Heimskringla - 16.07.1896, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA 16 JÚLÍ 1896.
j Heimskringia
• PUBLISHED BY
• The Heimskringla Prtg. k Publ. Co.
• •• ••
5 Verð blaðsina í Canda og Bandar.:
• $2 um árið [fyrirfram borgað]
• Sent til íslands [fyrirfrain borgað
Jj af kaupendum bl. bér] $ 1.
J ••••
2 Uppsögn ógild að lögum nema
• kaupandi sé skuldlaus yið blaðið.
• •••
• Peningar sendist í P. O. Money
• Order, Registered Letter eða Ex-
• press Money Order. Bankaáyis-
® anir á aðra banka en í Winnipeg
• að eins teknar með afföllum.
• • ••
• EGGERTJOHANNSSON
v EDITOR.
• EINAR OLAFSSON
• BUSINESS MANAGER.
2 •• ••
• Office :
• Comer Eoss Ave & Nena Str.
P. O. Box 305.
Laurier við stýrið.
Sir Charles Tupper sagði af sér á
þriðjudaginn 7. Jiilí, en af því eitthvað
bar á milli hjá honum og Aberdeen
landsstjóra var uppsögnin ekki tekin
gild þann daginn, ekki fyrr en kl. 5.j að
kvöldi hins 8. Jiilí, — rétt tveim vikum
eftir að úrslit kosninganna urðu kunn.
Ekki verður því þess vegna borið við,
að conservativar hafi setiö að völdum
lengur en góðu hófi gengdi eftir að
kunnur varð sá vilji þjóðarinnar, vilji
hins fransk-kaþólska hluta þjóðarinnar,
að þeir yikju fyrir liberölum. Þegar
litið er á, að liberalir áður þurftu meira
en mánuð til að búa sig til burtferðar,
eftir 5 ára stjórn, virðist það benda á að
conservativar viðhafi meiri reglusemi,að
þeir eru albúnir til burtferðar á tveimur
vikum, eftir 18 ára stjórn. Þessi iiraði
bendir óneitanlega á að þeir hafi miklu
minna til að hrinda í lag, eftir 18 ár, en
Mackenzie-stjórnin eftir 5 ár, eða þá
hinsvegar að conservativar eru þeim
mun stórvirkari, — nokkuð sem stjórn-
málaftefna beggja flokka út af fyrir sig
líka virðist benda á. En hvað sem því
• líður þá er þetta víst, að þeir eru gengn-
ir af stjórnarbekkjunum í Ottawa — í
bráð.
Sama kvöldið var sendiboði sendur
til Arthabaskaville í Quebecfylki, heim-
ili Lauriers, til að sækja hann og fá hon
um í hendur stjórnartaumana. Daginn
eftir (fimtudag 9. Júlí) kom hann til
Ottawa og tók við stjórninni. Aður
hafði hann ráðið meðráðeudur sina, —
ráðherrana, og stóð þessvegna ekki á
neinu, nema fá þá endurkosna og sem
ganga má úr skugga um að gengur vel,
enda þótt kndlega kunni að vera unnið
á móti sumum þeirra, því að það getur
verið gagn og er undir öllum kringum-
stæðuin álitinn sérstakur heiður að hafa
ráðherra í stjórninni fyrir fulltrúa á
þiugi.
Á laugardaginu 11. Júlí tók Lauri-
er formlega við stjórninni, er hann af-
lagði embættiseiðinn, en ekki gat hann
auglýst meðráðanefnd sína fyrr en á
mánudag. Þessir eru í ráðaneyti Lau-
riers :
Forseti ráðsins Wilfred Laurier;
formaður verzlunarmála Sir Richard
Carthwright, dómsmálastjóri Sir Oliver
Mowat, hermálastjóri Dr. Borden, fjár-
málastjóri W. S. Fieldings, sjómála-
stjóri L. H. Davies, ráðherra opinberra
starfa J. Israel Tarte, ráðherra járn-
brautamála A. G. Blair, ráðherra ak-
urvrkjumála Sidney Fisher, póstmála-
stjóri W. Mulock, tollmálastjóri W.
Pntterson, ríkisritari R. W Scott, In-
land Revenue Sir Henry Joly, Solicitor
General Chas. Fitzpatrick, innanríkis-
stjóri er ónefndur enn. — I ráðaneyt-
inu eru og C. A. Geoffrion og R. R.
Dobéll, en hafa engan ákveðinn starfa.
Á Mánudag 13. Júlí 1896 tók
Laurier stjórnin formlega við völdum,
því þá voru fengnir allir ráðlierrarnir
nema einn (sá frá Manitoba). Það eru
líkur til dú sð Greenway taki inuan-
ríkisstjórnina, að minsta kosti má telja
víst að honum verði boðið það. Og
austur fór hann á Laugardaginn var.
Fór þá til St. Paul og þaðan á Sunnu-
dagskvöld áfram austur.—Undireins og
ráðaneitið varmyndað hafði það furidog
var afráðið að hafa ráðherra kosningar
C. Ágúst næstk., ef til kosninga komi,—
útnefninga fundur, 30. Júlí. Þá var og
ákveðið að kalla þingið saman 19 Águst,
til að kjósa þingforseta, o. s. frv. En
formlega verður þingið ekki sett fyrri
en á fimtudaginn 20. Ág.
Þannig er þá komið að því að reynd
verður hin kyn-marga stjórnarstefna
‘liberala’. Það má mikið vera ef hún
tekur ekki einhverjum stakkaskiftum
þegar til kemur. Það sýnist enda ó-
mögulegt annað en hún breytist að ein-
hverju leyti. Hvað toll og viðskiftamál
snertir, þá er það víst, að ekki getur
hvorttveggja verið samfara : “Free
trade” eins og á Englandi” og “unre-
stricted reciprocity” við Bandaríkin.
Önnurhvor þessi stefna verður að
víkja. Sama gildir er til skólamálsins
kemur. Það tjáir ekki mikið lengur að
viðhafa tvæ? gagnstríðandi stefnur í
því máli, — að telja mönnum í Mani-
toba og í öðrum protestanta-kjördæm-
umtrúum, að ekkert verði gert fyrir
minnihlutann (kaþólíka) í Manitoba, og
að þess vegna sé lífsspursmál að hafa
‘liberal’-stjórn, en samtímis að telja
mönnum í kaþólsku kjördæmunum trú
um að enn betur verði gert við minni-
hlutann í Manitoba, en fyrirhugað var
hjá Tupper-stjórninni. Önnurhvor
stefnan verður að víkja. annaðhvort
þetta loforð að reynast tál. Hvort
þeirra það verður látum vér ósagt.
Líkurnar sér hver maður, og það næg-
ir. Ástæðurnar eru þessar, að Quebec-
fylki eitt ræður úrslitunum, ræður Ca-
nada í heild sinni, eins og stendur.
Quebec erkaþólskt fylki aðallega. Frek-
ari skýringar eru ónanðsynlegar. Lik-
urnar á því hvort loforðið reynist tál,
eru auðsæar þegar þessa er gætt. I sam
bandi við skólamálið má og geta þess,
að sagt hefir verið að Laurier ætlaði að
fá fulltrúa frá páfanum til að koma
hingað og setjast áráðstefuu með iiinni
fyrirhuguðu rannsóknarnefnd. Reyn-
ist það satt, er auðyitað að úrskurði
sendiboðans frá Rómaborg verður hlýtt
verður fullnægt. En svo er engin vissa
fyrir að þetta sé nema flugufregn, en
aftur á móti er það víst, að páfinn á nú
innan skamras að fá greinilegar
fregnir af ástandinuí Manitoba. A
leiðinni til Rómaborgar eru nú tveir
duglegir menn og valdmiklir í Ayrkju-
málum. Það eru þeir Langevin
erkibyskup í St. Boniface, Manitoba og
Satolli kardináli frá Bandaríkjunum.
Ef fregnunum er að trúa á kardinálinn
að minnast á þetta mál við páfann,
ekki síður en erkibyskupinn. Það er
sem sé sagt að hanu eigi að flytja boð-
skap frá Laurier. Sem stendur bendir
þess vegna alt á, að “hinn heilagi faðir”
í Rómaborg eigi nú fyrir alvöru að
leggja hönd á plóginn og hjálpa annað-
hvort Joseiih Martin til að verjast kaþ-
ólíkum, eða Wilfred Laurier til að út-
vega minnihlutanum “fullnaðarrétt-
indi”. Að h vorri stefnunni “hinn heilagi
faðir” muni hneigjast, það getur hver
einn getið á.
Því hefir verið fleygt fyrir um und-
anfarinn tíma, síðan kosningaú rslitin
urðu kunn, að “liberalir” nú mundu
ætla að breyta um hina viðteknu stefnu
sína. að því er snerti almenn framfara-
mál innan ríkis. Það er með öðrum
orðum, sagt að [ieir hugsi sér að verða
framkvæmdarsamir menn og gera eitt-
hvað stórt. Meðal annars er sagt að
þeir muni taka vel í málið að fá hrað-
skreiða gufuskipa línu stofnaða, milli
Canada og Englands, að þeir muni hafa
í hug að fá byggða járnbrautina frá
McLeod í suður-Alberta vestur um
Klettafjöll, um Hrafnhreiðursskarð,
vestur í Kootenai-námahéraðið, m. fl.
Það hefir enda verið sagt að þeir hafi
hugfast að fá bygða hina lengi þráðu
járnbraut norður að Hudsons-flóa.
Stefnuskrá þeirra ber ekki vott um neinn
slíban framsóknaranda, en svo er ekki
að marka það. Þeir eru æfðir i að
breyta um stefnu, — að láta byr ráða
siglingu. Og það er enganveginn ólík-
legt að þeir séu farnir að sjá það og
skilja að vesturlandið útheimtir stór-
huga, starfandi stjórnara. Þeir hljóta
að reka sig á það, að vesturlandið er
nú farið að fá það bolmagn, að þeir
mega til að bjóða því eitthvað annað en
þeir hafa haft á boðstólum að undan-
förnu. Það er ekki viðeigandi öllu
lengur að s»gja vestmönnum að aust-
menn séu búnir að sökkva ofmiklu af fé
sínu hér vestra til þesS, að þeir haldi
því áfram lengur. Seinasta sóknin hef-
ir máske opriað augu þeirra svo, að þeir
nú sjái að það er ekki mögulegt lengur
að fara með vesturlandið eins og þurfa-
ling, sem alt þurfi að sækja til austur-
fylkjanna. Hún sýndi það seinasta
sóknin, að meun vestra vita hvað þeir
þurfa, hvað þeir mega til með að fá, og
að þeir meta og skilja stefnu flokkanna.
Þó þess vegna stefnuskrá liberala bendi
ekki á neina löngun til íramsóknar, þá
eru þessar fregnir um fyrirhugaða stefnu
þeirra í framfara-málum enganveginn
ótrúlegar. Og alls vegna væri óskandi,
að þær fregnir reyndust sannar. Reyn-
ist þær sannar, þýðir það ekkert annað
en það, að liberalir viðtaka stefnu con-
servativa hvað öll slík mál snertir og
mun enginn conservativa klagayfir því.
Þannig lyktaðí þá sókninni, sem
Laurier hóf fyrir 10 árum síðan, — þeg-
ar Louis Riel var "hengdur. Það var
þá að hann og Mercier tóku höndum
saman í þeim tilgangi að spana menn
upp í trúar og þjóðflokka stríð. Þeir á-
litu að Louis Riel hefði verið hengdur,
ekki fyrir það að hann tvívegis gerðist
landráðamaður og steypti landinu í
blóöugt stríð, heldur fyrir það að liann
var af frönskum ættum ! Þess vegna
var skorað á menn að hefna nú föður-
landshetjunnar og frelsisvinarins! morð-
vargsinsLouis Riel. Áskorunin hreif.
Quebec snerist gegn conservatívum og
hefir fylt flokk ‘liberala’ síðan og aldrei
betur en nú síðast.og sem ekki er ónátt-
úrlegt, því auk þjóðflokkastriðsins
hafði nú Laurier trúarstríðið, sem þeir
vinir hans og fóstbræður í Manitoba,
Martin, Greenway & Co., bjuggu til
handa honum og sér. Það er eftir að
vita hvernig Laurier nú notar þessi
eituryddu vopn, sem hann hefir smíðað
og látið smíða handa sér. Það má gera
of mikið að öllu. Það getur farið svo
að þessi vopn snúist í hendi hans og
verði honum sjálfum að bana. Fransk-
ir menn og kaþólskir i Quebec guma
um það nú, að þeir, og þeir einir ráði
ríki. en það er einmitt líklegasta meðal-
íð til að fella þá því “illur fengur illa
forgengur”. Það þarf að halda vel á
og greiða vel úr vandamálum, ef sigur
sem þannig er fenginn á að reynast
happadrjúgur.
Mannlast.
ypgilegri
inn held-
1 að níða
'ini, sem
. i jxjirra
Það hefur fyrir löngu verið viður-
kendur óræltur vottur um illan málstað,
rö ausa andstæðing sinn, eða andstæð-
iuga, ef fleiri eru en einn, níði. Þess
meira sem níðið er, þess verri er þá auð-
vitað málstaðurinn. Það er hvort-
tveggja að málstaður “liberala” er lé-
legur, í öllu sein að virkilegum stjórn-
málum lýtur, því sigur þeirra í þetta
sinn er langt frá að vera nokkurri ær-
legri stjórnmálastefnu aö þakka, enda
þarf aldrei annað til að sannfærast
um hve málstaður þeirra er algerlega
einskisverður, en að hlnsta á tal ‘libe-
rala’ eða lesa ritgerðir í blöðum [jeirra,
á eftir hverri einustu kosningasókn.
Þar er ekkert annað en æruleysis mann-
last um einstaklinginn eða heilan flokk
manna, eftir því sem á stendur, eftir
því hvert talað er um einn eða fleiri.
Blöðin sem útkoma á enskri Uiagu eru
all optast full andstyggileg og á eftir
hverri kosningasókn, en :
þó eru sum blððin sem flo
ur uppi á útlenduiu málu
einstaka menn og alla í h.
ekki segja já og amen við
uppSstungum, óærlegum jafnt og ær-
legum. Þessum hrædýrum í manns-
mynd getur aldrei komið í hug, að and-
stæðingur sinn, eða andstæðingar siriir
hafi skoðun á landsmálum og því síður að
þeir eigi heimtingu á að skoðanir þeirra
séu haldnur virðingar verðar. Sjálfir
krefjast þeir að hafa fyllsta mæli af því
málfrelsi og því ritfrelsi, sem þetta
frjálsa land getur veitt.en andvígismenn
sína alla mundu þeir svifta'þessu frelsi,
ef þeir þyrðu eða gætu. Að dómi þess-
ara “frjálslyndu”(!) mannlastara eru
andstæðingar læirra allir óbótamenn á
einn eða annan veg, sem ekkert, tilkall
eiga til mannréttinda. Um hverjar
kosningar og á eftir þeim, skifta þeir
andstæðingum sínum í tvo flokka og
tvo flokka einungis, þá sem eiga að
hvetja aðra til að brjóta lög og rétt og
þá sem svo eiga að verða til að brjóta
lög og rétt fyrir annara orð; þá seir. gefa
og þá sem þiggja inútur. Aðra stétta
skifting viðurkenna ‘frjálslyndu’ menn-
irnir ! ekki í flokki andstæðinga sinna,
ef orðum þeirra er að trúa. Þeir þora
sjaldnast að ganga þannig í berhögg
með sakargiftir sínar og svívirðingar
gegn einhverjum ákveðnum manni, —
vita sem er að það yrði afleiðinga slæmt,
en dylgjurnar og hrakyrðin eru þau
sömu. Aftur á móti hika þeir ekki við
að bera fram kærur siuar þegar þeir tala
um heildina, — en þá eiga allir óskilið
mál og enginn getur sótt kvikindin að
lögum. Þess vegna eru þeir óragir að
ausa sínum óendanlega saur á allan
helming þjóðarinnar og berja svívirði-
legustu brígslum. Taki einhver sig til
og biðji þá að sanna nokkuð slíkt á sig,
er sá hinn sami æfinlega undanþeginn.
Með þvilikum feluleik forða þessir
mannorðsþjófar sér undan réttlátri húð-
stroku. Það má virðast.að sé það satt að
allur helmingur heillar þjóðar sé þannig
að ekki fáist atkvæði nema keypt eða
falsað, — þá má virðast að hinum helm-
ingnum sé hætt. Það mundi flestum
skynsömum mönnum koma til hugar,
að sé helmingur þjóðarinnar þannig, þá
sé öll þjóðin þannig. Það er liinn eini
eðlilegi hugsanagangur. En það sjá ekki
þessir mannlastarar eða leigutól þeirra.
Til þess vantar þá vit og skilning.
Sem lítinn vott þess hvernig þessir
“samvizkulausu” mannlastarar snúa
málunum við að vild, þegar hugsanlegt
þykir að einhver verði til að trúa ein-
hverju af lygunum og níðinu, þarf ekki
annað en athuga ummælin um kjósénd-
ur i heild sinni, sem greiddu atkvæði
við síðustu kosningar, en sem ekki áttu
lengur heima í kjördæminu. Þeir eru
látnir heita “bófax”, “atkvæðafalsarar’’
og “illþýði” og hver er orsökin? Sú, að
Joseph Martin varð undir í sókninni í
Winnipeg. Til þess að sjá á hverju þessi
ummæli nú eru bygð, er gaman að at-
liuga hvað málgagn Martins, “Trihune”
segir um þessa aðkomandi menn á
raánudagskvöldið 22. Júní, — kvöldið
næsta á unclan kosningadegi. Þa.ð seg-
ir að conservativar gumi um fjöldann
af utanhéraðs mönnum, sem þeir eigi
vísa, en bætir svo við þeirri athugasemd
að liberalir hafi haft umboðsmenn á að'
komandi lestum undanfarna daga til að
fregna hver þeirra Macdonalds eða Mar-
tins ætti þar fleiri atkvæði. Og svo
segir blaðið frá árangrinum af þeirri at-
kvæðaleit á sunnudaginn og mánudag-
inn (21. og 22. Júni), sem fylgir: “Á
lestinni að vestan i gær voru 2 atkv.
fyrir Macdonald, ekkert fyrir Martin.
Á lestinn að austan í dag voru 28 atkv.
fyrir Martin og 12 fyrir Macdonald. Á
lestinni að vestan í dag voru 20 atkv.
)
fyrir Macdonald og 13 fyrir Martin.’
Þá voru þessir menn ekki nefndir “bóf-
ar”, "atkvæðafalsarar” eða “illþýði”.
Það voru þá alt góðir menn og heiðar-
legir af því Tribune viðurkendi að þar
voru fleiri Martin-menn, en Macdonalds
menn. En af því Martin komst ekki
að þrátt fj-rir fleirtölu þessara aðsLota-
dýra í sínum flokki, snúa nú þessir
drenglyndu ! “frjálslyndis”-framsöga-
menn blaðinu þannig við, að allir þessir
aðkomumenn hafi fj’lgt Macdonald og
umhverfast því í “bófa” o. s. frv. Þann-
fara þessir mannlastarar með sjálfa sig
í gapastokkinn áður en þeir vita af. —
Skyldu ekki einn eða tveir af þessum
“bófum” hafa slæðst til Nýja-Islands
og greitt atkvæði fyrir McDonell, 23.
Júní síðastl?
Það kvikindi er ekki á skriði milli
himins og jarðar, sem viðbjóðslegra er
og fyrirlitningar verðara, en þau hræ í
mannsgerfi, sem, hvort heldur þau eiga
sæti á þingi eða í kyrkjufélagi kristinna
manna, eða ekki, iðka þá list að lasta
meðbræðurna, og bera út óhróður um
sér meiri og betri menn. Þeir menneru
í raun réttri ekkert annað en umfarandi
S'inrvonnur,—rennur til að dreifa um
ali . iitrð r öllum þeim saur, öllu því
8o: p 02 skólpi. som í þær er steypt.
Það eiu þesskyns tilverur. sem ætíð og
æfínlega eru tilbúnar að halda því fram
að það sé enginn ærlegur maður til og
engin dygðug kona. Þessar tilverur
hafa ekki nema sitt eigið náttúrufar,
sínar egin eftiilanganir og óskir, fyrir
mælikvarða. Þær þekkja ekki annað
til samanburðar og á þann mælikvarða
mæla þær svo alla aðra menn og þar af
leiðandi leitast þær svo við að draga
alla aðra niður á sitt eigið óþverralega
stöðusvið. Getsakirnar sem þær gera
öðrum og útmálum þeirra á breytni
annara, lýsa þess vegna eins vel og lýst
verður, hvað þessar mannfélagsnöðrur
rnundu aðhafast, ef þeim gæfist tækifæri
að vinna verk þeirra manna, sem þær i
sífella spú galli sínu og eitri á.
Því miður hafa hegningarlögin ekki
enn ákveðið sérstaka hegningu fyrir
3taðlaust mannlast, slúður og lygar.
En víst verðskutyar þó sá maður þunga
hegnjngu sem vaknar til þess á hverjum
morgni, að lasta alla menn sem ekki
eru klíkubræður hans, bera á þá lognar
sakargiftir og leitast við að svifta þá
tiltrú og mannorði, — og sem sofnar út
frá þessu verki á hverju kvöldi, en sem,
sé til hans telcið, hefir þá vörn ætíð á
reiðum höndum: “Annar sagði mér”.
Því miður hafa hegningarlögin ekki enn
ákveðið hvað gera skal við þetta nöðru-
kyn, þó auðsætt sé hve nauðsynlegt er
að því sé haslaður völlur til að spú eitii
sínu og ólyfjan á.
Gull og silfur.
I siðasta blaði sýndum vér hvernig
atkv. frá hinum ýmsu ríkjum féllu í
gull- og silfurmálinu á þjóðfundi repú-
blíka í St. Louis. Til samanburðar
setjum vér hér samskonar atkvæða-
greiðslu á þjóðfundi demókrata í Chi-
cago 9. Júlí. Yið þann samanburð sjá
menn greinilega hvernig aðferð hefir
verið viðhöfð í héruðunum, er verið var
að útvega fulltrúa á þjóðfundinn, því
atkvæðin á fundinum sýna skipun
þeirra, er heima í héruðunum kusu
fundarmenn, og ekkert annað.
Fylgjandi skýrsla sýnir þá atkvæða-
greiðslu hinna ýmsu ríkja : Atkv. með
Ríkin Silfri Gulli
Alabama 22 00
Arkansas 16 00
Calífornia 18 00
Colorado 8 00
Connecticut 00 12
Deleware 5
Florida1 5 3
Georgia 26 00
Idaho 6 00
Illinois 48 00
Indiana 30 00
Iowa 26 00
Kansas 20 00
Kentucky 26 00
Louisiana 16 0
Maine. 2 10
Maryland 4 12
Massachusetts 3 27
Michigan 28 0
Minnesota* 6 11
Mississippi 18 00
Missouri 34 00
Montana G 00
Nebraska 16 00
Nevada 6 0
New Hampshire 8 8
New Jersey 00 20
New Mexico 6 0
New York 00 72
North Carolina 22 00
North Dakota 6 00
Ohio 46 00
Oregon 8 00
Pennsylvania 00 64
Rhode Island 00 8
South Carlina 18 00
South Dakota 00 8
Tennessee 24 00
Texas 30 00
Utah 6 00
Vermont 00 8
Virginia 24 00
Washington-ríki .... 5 3
West Virginia 12 00
Wisconsin 00 24
Wyoming 6 00
Borgin Washington 6 00
Alaska 10 6
Arizona 6 00
Oklahama 6 00
Indian Territory.... 6 0
Alls 628 301
Atkv. alls 930
Uppreistin á Krít.
Styrjöldin á Cuba, svo nálægt
mönnum hér vestra, veldur því að
menn gefa því lítirin gaum, að sams-
konar styrjöld stendur yfir á hinum
söguríka hólma í austanverðu Jmiðjarð-
arhafi—hólmanum sem heitinn hefir
verið Krítarey, Er sú styrjöld þó í
raun réttri engu þýðingarminni og til-
tölulega engu tilkomuminní, en er
styrjöldin á Cuba.
Það kannast flestir Islendingar við
Krítey af sögunni. Það er frjóvsamt
land, en fjalllent mjög, og er þar að
heita má eilíft sumar. Á eynni er Iða-
fja.ll hæsti hnjúkurinn (7,674 fet yfir
sjávarmál) og á því f jalli segir goðasaga
Grikkja að Júpiter hafi viðhafzt, er
hann á æskuárum sínum æfði bóglist
og dýraveiðar á Krít. Saga Krítar
hefst með goðasögu Grikkja og er að
sjá að inentun hafi þar verið á háu stigi
löngu fyrir Krists daga. Það er talið
til að árið 1300 f. K. liafi Kríteyingar
fengið sinn fyrsta lagabálk, þann sem
helgaður er Minos konungi, er síðar á
að hafa orðið dómari í undirheiinum (í
Hades). Árið 87 f. Kr. tóku Rómverj-
ar eyna herskildi og var hún þeirra
eign lengi síðan. Feneyingar (Feneyja
lýðveldið svo kallaða) eignuðust liana
árið 1204. Keyptu hana þá. Árið 1669
hertóku Tyrkir hana og hafa þeir hald-
ið henni í úlfakreppu sinni síðan. Hefir
eyjarbúum sviðið það, aðvera svo háð-
ir Tyrkjum og fóþúfa þeirra, því þeir
allir, eða því sem næst, eru grískir að
ætt, hafa gríska mentun og vilja vera
Grikkir og ekkert annað. Það er líka
sannast að þeir hafa verið Tyrkjum ó-
þjálir í öllu sem þeir hafa orkað, þó til
þessa hafi þeir alt af neyðzt til að bera
ok þeirra. Óoirðir eru þar sifeldar og
smá tipphlaup eru daglegt brauð, rétt
eins og í Suður-Ameríku. Árið 1867
unnti þoir sér fyrst gagn með uppreist,
—styrjöld sem stóð árlangt. Stórveldi
Norðurálfu þvinguðu þá Tyrkjann til
*) Einn þaðan greiddi ekki atkv.
að lina ögn á viðjunum og fengu cyjar-
skeggjar Jþá "mynd af sjálfsforræði, en
sem var meira í orði en á borði. Var
styrjöldin, er þannig endaði, hafin í
þeim tilgangi, að slíta eyna úr höndum
Tyrkja, en ganga Grikkjum á Hönd.
Tíu eða ellefu árum siðar, á Berlínar-
fundinum, var enn meir rýmkað um
böndin og varð þá sjálfsforræði Krít-
eyinga viðunanlegt. Þeim var veittur
kosningaréttur og kjörgengi og þiug til
að stjórna, og ákveðið að svo margir
þingmenn skyldu kristnir vera og svo
margir Múliamedstrúar. Atkvæða-
greiðsla skyldi fara fram á seðlum, svo
enginn þyrfti að óttast afleiðingarnar,
af því að hrópa upp nafn þess er hann
kaus. Tyrkir réðu hver landstjóri var
<jg skyldi embættistími hans ekki
skemmri en 5 ár, í því skyni að verja
eyjarskeggja fyrir æðisgangi áleitinna
og gírugra ‘pasha’frá Konstantinopel.
Það er oinkennilegt við styrjaldir
afiar á Krít, að þær byggjast ekki á
þjóðflokka-krit. Því, sem sagt, Krít-
eyingar nálega allir eru Grikkir að ætt
og Grikkir í hugsunarhætti. Það sem
skiftir þeim í tvo andvíga flokka, í eitr-
aða, ofsafulla óvinaflokka, eru trúar-
brögðin. íbúar eyjarinnar eru um 310
þúsund, og af þeim eru 270 þúsundir
kristnir (grísk-kaþólskir), en 70 þús.
eru Múhamedstrúar. Hinir kristnu
vega að hinum, af því þeir eru svívirð-
ing ættar sinnar og vilja ekki hverfa
aftur til réttrar trúar. Hinir láta sér
engu síður ant um að drepa þá kristnu,
—hund-heiðingjana, sem ekki vilja taka .
rótta trú og tilbiðja Allah. Þetta er
rót allra styrjaldanna á eynni. þó
stjórnmál ráði á stundum meira þegar
af stað er komið, ekki sízt, ef styrjöld-
in verður framlialdandi. Þetta ástand
tóku 8tjórnmálamenn til greina, er þeir
veittu þeim sjálfsforræðið á Berlínar-
fundinum 1878. Þess vegna bjuggu þeir
svo um, að valdsmenn allir á eynni
skyldu hafa annan jafningja sinn hvað
völd snerti, en andvígismann í tilliti til
trúarbragða. Með þessu móti, að hver
valdsmaðurinn héldi aftur af öðrum,
átti að halda jafnvæginu í stjórnmálum
og trúmálum, en það reyndist ómögu-
legt. Krfteyingar hafa að jafnaði gert
jörlum sínum lífið óbærilegt. Hafa
ýmist felt lagafrumvörp þeirra á Krít-
eyjarþingi, eða komið þeim í ónáð við
soldán með undirróðri heima í Konstan-
tínópel. Satt sagt hafa þeir oftast gert
hvorttveggja í senn, og í því efni hafa
þeir verið furðu samtaka Múhameds-
menn ogkristnir. Lyktaði þetta sjálfs
forræðis tímabil með því, að sá flokkur-
inn sem undir varð í almennri kosninga
sókn 1888 gerði uppreist og sendi á-
skorun til soldáns um að senda til Krít
eyjar dugandi mann fyrir jarl. Soldán
veitti þá bæn með fúsum vilja. Sendi
hinn nafntogaðahermann, Shakir pasha
20 þús. hermenn til Kritar, og með hon-
um skipun þess efnis, að sjálfsforræði
eyjarskeggja væri upphafið, en að her-
vald yrði ríkjandi á eynni um óákveð-
inn tima.. Siðan hefir aldrei gróið um
heilt á eynni og að því er séð verður, er
nú tilgangur kristinna manna að láta
skríða til skara, — að halda áfram upp-
reistinni til þess slitið er sambandinu
við Tyrki og fengin vernd stjórnarinnar
á Grikklandi. Jarlinn, sem nú er a
eynni, George pasha Beowitch, gerir sitt
til að stilla til friðar og lofar stjórnar-
hót í umboði soldáns. En til þessa
hafa uppreistarmenn neitað öllum samn
ingum. Þeir vitanlega hafa eskki bol*
magn móti Tyrkjum, ef þeir dyngja
þangað herafla, en það hafa þeir ekki
gert til þessa. — þora það ekki fyr’r
stórveldunum. Þeir hafa þar setulið og
herskip nokkur til landvarna og liefir sá
liðsafli enn verið látinn nægja, af Þvl'
sem sagt, að Tyrkir hræðast stórveldin-
Þetta sórstaka mál Kríteyinga hefir
nýlega orðið að umtalsefni á þingi Breta
á sama hátt og Cubamálið á Bandaríkj'
aþingi. Hefir það sýnt sig þar að h-
beralirog “union-istar” (Chamberlains-
flokkurinn) eru nokkurnvegin eindrcgn-
ir með því, að Bretar taki í strenginn
með Kríteyingum og enda gangi
víga, ef svo vill verkast. Stjórninn1
lízt ekki á það. Vill ganga eins lang^
og hin önnur stórveldin, en lengra ekk1’
af því onginn hlutur sé auðveldari en a^
kvcikja á þanri hátt liið væntanleSa
Evrópu-bál, ef ófimlega er tekið í máli
En það langar eDga eina stjórn í
rópn til að bera fyrstu eldspítuiia a
púður húsinu. Þeirri varkárni er Pa
ið þakkn, að það niikla blóðbað, selU
allir búast við, er enn ekki hatið. cn svo
er það þá líka þeirri varkárni að þakka'
að eftir allari þerinan tima ríða Ty1^11"
við einteyming í Armeníu og drepah>na
verjulausu vesalinga lægar þeim ræ^ur
svo við að horfa. Spursmálið er, hve\j
þeim verðar lejdt að fara þannig 1)3
Kríteyinga.