Heimskringla - 16.11.1916, Side 2

pj£>. 2
HliiMsiiKiJNGLA
WÍNNIPEG, 16. NÓVEMBER 1916
Nokkrar frœðandi leksíur um nœringu og heilsu
DR.
Eftir
EUGENE CHRISTIAN,
New York.
NÍUNDA LEKSÍA.
AS velja og blanda fæðuna í réttum hlutföllum viÖ
aldur manna. — Sýnishorn af máltíðum.
ÆÐUNNI má skifta í þrjá flokka: vanalega
fæðu, fæðu til að verjast sjúkdómum (preven-
tive) og læknandi (curativé) fæðu. Til þess að fá
fulla grem á þessu, þurfa menn að fara nákvæmlega
eftir reglum þeim, sem eru í fyrstu leksíu um að velja
fæðuna og blanda henm saman í rettum hlutföllum.
óefað hafa margir hraustir menn og konur vaxið upp
án þess að vita nokkuð um náttúrnulögmál þessi. En
þessir menn og konur — nær æfinlega — hafa verið
reglusamir í breytni og hófsemdarmenn, hvað nær-
ingu snertir, að minsta kosti á yngri árum. Þeir hafa
ósjálfrátt fylgt eðlishvötinni.
Séu menn 3—3 stundir uti undir beru lofti á degi
hverjum á hreyfingu, eða við vmnu, þá fær líkaminn
tækifæri til að hrinda frá sér, eða brenna með “oxy-
gen” miklu af fæðu þeirri, sem menn hafa neytt um
of; einnig ver líkaminn þá oft næringarefnum þeim
til eins eða annars, sem náttúran samkvæmt lögum
efnafræðinnar, eiginiega ætlaði alt annað með að
gjöra. En bezt er það jafnan, að láta náttúruna ráða
sem mestu og fá henni hin réttu efni til að starfa
með.
En hvað val fæðutegundanna, samblöndun þeirra
og hluttföll snertir, þá er meginatriða þeirra getið í
fyrstu leksíu.
Aðkenning sjúkdóma og úrval fæðutegunda
(Diagnosis and Selection).
I sumum tilfellum er hver líkami sinn eigin lög-
gjafi; en þó eru nokkur grundvallarlög, sem gilda
æfmlega. Ef að menn t. d. eta of mikið af línsterkju-
fæðu, þá er hætt við, að hún framleiði of mikla gall-
sýru (uric acid), og veldur hún gigtveiki æðaherð-
ingu og elli fyrir tíma fram. Neyti maður of mikils af
sætindum, eða svæfandi eða æsandi lyfja eða drykkja
— þá fer maginn af stað að búa til of mikið af klór-
vatnssýru (hydrochloric acid). En það veldur aftur
ólgu mikilli, gasi í þörmunum; æsingu slímhúðarinn-
ar bæði í maga og þörmum; taugaveiklun, óreglu-
legum hjartslætti, svefnleysi, þunglyndi og blóðleysi.
Þegar menn kjósa sér eina eða fleiri fæðutegund
ir til matar, þá ættu menn aidrei að gleyma því, að
algjörðar, snögglegar breytingar eru á móti lögum
náttúrunnar. Af þessu leiðir, að menn geta orðið
sjúkir, ef að menn snögglega breyta um fæðutegund-
ir, þó að fæðan, sem maðurinn neytir, sé í alla staði
heppileg og rétt. En vanalega er þetta að eins fyrst,
eins og þegar menn snögglega hætta við víndrykkju,
eða nautn svæfandi lyfja. Þeim, sem ekki búast við
þessu, verður oft bylt við þetta og hugsa ekki út í, að
þetta lagast von bráðara.
Varasamir skyldu menn ætíð vera, að segja, hvað
að manni gengur og íhuga vandlega öll sjúkdómsein-
kenni. Einkenni þessi eru tungumál líkamans, og eins
og þau eru hið vandasamasta við læknisfræðina, eins
eru þau einnig hið vandasamasta, þegar ráða skal úr,
hverra fæðutegunda menn skuli neyta.
Fyrst skyldu menn reyna að finna þær fæðuteg-
undir, sem eyða kvillum eða sjúkdómum, sem menn
hafa, svo sem gasi í þörmum, eða ólgu. Á undan
þessum kvillum hefir maður oft stýflu í þörmunum,
eða algjört hægðaleysi. Ættu menn því fyrst, að
neyta þeirrar fæðu, sem kemur fullu lagi á óreglu
þessa, og er þá fyrst að draga af sér og eta ekki nema
það allra minsta. Þetta getur oft gjört manninn heil-
an heilsu. En—sé maðurinn árum saman búinn að
lifa á röngum og skaðlegum fæðutegundum, þá geta
menn verið vissir um, að líkami hans berst á móti öll-
um breytingum, þó að til betra séu. Þess vegna er
það ekki ætíð rétt að segja, að þessar nýju fæðuteg-
undir eigi illa við magann, því að það er einmitt mag-
inn, sem á illa við fæðuna. Þetta ættu menn æfin-
lega, að láta sjúklingana skilja vel, svo að þeir séu
undir það búnir, ef að hinn illa vandi líkami fer að
hafa mótmæli á móti breytingum þessum.
sykur. Hinn ungi, vaxándi maður, neytir mikils, bæð:
af línsterkju og sykri, án þess að verða nokkuð meint
við; og kemur það af því, að hann þarf svo rrtikið
efni til að byggja upp beinin, brjóski# og tennumar.
Þetta byggingarefni líkamans er kallað: “phosphate
of lime ’, og er eitt af aðal-efnunum í línsterkju-fæðu-
tegundunum, emkum korntegundum (svo sem hvciti,
maís, rúgi, byggi, höfrum eða hrísgrjónum).
Eftir 30 ára aldur eru bein og tennur fullmynduð
og þurfa menn þá minna af efni þessu, að eins nóg
til endurbóta, en gamlir menn, frá 70—100 ára, svo
sem ekkert.
Ofmikil nautn línsterkju-efna og sætinda er að
líkindum orsökin til helmings allra sjúkdóma í maga
og þörmum hjá fullvöxnum mönnum. Aftur geta
ung.börn og vaxandi notað þrefalt af efni þessu við
fullorðna menn og þó kemur það oft fyrir að smábörn
þjást af sjúkdómum þessum, sem orsakast af of mik-
illi nautn sykurs og línsterkju-efna.
Hvað líkaminn gjörir við afgang fæðunnar, þegar
hún er of mikil.
Hver agnarögn af fæðu, sem líkaminn getur ekki
notað, verður annaðhvort að kastast út úr líkaman-
um í einhverri mynd, eða leggjast fyrir í honum til
geymslu. 1 síðara tilfellinu verður líkaminn að fara
með það, sem annarlegt, aðkomandi efni og verður
það þá orsök til eitrunar Iíkamans.
Náttúran losar líkamann við afgang línsterkju-
efnanna á margan hátt. Mikill hluti þeirra fer til
lungnanna og þar brennir súrefnið þann hlutann upp
í andardrættinum. Sumt gufar út úr líkamanum;
sumt verður að krystöllum, fer inn í blóðið og sezt í
slímhimnur slagæðanna. Afleiðingin af því verður
æðaherðing (arteriosclerosis), stirðnun liðamótanna,
gigt af mörgu tagi, “brights” sýkin og elli fyrir ald-
ur fram.
Máltíðir þær, sem nú skulu tilgreindar, eru bygð-
ar á meðalmanns þörfum. Geta menn séð, að hinum
ungu er ætlað ríflegt af sykri og línsterkju-efnum;
miðaldra mönnum lítið, en gömlu fólki svo sem ekk-
ert. Einnig eru fáar tegundir tilteknar til hverrar mál-
tíðar; en þó svo, að þær hafa í sér alla þá fæðu,
se^n menn þarfnast, því að af langri reynslu höfum
vér orðið þess vísari, að því einfaldari, sem fæðan er,
því betri er hún.
Að haga fæðunni eftir aldri mannsins.
Æfinlega, þegar líf er að myndast, leggur móð-
irin.til afkvæmi sínu alt það bezta og fullkomnasta,
sem hún á til. Stefna náttúrunnar er einlægt upp á
við, til æðri andlegra hæfileika og fullkomnari lík-
ama. Af þessu kemur það, að börnin eru vanalega
heilsubetri en foreldrar þeirra. Og allir kraftar nátt-
úrunnar leggja saman til þess að varðveita líf hinna
ungu. Þetta er lögmálið, sem ræður viðhaldi og
þroska mannlegs lífs. En oft vill þetta verða öðru-
vísi, og er það ein sláandi sönnunin fyrir því, að oss
vantar þekkinguna, að fæða hina ungu.
Til hægðarauka viljum vér skifta lífinu í þrjár
deildir eða flokka: Iíf hinna ungu, hinna miðaldra
og h’nna gömlu, og sýna rétti hæfilega fyrir hvcrn
flokkinn.
Aðalefnið í fæðu manna er kallað: kolahydröt
(carbohydrates), — erT það eru línsterkju-efni og^
Máltíðir fyrir börn sex til tíu ára að aldri.
MORGUNVERÐUR.—Prunes eða Peaches; mjólk;
hrísgrjón eða haframjöl; rjómi og ögn af sykri.
MIÐDAGSVERÐUR.—Mjólk eða egg; kartöflur eða
maís, meyr vel eða mjúkur; ísrjómi.
KVELDVERÐUR.—Peas, String Beans eða Carrots;
maís eða kartöflur, Junket (osthlaup) eða ost-
ur; rúsínur eða dates. (Neyta skyldu börnin
kveldverðar að mmsta kosti tveimur stundum
áður en þau fara að sofa).
Máltíðir manna frá 10 til 22 ára að aldri.
MORGUNVERÐUR.—Grapes, Prunes, eða Peaches
eitt egg; Corn Hominy (maís-grautur), hrís-
grjón eða haframjöl; mjólk.
MIÐDAGSVERÐUR.—Kartöflur, sætar eða hvítar
Peas eða Turmps; brauð úr heilmöluðu hveiti
eða maís; mjólk.
KVELDVERÐUR.—Vegatable Soup; Corn (maís)
eða kartöflur; Peas eða Asparagus; fiskur
egg eða mjólk; Bran Meal Gem eða Corn Muf-
fin (maís-kökur) ; Plain Custard (eggja-mjólk)
eða ísrjómi.
Máltíðir fyrir menn frá 22 til 35 ára að aldri.
.. .Ósúr ávöxtur einhver, þegar menn fara á fætur.
MORGUNVERÐUR.—Egg eða mjólk; Whole Wheat
Gem eða Corn Muffin; Bananas (vel móðnað
ar), rjómi og rúsínur.
MIÐDAGSVERÐUR.—
Egg Sandwich; maísbrauð; mjólk.
KVELDVERÐUR.—Vegetable eða Cream Soup; Let
uce eða Celery; kartöflur, brauð úr maís eða
heilmöluðu hveiti; áfir (Buttermilk) eða fisk-
ur; Gelatin eða ísrjómi.
Máltíðir fyrir menn frá 35 til 65 ára aldurs.
Ósúrir ávextir, svo sem Peaches, Plums, Grapes eða
Melons, þegar menn fara á fætur.
MORGUNVERÐUR.—Eitt egg; maís ‘muffins’ eða
maís kökur; bakaðar sætar kartöflur eða ban^
anas.
MIÐDAGSVERÐUR.—Súpa; fiskur eða mjólk —
mjólkbetri; kartöflur.
KVELDVERÐUR.—Salad, nýjar hnetur; bakaðar
kartöflur; Omelet (eggjakaka) limsoðin eða
fiskur; Endive eða Celery; ísrjómi eða Gelatin.
Máltíðir fyrir menn frá 65 til 95 ára aldurs.
MORGUNVERÐUR.—Cantaloupe eða tvær bakaðar
bananas, rjómi; Bran Meal Gems; Cocoa eða
Chocolate.
MIÐDAGSVERÐUR.—Celery eða Lettuce; Creamed
Onions; kartöflur eða bakaðar Beans.
KVELDVERÐUR.—Vegetable Soup, Carrots, Pars-
nips, Turnips, Onions, Peas, Beans (eitthvað
tvent af þessu) ; fiskur, egg eða áfir; tvær
matskeiðar af hveitibrani soðnar.
Sé tregt um hægðir eða stýfla einhver í maga eða
þörmum, skyldu menn borða góðan skamt af hreinu
hveiti-brani. Börnum frá 6—10 ára skyldu menn
gefa 3 tii 6 teskeiðar af því, og meira, ef að þau eru
eldri. Fullcrðinn maður getur tekið pela af hveiti-
orani á dag, án þess honum verði meint af. Þetta er
þó sjaldan nauðsynlegt, því að tvær matskeiðar af
brani með hverri máltíð, eru nægar til að koma öllu
í lag, þó að hægðateppa sé. Menn skyldu matreiða
branið eins og hvern annan kornmat; þannig, að
sjóða það 15 til 20 mínútur, og borða það svo með
þunnum rjóma eða góðri mjólk.
Frá einu til tveggja glasa af vátni skyldu menn
neyta með hverri máltíð, þegar menn hafa ekki mjólk
með máltíðinni. Einkum sé eitthvað tregt um hægð-
ir. En hafi menn vatnskendan jarðargróður í mál-
tíðinni, þá þurfa menn rm* af vatninu.
Menn skyldu vanda sig að tyggja vel og lengi.
Og ekki skyldu menn súpa vatn með fyrri en vel er
tuggið.
Æfinlega skyldu menn verja að minsta kostí
tveimur stundum á dag til verulegra líkams-hreyfinga.
Hafi börnin nóg frjálsræði, munu þau sjálfsagt gjöra
þetta. En þegar fullorðnir þurfa að sitja við störf sín,
þá er þeim oft nauðsynlegt, að taka sér ákveðinn
tíma til hreyfinga. Þetta ættu menn að gjöra reglu-
lega og láta ekki af bregða fremur en að m ..
máltíð.
Til þess að hafa fullkomna heilsu, verða menn að
gæta þessara þriggja grundvallarlaga lífsins:
NÆRINGARINNAR, eða með öðrum orð-
um: tilbúningi blóðsins.
HREYFINGARINNAR eða úthlutun blóðs
ins um líkamann.
AÐ DRAGA ANDANN DJÚPT OG
Þ U N G T, sem er hreinsun blóðsins.
I næstu leksíu verðtfr talað um, að velja fæðuna
í réttum hlutföllum eftir störfum og árstíðum.
ÍSLAND ERLENDIS.
Norrænn stúdentafundur var
haldinn í fyrra mánuði á eyjunni
Möen f Danmörku. Þar voru nokkr-
ir ísiendingar og höfðu Jieir Sigurð-
ur Nordal dr. phil. og Sigfús Blön-
dal bókavörður orð fyrir Jieim.
Um Jienna fund ritar skáldið
Yaldemar Rördam all-ítarlega f
blaðið Köbenhavn.
Sá kaflinn, er hljóðar um ræður
íslendinga, er á þessa ieið:
“Af fslands hálfu talaði dr. Nor-
dal oftar en einu sinni — mcð skáld-
iegri andagift. En bak við orð hans
var jafnan einhver framkvæmdar-
hugur, líka þegar ræðan hneig að
skáldskap — nútíðarkröfur og frain-
tíðaráform. Þessum kröfum og á-
formum lýsti Sigfús Blöndal ekki að
eins á fundum stúdentanna, heldur
einnig á hinum mikla almenna
fundi. fsland vill ekki láta sér lynda
frægðarfortíð sína, lieldur vinna «ér
sæti meðal Jijóðanna f samkepni nú-
tfmans bæði fjárhags- og menning-
arlega.
Til þess að hagnýta auðsupp-
spretturnar þarf fjármagn utan að.
Ef það er óumflýjanlegt, Jiá erlcnt
fjármagn, t. d. brezkt, cn helzt
danskt. Sumjiart vegna þcss, að
hjálp frá Danmörku er hættuminst.
Sumpart vegna Jiess, að Ilanmörk er
nú einu sinni orðin hægasta og
næsta leiðin fyrir íslendinga út á
við, til Norðuráifunnar. En gagn-
vart Danmörku er krafan fuilkomin
sjálfstjórn og svo mikið sjálfstæði
ríkisréttarlega gagnvart Norðurálfu,
sem mögulegt er. Og með Jiessu
hlutfallslega sjálfstæði og full-
koinn sjálfstjórn með andlegu og
efnalegu menningarstarfi sínu vill
fsland vcrða talið jafn rétthátt nor-
rænu höfuðþjóðunum. Þjóðin sé að
vísu minni og fátækari en hinar
Jijóðirnar, en fær samt um bæði að
taka við og láta í té. Því skal liún
viðurkend jafnborin hinum”.
Þenna veg lýsti Biöndal, fyrir eig-
in reikning óskum og kröfum ís-
lands gagnvart Danmörku og Norð-
urlöndum.
— Nýtt dansk-íslenzkt fyrirtæki.
Danska blaðið Politiken skýrir frá
J>vf Jiann 27. ág., að Jiá sé nýstofnað
félag f Kaupmannahöfn, er keypt
liafi víðáttumikið iand í nánd við
Stálfjall og trygt sér yfirráð yfir
stóruin fossi rétt við og ætli þetta
félag að vinna Jiar kol og ullgrjót
(asbest).
Aðalfrumkvöðull félagsins er sagð-
ur yfirdómslögmaður einn Aage
Madelung. Verkfræðingur frá félag-
inu er sagðu þá farinn til íslands.
Stórt firma í Kaujimannahöfn, F.
L. Smith & Co., segir blaðið, að sent
hafi tvo vorkfræðinga hingað til að
rannsaka, hvernig hagar til um ull-
argrjótsnámurnar hér.
“Svo virðist, segir blaðið, scm
mikið traust sé nú alt í einu borið
til þess, að liagnýta megi auðsupp-
sprettur sögueynnar og dugnaður
sá, sem svo snarlcga lætur á sér bera
er gleðilegt tímanna tákn”.
— Danskt fjármagn til íslands. í
danska blaðinu Fyens Stiftstidende
stendur svolátandi klausa þann 16.
ágúst:
“Fréttuhum um brezka járnsands-
fyrirtækið á íslandi hiýtur að verða
tekið fálega hér í landi, Jiar sem það
væri Iang cðlilegast, að danskt fjár-
magn starfaði á íslandi, og af því er
nóg til hér í landi.
En vér höfum þau gleðitíðindi að
flytja, að “hér niðri” hafa menn eigi
alveg lokað augunum fyrir hinum
miklu auðsujijisprcttum á fslandi.
Fyrir nokkru fór maður eirin til 'ís-
lands, sem hafði góð sambönd og á
ættfólk og vini þar í iandi, og var
ferðinni heitið til þess, að vinna að
Jiví, að korna Jiar upp skijiasmíða-
stöð, samvinnuféiagi um fiskisöltun,
samvinnusláturíélafesskap og nokkr
um öðrum stórfyrirtækjum.
Ef fslendingar sinna Jiessu, er
hægt að fá rekstursfé 1 Danmörku,
cf til vill margar milíónir”.
Ifver er þessi maður? JJér hefir
hans ekki heyrst getið. (Isafold).
Vancouver
Victoría
/Vew Westminster
Sérstök farbréf báðar leiðir
DESEMBER—JANÚAR—FEBRÚAR
SjáiíJ Canadian Pacific Klettafjöllin í sínum vetrarskrúða
og nýju Connaught Jámbrautar-göngin.
Allar upplýsingar fást hjá öllum umboðsmönnum
Canadian Pacific Railway
(Aðal-braut Vesturlandsins).
Bæjar Ticket Office: Cor. Main and Portage. Phone M. 37*—1
Brautarstöðva Office: M. 5500 og 663 Main St Pli., M. 326«
8,—15.
Til Austur Ganada
MEÐ DAGIEGUM LESTUM, ÞARF EKKI AÐ SKIFTA
UM Á LEIÐINNI, — HEILAR LESTIRNAR
RENNA ALLA LEIÐ.
Sérstök farbréf báðar leiðir
tii sölu daglega allan desember.
WINNIPEG til
TORONTO
$40
WINNIPEG tíl
MONTREAL
$45
Farbréf til annara staða hlutfallslega m-SuS við þ*
AHar upplýsingar fúslega gefnar af öllum umboðsmönnum
t
Canadian Pacific Railway
(Aðal-braut Vesturlandsins).
Bæjar Tieket Office: Cor. Main and Portage. Phone M. 370_1
Brautarstöðva Office: M. 5500 og 663 Main 8t. Ph„
M. 3260
8,—14.
BORÐVIÐUR
SASH, DOORS AND
MOULDINGS.
ViS höfum fullkomnar byrgðir
al öllum tegundum.
Verðskrá verSur send hverjum, sem
æskir þess.
THE EMPIRE SASH <ft DOOR CO., LTD.
Henry Ave. East, Winnipeg, Man., Telephone: Main 2511