Heimskringla - 16.02.1888, Síða 2

„ Helmstrinsla,”
An
Icolandic Newspaptr.
PuBMSHED
everj' Tliursday, at
The Heimskkingla Nokse Publishing
House
AT
35 Lombard St......Winnipeg, Man.
Frimann 15. Andekson & Co.
PrINTKKS & PfBI.ISHKKS.
Subscription (postage prepaid)
One year........................$2,00
6 months........................ 1,25
3 months.......................... 75
Payable in advance.
Sample copies mailed pkek to an)
address, on application.
Kemur út (að forfallalausu)á hverj-
um ömmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiSja:
35 Lombard St.........Winnii>eg, Man.
BlaðiS kostar : einn árgaugur $2,00;
hálfur árgang r $1.25; og um 3 mánufii
75 cents. Borgist fyrirfram.
„Heimskringla” kostar «*inn ilolj-
ar á íslandi.
pareð kaupendur blaðsin hafa fjölg-
að til muna kunngerum vjer að:
Kaupendur u Heiinskringl u", sem
borga skilvíslega $2 fyrir blaðið geta
fengið pennan árg. hjá oss fyrir $1 til að
senda vinumsinum á Fróni.
Útg.
ÍSLENZKAR BÓKMENNTIR.
íslendinirar hafa letigi haft orð
á sjer sem meuntuð f>jöð, og ís.
land len<ri verið skoðað seni bú-
staður skáldanna og safrnaritar-
anna. En hafa nútíðarinen unnið
f>jóðinni f>etta álit eða hafa forn-
menn skilið oss J>að að erfðmn?
Hvað gerum vjer nú sein verð-
skuldi hrós erlendra, eða sem tnegi
jafna samau við verk forfeðra vorra.
Verðum vjer ekki að játa að í
samanburði við |>á, eruin vjer fA-
fræðingar, smámenni og ættlerar.
Flestir útlendir vísindamenn
kannast við Eddurnar Noregskon-
ungasógur, og íslendingsiSgur, sem
mega heita gimsteinar íslenzkra
bókmennta, en fáir munu J>ekkja
mikið af rímuin, Ijóðabókum og
smáritum, sem er |>ví nær hið
eina er seinnialdamenn hafa
eptir skilið.
Hvers vegna? Ekki einuugis vegna
J>ess að fornritin liafa rneira mál-
fræðislegt og sögulegt gildi, heldur
hins, að pær lysa meiri hugsun.
Skáldskapur og sögur forn-
manna eru meistaraverk; hugsunin
ar jötunvaxin, frainsetningin fögur
og málið Ijómandi. Þetta er
J>jöðariniiar dýrmætasti fjársjóð-
ur. Þetta ágæti hafa út'end
ir fræðimenn líka fundið, jafnvel
þótt J>eir hati að eins haft ljelegar
og hálfitlausarútleggingar fyrir sjer.
Orsökin til pess að fornritin eru bet
ur kunn erlendis en nútíðar rit er
sú, að fornritin eru J>ess verð, en
nútíðarrit ekki.
Meðan ]>jóðin var frjáls var
andinn ó[>reyttur oghugsunin sterk.
Þá komu frain önnur eins ágætisverk
eins og Sæmundar Edda, Sn(>rra
Edda, Egla, Grettla og Njála, sem
aldrei munu fyrnast meðan íslenzk
tunga er töluð. En jafnskjótt og
konungs- og kirkjuvald fór að
krej>pa aS frelsi pjóðarinnar dofn-
aði andi hennar og liiiin forni eldur
lifði að eins sem neisti i brjósti ís-
lands be/.tu sona. En fyrir ]>essa
fáu menn hefur pó |>ekkingin við-
haldist og ljós frelsis sólarinnar
náð að skína aptur yfir íslands-
pjóð.
Á pessari öld hefnr pjóðin
vaknað til ineðvitundar um ástand
aitt, og i hverju smákvæði og ritl-
ingi má lesa kveinstafi liennar og
andvarpanir yfir týndu frelsi og tap-
ðri frægð. liennar be/.tu menn
hafa eytt kröptuin sínum til að
hvetja hana til starfa og ávinua
aptur sóma hennar.
Rithöfundar, vísindamenn, stjórn-
fræðingar, kennarar hafa staðið siðu
við síðu, og barizt fyrir endur-
reisn J>jóðariiuiar.
Að vísu hefur verkið gengið
selnt, framfarainennirnir, mennta-
inenuimir og frelsishetjurnar hafa
að eins getað bent á veginn. t>eir
hafa sy'ut pörfina og hel/tu meðöl-
in. Það er allt. En fyrir ]>ett;t
j eiga ]>eir samt |>i')kk skilið, [>eir
eiga ]>akkir skilið að [> i- kusu að
verja kröptuiu síuuni föðurlandinu
til gagns, lieldur en að leita sjálf-
uiii sjer upphefðar erlendis.
I>uð er pessi brennandi pjöðar-
ást, sem hefur frelsað ísland og ís-
lands bóknienntir; ]>jóðást sú, setn
lýsir sjer í kvæðiiiium: ^Eldganila
ísafold”, ísland farsælda Fróa" og
^l.and veit eg laugandi fót”, er |>að
afl, sem gaf Jóni Sigurðssyni og
öðrum frelsishetjmn prek til að
starfa um niiirg ár, er pað afl, sem
hefur styrkt inargan meuntavin til
að leggja liart á sig. Neistinn, er
fólst f gegnuin aldirnar, hefur vaki,-
að og orðið að björtum loga. I>að
er sólarljós foriialdariiniar, sem ly'sir
og vermir, setn lífgar og enduruýj-
ar [>jóðina.
En meðan pessir ágætis menn
voruálífi var peim lftill gaumur
geíinn og roargir peirra lifðu við
örbyrgð og dóu í gleymsku. Egg-
ert Ólafsson, Jón Þorláksson, Sig-
urðiir Pjetursson, Bjarni og Jónas,
áttu litlu láui að fag'na hjá pjóð
siniii. Um Jónas mætti vel segja
að liaini vildi heldur bíða hel en
horfinn vera fósturjarðarstriiiidum”:
Hvers vegna petta. Ólán? Af pví
meunirnir og kringumstæður peirra
áttu ekki sauian.
Steingrlniur og Mattías, hafa gert
mikið til að fegra og auðga ís-
lenzkan sk áldskaji. Hinir víðfrægn
fra'ðimemi Dr. Konráð Gislason,
I )r. Guðbrandur \ ’igfú-son og
Eiríkur Magriússou M. A. ha a hver
uin sig uuuið pjóðinni iiiikinn heið-
ur og auðgað islen/.kar bókiiienntir.
Á méðal yngri nianiia má nefua
málfræðingiiin Jón Þorkellsson og
náttúrufræðinginn Thorva
oddsen.
En hvernig hefur pessmn j
inönnum verið launaður stairli sinn?
Með fátækt.
Sýslumðnnuni og aintinömuini,;
! sem gera lítið amiað en iiinkalln
I tekjur og halda reikninga, borga j
I fsl. iniirg púsiind krónur ávlega, en j
í vísindainömimii símini fáeiu hiindriið. j
jOnýt vlirvöld ala |>eir, en sfria lærð-
j iistu og beztu ineun látn peir svelta.
Allar aðrar menntaðar
heiðra sína ágætis menn hvort held-
ur visindamenn eða frelsishetjur
og keppast við að sýna peim heið-
ur og vináttu meðan ]>eir lifa,
en íslendingar láta pað .bíða að
ljúka á pá lofsorði pangað til peir
eru komuir f griifina.
elskaða móðurmál. Þanuig er . ís-
len/.kau gróðursett með nýrri ís
leuzkri pjóð hjer 1 landi, og innan
skanims megum vjer vonast eptir,
að upjispretti nýj-.r islenzkar bók-
menntir, og ekki er pað ólíklegt að
eins og andi Norðmanna frjófgaðist
við frelsið meðal jökla og eldfjalla
íslands eins inuni hugur fslenzkra
laudnámsmanna vakua undir |>jóð-
l’hor- j stjórn við stórvaxið lantLslag og
i auðlegð.
Það er ekki iierna náttúrlegt,
pótt meun verði, einkuni fyrst uin
sinn nokkuð ágjarnir og hugsi meir
inn að nurla sauian skildinga en að
afla sjer nienntunar. En með nuðn
um keinur krajitur og prek, og pá
má tiú'ist við að meiintastofiianir
rísi upp. l>að er vist uð innrgir, er
komið hafa að heiinan, hafa tapað
menntafýsn sinni fyrir pað að kring-
umstæðurnar hindruðu pá frá að gefa
jóðir
sig við bókn'ani eða peir kouiust í
j fjelag með skríl og lærðusiðu peirra
Eu hitt er líka víst aðmörguin fleiri
hefur aukist pekking og peir hafa
haft aðgöngu að góðuin iiiulendum
I>ókum iii' skólum.
Hvers vegna petta skeytingar-
leysi og jafvel fyrirlytning fyrir
peim lifandi, er menn virða
dauða? Vegna misskilnings. Hvers
vegna pessi fátækterfræðimenn verða
opt að búa við? Ekki verjna pess j' , ,
L . . . ,. .. ? , j taka framföru
að ]>jóðin sje svo litil, lieldur af
pví hún hefur ekki enn pá lært að !
rneta lærdóminn. uBókvitið verður j
ekki í askana látið” segir málshátt
urinn, og pað inunvera trúarjátning
uiargra.
Til pess að sjá menntaástand
pjóðarinnar, J>arf ekki annað en að
skoða hvernig húu metur listaverk
og lænlóm, hvað hún Ies, hvað
heuni {>ykir mest skemmtan að.
Skólarnir, kirkjan og bækurnar fara
mest ejitir pvf.
Hvert er sæinilegra, hvert
gagnlegra ?
I>ati virðist samt eins og
pessi ómannlegi nirfilskapur og
draugsháttur sje siiiáiiisanian að níð-
ast úr möi num, og |>eir sjeu farnir
að læra að pað er betra, að sýna
hver öðruin velvild og virðing,
að með pví að hjálpa helztu mönnum
sínuin áfram hjálpa peir pjóðinni
og sjálfum sjer. Menn eru farnir
að trúa pví að menntunin sje gagn-
I leg, að skólar sjeu nauðsynlegir og
j lærdótnurinn dýrmætnr. Skólar
j J>eir sein til eru niunu smámsaman
L>Ó lítið sje eru íslendingar
pegar farnirað sýna litá að mynda is-
er lerizka }>jóð hjer vestan liafs og
koma upp pjóðstofnunuin. I>að
eru um 9()(K) ísjeudiiigar í Norður-
Ameríku og ná nýlenilur J>eirrr frá
hafi til hafs; í Baudaríkjuui frá New
York gegnum lllíuois, Miunesota,
Dakota, Montana, Utah og vestur í
Origon, og í Canada liggur önuur
nýlandukeðjan frá Quebec gegn-
uin Ontario, Manitoba, Assiniboia
og Alberta og vestur í British
Columbia. Þannig eru j>eir koinn-
ir á rekspöl með að niyuda íslenzk
ar nýlendur hjer inegin liafs, og
framför peirra f iðnaði og tilraunir
peirra til að viðhalda pjóðerni sínu
virðast sýna., að J>að sje mögulegt
að ný fslen/.k pjóð rísi upp hjer
nýjar
m og menntun verða
almennari, og pess verður varla langt
i að liíða að ekki að eins karlnienn
heldur kvennfólk geti fengið pá j megin hafs, og rneð henni
uppfræðing er staða peirra útheimtir. íslenzkar bókmenntir.
En til pessa |>arf ekki að eins
skóla., prentsiniðjur og kirkjur,
heldur eiimig verklega menntun.
Bókleg menntun og verkleg inent-
j un haldast í liendur. Islandi verður
í að fara frani í búnaði oir iðnaði.
Jafnframt kirkjnumini hafa
nýlendurnar komið upp smá skól-
um, og bðkasöfn og menntafjelög
hafa eirinig verið stofnuð. Blaðstofn
Hvað les almenníngur helzt? Ekki
fornsögurnar sem inundu vekja
niennta fýsn, og virðingu fyrir pjóð
sinrii, heldur ríinna rusl og smekk-
laus kvæði og, sern engtn veigur
er í.
anir Islendinga eru ekki síður eptir-
tekta verðar. Það er reynrlar ekk-
J>að verður oð fá frjetta|>ráð og j ert sjerl,.^.t prekvirki að halda
verzlnn pess verðnr að aukast svo,
að atiðlegft |>ess geti framfleytt
stærri pjóð og borið stærri inennta-
j út einhverri blaðmynd nú, en ]>eg-
ar fyrsta blað íslendinga var stofnað
var pað mikið. Þá voru að eins
stofnanir. I>ar að auk verður | tvö eða prjfl |)ílHUI1(i nft eru n&.
skólinn stöðugt að keppa við fram- j |ægt níu j)ílsutKi. H|aðið Fram-
för útlendra, og hinir lærðu menn j fari hjelt við um nokkurn tima,
pjóðarinnar að fylgja rannsókiiuni j0g blaðið I.eifur um prjú ár mest
visindanna og gera sitt be/.ta að út-
breiða pekkinguna.
Almúgaskólarnir'erii fáir, gagn-
fræðisskólarnir ónógir, lærðiskólinu
er enu ^Latínuakóli”, og háskóli
er ekki til. Kirkjan enn sem fyr j ekk; við pví að liúast að fáeinar j
in Því prestarnir huirsa! „t útlenöönr- ?
Hjer í Aineríku hafa íslend- j fslendi
ingar varla neitiar sjerstakar bók-
menntir enn pá. Það er heldur
ófrjáls og dofin {:
meira um hrauð
fræða almeiining.
eru að vísu til
prestarnir hugsa
sfn enn að upp-
Bókinenntafjeliig
ojr irera mikið
gagu, en færri hafa not af |>eim
en skyldi. Bækur pær sem út
eru gefnar eru mestniegnis, stnáritl-
ingar, ljóðabaikur ogskýrslur, reynd-
ar skeimntandi og fræðandi, en fátt
ágætt. Hvaða nútíðar verk höfum
vjer frumrituð sem er jafnandi sain-
an við foriisögiiniar eða Eddurnar?
Hvaða verk sein hefur nokkurt al-
Jrjóðlegt gildi og er pess vert að
pví sje snúið á önnur mál? Er
nokkurt fslenzkt rit uin vfsindi,
heimsjieki, guðfræði, listir, iðnað
eða jafnvel búnað, sem vert sje að
snúa á aðrar tungur?
Er nokkurt verulega mikið
verk til á voru m&li? Ef ekki,
hver er orsökin? Er pað fölksfæð
fátækt eða fáfræði eða öllu til
samans að kenna? Hverjir hafa
jafnvel reynt að takast nokkuð stór
verk á hendur? Hið mesta verk,
sem liggur eptir nokkurn islenzkan
visindamann, er landmæling Bjarn-
ar Gunnlaugssrinar, og af frumrituð-
um bókum má helzt nefna Mann-
kynssöguna eptir Pál Melsteð, og
meðal skáldanna hefur Benedikt
Gröndal verið lang-stórvirkastur.
örfar-Odds-dr&pa hans og Ragna-
rökkur eru meistarárerk, pótt ýmis-
legt megi að peim finna. Skáldin,
Jjúsundir af bláfátækuin útlendiug
um geti á fáuin árum afkastað miklu
eða sett upp stórar tnenritastofiiaiiir
Hið fyrsta verk er að vinna sjer
fyrir brauði, að læra inál |>jóðarinn
ar, kynna sjer lög hennar og
laudsiðu, svo menn geti orðið gagn
legir borgarar. Allir útlendingar
eiga við töluverða Orðugleika að
stríða, og íslendingar ekki minnst,
J>ar sem vankunnátta, fátækt og fyr-
irlitning er annars vegar.
Samt hafa peir rutt sjer braut,
peir hafa lært málið, f>e'r bjargast
fyrir sig, og peir hafa náð áliti sem
duglegir og ráðvandir menn. I>etta
er eitt skref áfram. Verkamaðurinn
og bóndinn hafa lagt grundvölliun
til pjóðarframfara, og kirkjan,
skólinn og kennarinn hafa lagt
hyrningarsteininn undir islenzkar
bókmenntir hjer í álfu.
Að vísu er varla hægt að segja,
að Islenzk-amerikanskar bókmennt-
ir sjeu enn pá til, og margir efast
um að pær lifi til lengdar. En í
laiHlnáinsiiiöniium pessara tlina lifir
ofurlítið af anda fornmannanna, af
anda sagnaritaranna og skáldanna,
og i hirzlum sinum geyma peir
fjársjóð, dýrmætari en gull, göinlu
sögurnar og kveðlinga eldri og
yngri skálda, og kver og ritlinga
nútíðar manna. Þetta lesa peir og
syngja í samkvæinum og heimahús-
um og kenna börnunum sitt fagra
i fyrir dugnað Helga s&I. Jónssonar,
seni var óefað hinn kjarkmesti
ngur sem komið hefur fram
opinberlega í pessu landi.
Það ætti að vera mögulegt
rir tvö lilöð að J>rífast hjer i
Canada, ef allir gerðu sitt bezta,
ng pá ætti að vera hægt líka fyrir
eitt blað að lifa fyrir Biinnan
linuna, og væri J>að íslendinguin
öllum til gagns. En vjer erum
að eins að byrja. Blöðin hafa ætíð
verið mjög ófullkomin og okkar
beztu blöð er ekki ávið meðal
blöð útlendra. Bækur höfum vjer
enn ekki svo teljandi
er svo sem sjálfsagt
hvað verður að lagast
bókmenntir vorar eiga
sje.
að
£>að
eitt-
betur, ef
ftð blómg—
ast; vjer megum
ekki
vera
sundraðir, og ósamlyndir heldur
vinna sameiginlega að eiuu tftk-
marki.
Helzti vegur til að efla niennt-
un er að koma upp skólum J>ar
sem kennd sjeu praktisk vls-
indi, að koina upp preiitsmiðjum
er gefi út fræðandi blöð og baek-
ur og stofna bókasöfn og meuiita-
fjelög. En til I>es« petta geti orðið
alÞjóðarmál fyrir íslendinga pú
er nauðsynlegt, að liafa sameiginlcgar
stofnanri, einn allsberjar skóla
og eitt allsherjar menntunarfjelag.
Þetta er mögulegt; menn bafa
byrjað & verkinu. Landnámsmenn
hafa á ný ureist sjer byggðir og bú
í blómguðu dalanna skauti”, og
hjer I Vesturheimi er að rísa upp
fögur og framgjörn pjóð frjálsra
íslandssona. Endurreisn pjóðar-
innar er möguleg, gnllöld fsletid-
inga getur aptur kouiið og fyrir
'iss liggur ný og fögnr fraintíð, ný
<>g fögtir gullöld, ný og fögur
frelsis og nienntuuaröld.
[Þetta brjef koiu of seitit til að birtiwt
í sítSasta blaði. Ritstj.J
8t. I’aul, Minn. 3. febrúar 18Hrt.
í pærkvöldi k'TíSí ('ld-Uöföinyirm
(<ir. Amet,bæjarráöaoddviti í Minueapolis)
hið annað áhlaup á kastala íshöföingjttns.
Var sú sókn enn lmrðari ensú í fyrri viku,
enda lauk svo að ishöfflingimi o? allt
haiis lið niútti nefast upp. Þetta kvöld
var jrarðurinn, pó stór sje, svo pjettskip-
aður af fólki, að liveriri var yaiizrúui,
svo hver varð að sitja par sem Imnu var
koniinn meðan á sókninni stóð.
A austurjaðri garðsins Imfa skífla-
fjelöfr Norðmanna búið sjer tii skíða-
brekku, er peir hagnýta sjer dysrfrilepa
fiessa daga. Brekkan er pannig gerð,
að byggðtir er stöpull úr timbri 60—
70 feta ltár, að minnstá kosti, en fram
af lionum undau brekkunui liggja pltuik-
ar, uegldir niður ú stólpa, svo pvert
niður að nærri mú lieita veggbratti á
brekkunni. Uin 5 fet frá jörðu eru
plankarnir sveigflir og tekur pá við
lárjettur pallur úr timbri 30 40 feta
langur og fram af honum hiatipa skí'Sa-
mennirnir niflur á glerharða og æði
ósljetta hjarnfönn. Margir af áhorfend-
um fengu nóg af að sjá mennina steyp-
ast niður pennan turn og tmindii víst
vilja gern flest annafl en reyim puð
sjálfir, og er peim pað ekki iáandi pví
ferðín á mönnunum ofan brekkuna
sýnist jöfn við ferð á byssukúlu. Þafl
voru heldur ekki nema tiltölulega fáir
af öllum peim skíðamanim hóp er par
var sannui koinin, sem reyndu sig á
pessari brekku.
Hinn 1, p. m. fór um allar helztu
götur hæjarins 5 mílna löng prósessía
er sýndi hinn margvísiega iðnafl af hinni
margvísiegu verzlun bæjarmanna. Og í
pnfl var eigiiii“ga mest varið i saman-
burði við allar aflrar skemtanir í bæn-
um á pessum hátíflisdögum. t>afl er
ómögulegt afl lýsa pessari próseHsíu, pví
svo margt bar fyrir atlgað í senn og
allt var á ferð og flugi. I>ó má geta
pess, sem dæmi upp á hve allt var hagan-
lega útbúifl, að í einum afarmiklum
sleða, er sex liestar gengu fyrir, voru
um 20 menn að vagnhjólasmíði. Fremst
í sleflanum var smifljuafl og belgur
og par stóB maðtir og f/sti. t>;i -';ru
ntetti fyrir aptan 9—8 steðjar og stófl
maður vifl Itvern, lúflu járnið og löguðu
til, eins og purfti fyrir hina vrasu parta
í hjóllntl. Þar aptur af voru menn afl
ýmiskonar smíflum og sá er aptastur var
í vagninum tók við hjólinu algerflu, yfir-
leit pað nákvæmlega til að sjá hvert allt
væri gert eins og átti að vera, og lijelt
pví svo upp til að sýna áhorfendunum
að pað væri albúið. Þannig var pað
með hverja eina iðnaðargrein. Það var
á sama sleflanum bvrjafl og ent á pví
verki sem nnnið var, hverju nafni sem
pað nefnist.
Það kannast i íst lb-stirí Wpg. vifl Wm.
Williams, unglingspiltinn langa og mjóa,
sem lengdar og linleiks vegna gat ekki
getigið nema óásjálega. Hann er ntí
hjer a Dixne -Vuieum (tíu cetita sýning)
og heitir nú Capt. Hudolph UreeJc. Hef-
ur nú ekkert annað að gern en sitja
kyrr alla daga á polli, v*5 hliðina á
tattúerafiri stúlku úr Clrcassia, að sagt
er, en sem jeg hefði sagt að væri ftedd
og uppalin í Anieríku. Þarna situr
1( rtiUj/ ” Willianis alla daga vikunnar
frá kl. 8 á morgnana til kl. 10 á kvöidin,
tii að láta alla sem inn koma skoða sig
í krók og kring, eins og annað nátt-
úruafbryggði. Fyrir petta fær hann um
$100,00 á mánuðinn og svo selur hann
par afl auki mestn ósköp af myndnm af
jjjálfum sjer, svo hann hefur að öllu
samlögðu ekki svo lítil laun. Ekki get
jeg sjeð að hann hafl vaxið neitt að
jnun síðan í sumar er leið að hann fór
frá Winnipeg, en mí er hann pó af sýn-
ingastjórunum sagður 9 feta hár, hæsti
tuaður sem nú er uppl. 8vo segja þeir
<>g að hann sje preklega vaxinn og sv»ri
*>jer vel, en pað vilja allir sem inn
koma aetla að sje orðum aukið. Það er
líka áreiöanlegt, afl ef hann er ekki
grenuri pá er liann hreint ekki preku-
ari, en pegar hann var i Winnipeg.
*
* *
Minneapolis er fallcgri bær en 8t.
Paul. Bæði eru götur breiflari, beinni
og hver eiu lengri, og svo er landið
sljettara og pess vegna mjög litlar
brekkur á strætunum. Allur mcginhlutl
bæjarins liggur á vesturbakka fljótslus,
en níi er pó bærinn óðum að vaxa á
eystri bakknnuni líkti. Eystri hærino
er samtengdur peim vestri með jötun-
legri hengibrú, er hvað eptir annað
hefur verið breikkuð, en sem nú er þó
orðin algerlega ónóg fyrir uwferöina,
svo nú er verifl að byggja stólpabrú
samhliða hengibrúnnl, er rifin rerður
undireins og hin ar fullgerð. Meflal
stærstu bygginga í eystri bænum má
telja sýningahölliua (fyrlr iflnaðar sýn-
ingar), er þekur ekru atærð af landi,