Heimskringla - 16.03.1916, Síða 5

WINNIPEG, 16. MARZ 1916.
HEIMSKRINGLA.
BLS. 5.
að dyrura eftir dagsetur, heldur átti
a8 guða á glugga og segja: “Hér sé
guð!” ®ögðu þá þeir, sem inni voru:
“Blessi hann guð!” Svo var farið
fram og lokið upp, og komumanni
boðið inn i baðstofu eða stofu, eða
hvað það nú var. Væri hann votur i
fætur, fór einhver kvenmaðurinn
að taka í manninn, þ. e. draga af
honum sokkana, og einnig brækur,
væru þær votar eða freðnar. Það var
siður í ungdæmi mínu, að hver
vinnukona tók í þann mann, sem
henni bar að þjóna, hvort sem hann
var votur eða þur i fæturna. Faðir
minn lét þó aldrei taka í sig, nema
ef hann vöknaði i fætur, sem sjald-
an kom fyrir; þvi hann gekk ekki
að stritvinnu að jafnaði, en stjórn-
aði þó öJtum útiverkum.
Já, þegar eg fór að stálpast, of-
bauð mér að sjá stúlkurnar, sem
komu úr sömu vinnu og húskanlar,
votar í fætur eins og þeir (t. d. af
engjum), leggjast á hnén fyrir fram-
an þá, til að taka í þá; en þeir
fleygðu sér flötuin upp í rúm og
sögðu: “Taktu i mig!” Þá komu þær
htaupandi og gjörðu það, — auðvit-
að ekki ætíð án möglunar; því nú
áttu þær eftir sjálfar að fara úr votu,
síðan að þvo sokkana sína og þeirra
og Ieggja þá á felhelluna eða hlóða-
grindina, ef ekki var þerrir. Að fcla
eldinn var þannig gjört, að þegar
búið var að elda og glæður voru
miklar, þá var tekinn vænn mókögg-
ull og honum var brugðið undir
glóðina, og ösku dreift ofan á. Þá
var tekinn hellusteinn, mátulega
stór, og lagður ofan á þessa glóðar-
hrúgu, sem auðvitað hitnaði og gat
þurkað sokkana alla nóttina. Hlóða-
grind úr járni var stundum höfð, og
þá engin felheUa. En þá gat alt
brunnið.
Þegar þessum verkum var lokið,
voru húskarlar sofnaðir. En þá var
eftir að bæta skóna, ef þeir voru í
sundur, og það urðu stúlkurnar líka
að gjöra um kveldið. Þvi oftast var
risið snemma úr rekkju, ekki síðar
en um miðjan morgun (kl. 6). Borð-
aður var morgunmatur á dagmálum
(kl. 9), miðdegisverður á nóni (kl.
3), drukkið kaffi um miðaftan (kl.
6) og kveldverður á náttmálum (kl.
9), nema verið væri að bjarga heyi
undan rigningu, eða flytja heim af
engjmn langan veg. Voru hættur þá
seinar, hér um bil kl. 11. Miðmundi
var kallað að væri, þegar kl. var
1%, og jöfnu báðu hádegis og dag-
mála var oft sagt. Var sólin þá á svo
kölluðum Svartahnúk i Grundarfirði
og stóð það heima við klukkuna (kl.
10%), þegar heim var komið. Sagt
var og: “Það er um jöfnu báðu há-
degis og nóns” (þ. e. miðmundi), og
stóð það einnig heima við klukkuna
(kl. 1%).
Enginn átti þá sigurverk (úr) á
mínu heimili, nema faðir minn.
Hann átti þrjú ógnarstór og þykk
sigurverk. Ekki fengum við systkin
sigurverk í vasann á fermingardag-
inn okkar. Bræður mínir fengu ’ir
18—19 ára gamlir, en mér var ekk-
ert úr gefið. Kvenfólk bar aldrei úr
á sér, því það átti þau ekki til. En
mér er óhætt að scgja, að ekkert
barn fermist svo nú, hvort sem það
er fátækt eða ríkt, að ekki fái það
úr. Já, og meira að segja, silfurfesti
við, sem hangir um hálsinn i log-
andi lykkjum. Oftast fá þá stúlkurn-
ar líka armhringi og hvitt “líf”. Mig
undrar þetta síður um kauptúnsfólk.
En þó “fínheitin”, sem það nefnir
svo, séu orðin ægileg i kaupstöðum,
þá kveður þó enn meira að þeim í
sveitunum. Það sýnir sig lika bezt
á því, að margir bændur hafa sagt
mér, og fleirum, þegar þeir eru
beðnir um skyr, að það fáist nú ekki
lengur í sveitinni, af því að vinnu-
konurnar séu hættar að fást til að
mjólka ærnar. Að fara ofan í kvíar,
—■ nei, þær vistast ekki nema með
því skilyrði, að þurfa aldrei að stíga
þar fæti. Það var “ófínt”, svo bónd-
inn hættir þá að færa frá, enda
skapast ekki dilkakjöt úr fráfæru-
Iðmbum.
Svo litur út, sem bændurnir séu
farnir að fallast á allan þennan
“fina móð”, og kjólana með; þvi
allur heliningur af þeim sveitastúlk-
um, sem eru nú farnar að strunsa
suður í Reykjavik til lærdóms — “á
verkstæði”, segja þær, “i sölubúð”,
“á símastöð” o. s. frv., — eru kjól-
kla^idar, eða jafnvel flestar, og með
úr í löngum festum. En séu þær svo
heimskar að vera í íslenzkum húfu-
fötum, mega menn eiga það vist að
silkisvunta dinglar framan á þeim.
Og þegar þær koma i land, sjást á
þeim skýrar rósir, bæði af spýju og
bleytu, sem slezt hefir á þær á þess-'
um “fínu sjótúrum”. Og þó eru þær
svo hjartans ánægðar á svipinn,
rambandi með þetta skraut framan
á sér; þvi þessi bleyta er ekki úr
kvíum, og þvi vel þolandi. Og þó
fæturnar séu eitt forarendemi, og
pilsin líka, þá hefir sú bleyta eða
óþverri ekki myn-dast í kvíum, held-
ur í þarfir sjálfra þeirra, til þess að
fullnægja hinni innri hvöt, nfl. að
sýnast.
Mér verður stundum gramt í geði,
er eg sé slíkt og þvilíkt. En heið-
ardegar undantekningar eiga sér þó
stað; þvi eg þekki stúlkur, sem ald-
rei tildra sér svona fram. En þegar
eg hugsa um hinar, þá dettur mér i
hug það, sem dr. Hjaltalin sagði við
mig þingsumarið 1867, þegar verið
var að tala um að rýmka frelsi
vinnufólkis og leysa vistarbandið.
Eg kom þá á þing einn dag, og tg
heyrði, að hann hafði mikið á móti
því, að vistarbandið væri leyst. Eg
átti þá heima hjá honum, og var það
vani hans, þegar hann kom heim af
þingi, að segja mér, hvaða mál hefðu
verið á dagskrá. Svo fór hann að
tala um vistarbandið, töluvert æst-
ur. Þá segi eg: “Eg er hissa á því,
að þér skuluð vilja hefta frelsið”. —
Þá svarar hann: “Þú sérð skamt
fram í timann”. — “Hvað verður
:þá?” spyr eg. — “Það, að skörin fer
upp i bekkinn”, segir hann. “Vinnu-
meðurinn þykist jafnsnjall húsbónd-
anum og vinnukonan húsmóðurinni,
og endirinn verður sá, að fólk hrúg-
ast í kauptúnin, og bóndinn verður
i vandræðum með að fá vinnufólk,
hversu hátt kaup, sem hann býður”.
Svo bætir hann við og segir: “Jæja,
Anna min, þú lifir það, að þetta
verður. Fólkið fær frelsið of fljótt.
Það kann ekki að fara með það enn,
nýkomið úr viðjunum gömlu”.
Hvort nokkur annar -sé búinn að
þreifa á, að þessi ummæli dr. Hjalta-
líns hafi ræzt, veit eg ekki; en eg
hygg, að þau séu fyllilega fram
komin, eins og eg þegar hefi lýst.
Og eg býst við, að eg hafi þar ekki
orðum aukið, því margt mætti til
tína fleira, sem bendir á algjört gá-
leysi hjá mörgum. Til dæmis má
benda á hagnýting ýmsra hluta, sem
áður voru hafðir til matar. Innvols
kvikfénaðar liggur í þessu hallæri
(sem mér finst ekki sé ofnefnt þetta
ár) ónotað hér í fjörunni nú um
slátrunartimann, sem þó væri nógur
matur á marga hesta. Nú er vömbin
ein hirt, en hinu fleygt í sjóinn. En
garnirnar kaupa mentuðu þjóðirnai-
og selja aftur dýrum dómum. Á
hvað bendir annað eins annað en
skrílshátt, sem þjóðin því miður er
ekki enn orðin alveg laus við? Það
væri sannarlegur velgjörningur, ef
einhver tæki sig til að koma í veg
fyrir annað eins háttalag. Og mér
finst að það stæði sveitarnefndunum
næst, að hefjast handa í því efni.
Því mér hefir verið sagt, að þetta sé
orðið alsiða um landið. Hér í Stykk-
ishólmi hafa tvær konur tekið sig
saman og látið hirða úr fjörunni,
það, sem sjórinn skilar, og hafa það
siðan handa hænsum sínum. Er eg
önnur þeirra, og erum við búnar að
fiá 2 tunnur af þessu slangi. En held-
ur var nú hæðst að þeim er gjörðu
þetta, og nóg af glósum um, hvað
það væri “simpelt”, að vera að hirða
þetta innvols og rusl. Og svo er hróp
að fjöllunum hærra: “En hvað fólk-
ið er fátækt!” En mér er spurn:
Bendir þetta eiginlega á fátækt?
Sveitarómagar, fáráðlingar og um-
skiftingar.
Mikið var um sveitarómaga í þá
daga, og en fleira er nú. Fullorðnar
stelpur voru á sveit, og eins strákar,
en þeir voru þó færri.
Eg man eftir tveimur Ingibjörg-
um, er voru á sveit, og var önnur 18
ára, en hin 20. Var hin fyrri auk-
nefnd “padda”, og hafði faðir henn-
ar gefið henni það na-fn. Var hún að
flækjast um flesta bæji í sveitinni,
og vildi enginn ljá máls á þvi að
taka hana, nema með meðgjöf. Lagði
þá hreppstjórinn að foreldrum min-
um, og létu þau loks tilleiðast. Nú
kom Imba og kunni hún ekki aðra
innivinnu, en að greiða ull. En úti-
vinnu hafði hún lært þá, að moka
flór og sækja vatn. Tók nú móðir
mín að reyna að kenna henni eitt-
hvað, að kemba og spinna. En hún
gjörði alt illa, var vond í skapi og
kallaði alla b.... orina, sem henni
þótti við, nema pabba og mömmu.
Þolgæði hefir víst þurft til að kenna
henni, en svo var þó komið, að
Imba sat á stól og sþann á rokk ein-
hvern stagþráð. Nú bar svo til ein-
hvern dag, að faðir hennar, er hét
Jón, a-uknefndur “básaskál”, kom
framan úr sveit, veður inn í stofu og
heilsar á vanalegan hátt slíkra
manna í þá daga, sem var sá, að
lyfta upp hattbarðinu eða húfuder-
inu að framan og kyssa al!a. Nú ætl-
ar han nað heilsa móður minni á
sama hátt, en i þvi rekur hann aug-
un í Imbu dóttur sína, og gleymir
þá að heilsa, en segir: “Nei, hvað s_
eg! B.... stelpan, hún Imba, situr
hún ekki á stól,\og er að spinna á
rokk, nærri því við hliðina á mad-
dömunni”. Svo skellihlær hann og
segir við móður mína: “Hvern'g
getið þér haft þetta nálægt yður?”
og bendir á hana um leið. — “Nær
varð maður að ganga, meðan verið
var að kenna henni að mylkja og
snúa rokknum, en það gjörðu börn-
in til skiftis”, sagði móðir min. Við
höfum snúið hlaupastelpunni með
höndunum, svo Imba gæti lært að
stíga rokkinn”. — Hann varð alveg
hissa. Þá segir móðir mín, að hún
eigi ekki að vera á sveit lengur. “Nú
er það sona!” segir karl. Eg man að
eins, að móðir inín tók dálítið ofan
í við hann, en ekki mikið samt.
Þegar Jón básaskál kom til Helga
kaupmanns, er einnig bjó á kamp-
inum, sagði hann honum að geta,
hvað hann hefði séð í húsinu hjá
honum Danielsen. “Idi-di-di” var
kækur eða viðkvæði gamla Helga,
og segist hann ekki geta gizkað á,
hvað það hefði verið. Þá segir Jón:
“Og ekki nema það, að b.... stelp-
an hún Irnba sat á stól og var að
spinna á rokk rétt við hliðina á mad-
dömunni”. Hafði Helgi þá tekið ó-
þyrmilega ofan í lurginn á honufin
og sagt, að hann ætti að skammast
sín, og þakka guði fyrir, að barnið
hans væri komið í slíkan stað, þar
sem hún lærði að vinan sér brauð.
Og svo bætti hann við: “Slíkir feð-
ur sem þú og hann ólafur i Móabúð,
ídi-di-di, kunna aldrei að skammast
sin”. Ólafur þassi átti 2 dætur, gjaf-
vaxta að aldri, á sveit.
Imba padda var 3 ár hjá foreldr-
um mínum, að mig minnir, og þá
farin að taka kaup. En þá kemur
önnur Imba til sögunnar, er kölluð
var “rás”. Hún var 19 ára, stór og
sterk, en kunni að eins að greiða ull,
en dugleg úti. Henni var komið til
okkar, og henni var hægt að kenna.
Eftir eitt ár spann hún í óvandaðan
vef. Til þess að koma slikum börn-
um af sveit, var það vani, að biðja
foreldra mína eða sýslumannsmad-
dömuna í Krossanesi, að taka þau,
og eftir eitt ár fengu þau dálítið
kaup, því þá var biíið að kenna þeirn
að vinna.
Okkur börnunum var nú farið að
leiðast þóf þetta, að vera að kenna
þeim að snúa rokk. En það var
betra að kenna Imbu rás, en Imbu
pöddu; því hún gjörði alt vel og
var sú bezta fjósakona, er mamma
hafði haft, enda var hún hjá þeim í
12 ár. Þá fór hún að næsta bæ, n
undi þar ekki, og bað gömlu hús-
bændur sína að taka sig aftur, sem
þau og gjörðu; og úr því dvaldi hún
hjá þeim alla þá stund, er þau
a>
o
a
3
<ti
3
S
c
<S
£
X-,
'H
2
>-
Þú hefur skyldu gagnvart sj^lfum þér —Fáðu McKenzies Red Guide Book
VÖRIÐ ER KOMIÐ
Alvarlegt viðtal til þeirra er sá frægi
Pakki af Frægi er í sjálfu eér lítill, en afar uppspretta
ánægju og gróða þeim sem sáir. McKenzie fræ
gera garðinn þinn fagran af blómum og skaffa þér
gnægð af nýjum og gómsætum garðávöxtum allt
eumarið.
McKenzies fræ í smápökkum er til sölu hjá öllum
leiðandi matvörusölum í Veistur-Canada. — Spurðu
kaupmannin þinn í dag.
Boans — Beets — Oelery — Cabbage — Carrot — Corn —
Cucumbers — Lettuce — Onion — Peas — Radish —Tom-
atoes — Sweet Peas — og annað blóma fræ — allt 1 5 centa
jmkkum og upp.
A. E. McKenzie Co. Ltd.
Brandon, Man. Calgary, Alta.
z
C'
3
3
Cu
ot
X)
0>
3
McKenzies 20th Annual — Þeirra bezta á 20stu öldinni
bjuggu. Eg man, að hún sýndi okkur
í kistuna sína, og var hún full af föt-
um, þegar hún fór til Stefáns bróð-
ur míns.
Systir Imbu rásar hét Guðrún, og
var henni komið í Krossanes; þá
var henni borgið. Hún komst í hjóna
band, en Imba mátti aldrei heyra
það nefnt. Þótt systur þessar væru
fáfróðar, kunnu þær ógrynnin öll
af bænum, bæði lúterskum og kat-
ólskum, og auðvitað signingum. En
nú er ekki verið að tefja sig á þess
konar kenslu. Að minsta kosti kunna
nú örfá börn Faðirvor; það er kom-
ið ofan á neðstu hillu. Þau kunna
einhvern graut innan um það, og
signinguna þekkja þau ekki. En þau
kunna götuvísur. En undantekning-
ar eru auðvitað frá þessu. Hverjum
er þetta nú að kenna, að börnin eru
isvona? Sumir kenna börnunum það,
en eg ætla að sökin sé hjá foreldr-
um þeirra. Fyrir 30 árum byrjaði eg
að kenna fyrst, og hefi haldið þvi á-
frain síðan í heimahúsum. Þá kunni
hvert barn Faðirvor og las það með
guðrækni. En svona er breytt á 30
árum. Eiga þetta að heita framfarir?
Ætti eg að telja upp öll auknefni,
sein menn og konur höfðu í ung-
dœmi roinu, þá mundi langur uppi
verða. Þó má geta nokurra. Ein kerl-
ing var t. d. kölluð Gunna “grilla”,
og hafði hún mikið skegg beggja
megin við hökuna. Eg man það eitt,
að engan mann sá eg, er gjörði mig
eins tryllinglega hrædda eins og
Gunna grilla. Þegar hún stóð í dyr-
unum og eg þurfti að komast út, þá
hljóp eg eins og örskot fiit. Eg var þá
6—7 vetra En grilla var barngóð og
vildi ná i mig, en mér þótti þá dauð-
inn víis. Alt var á eina bókina lært,
málrómurinn var skrækur einn hjá
henni, og flámælt var hún líka.
Þá voru og Guðmundur “hjú-hjú”,
Siggi “Jausi”, Ranka “pú” og Magnús
“götusöngur”. En trúgirnin! Það
trúði öllu, þétta fólk, því fáfræðin
var svo mikil. Þvi fór sem fór, er
Jón á Eiði fór eitt sinn inn i Stykk-
ishólni. Eiði stendur við Kolgrafar-
fjörð, svo þaðan er miklum mun
styttra en frá Grundarfirði. Þvi frá
Eiði þarf ekki að fara svo nefndar
Bollaleiðir. Þegar Jón fór í þetta
sinn inn i Stykkishólm, báðu bræð-
ur minir hann að kaupa fyrir sig
nokkur bréf af eldspítum. Þær voru
þá ekki iseldar i stokkuin, heldur í
bréfum, og mátti kveikja á þeim
hvar sem var. Jón gjörði það, og
skal síðar frá sagt, hvað þeir gjörðu
við þær.
Þessi Jón á Eiði var ómissandi
maður i sveitinni. Því fyrst og
fremst var hann smiður á flestan
málm, og úrsmiður var hann líka.
Gjörði hann ofit við fínustu "anker-
gangs” gullúr, en hafði þó hvergi
lært og aldrei í neinn iskóla gengið.
Hann gjörði og við katla og könn-
ur, potta og pönnur. Hann smíðaði
og kertapipur og marga fagra smið-
isgripi úr járni, og beizlisstengur úr
hvaða málmi sem var, og var snild.
Hvers manns hugljúfi var hann, þótt
lífskjörin hans gengju skrykkjótt.
Aldrei æðraðist hann, hve mikið,
sem að honum barst af smíðitsgrip-
um. Og þó varð þessi litli, en þraut-
seigi maður, að sinna búi sínu,
gæta þess, að ekki flæddi fé o. s. frv.
Hann átti niörg börn og átti jafnan
í vök að verjast með að hafa nqg
fyrir sig og sína. Allir komu til hans
að biðja hann fyrir pinkla og pjása,
þegar hann fór i Stykkiishólm; og
allra bæn gjörði Jón.
Hinar fyr nefndu eldspitur, sem
bræður inínir báðu Jón á Eiði að
kaupa fyrir sig, fcomu til okkar i
einu rökkrinu, og vissi enginn, að
þær væru til, nema við systkinin.
Nú fóru þeir að kveikja á spitunum.
Eg man, hvað Imba varð hrædd og
Halla gamla. Við heyrðum þær
hvisla hvora að annari: “Er þetta
hrævareldur. ó-nei, það er fylgja
einhvers, sem kemur i kveld, eða
að reglulegur draugur er á ferð, og
þetta augun”. Má nærri geta, að kát-
um piltum var skemt með þessu.
Þetta gjörðu þeir í þrjú kveld; en
þá varð pabbi var við hræðslu
stúlknanna og sögur um, að drauga-
gangur væri svo inikill, að þær sæju
þetta og ýmsar forynjur bæði nótt
og dag. Svo sögðum við honum upp
alla söguna og fengum óþökk fyrir.
Hann sýndi stúlkunum eldspiturnar
og lét þær kveikja á þeim sjálfar.
Þá urðu þær hræddar, en það fór
brátt af þeim. Svona fór ætið fyrir
okkur, ef við ætluðum að hafa gam-
an af fávísi annara, því þá kom
pabbi i veg fyrir það. Mamma var
ekki eins mikið á móti því, en við
áttum að segja fólkinu rétt frá
seinna.
, Nú dettur mér i hug liún Stina
“rauða”, er var sú cina, sem mamma
gat ekki gjört að inanni. Ilún var
isögð umskiftingur. Huldufólk lætur
sem sé kerlingar og karla inn í bæj-
ina í mannheimi, en tekur ungbörn
í staðinn. Þessi Stina var ómynd i
öllu, en þó ekki neitt frámunalega
vitlaus. Hún gat lært visur og lang-
ar þulur, en ekki ba’nir. Ef hcnni
var sagt, að hún væri huldukona,
sagði hún já, hún myndi vel eftir
þvi, að kona leiddi hana út um dyr.
Og svo bætti hún við: “Ekki er von,
að eg geti lært af maddömunni
hérna, fyrst þetta er satt. Nei, hún
Kata gamla er nú móðurmyndin
min, sú hin sama, sem hrapaði nið-
ur af hjallanum lá Kyrkjufelli”. Fór
þá fólk alt að hlæja að Stínu, en hún
sagði þvi að þegja, þvi nú kæmi
hún mamma. Aldrei talaði hún átak-
anlega bjánalega, þótt liún gæti ekk-
ert lært. Einu isinni sagði pabbi við
hana: “Viltu visu, Stina min?” —
“Já, fyrir guðs mun”. — Þá mælti
hann þetta fram:
Getin í gráum björgum,
gríður þar fæddi jóð.
Heimili meður hörgum
hafði fyrst auðarslóð,
þar til með þungum móð
barnslíki varð i vöggu,
vammir komst i og kröggur,
viða um landsins lóð.
(Framhald).
Hiti í mönnum syðra.
Hinn 13. þ. m. að kveldi var stór
fundur haldinn í New York og stóð
fyrir fundinum American fíights
Committee, — nefndin sem berst
fyrir réttindum Bandarikjamasna.
Það var í Carnegie Hall, og voru þar
þúsundir sarnan komnar. Var fund-
urinn heitur með Wilson forseta og
heitur með Bretum og bandamönn-
um þeirra. Þar höfðu Þjóðverjar og
vinir þeirra slæðst inn og vildu
gjöra óspektir; en lögreglumennirn-
ir tóku hvern jafnóðum og ráku á
dyr eða settu inn. Sagði lögreglu-
maður einn, að þeir hefðu tekið
15 menn út á hverri mínútu, sem
fundurinn stóð yfir.
FRA VERDUN.
Úr Mail and Empire.
I)uc de Rohan (hertogi) var tvis-
var særður í orustunni við Verdun
og varð að fara heiin til Parisar-
borgar. Var hann þingmaður þegar
stríðið byrjaði, en fór undir eins
með hersveit sinni sem Lieutenant,
og varð fljótlega kapteinn fyrir
hreysti og góða framgöngu. Sierðist
hann við Douaumont hinn 28. febr.
og fór kúla í gegnum nefið á honuin,
cn sárið var ekki hættulegt og hélt
hann áfram að berjast. En 2. marz
var skotið af honum annað eyrað;
var það sprengikiila eða kúlubrot.
En sprengingin var svo nærri, að
han biltist um og hlóðst ofan á hann
aur og grjót, svo að hann varð ekki
vigfær.
Þegar fregnritinn sá hann i Paris,
bað hann frgenritann að minnast
ekki á sig, heldur á hina óbreyttu
liðsmenn Frakka, sem hefðu sýnt af
sér svo frábæra hreysti, að allir for-
ingjar þeirra væru fullir undrunar
og aðdáunar yfir. Kvaðst hann eng-
in orð eiga til að Iýsa þeim og liefði
Þjóðverjum i’.la brugðist álit siit á
þeim. Kvað hann alla hina hraustu
Brandenborgar hermenn einskis-
verða á móti þeim. Þeir rynnu
fram til ábtaupanna með byssu-
j stingina á lofti, syngjandi fullum
rómi um sigur og frægð; en andinn
og hetjumóðurinn, sem i brjó tum
jjeirra byggi, kauni bezt i ljós, er
orðin níst.:sí frain niilli tanna
beirra: “I>rir (nfl. Þjóðverjarnir)
skulu aidrei, aldrei garoinn irjótai”
t> ið var 2. dag marzmánuðar, sem
þeir gjörð.i áhlaupið á Douaumont,
Þjoðverjarnir. á meira en 5 kiló
metrum (ríunum 7 milum). Það
byrjaði kl. 4 um daginn eftir voða-
le 1 skot’irið. Sendu þeir þá fram
tvn r n . jar, óþreyttar “divisions”
(40 þúundir), og sýndu þær svo
! mikla þreysti og hugrekki, sem nokk
: ur::m inönnuin . r mögulegt að sýna.
j E11 hennennirnir frönsku mættu
j þeim og h-.'idu cnn á ný uppi sinni
j fornu fnegð og hrcysti. Þeir hrundu
i hinnm tröllauknu Þjóðverjum af
! höndluu sér. og lágu dyngjur og
rastir líka þeirra við gaddavirsgirð-
ingar skotgrafanna, eða héngu i röð-
i um og flekkjum á virunum sjálfum.
Á sunuun stöðum höfðu fylkingar
Frakka og Þjóðverja runnið saman
og var mannfallið þar ennþá meira,
j og haugar Hkamanna þéttari og
j hrúgurnar stærri. Af þessum tveim-
ur “divisions” Þjóðverja voru svo
j Eáir iifandi, þegar búið var, að o-
hugsandi var að halda áhlaupinu a-
fram; en klukkan sex um kveldið
komu Þýzkir samt aftur og réðust .
viggrafirnar, en þeir fóru alveg
sömu förina og hinir fyrri.
“Eg særðist i áhlaupinu”, segir
Duc de llohan, “og varð að fara af
vígvellinum, þegar því var lokið.
“Við létum marga menn í áhlaup-
um þessum, en þó hálfu færri en
Þjóðverjar. Hjá okkur var mann-
fallið mest í skothriðinni á undan
áhlaupunum. En við þurftum ekki
einu sinni að kalla á varaliðið til
þess, að reka af höndum okkar síð-
ara áhlaupið. Við lentum i orust-
unni 21. febrúar um miðnætti, þegar
við tókum aftur þann hluta skot-
grafanna i Herbebois skógunum, er
Þýzkir höfðu náð, og var það hin
fremsta röð grafanna. Við tókum
þar 63 fanga, og voru þeir sárfegnir
yfir þvi að vera nú lausir við strið-
ið. Einn foringi þeirra reyndi þó að
komast undan, en varðmaður okkar
stakk hann á hlaupunum.
Herbebois skógminn er þéttvax-
inn ungur skógur, með stórum eik-
um hér og hvar. En Þýzkir sendu
svo mikla skothríð á hann, að þeir
brutu niður hvert einasta tré, og var
þar ógreitt yfirferðar, og urðum við
að búast um Frakka megin við hann
i holum eftir sprengikúlurnar. —
Sprengikúlurnar hinar stærri fara 8
og 9 fet i jörð niður, og rífa upp
holu, sem er um 20 feta víð að ofan.
— Á milli þessara liola urðum við
svo að grafa skotgrafir og hauga
upp varnargörðum. Það mokaði nið-
ur snjónum nóttina þá, og má geta
nærri, h\-ort það hafi verið sældar-
dagar.
Aðfaranótt hins 12. febrúar byrj-
uðu Þjóðverjar skothriðina aftur og
mátti heita, að hvert skot hitti þar,
sem þeir höfðu ætlað þvi. — Svo
reyndu þeir að ráðast á okkur; en
við hröktum þá tvöfalda burtu. Ver
gekk þó fyrir þeiin hinn 23., þá
byrjuðu þeir með voðalegri skot-
hríð, og þegar hún hætti, þá sendu
Þýzkir eina Battalion (1200 menn)
til að ráðast á okkur. Liðsmenn
okkar biðu þangað til þeir áttu ekki
eftir nema 50 yards til okkar, þá
létu þeir skotin skella á þeim, hverja
hríðina eftir aðra. En raðir Þjóð-
verjanna Jögðus t út af eins og vall-
gresi þétt fyrir sláttuvél. En á með-
an voru 75 millnnetra fallbyssurnar
að baki voru staríandi og sendu
sprengikúlna-drifuna yfir höfuð vor
og komu þær niður að baki óvin-
anna beint úr lofti ofan og mynd-
uðu þar eldgarðinn (curtain of fire)
sem gjörði félögum þeirra ómögu-
legt að koma þeim til hjálpar. En
fjórum sinnum gjörðu þeir þó á-
hlaupin þenna dag Þjóðverjarnir.
Þau fóru öll saman eins.
“Fjórir af miinum okkar stóðu í
grafagöngununi, þar sem þær komu
saman grafirnar, þessar grafir, se. i
vér héldum nú og aðrar grafir, sem
Þýzkir héldu enn, af þessuin liinum
fremst-u gröfum, sem þeir höfðu enn
ekki mist. i tuttugu klukkutíma
héldu þessir fjórir uienn gröfunum
fyrir öllum áhlaupum Þjóðverja.
Reyndar gátu þeir ekki kcnnisit að
þeim nema eftir þvergöngunum, en
þeir voru einlægt að reyna það. —
Þessir fjórir nienn höfðu “hand-
grenadic-s” til vopna.
í iðsmcnn vorir hegðuðu sér eins
og v.cru þeir á æíingum á friðar-
tímum. Þeir sáu félaga sína falla við
hliðina á sér, en héldu þó áfram að
skjóta eins rólega og væru þeir að
skjóta til marks. Og þegar vér loks-
ins sögðum þeim að halda undan af
því að við höfðura tapuð víggröfun-
'iin til hægri handar, sem Þýzkir
höfðu náð, og gátu þvi látið hríðina
dynja eftir endilöngum gröfum þeim
sem við héldum, þá sárbáðu þeir
um það, að mega vera kyrrir og fá
að deyja þarna. Verður vörn skot-
grafa þessara lcngi í minnum höfð,
og einhver hinn frægasti þátturinn
i sögu herdeildar minnar.
í þúsundatali komu þeir Þjóðverj-
arnir, ein aldan eftir aðra á okkur
þarna; en allar brotnuðu þær og
hjöðnuðu niður. En haugarnir og
rastirnar hinna dauðu sýndu, hvern-
ig á móti var tekið. Enginn híutur
gat lamað móðinn og hugrekkið hjá
Frökkum, hvorki þreytan eða hin
s’töðuga æsing, eða hin voðalega
stórskotahríð, eða hriðarbylurinn
og frostið”.
— Svona var það eins og hertogi
Rohan segir fná á ótal stöðum á her-
garði Frakka í kringum Vcrdun.
Það var allstaðar höfð sama aðferð-
in. Þýzkir komu i þéttum fylkingum
og þeir voru látnir óáreittir, þangað
til þeir áttu að eins eftir 70—100
yards, þá brakaði í lofti og stóðu
eldtungur úr hverri byssu, handriifl-
um, maximbyssum, 75 millimetra
byssum; og þegar skotin skullu á
svona þéttum hópum, þá gat ekki
öðruvísi farið en fór. Þeir hlutu að
hrynja niður, kanske margir fyrir
sömu kúlu. Kn sumir fengu 12—15
kúluskot á sama augnablikinu. En 75
millimetra byssurnar grönduðu
þeim ekkert, en reistu eldhaf á bak
við þá, þar sem ekkert kvikindi gat
farið lifandi í gegnum.
Uin mannfallið er ómögulegt að
segja með nokkurri vissu. Það var
mikið hjá okkur Frökkunum, en
margíalt fleira hjá óvinunum, og
hafa að líkindum 4 roenn fallið af
þeim fyrir hvern einn, sem féll af
Frökkum.
™E DOMINION BANK
HornI Notre Dome og Sherhrooke
Street.
H»rutlHtAII uppb......... S8,000,000
VaranJOOur .............. «7,000,000
Allar elanlr.............. «78.000,000
Vér ðskum eftlr vltSsklftum verz-
lunarmanna og ábyrgjumst atJ gefa
þeim fullnægju. SparisJóSsdelld vor
er sú stærsta sem nokkur bankl hef-
Ir i borglnni
Ibúendur þessa hiuta borgarinnar
óska «5 sklfta vlfS stofnum sem þelr
vlta aO er algerlega trygg. Nafn
vort er fulltrygglng óhlutleika.
ByrJlO spari tnnlegg fyrir sj&lfa
ybur. konu og börn.
W. M. HAMILTON, RáðsmaSur
IMIONE GARRV S4S0