Heimskringla - 06.06.1907, Blaðsíða 2

Winnipeg, 6. júní 1907
'SUjIARMALABLAÐ HEniSKRINGLTJ
Aðsjálir menn.
Eftir KARL SAJO, h&skólakennara.
|>aS er Lald manna, og það
«iiinílegt, aS hugsun dýra g.e,ti eigi
,v*ri5 útsjál. Taugalíf þeirra sýnist
vera algeriega aSsjált, þaS er aS
skilja, þau mæla hvern hlut meS
því eigiugirtiinnar alinmáli, hvort
hann er þeim og þsirra hagfeldur
*5a ekkii. þaS mætti kveöa svo
eS orSi, aö dýr séu yfir höfuö aS
tala “oddborgarar”.
A5 ekki sé nein útsjál hugsun til
i dýrahteiminum má ráöa af því
einu, aö meird hluta mannanna er
ófaert aS hafa annan hugsunarhátt
en þann, sem er háöur aSsjálninni
einnd. Fáeinum er ásköpuö sú gáfa
aS gieta veriö útsjáldr, en oft eiga
þedr þó ekki þessu aS fagna nema
örfá ár. þiegar hallar af hádegi lík-
emsþroskans, þá síga þair aftur
niöur á sviS dýrssálarinnar. þó er
ekki saigt meS þessu, aS þeir veröi
vondir — eftir vanalegum skiln-
ingd. því aS allir vita, aS dýrin
«ru ekki heldur vond og aö meSal
þeirra eru mörg geSgóS og væn
skinn, sem eiga íáa jafningja tii a
í mannhópnum.
Kn dýrynum er þó aldrei iiugar-
haldiS um aöra hluti eSa ver.ir,
en þá, sem geita oröiS þeitn til
gagns eöa tjóns. Dýrinu er alveg
sama um þaö, sem stendur í eltgu
sambandi viö velferS þess eöa
þeirra, sem eru því nákomnastdr.
því þvkir einkis um vert þótt þaÖ
sjái fögur og ilmandi blóm, ef þau
eru ekki í neénu orsakar sambandi
viö lífsuppeldi þeirra. Dýrum er
og sama um mennina, jadmvel hin
mestu mikilmennd, ef þair eiga ekki
lieima þar sem þan fá viernd og
íæSu. En þau dýr óttast mennina
og telja þá fjandsamlega, sem ó-
tamin eru og lifa á tnörkum úti.
Slenn kynnu því aö vilja telja
einkenni tnannkynsins : þá útsjálni
íiS maSurinn geti athugaö viS-
bttröi í umheimi, án þess aS breiiÖa
þar yfir feld sinna eigin hagsmuna.
Kn rangt yröi þaö. þetta er ekki
alment einkenni þeirrar tegundar,
*em nefnist “homo sapiens”. ESa
vér yröunt að draga 8 eSa 9 ti-
tiralu hluta mannkynsins frá tag-
tindinni “homo sapiens”, og gera
úr nýjan flokk og — mín viegna!
■*— kalla þá “manndýr” eSa “dýr-
menn”, og fá þeim vísindanafnið
t.d. “homo subjectivus”, til aS-
jjreiningar írá hærri mannbegttnd-
ttm, hinum útsjálu, “homo sa-pi-
ens”.
Vera má, aö sumum komi þetta
ókunnuglega fyrir sjónir. En út-
sjálir menn þurfa eigi annaS en
veita fjöldanum athygfi. þá munu
þeir kotnast að rattn utn, aö mest-
itr hluti hans berst undir hags-
mtmamerkinu. Hann virSir engan
viSIits, sem hann getur ekki haft
tiedttn hag af, hvort sem þaS ertt
vísindi, listir, iönaöur, jurtir, dýr
eöa — menn. Hann bugsar ekki
nm aðrar jurtir en þœr, sem geta
verið verzlunarvara ; alt annaö er
gagnslaust illgresi í þeirra augttm.
Og oröið “illgresi” einkenmr ein-
Jnitt aðsjála manninn eöa réttara
®agt “manndýriö”. Illgresi er það,
®em hvorki veröur étið né selt. Á
sama hátt er skipaö í fiokk: kúm,
svímvm, ösnunt, hestum, hérttm og
gæsum.
Aösjála fólkiS segir : aetijurtir
og sölujurtir verSur aö meta mik-
ils — en hinu illgresinu ætti að út-
rvtna. Sömu attgum lita menn og
á dýraríkið. þc-ir skilja ekkert í
því, aS mönnum þvki nokkuð til
skordýra koma, söngfugla (aS
nndanbeknu því, hvernig þedr ertt
átu) og hinna mörgu þúsuada af
smáum og stórum dýrum, sem
ekkert er á að græöa.
ASsjáli maSurinn mælir ntcun-
ina með sama alinmáli. Hanu \ ill
umgangast þá, ef hann væntir sér
nokkurs hagnaðar fyrir budduna,
fyrir borShaldið, íýsnirnar eöa liá-
gómagirnina. Annars snýr haun
hann baki viS þeim. Ef hann hitt-
ir lisitamann, t.d. málara, þá hugs
ar hann ekkt um málvierk hans,
heldur um veröiö á því. Hann tai-
ar ekki um innihald ibókarininar
viS rithöfund vísindaverks, en
hann spyr : “Hversu mikil ritlaun
fenguö þér fyrir hana?”
þótt þessir menn kunni aö tala,
skrifa, reikna og lesa, þá ieru þedr
þó greinileg dýr í öllu andarfari
sími. Og þeir eru jafa* einfaldir sem
dýrin, því aS þeir halda, aS beim-
urinn séi til orðinn fyrir sig eina,
alveg eins og menn héldu fyrr, aS
jörðin væri heimsmiðja.
Hdn ýmsu tímabdl einstaklings-
ævdnnar ertt eftirtekbaverS í þessa
stefnu. Er þar athtigunaref'ni fyrir
hvern þann mann, setn lifir ofar
aSsjálninni og býr í útsjálninnar
landi. Jafnvel aösjálir rnenn edga
þau ár ævd sinnar, er þeir leggja
hug á lilutd, sem standa ekki í
nednu sýnilegu sambandi viö þedrra
edgdn hag. það er eldmóöstími
æskuninar, þegar hugurinn hiefsf. á
ílttg og þekkingar-þrá hans lifnar
viö sannindi vísindanna, eðlislögdn,
sambandið milli alhedmsviöburS-
antta, þróutiarsögu fjarlægra him-
inhnaitta, heim dýra og jurta, sögu
jarðarinnar, sögu liíandi og líf-
rætina lvluita og þar á nteSal mann
kytisins. Á því tima/bili ævinnar
gieta jafnvel hversdagsmenn ldtdS á
ttmheiiminn ofan af sjónarhól Iveim-
spekinnar, þ. e. af sjónarhæð út-
sjálninnar. A þessum ævikafla fogr
ar stundum andi óeigingjarnrar
lífsskoStinar þ.á menn, er síöar
verÖa síngirndsseggir.
En því er miður, að þessi andar-
göfgi hverfur flestum eátit skamma
.stund. — Innan örskamms tíma
ketniir oddborgarastígið. þá
stööva þe.ir sitt æskuglaða háflttg
o-g lifa síöan eins og sattöir á bedt.
Eg befi .þekt æðimargia metin,
sern gátu sökt sér niS'ur í umræS-
ur mn van'dráömistu gátur and-
legs lífs. En eftir 10—20 ár var
liugarfar þeirra svo umbreytt, aö'
eivg'iiin mundi trúa, að þaö væru
söinu mennirnir. þá 'töluðu þeir
eiiningis um búskap si-nn, tekjur og
nia'tvotiir. En þegar ég vék talinu
að þeim andlegu framförum, sem
orðið höfött á þsssttm tima — þá
gliáptti þedr á mig etins og, tröll ,i
heiöríkju — það var annarhg
t'Uiiga, sem þedr skildu ekki. Og
þó vortt þeir úr hópi svo nefndra
“menitaöra manna”, En svo var
mál meö vexti, að líf þe/irra var
sokkiö í aSsjálnina, ni'Sur í tauga-
lif.shedim dýranua, þaöan sem eng-
itin rís upp.
H.ér verönr þó þess aö geta, aö
eigi mega allir raenn líta yfir svo
Ijósa æsktt, því tnargir erti og
suieyddir eldmóöi æsktinnar. Efna-
hagurdnn ræötir þó eigi mestu hér
uin : ríkra manna synir lifa oft
snauðti drattl.alalifi, en snauðir
tnenn eiga oft auötigan oa sólsæl-
an anda.
þaö sýnir þróunarfar mannlík-
ainans, að heilinn vex íyrri hluta
ævdnnar, en þó er vaxbartíminn
'edyi jaifn langtir hjá ölltwn einstakl-
ingum. S'íöan sbendur hann í staö
utn langan eöa skamman tíma,
þar til hann tekur aö þverra aiftur
Andans æska stendur meöan hann
er að vaxa og tneðan hann sbend-
ur í stað, en þá færist elldn yfir
andann, þegar* heilinn tiekur aö
Jiverrai. Eigi eru þaö nema fáir
mi&nn, sem svo eru vsl gerðir, að
útsjálni sé einkenni þeirra andar-
lí'ís um langan eöa skamman tíma.
Eu þetta verSur ætiS öndveröa
ævi manneskjunnar. Hér er þaS
e'íalaiist, aö útsjáliiin er bunddn or-
sakahlekkjum við stærS hedlans.
Öiiiviir hlið sama máls er þá sú,
aö smæS heilans veldtir aðsjáln-
iuni. Dýr ltafa minni hedla e.n mann
irnir. Fyrir því geta þau eigi losn-
að úr lilekkjum liagsmunanna og
hafiö sig til æSra andarlífs, upp í
lvedm útsjálninnar.
Goetlie segir, að andagift sé ekki
itnnaö eti' útsjálnin, og að flestir
inenn liafi neista hennar í æsku ;
öchopenhíviver farast orð á líkan
liá't't. En a'iiðvi'tað má dedla um
þíið, livort andagift er rébtnefni á
útsjálni, setn stendur skamma
stund.
Síi kenning hefir komdð fram ný-
fcga, aö atvdríkir menn vdnni jafn-
íin sín beztu verk um þrítugt, en
tnintiia sé í það varið, sem þetir
geri síðar. ef þeir hafi edgi hugsað
sér efmi þess áunga aldri. Ævdsaga
margra andríkra manna mælir
raunar mjög á móti þessu. La- 1
pJaoe var á 50. árinu, þegar hann 1
lauk viö fyrra bdndiö af sinmi
írægu bók utn uppruna heimsins.
Aö siöara bindinu vann hann í
mestu 20 ár, og er sá hlutinn engu
ótnierkari. Hann lattk við þaö á
70. árintt. Fyrjrrennari hans, Im-
inanú'eil ICant, ritaðd og íratn á sjö
tUigsaWur, og liann var yfir fimt-
ugt, þegar liann samdi “Kritik der
reiinen Vermnift”. Spencer var nær
áttræöur, þegar iiann lauk við sitt j
hoims'fræga heimspekisverk. Dar
win gaf ekki út helztu verk sín fvr
en hann var kominn yfir fimtugt, j
o,g hann var kominn yfir saxtugt,
þegar ltann skrifaöi bók sína um
ætterni mannkynsins. l’asteur er ;
entiifremur ágætt dæmi. Aö lokuin
skal 'ésg mefna Goethe meS sinn
mikla lveila, sem lauk viS seinni
lilutann af “Faust” í hárri elli. —
Áfratnhald þessa lista mætti
fylla margar llaSsíSur.
Kenning sú, er fyr var nsifavd,
meitar því, aS mikifsverS andleg i
vinna sé uninin eftir 35 ára aldur.
Eu þó getur hún ekki neitaS |
þedrri reymslu, sem mæiir á móti
liiemmi og vér höfum driepiö á. þó
reynir hún að draga úr mótmælun
11 m m&S þeirri skýring, aS þessir
afbra/gSsmenn liafi búiS yíir fræ-
korntim er þeir voru 25—30 ára,
swm af l.afi sprottdö þau ágætis-
verk, sent þair uniut síöar (jafnvel
60—70 ártt). Hafi þebta a;sku»t«rf
þoirra orSið undirstaðan að meist-
araverkttm þeirra.
þetta verður ekki hrakið með
rökum. — MáltækiS segir : “HvaS
ungttr nemur gamall íneimiir”. —
Mienn verða aö starfa í æskunni ef
bedlinn' á ekkd aS sljófgast af aS-1
gerSaleysi. Oft vierSur aS laita til
skólaáramma til þess aS finna ræt-
ur sniildarverkanna, eöa jafnvel til
barmdómsáranna. því aö fullur og
hollur þroski bailans og taugakerf-
isins- og yfir höfuð alls likamans,
er aS mörgu leyti tvndir því kom-
inn, hverja ævi barnið hefir átt. j
þrítngskienningin getur átt við'
marga vísindamienn og listamenn. j
því aS hiS æöra andarlíf nær hjá
fæstum yfir meira en fá æsktvár. j
En þar á eítir liefst dýrslíf þairra
í aösjá'lni og varnar hugamttm aS
baina fltiginu upp á viS. Hjá mörg
ttm valda þessu sjúkdómar í tauga
kerfi %e5a öSrum líffærimi. En
mestu, skýrustu og afkastamestu
afbragSsmomi hulda dásamlega
htiigsmíSaafli til elli, svo aS eigi
vierður á betra kosiS. þetta hakl-
góða afl, þessi þolni hugsmiSa-
máttur, þessi þrautseiga útsjálni, '
greinir þá frá smærri gáfumönn-
tim.—(1 Tngó'lfur ” ).
0,
HOTEL MAJESTIC
NÝTT HÓTEL - FRAMÚRSKARANDI SKRAUTLEGT 00 ÞÆGILEGT
í ALLA STAÐI — GESTUM AUÐSÝND ÖLL MÖGULEG NÁKVÆMNI
FŒÐI OG HEEBERGI $1.50 Á DAG OG ÞAR YFIR
TEii. 4979 John McDonald\ eigandi
James St., nálægt Main St. WINNIPEG, MAN.
tr.
\"ínsölulögin í Xore«i
HiS svo nefnda “Samlag” fyrir-
komu.lag á vínsölu í Noregi veitir
hvierju sérstöku sveitarfílagi leyfi
til þess, að selja vínsöluna innar
sinna takmarka í hendur ©inhvers
félags, sern skuli annast um hana
á iþanij hátt, að árlegur gróöi
stigd lekki yfir 5 prósent af ttpp-
borguðum höfuöstóli félagsins. Á-
stæöan fyrir þessu fyrirkomulagi
er sú, að stjórnin vill koma í v r. J
fvrir, að nokkur einstaklingiir fái
rekiS vínverzlun til eigdn hagnaöar
heldur aö almenndngur njóti haitc
í lágu v.erði vínsins. MeS þessr.
telur hún þaS tvent unniS, aS vin-
sölustöðum landsins fækki að tnikl
um mun, og aS vín'tegundirnar, er
seldar eru, séu svo ómengaöar.
sem hægt er aö hafa þær. Eins og
nú stendnr, ier gróSanum af vín-
sölunnti í Noreg.i skift þiannig, aS
ríkiö fær 65 prósent, svieitasjóöiru-
ir 'fá 15 prósent., 10 prósent ganga
til itærliggjand'i héraða og 10 pró-
sent til almennra timbóta.
Samanlagður höfuðstóll allru
vínsölufélaga í Noregi er sagötir
að vera að lein-s 150 þúsund doll-
ara, en þó er gróöinn af verzlan-
inni, síðan þetta nýja fyrirkomu-
lag var Laibt í lög, talinn að vera
yfir 7 millíónir dollara, sem geng-
ið liefir til opiniberra þarfa. Stjórn
in hefir á sl. 8 árum lagt 2% mill-
íón dollara af vínsölugróöa í sjóö,
sem ætlaSur er tdl elHstyrks og
sem hún vonar aS byrja aS veáta
eítdr áriö 1910. þaS þykir eftdr-
tektavert í Noregi, aö þó fólkstat-
an hafi aukist um 60 prósent á sl.
55 áriim, eða siöan um miöja nítj-
ándu öldina, og innfluttar vörur
hafi aukist um 300 prósent, og út-
fluttar vörur um 200 prós.ent, —
þá hefir vínnantndn mdnkaS þar ;
lr.ndd um 45 prósent, og mest hefir
vínnautndn minkaS s’San farið
var aS heita hinu svone'fnda ‘Sain-
lag’ fyrirkomulagi, eða síSan árið
1871.
ViðbúiDn litstjórl
Hann var eins grimdarlegur á að
líta og nokkurt villidýr getur verið
þegar hann kom þjótandi inn á
skrifstofu ritstjórf.ns. þaÖ var
undiir tedns auSséð, livað hann ætl-
aÖi sér.
“Ég heiti Sellers! ” kallaöi hann
hárri röddu.
“SeLlers — nú! ” svaraSi ritstjór
inn kurteislega, en mjög fast hugs-
andi um þaö sem hann var aö
skrdfa. “Gerðu svo vel, aö fá þér
sætd”.
“Niei, herra minn, ég vil ekki
sitja. Ég er kominn til að elta
grátt silfur viö þdg”. Og svo
smokkaöi hann henddnnii ofan í aft-
urvasann á buxunum.
“]>á þaS”, svaraöi ritstjórinn ró
legur. “En viljiö þér ekki fyrst
færa ySúr ögn til hldöar, þár skygg
ið neíniLega á mig, en ég á eiftir u.ð
skrifa fátedn orö”.
Gesturinn varð svo hissa á ró-
seimi ri'tstjórans, aö hann þokaði
sér ögn til hliðar.
“þökk fyrir, þetta er gott”,
sagöi ritstjórinn. “Stattu þarna
— einmitt þarna. þaöan geturSu
gróöurseitt kúlu í skrokknum á
mér, hvar sent þíi vdlt. En, hefirðu
nokkuð á móti því, aö ég kalli á
fréttaritarann minn?”
“Ef þú' hreyfir þdg úr staö, þá
sendi ég kúlu í hausinn á þér”.
“það er ekki til aS kalla á
hjálp”, sagði ritstjórinn. “En ég
vedt þér .skiljiö þaö, aö þessi viö-
búrður vekur athygli, og hana ekki
litia, og ég sé alt af um þaö, aö
hafa fréttaribara tdl staöar þar,
sem eitthvaS eftdrtektavert fer
fram. það er bezt fyrir allar hliS-
ar málefnanna. Og því — með yð-
ar leyfi! ”
Hann tók upp litla bjöllu, sem lá
á skrijborðimi, og hringdii henni.
Undir eins kom ungur maSur inn.
“Herra Brown”, sagði ritstjór-
inn. “þessi maður er hr. Sellers,
sem ég skammaöi í morgun núm-
erinu og káJlaöi þjóf, apakött og
algerðan heimskjingýa — og nú er
hann kominh til aö jafna þann
reikndng. SkrifiS þér nú nákvæma
og f'jörnga skýrslu um þaö, sem
nú skieSur hér, og látiö þaö koma
á fyrstu síSu imeS fedtu leitri. ]>aS
mun hafa spennandi áhrif á les-
endiirna”.
“Nú það er óhætt aS segja”,
sagðd giestiirinn og lét skammbyss-
una síga, “aS þór hafiö framúr-
skarandi góöar taugar”.
“Hreint ekkii”, svaraöi ritstjór-
ínn, “ég er að eins ma&ur, ssm
skil stööu mína”.
Gesturinn leit aSdáunaraugum á
ritstjórann, smokkaöi skammbyss-
iinni í vasann og sagöi :
“þér eruS of góður maöur til
þess, aS ég skjóti yður eins og
hund. Ég hætti við málefniö. Ver-
iS þér sælir! ”
Hann hljóp út úr dyrunum og
ofan riöiS. Ritstjórdnn varS hýr á
sviip og snieri sér að friéttaritaran-
um.
“StóS hann á plötunni?” spuröi
hann.
“Já, á henni miSri”.
“Ég bélt það. Og ra'fmagnsvirk-i
iS vann in'eö fullu afli ?”
“Með öllu afli! ”
“pér höföuð hendina á húninium’
“J á”.
“þér beföuS getaS gefiS honura
hrinding ?”
“Á sama augnabliki og hann
heföi spent l.óginu á byssunni,
skyldi hann hafa legiS flatur eins
og hann væri snortinn af eldingu”.
“þessi rafmagnsáhöld eru ágæt
uppfundning”, sagði ritstjórinn, og
Lallaöist aftur'iá bak í stóltium.
“Mér varS í íyrstumid nokkuð bylt
viö, en ég læt stækka plötuna og
flytja húninn meö Ledöaramim yfir
á skrifbor&iö mitt”.
T^o-oooooooooooooooooc;^.
I. P. Bowrey
Pool Rooin
á horninu á Main og Supeiior
Strætjm. Ágæt spilaborð
Siemtilegur salur
Ö
§
0
ö
0
0
o
o
§
§
o
o
Ö
o
0
0
0
o
3 SELKIRK - MAN.
ö
^ >000000000000000000 ^
% ooooooooo-oooooooooc »
Tlie Cosy Kest
Selkirk, Man.
GÓÐAR MÁLTÍDIR
SANNGJARNT VERð
W. H. BUISH
EIGANDI
loooooooooooooooooool
0
0
0
o
0
o
o
ó
0
0
0
o
o
o
0
DICKINSON & CO.
SELKIRK, MANITOBA
Livery, Feed and Sale Stable
^>00000000 OOOOOOOOOOOOOOOO OOOO OOg^
0
Agætir keyrsluhestar æfinlega á reiðum
höndum til útlúns og sömuleiðis vagnar og
kerrur. Prýðilega vel farið með alla hesta
sem komið er fyrir hjá oss til geymslu
0
0
ö
0
Ö
ö
^oooooooo 0000000-000000000000000 ^
Dagleg keyrsla Diilli Seltírt og fmm Beacli
KEYRSLUVAGNAR ÆTÍD Á JÁRNBRAUTARSTÖÐVUNUM Telefan 14
MIDLAKD HOTEL