókasafninu og sögu-
fjelagssafninu. í hvorttveggju bók-
hlöðunni eru skájiar, fullir með á-
gætustu bækur, um vísindi og aðr-
ar fræðigreinir, en pó lestrarsalim-
ir sjeu fullir kvöld ejitir kvölil liggja
pessar bækur ónotaðar. Það lítur
enginn f ]>ær, nema ef stúdent af
einhverjum æðri skólanum nauðsyn-
lega [>arf að leita ejrtir einhverju
atriði í einni peirra. Hinir aðrir
lesa frjettablöðin, fletta myndablöð-
unum, og peir, sem bezt gera,
hlaupa vfir, ekki svo sem J>eir lesi,
einhverja grein í hinum vísindalegu
mánaðarritum. Og eptir að hafa
flett myndablöðunum tímakorn, fer
einn og einn að tínast burt, ejitir að
hafa fengið lánaða einhverja blood
and thunder skáldsöguna til pess
að lesa viðtækifæri f heimahúsum.
Þetta er lestur hjerlendrar al-
pýðu, sem pó hefur í ungdæmi sínu
fengið meiri og minni menntun, hef-
ur gengið gegn um alpýðuskólana
og í mörgum tilfellum gegnum hina
æðri skóla. Dað er pess vegna ekki
vel hægt að kenna um menntunar-
leysi peirra manna, er hjer hafa al-
ist upp. Dað verður að finna aðra
orsök til pess, að alpýða les ekki
neina úrhrak bókanna.
En hver er pá orsökin? Ljett-
úð og hugsunarleysi er sjálfsagt að
nokkru leyti orsökin, en er pó f
raun og veru freinur afleiðing en
orsök. Orsökin er að voru áliti sú,
er mannlegur krajitur, mannleg sjieki
getur aldrei ráðið við til lilýtar-ófull-
komlegleiki mannsins. Sagan er
búin að sýna, að pað er ekki
neina 4 5 menn af 100, ef svo
margir, sem eiginlega geta heitið
hugsandi menn. Hinir allir liugsa
lftið eða ekkert, en fylgja í hugs-
unarleysi peim, sem f pað og ]>að
skijiti brýzt fram og gerist foringi.
Þetta sjá menn daglega allt f kring
uin sig, gjá heila hój>a fylgja ein-
um manni eins fastlega, eins og
menn sjá af sögunum að almenn-
ingurfylgdi hinum einstöku lierkon-
ungum fyrir mörgum öldum síðan.
Iljer íAmeríku t. d., J>arsem mann
frelsið er svo mikið, sjer maður
engan svo lítinn fjelagsskaj>, að
hann sje ekki vottur um petta saina.
Dað er einmitt af pessum rót-
um, að porri manna, pegar hann er
sjálfráður, les ekki annað en pað,
sem hverju barni er ljóst. Dung-
skildar fræðibækur eða ritgerðir út-
heimta hugsun, ef lestur peirra á að
vera til gagns, en pegar liugsunar-
aflið er svo lítið og veikt, að J>að
Jjreytist A svipstlllldll, J>á er jafnlít--
legt að pær sjeu lesnar, pegar aunað
ljettara er við hendina, eins og pað
er líklegt að barn, sem er nýfarið
að stauta, kasti frá sjer barnasögu-
kverinu til að lesa Hómer eða stú-
dera Algebra. En pó nú svona sje,
pá er langt frá pýðingarlaust að
berjast við að mennta alpýðu.Þvert
á móti er [>á meiri ástæða til að
sækja enn harðar fram. Ef barninu
er ekki kennt að hugsa, lærir pað
ekki að hugsa, fremuren pað tilsagn
arlaust getur Iært að [>ekkja bókstaf
ina. Og pess færri, sem eru hinir
eiginlega hugsandi menn pjóðanna,
pess rneiri og pyngri er ábyrgð
peirra.
En [>að sem peir purfa að var-
ast, sem eru hugsandi iiienn og vilja
poka pjóð sinni áfram og uj>j> á rið,
er að berja pað blákalt fram, að
peirra pjóðflokkur sje sjerstaklega
heimskur og ófullkominn. Ef peir
lfta í kringum sig hljóta peir að sjá,
að annara [>jóða alpýða stendur ekk-
ert framar, pegar öllu er á botninn
hvolft, [>rátt fyrir að par eru ef til
vill margfalt fleiri, fullkomnari og
aðgöngugreiðari menntastofnanir.
Ef maður vill vinna gagn, má
liann ekki ætlast til að aðfinniiigar
einar dugi. Það gagnar lítið að
ganga til manns og segja honum að
vinnuaðferð hans sje vitlaus og ó-
hafandi og ganga svo burt. Maður
parf sjálfur að leggja hönd að verk-
inu, sýna honum hvernig pað verður
unnið ljettar og betur, og pegar
hann hefur lært hina nýju aðferð,
mun ekki standa á að hann taki hana
uj>j>, að svo iniklu leyti sem hann
getur. Svo er um hvað eina. Dað
má ekki svipta burtu, pó liægt væri,
pví gamla og ljelega fyr en annað
nýtt og betra er fengið í skarðið.