Heimskringla - 04.07.1912, Page 7

HEIMSKRIN GLA
WINNIPEG, 4. JÚLt 1912^ 7. BLS4 ’
---------- ■ ' ■ tU
Einokun.
(Niöurlag frá 6. bls.)-
eöa jainvel talsvert meiru, en tekj-
ur landssjóös af einokuninni. *)
J>að er meira að segja ekki ólík-
legt, að landssjóður yrði í þokka-
bót að hækka að mun styrkinn til
strandferðantia, því sennileg^a feng-
ist enginn til að halda þeim uppi
gegn núverandi tillagi, jafnvel þó
bæði farmgjöld og fargjöld væru
liækkuð töluvert. Og að menn
væru bundnir við eldri samninga,
gæti ekki komið til tals.
Eins og allir vita, þurfa lands-
búar á ýmsum tegundum kola að
halda, sem eru harla mismunandi
að gæðum, t. d. ofnkol, eimskipa-
kol, gaskol, smíðakol o. s. frv. En
þar sem nefndin einmitt hefir sam-
ið ,við eiganda að kolanámu , er
hætt við, að mestmegnis verði ot-
að að mönnum kolum úr þeim
námum, og að miklum erfiðleikum
geti orðið bundið, að fá jafnan
þær tegundir aðrar, sem menn
þurfa á aS halda. þetta kemur og
fyllilega í Ijós í frumvarpi nefndar-
fnnar, því samkvæmt því þarf ein-
■okunarkaupmaðurinn ekki að hafa
nerna eina kolategund til sölu
{Rosslyn Hartley kol eða önnur
kol jöfn þeim að gæðum, sem
kvað vera allgóð ofnkol, en óbrúk-
leg sem eimskipakol). Allar aðrar
kolategundir er hann því að eins
skyldur að flytja, að þær séu fal-
aðar hjá honum fyrirfram og pönt-
unin komin á einokunarskriistof-
una í Rvík fyrir 1. júlí ár hvert.
Er því svo að sjá, sem ekki sé
hægt að panta nema einu sinni á
ári, en hve lengi kaupmaðurinn
má draga að afgreiða pöntunina,
verður ekki séð. Er það ekki dá-
indis þægilegt að tarna, að í hvert
sinn, sem menti þurfa að fá sér
mola af smíðakolum, til dæmis,
þá verða menn að panta þau frá
Englandi með margra mánaða fyr-
irvara og ársforða í einu ? Og ef
nú aumingja smiðurinn, sem
-smíðakolin þarf, er svo óheppinn,
að eiga heima í Bolungavík, Hnífs-
dal eða Ölafsvík, þá verður hann
að panta 150 smálestir, þviminna
■er einokunarkaupmaðurinn ekki
skyldugur að flytja þangað í einu.
Ögn skár er hanu settur, ef hann
á heima á Svalbarðseyri, Hjalt-
eyri, Hrísey, Flatev eða Vík, því
þá getur hann þó sloppið með að
taka 50 smálestir í einu, enda
kynni það nú aS reynast nægilegt
fyrir einn fátækan smið á voru
landi íslandi! Og góð uppskipun-
artæki verður hann að hafa, og
allir þeir, sem kol panta á þessum
stöðum, því þar verða kaupend-
urnir sjálfir að annast um land-
flutning á sinn kostnað.
Einkennilegt er það við taxtann,
að hann er ekki færanlegur nema
í aðra áttina. Upp á við eru hon-
um engin takmörk sett ; veröið ó-
takmarkað, ef kolaverð hækkar
erlendis (eins og t. d. síðastliðinn
vetur), eða ef hækktin veröur á
farmgjaldi, sem, eins og fyr var
sýnt, er óumflýjanleg afleiðing af
einokuninni sjálfri. En niður á við
er taxinn ekki færanlegur ; hvað
mikið, sem kol k}-nnu að falla í
verði erlendis, þá kemst kolaverð-
ið á íslandi aldrei niður úr 20—25
kr. á lélegri tegundunum. En á
betri tegundunum á söluverðiö að
vera þeim mun hærra, sem inn-
kaupsverðið á þeim er hærra í
hvert sinn á Enplandi. Enað nokk-
ttr eigi a*ð hafa eftirlit með því,
að rétt sé sagt til ttm þann verö-
mun, verðuf ekki séð, og kvnni þá
að vera, nð einokunarkaupmann-
inum yrði stundum á að krita lið-
ugt. Auk þess gildir þessi taxti
ekki nema á 37 stöðum, en á öll-
um öðrum stöðum á söluverð
kola að vera ‘‘samningamál”. þar
getur einokunarkaupmaðurinn með
öðrum orðum sagt við fólkið :
*‘þú getur fengið kol hjá mér, góð-
urinn minn. með því verði, sem ég
til tek, annars færðu ekkert, og
þú veizt, að enginn má selja kol
í landinu nema ég”. Heldur en
ekki tilhlökkunarefni fyrir neyt-
endur kolanna, að eiga að semja
um verðið á þeim grundvelli, eða
hitt þó heldurll
Gagnvart útlendum skipum 4
einokunarkaupmaðurinn að hafa
alveg frjálsar hendur, og má þar
setja hvaða okurverð á kolin, sem
lionttm kann að þóknast. þetta er
hvorki viturlegt né sæmilegt. Eng-
*) Samkvæmt verzlunarskýrsl-
unum var þungmagn aðfluttrar og
útfluttrar vörtt 1909 145,000 smá-
lestir. þó maSur gerði nú ékki ráð
fyrir nema 1-20 evris hækkun á
pundi, eða 1 kr. á hverri smálest,
þá mundi það nema 145,000 kr. á
ári. þegar svo hér við bættist
hækkun á farmgjöldum milli ís-
lenzkra hafna og hækkttn á öllum
fargjöldum bæði innanlands og að
og frá landinu, þá er auðsætt, að
upphæðin mundi að öllu samtöldu
geta orðið ósmá, þó hækkunin á
hverri smálest og hverjum farseðli
næmi ekkl miklu.
i in þjóð getur án skammar og
skaða fyrir sjálfa sig, gert slíkan
tnun á útlendum og innlendum
mönnum. Og allra sízt ætti ís-
lenzka þjóðin, að láta slíka skömm
í um sig spyrjast, — hún, sem getið
i hefir sér frægðarorð víða um lönd
1 fyrir gestrisni sína. Peningar eru
góðir, því neitar enginn. En sóm-
inn og æran eru líka nokkurs
virði.
Og ofan 4 alla þessa agnúa, og
marga fleiri, sem oflangt yrði upp
i að telja, bætist svo sú ráðstöfun
J nefndarinnar, að selja einokunar-
' réttinn kolafélagi í öðru ríki. því
af þeirri ráðstöfun gæti sjálfstæði
i Islands verið stórhætta búin. Að
; ekki muni verða skortur á ágrein-
| ingsefnum milli einokunarfélagsins
og Landsbúa, fremur en forðum
daga, er víst öllum ljóst. Og hve
auðgert er að ná rétti sínum gagn
vart slíkum burgéisum, ætti saga
liðinna alda að hafa kent oss. Og
i þá var þó við innanríkisfélög um
i að eiga, sem jafnan urðu að lúta
dómsvaldi voru og stjórn, ef til
þeirra kasta kom og í harðbakka
sló. En hér er ekki eintt sinni full
trvgging fyrir, að félagið hlíti
i dómsvaldi voru og stjórnarráð-
! stöfunum, þar sem það hefir að
bakhjarli jafnvoldugt ríki og Bret-
land hið mikla, sem vant er að
j gæta vendilega hagsmttna þegna
sinna, jafnvel þótt tvísýnt hafi
þótt á - stundum, hv’ort þeir hefðu
réttinn sín megin. Og eigi allsjald-
an hefir það að borið, að Bretar
hafa notað éinmitt þess konar á-
greining, sem ástæðu til þess, að
fara að hafa hönd í bagga með
smáþjóðum, op hefir þá sjálfstæði
l þeirra Vanalega ekki átt langan
j aldur. Svo var ttm Búa, Og svo
I hefir verið um margar aðrar þjóð-
ir. Og ekki muni þetta síður geta
i hent Island, sí svo óvitttrlega er í
garðinn búið, sem hér er til stofn-
J að. Jón boli er ekkert lamb að
leika sér við, og því ekki vert að
gefa honum meira fang á sér, en
I full nattðsyn krefur.
Nefndin leggur til, að lögleiða
nú þegar einokun á kolum og stein
1 olíu og undirbúa einokttn á tóbaki.
En dettur nokkrum manni í httg,
| að hér verði látið staðar numið,
ef einu sinni er lagt út á þá braut-
1 ir.a, að afla landssjóði tekna á
þennan hátt ? Auðvitað líðttr ekki
á löngu, áður en nauðáynlegt verð
ur að útvega landssjóði enn meiri
tekjur, því þar sem um einhverjar
framfarir er að ræða, hljóta líka
! útgjaldakröfurnar að fara sívax-
! andi. En ef stjórn landsins einu
: sinni er komin á einokunarspen-
ann, þá er hætt við, að hún reyni
að fá hann til áð mjólka betur,
I orr grípi þá til fleiri vörutegunda
til að bæta með fóðrið. það er
svo brotalítið og handhægt, að
auka tekjur landsins á þann hátt,
: og ekki víst, að ætíð sitji í stjórn-
1 arsæti öllu meiri hupvitsmenn eða
h’agspekingar, en nú sátu í einok-
unarnefndinni, sem tekin var líka
að geifla a saltinu. Hfir væri því
lagt út á flughála skriðbraut, sem
enginn sér fyrir endann á, en sem
attgsýnilega sfiefnir í áttin til g-löt-
unar á því dý-rasta hnossi, sem ís-
j lenzka þjóðin á til í einu sinni :
1 verzlunarfrelsinu.
Jón Sigurðsson skoðaði verzlun-
arfrelsið sem undirstöðu og lykil
Jalls annars, bæði stjórnfrelsis og
allra annara framfara (MJS. 114).
Og i einni af ritgerðum sínum um
verzlun Islendinga segir hann :
| ‘‘Allir þeir, sem ritað hafa um
\ erzlun á íslandi frá því 1770 og
til aldamótanna, hafa verið sam-
; dóma um, að einokunarverzlunin
haíi komið Islandi á nátrén, og
! tneðan henni linti ekki, væri engr-
ar viðreisnar von” (NF. III, 5—6).
Og á öðrum stað í sömu ritgerð
segir hann :
‘‘Ef til íslands er litið, þá er
| það margkunnugt, og ekki dregið
í hlé af neinum, að landið sé hart
og gæðalítið og íátækt sem stend-
ur ; og víst er það, að margar
nauðsynjar vantar landið, og verð-
ur að fá annarstaðar að, t. d.
járn og steinkol, kornvöru og við,
að miklu leyti. þar við bætist, að
llandið liggur norðarlega og fjærri
öðrum löndum og verzlun Norður-
álfunnar. En þegar aftur er sann-
að off alkunnugt, að þegar verzl-
anin var frjáls í fornöld, þá var
landið í mestum blóma, og var þó
kunnátta, handiðnir og skiptikost-
ur og aðdrættir til sjávar allir
j margfalt minni meðal þjóðanna,
! en nú er ; þegar alkunnugt er og
| af öllum játað, að einokunarv.erzl-
anin ltaíi drepið niður íólk og fé,
■ og við því búið, að hún eyddi
landið ; þegar reynslan sýnir, að
landinu hefir farið býsna mikið
; fram á seinni árum, og framfarir
| þessar verða ekki raktar lengra en
! til þess 1787, enda verður heldur
engin breyting sýnd á stjórn lands
ins, sem þetta gæti leitt ai, nema
verzlanin, — þá verður ekki annað
fyrir, þó til einkis sé litið nema
landsins sjálfs, heldur en játa, að
verzlunarfrelsið ætti að vera sem
rnest, og meðan nokkrir annmark-
ar eru slíkir eftir, sem vanir eru
að fylpja verzlunaránauð, þá eru
þeir hver um sig en sterkasta á-
stæða frelsisins, sem reynst hefir
að öllttfn vonum. ísland á hægast
með, að £á nauðsynjar þær, sem
það þarfnast, með því, að leyfa
öllttm, seon áað geta, að færa sér
þær, hvort sem þeir taka sjálfir
þátt í því eða ekki. Atvinnuvegir
landsins dafna sv'O bezt, ,að værzlan
itt sé setn frjálsust, og með þeim
einum hætti geti kaupstaðir kom-
ist á fót, svo í lagi fari. Alt ásig-
komulag Islands mælir þess vegna
með verzlunarfrelsi”. (NF. III.
71).
þannig ritaði Jón Sigurðsson,
þegar hann vmr að hefja baráttu
sína fvrir algerðu verzlunarfrelsi,
og hann lét aldrei vopnahlé á
verða, fyr en það var fengið. Og
nú höfttm við notið }>ess í rúmlega
hálfa öld, og allar spár hans um
þá blessun, sem af því mundi
leiða, hafa f_vllilega ræzt. Honum
mundi því sízt hafa til hugar kom-
ið, að aldarafmælis hans yrði
minst með því, að vega að óska-
barni hans og landsins, verzlttnar-
frelsinu. Og þó hefir þettá iyrir
komið.
En sem betur fer á þing Og þjóð
eftir að fjalla um þessa fáránlegu
einokunarflugu. Og þó ötullega sé
nú tekið að gylla hana i blöðun-
um, beggja þingflokkanna, þá er
vonatidi, að ekki finnist eins marg-
ir golþorskarnir i landinu til að
gína við henni, eins og einokunar-
nefndin heíir búlst við og til ætl-
ast. Enda v^æri það lika hentast,
því þegar betur er að gáð, munu
menn sjá, að það, sem reynt er að
láta Uta út sem gylling, er ekkert
annað en spanskgræna. En hún er
cins og allir vita, baneitrað óféti,
og ílugan sjálf sú mesta óheilla-
fluga, sem nokkru sintti hefir beitt
verið fyrir fáfróðan almúga síðan
alþingi var endurreist.
En þó alþýðan íslenzka sé fá-
! fróð um margt, og henni geti þvi
oft orðið vilt sýn, þá er hún ekki
svo gleymin, að hún muni ekki
: lengur einokunina fornu og alla þá
óblessun og hörmungar, sem hún
leiddi yfir landið. Hana mun því
lítt fý-sa, að ganga sjálfviljug und-
ir nýtt einokunarhelsi, og kunna
vel að sjá, hvert stefnir, þegar far-
ið er'að vega að verzlunarfrelsinu.
því þ á e r vegið að
fjöreggi landsins.
V. G.
(Eimreiðin).
Syrpa.
þriðja heftið af Syrpu er nýlega
: útkomið og færir lesendunum fjöl-
breytilegt efni, bæði skemtandi og
fræðandi. Er þetta bezta heftið,
, sem enn hefir birst, þó hin bæði
hafi verið góð. Útgefandinn, herra
Ólaftir S. Thorgeirsson, gerir sér
auðsjáanlega far um, að gera rit-
ið sem allra bezt úr garði, svo að
kaupendurnir fái fullvirði cent-
anna, er heftin kosta. þetta þriðja
hefti er vert þess, að því sé sér-
| staklega getið, og viljum vér því
' dæma innihald þess með fáum orð-
um.
Fyrst í heftinu er ‘‘þorrablót ’,
saga eða skáldlýsing af Helga
magra þorrablóti hér í Winnipeg.
1 Höfundurinn þorsteinn þ. þor-
steinsson skáld, sem er vafalaust í
fremstu röð ljóðskálda vorra hér
| vestanhafs, slær hér á talsvert ó-
líka streugi, en víða er frásaga
hans sníellin og fjörug, og lýsingar
prýðisgóðar, þó að skáldlegu gildi
standi sagan hans ‘Tllagil’, er
birtist í fyrri heftum Sj'rpu, fram-
j ar. Hér er raunar alt annar blær
á öllu ; í fyrri sögtmni alvaran,
liér háðið ; og efalaust er það, að
inargur mun hafa gaman af að
j lesa Jiorrablótið. þar er danslok-
! ttnum lýst svona :
“ Undir það seinasta hafði dans-
! inn orðið fjörmestur. Svo er það
J oftast. þegar tíminn er á enda, þá
finna menn bezt, hvers virði hann
er og reyna að hagnýta sér hann
sem bezt.
þreytan hvarf hjá fólkinu, þegar
I það hugsaði um, að nú væri
skemtistundin eftir lítinn tíma lið-
in á braut eins og ljúfur draumur.
J Og hver og einn vildi halda dauða*
haldi í þessa stuttu stund og njóta
j hennar sem allra bezt áður hún
j hyrfi og svefn næturinnax og ann-
I ríki morgundagsins tæki við.
Andardrátturinn varð þvngri og
j tíðari og brjóstin urðu hvelfdari
' og hærri og komu betur saman.
! Handtökin urðu þéttari og inni-
legri. Fæturnar liprari og mýkri
og samtökin betri. Höfuðin höll-
uðu sér nær hvert öðrit, svo heit-
ur og ilmríkur andardrátturinn
I lék um andlitin, við og við, eins
J og angandi sunnanblær á sóldegi.
I Samtölin urðu lægri, orðin færri,
J en dýpri og viðkvæmari.
Svörtu fötin urðu enn þá dekkri
en nokkurn tima áður, eins og
angur-hrygð skilnaðarins legðist
yfir þau með öllum sínum sorgar-
þunga. Og hvitleitu kjólarnir urðu
fölari og fölari með hverri mínút-
unni sem leið, líkt og bliknandi
lilja í náköldum haustnæðingi.
J>að var eins og aumingja fötin
skildu, hvað fvrir dyruin beið. Að
nú áttu þati að skilja fyrir langan
— láitgan tíma Qg vera látin hvert
í sínu lagi inn í myrka fataklefa
með ýmsum öðrum spjörum, sem
þau höfðu aldrei haft neina á-
nægju af að vera með, — miklu
frekar viðbjóð og leiðindi. þaS var
þó raundöpur tilhugsun! Og hve-
nær mundu þau svo sjást næst og
fá að vera satnan eins og í nótt.
Fá að strjúkast hvert við annað
og fitla saman með kitlandi til-
finningu ? — Hvenær ? — Máske
aldrei ? Og örvæntingin sár og
döpur hvíslaði að þeirn í hásum
rómi : ‘‘Aldrei, aldrei! ” — En þá
kom vonin, lítil og ljóshærð, tylti
sér á tá og sagði við þau í bros-
andi rómi : ‘‘Einhverntíma! Má-
ske næsta þorrablót! ” Og orð
vonarinnar dró mikiö úr áhrifum
örvæntingarinnar og mý'kti sár
liinnar svíðandi skilnaöarstundar
vesalings fatanna”.
Gullvel að orði komist, eða finst
ykkur það ekki ?
Næst kemur ‘‘Orustan við Hast-
ings ’, eftir Pál sál. Melsted, tekin
upp úr Tímariti hins ísl. Bók-
mentafélags. Vel og satt sögð
saga, eins og búast var við úr
þeirri átt.
þá kemur ‘‘Sagan af fingurlát-
inu”. Er það japönsk smásaga, !
næsta fögur, og gott sýnishorn af
því, hvernig Japanar innræta J
börnum sínum dygðir og dáð, og j
hafa ekki til þess neinar trúar- j
kreddur.
i’
‘‘H'var er Jóhanm Orth, kon-
í ungborni flakkarinn?” kemur þar [
næst. Segir þar frá 'æfintýrum
austurriska erkihertogans Jóhanns
1 Salvadors, er lagði tign sína nið-
ttr og kvongaðist söngmær, og
j flakkaði síðan víða undir nafninu
JJóhann Orth. Hargar sögur ganga
af því, hvort hann sé lifandi eða
j dauður, og er hér sagður ferill
hans. Frásögnin er spenn*ndi.
þá kemur “1 sýn og þó fallinn
sýn”. Sönn saga þýdd, er segir
frá, hversu enskur trésmiður
! stalst farbréfslaus vestur um haf,
og komst klakklaust á land í Can-
ada. Ilér er góð lýsing á meðferð-
J inni á vesturförum með fólksflutn-
ingaskipunum.
Annað í þessu hefti er ‘‘Smá-
i vegis” ; ýmiskonar fróðleikttr og
gaman.
þetta hefti kostar að eins 25
; cents, en hiu tvö heftin hafa kost-
: að 35 cents hvort. AuÖveldlega
ættu allir að geta séð af jafn lít-
' illi upphæð, og betur yrði henni
j ekki varið, en til að kaupa Syrpu.
Hlún er réttnefnd dægradvöl og
| ætti að komast inn á hvert vest-
ur-íslenzkt heimili.
MHMIQM—WH • O W»M>
EF þAÐ KEMUR FRA
B.J.WRAY
MAFVÖBUSALA.
þÁ ER þAÐ GOTT.
| Viðskifti íslendinga' óskast.
BÚÐIN Á HORNI
Notre Dame & Home
Talsimi : Garry 3235.
••••«
SÉRSTAKT
TILBOÐ
til þess að gera íslending-
um kunnar vörur vorar.
Hver sá sem færir okkur
þessa auglýsingu fær 5
pund blikk-kassa af kaffi,
sem kostar 40c pundið,
fyrir $1.50.
Vér gerum alla ánægða
City Tea & Coffee
Company
! 624 Ellice, Cor. Maryland
Talsímí Sheeb. 436
omm INBlSTklÁL
E/HIBITION
WINNIPEÍ&1 ~
WESTERN CANADA’S Centenary
THE.GREATEST YEAR OF
THE WEST’S GREAT FAIR
JtJX IO“-20a
EXCURSIONS FROM EVERYWHERE
NATICNAL ENCAMPMENT CANAOIAN BOY $C0UT$
x>ocxxxxx Mooeoott
f ÓKEYPIS BÓK UM *
MANITOBA
AKURYRKJU og innflutninga deildin mælist til
sauiviuuu allra fbúa fylkisi'is til þess að
tryggja aðsetur í þessu fylki, nokkurs liluta
þeirra mörgu innflytjenda sem nú koma til
Vestur-Canada.
Þetta fylki veitir^duglegum Jmönnum ðviðjafnanleg
tækifæri. Her eru þúsundir ekra af ágætu landi til
heimilisrettartöku ásamt með stórum land svæðum sem
fúst keypt á lágu verði.
Margar ágætar bættar bújarðir eru fáanlegar til kaups
með sanugjörnujverði, og aðrar bújarðir fást leigðar gegn
peninga borgun eða árlegum liluta uppskerunnar.
Gröða möguleikinn f Manitoba er nákvæmlega lýst í
nýju bókinni, sem akuryrkju og inuflutninga deildin hefir
geíið út og sem verður send ókeypis hverjum sem um
hana biður.
Allir þeir sem láta sér annt um framfarir Manitoba
ættu að senda eintak af bók þessari til vina sinna og ætt-
ingja f heimalan Jsins, ásamt með bréti um líðan þeirra og
framför hér. Slfk bréf ásamt með bókinni um “Frosper-
ous Manitoba” mun suglýsa þúsundum komandi inn-
flytjenda kosti þessa fylkis.
Skrifið f dag eftir bókinni til undirritaðra sem svo
senda yður hana tafarlaust,
J. J. OOLDEN. Deputy 3finister of Agrículture, Winnipeg Jíanitoba
JOS. BUHKE, 178 Logun Avenue. Winnipeg, Manitoba.
JAS. IIARTNEY, 77 York Street, Toronto, Ontario,
J. F. TENNANT. Gretna, Manitoba,
IF. IV. UNSWORTII. Emerson, Munitoba; og allru umboðsmanna
Dominion stjórnarinnar utanríkis.
Meö þvl að biðja æflnle$a nrn
‘T.L. CIGAR,’’ þáertu vissaö
fá ágætan vindil.
T.L.
(CXIOX MAfíE)
Western Uigar i'aetory
Thomas Lee, eigandi Winncipet?
TlieWinniiiegMeWoite
LIMITED
50 Princess St, Winnipeg
VERZLA MEÐ
Nýja og brúkaða öryggis skápa [safes],
Ný og brúkuð “Casli Registers”
Verðið lágt, Vægir söluskilmálar,

VÉR BJÓÐUM YÐUR AÐ SKOÐA VÖRURNAR.
\/ITUR MAÐUR er varkár með að drekka ein-
V göngu hreint öl. þér getið jafna reitt yður á.
DREWRYS REDWOOD LAGER
þaö er léttur, freyðandi bjór, geröur eingöngu
úr Malt og Hops. Biðjið ætíð um hann.
E. L. DREWRY, Manufacturer, WINNIPEG.