Heimskringla - 16.11.1916, Blaðsíða 4

*L£. 4.
HEIMSKRINGLA
HEIMSKTíTNÍtLA
(Slofnuft 1SS«>
Kemur út á hverjum Fimtudegi.
Crtgefendur og eigendur:
.THfci VIKING PRBSS, LTD.
Verti blatSsins í Canada og Bandarikjun-
um $2.00 um áriti (fyrirfram borgatS). Sent
Ul lslands $2.00 (fyrirfram borgatS).
Allar borganir sendist rátismanni blatS-
«lns. Póst etSa banka ávísanir stýlist til The
Viking Press, Ltd.
M. J. SKAPTASON, Ritstjórl
S. D. B. STEPHANSON, rátSsm itSur.
Skrifstofa:
728 SHERBROOKE STREET., WINNIPEG.
P.O. Bm »171 Talsíml Garry 4110
R SKULUM A LD R E I SLIÐRA
SVERÐIÐ fyrri en Belgía í fullum
mæli er búm að fá alt, sem hún
hefir í sölur lagt og meira; ekki
fyrri en Frakkland er trygt og óhult fyrir á-
rásum fjandmannanna; ekki fyrri en rétt-
indum hinna smærri þjóða í Evrópu er áreið-
anlega borgið, og ekki fyrri en hervald Prússa
er brotið og að fullu eyðilagt.—ASQUITH.
------o------
Hin alvarlega ábyrgð
Canadamanna.
Ræða Hon. Rob. Rogers, er hann flutti á liðs-
söfnunarfundi Gyðinga í Montreal
hinn 8. nóvember sl.
0
Mr. Rogers fórust meðal annars orð á
þessa leið:
Eigum vér að berjast nú eða seinna? —
Nú getum vér barist til sigurs. Ef að vér lát-
um það bíða, er sigurinn tvísýnn.
En bardagann getum vér ekki með nokk-
uru móti umflúið.
Nú þegar hafa nærri 400,000 af hinum
beztu og hugdjörfustu sonum Canada komið
fram til að berjast fyrir land og lýð og varna
því, að Þjóðverjar leggi á oss aktygi hins
þýzka hermannavalds.
Vissulega eru þetta hörku-tímar og leggja
þeir á herðar hverjum Canada-manni þunga
og alvarlega ábyrgð í þessu mikla veraldar-
stríði, — ábyrgð, sem vér berum bæði fyrir
sjálfum oss og menningu heimsins. En vér
höfum einnig ævarandi skyldu við minningu
þeirra, sem búnir eru að leggja lífið í sölurn-
ar; því að vér verðum að koma svo fram,
að þeir hafi ekki lagt fram sitt dýrmæta líf
til ónýtis.
Þetta er fyrir mínum augum vafalaust hin
fyrsta skylda hvers einasta Canada manns,
sem er landi og þjóð sinni hér trúr og tryggur
•— og vanræki hann hana nú, þá sviftir hann
sjálfan sig tækifærinu til eilífðar, að gegna
þeirri skyldu.
Þegar menn skoða þetta réttilega, þá er
eg sannfærður um, að þeir fallist á áskorun
stjórnarformannsins til Canada-manha og að
þér fallist iíka á nefndina, sem kosin var til
að vinna að þessum málum og veitt var fult
vald til þess, að grafa upp, svo framarlega
sem hægt væri, tölu og nöfn allra þeirra
manna í Canada, sem færir væru um, að
vinna eitthvað í landsins þarfir og vinna stríð
þetta á svo skömmum tíma, sem hægt er.
Betra langt stríð en ótryggur friður.
Vér þráum allir friðinn. En eg hika mig
ekki við að segja, að margfalt betra væri það
að hafa langt stríð, en fáráðlegan og óákveð-
mn frið. Því að þegar þjóð ein hefir aðrar
eins hugsjómr og hugmyndir sem Þjóðverjar,
þá eru menn neyddir til að svifta hana mætt-
inum til að gjöra ilt.
Það verður einnig að svifta þá mættin-
um að sá drápsvélum um skipaleiðir allar.
Það verður að svifta þá hermannavaldinu,
svo að þeir ógni ekki lengur nágrönnum sín-
um og siðmenningu alls heimsins.
Það verður að svifta þá mættinum til að
myrða í þúsundatali sjúkar og varnarlausar
konur og ungbörn, bjargarlaus, sem ekkert
geta hjálpað sér sjálf.
Heiminum nægir enginn friður, sem ekki
er bygður á þessum meginatriðum.
Og hið mesta lán og blessun, sem hugs-
anlegt var að félli Geirmönnum (Germönum)
í skaut, er einmitt sú, að þeir biðu algjörðan
ósigur, og að höfðingja-stjórn þeirra yrði nið-
urbrotin. Því að fyrir hana ræður keisarinn
öllu þar í landi með fámennri hermanna-
klíku. Og þá, þegar hún væri farin, mætti
gróðursetja hjá þeim álíka stjórnarfar og vér
höfum hér, þar sem fólkið ræ$ur öllu undir
verndun fána þess, sem viðurkendur er um
allan heim, sem einkenm og ímynd frelsisins
og mannréttindanna, hvar sem hann blaktir
fyrir vindi í öllum álfum heims. Og það er
fyrir þá sök, sem vér hér í Canada berjumst |
nú með Bretum og Bandamönnnum, að Eng- |
land og allir Bandamenn eru að berjast fyrir |
frelsinu og réttindum hinna smáu sem hinna i
stóru.
Eg trúi og treysti því, að vér allir erum
stoltir af hinum hugdjörfu hermönnum frá
Canada, sem með hreysti sinm hafa unnið sér
heiður og sæmd og gjört nafn Canada-veldis
ódauðlegt í sögu mannkynsins.
Vér höfum líka fullan rétt til þess, að bú-.
ast við þessu, þegar vér minnumst þess, að
þeir, sem draga að sér hið hreina, ferska loft
á hinum víðlendu sléttum Vesturfylkjanna
— þeir hljóta að elska frelsið meira en alt
annað í heimi.
Hin mest varðandi spurning.
En hvernig sem því er varið, þá legg eg
nú fyrir yður, menn frá Montreal, menn frá
Quebec, menn frá Canada — þessa hina mest
varðandi spurningu á þessari hátíðlegu stundu
— eg legg hana fyrir yður, sem eruð hraustir
á líkama og hafið þó ekki enn íklæðst her-
mannabúningi, — eg legg hana fyrir yður og
þér verðið að svara henni eftir að hafa hver
og einn ráðgast um við samvizku yðar! En
spurningin hin mikla er þessi: Getið þér
heiðarlega ráðgast um við samvizku yðar um
það, hvort þér eigið að sitja hjá í þessu mikla
stríði voru; getið þér það og gjört yður um
leið vonir um það, þegar friður kemur, að
njóta blessunar friðarins með jöfnum rétt-
indum við þá, sem barist hafa, — þá, sem
staðið hafa hlið við hlið manna þeirra, sem
leiðir lögðu niður í skuggadali dauðans, til
þess að varðveita fyrir komandi kynslóðir alt
það frelsi, öll þau réttindi, alt það lýðfrelsi,
sem með blóði og þrautum hefir unnið verið
á umliðnum öldum.
Eg er stoltur yfir því á þessu kveldi, að
ávarpa yður, sem hér eruð saman komnir, af-
komendur hins heimsfræga hermanns Júdas-
ar Maccabeusar, er látið hefir eftir sig nafn,
sem frægt hefir verið frá einni kynslóð til
annarar, fyrir það, að berjast fyrir frelsi ög
réttindum þjóðar sinnar.
Hann fann og skildi það, eins og þér
gjörið, eftirkomendur hans, að orðið ‘frelsi’
bindur í sér annað og meira en eintóman rétt-
inn að lifa og hjara. Það nær líka yfir rétt-
inn til þess að hugsa og trúa og halda á lofti
trúnni forfeðra yðar, sem mæður yðar elsk-
uðu og feður yðar til forna létu lífið fyrir.
Mig undrar það því ekki, er eg kem hér
á þennan fund, að sjá afkomendur Makka-
beanna sýna jafn mikinn áhuga og hluttöku
í stríði þessu.
Hverjir eru þeir, sem eins og þér geta J
fundið til með hinum hörmum slegnu, niður- j
þryktu og nauðstöddu Belgum ?
Hverjir geta eins og þér skilið hið mikla
meginatriði, sem vér erum að berjast á móti:
hnefaréttinum, að “might is right”, að sá hafi j
réttinn, sem sterkastur er? Hverjir geta eins
og þér skilið það, að vér erum að berjast
fyrir því að hinir veiku og máttarlitlu. hafi
jafnan rétt til að njóta geisla sólar og gróða
jarðar við hina sterku og voldugu.
Með þessu hinu mikla og voðalega stríði
og engu öðru getum vér reist hið mikla
musteri menningarinnar: mannréttindi og
réttlæti.
Það á sérstaklega vel við, að þeir af yð- I
ur, sem eruð líkamlega til þess færir og allir í
eruð frömuðir menningarinnar, takið upp
vopnin til þess að verja það, sem Gyðinga-
þjóðin á undanförnum öldum lagði alt í söl-
urnar fyrir. Þetta fremur öllu öðru er vert að
berjast fyrir: æruna og trúna.
En yður, sem nú eruð á leiðinni til víg-
vallanna, vil eg segja það, að eg get ekki lýst
því, og get ekki fundið orð til þess að Iýsa
því, hvað eg er stoltur yfir áformi yðar; yfir
trygð yðar við land og þjóð, við fánann og ,
hið gamla Bretaveldi. Þetta mun ávinna yður
fof og hrós hjá öllum hinum mentaða heimi.
Þér ávinmð yður ekki einungis verðskuldað
þakklæti þeirra, sem þér berjist fyrir, heldur
ævarandi frægð, eem geymast mun um aldir
eins og endurminning Maccabeanna, forfeðra
yðar.
Þér farið að berjast öxl við öxl með her-
mönnum Breta frá öllum hinum mörgu lönd-
um Bretaveldis um heim allan; þér farið að
berjast með hinum mikla Gyðinga herforingja
í Bretaher, Seigelman hershöfðingja. Þér
berjist með vopnum og skotfærum, sem her-
málaráðgjafi Englands, E. S. Montague, hef-
ir útbúið og smíða látið. Þér farið í sam-
vinnu við svo marga hina beztu og mestu
menn Bretaveldis, sem óska yður allra heilla,
sigurs í stríðinu og farsællar heimkomu. Og
þar á vígvöllunum finnið þér frændur yðar
frá öðrum löndum og álfum, sem eins og þér
eru að berjast fyrir frelsi og mannréttind-
um í heiminum.
I hinum ensku blöðum yðar hefi eg séð
lista yfir þá af þjóðflokki yðar, sem fallið
hafa nýlcga í hinum ýmsu herdeildum frá
Canada. Þér megið vera stoltir af þeim lista,
—því hann sannar það, að Gyðingar frá Can-
ada, eins og Gyðingar frá öilum öðrum lönd-
um og þjóðum, sem með Bandamönnum eru,
leggja sinn hluta fram til baráttu þessarar. —
Fylgi yður hamingjan og leiði yður heila heim
aftur, frá baráttu þeirri, sem þér berjist í —
ekki fyrir yður eingöngu, heldur fyrir heim
allan og komandi kynslóðir. ,
Eins og eg sagði í byrjun, erum vér nú
komnir að vegamótum í stríðinu. Þjóðverj-
ar treystu því í byrjun, að þeir hefðu meiri
afla hermanna og betri; treystu því, að þeir
væru þjóðrlsknari og elskuðu meira föður-
land sitt en vér, og þess vegna trúðu þeir því
fatslega, að þeir myndu geta yfirstigið og
brotið undir sig allan heim. En þeir hafa þar
á röngu að standa; fara þar eins' villir og
þegar þeir héldu, að Belgir myndu leyfa þeim,
að nota land þeirra sem vegaspotta, að þjóð-
inni nauðugri; eða þegar þeir héldu, að
Frakkar væru úrkynjaðir og til einskis nýtir,
nema til að dansa og leika sér; eða þegar
þeir trúðu því fasllega, að Rússar myndu
gjöra upphlaup; eða þegar þeir héldu, að
Bretaveldi myndi aldrei fara út að berjast.
Þjóðverjar vita alt, sem hægt er að vita
um hin þefríku kemisku efni; en þeir vita
ekkert um hið rauða blóðið, sem svellur og
ólgar í æðum hinna hraustu og hugrökku
manna, sem byggja lönd þau, er Bretar og
Bandamenn þeirra eru frá komhir. Sjálfir
eru þeir grimmir og dýrum líkari en mönnum
(inhuman) og þekkja því ekki mannlegt
eðii. Þeir vita það ekki og trúa því ekki, að
vér munum berjast meðan nokkur maður
stendur uppi og meðan nokkur skildingur er
til í eigu vorri. Þetta vita þeir ekki, en vér
ætlum að sýna þeim að það er satt.
Eg hefi sagt, að Þjóðverjar væru dýrum
líkir en ekki mönnum (inhuman). Hver
neitar því? Þeir létu sér ekki nægja að vaða
yfir Belgíu, saklausa, friðsama. Þeir sýndu
þar dýrslega grimd og æði, sem er svo hrylli-
legt, að því er ekki hægt að lýsa. Þeir lim-
lestu börnin ungu. Þeir tóku veikar konur,
ungar og gamlar og gamla, farlama menn og
ráku á undan sér sem sauðahópa í bardö
unum, svo að skotin óvinanna skyldu lenda
á þeim, en þeir hefðu skjól sjálfir og hlífð
af. Þorpin í Belgíu gjörðu þeir að hinu arg-
asta bæli svívirðinganna og ólifnaðarins, svo
að hinum mentaða heim hryllir við að heyra
og lesa um sögur þær, sem þar fóru fram og
svo langt hefir gengið, að viltum mönnum
myndi ofbjóða annað eins.
Hver einasti maður með mannskap og
ærutilfinning í brjósti, er ætíð fús til að berj-
ast fyrir varnarlaust kvenfólk, til að vernda
það frá svívirðingu. Og þetta er það, sem
þér eruð nú kvaddir til að gjöra; kvaddir til
að berjast fyr#, þegar skorað er á yður, að
ganga í lið með herflokkum þeim, sem eiga
að hrekja Þjóðverja út úr Frakklandi, út úr
Belgíu, út úr Póllandi!
Eg kem ekki til yðar þetta kveld undir
neinu fölsku yfirskini; eg kem ekki til yðar
til þess að biðja yður að vernda Canada í
stríði þessu. Hetjurnar, sem fallnar eru, þær
stöðvuðu framsókn Geirmanna á Frakklandi,
hafa gjört það, og hinn ósigrandi floti Breta.
En eg er hér kominn til þess, að biðja yður
að hjálpa til að lægja rostann í þjóðinni, sem
myrðir vopnlausa borgara, sem hertekur og
flytur í ánauð ungar meyjar frá Lille og fleir-
um stöðum, — flytur þær burtu, enginn veit
hvert; lægja rostann í þjóðinni, sem treður
járnuðum hælum andlit Pólverja, er þeir flat-
ir liggja fyrir ofbeldi þeirra. — Eg kem til
yðar í þeim tilgangi, a$ fá yður til þess að
hjálpa oss, að kenna kúgurum þessum og
færa þeim heim sanninn um það, að rán og
morð og svívirðingar verða mönnum seint til
farsældar. Því að ef vér kennum þeim ekki
leksíu þessa nú, meðan vér höfum allan hinn
mentaða heim á vorri hhð, þá eigum vér
verra með, og verður kanske ómögulegt, að
kenna þeim það í næsta stríði, þegar þeir geta
ráðist á strendur Canada og farið eins með
þær og þeir fóru með Louvain, Lille og War-
saw.
Ef að þér viljið ekki berjast nú með móð
og mannshug í hjarta og meðaumkvun í
brjósti fyrir öllum þeim, sem kúgaðir eru og
undirokaðir, þá er eg hingað kominn til þess
að segja yður, að þér að öllum líkindum
verðið neyddir til þess, að berjast snemma á
morgun og verja líf og limu, hús og eignir,
en konur yðar og börn verða að sæta sömu
kostunum og Belgar og Pólverjar með járn-
hælinn þýzka á hálsi yðar.
Þér getið barist í dag og unnið sigur. —
En eg er óviss um sigurinn að morgni, ef að
þér bíðið þangað til. — En bardagann get-
um vér ekki umflúið.
WINNIPEG, 16. NÓYEMBER 1916
Sendið Heimskringlu
til hermanna á
Englandi og Frakklandi
K0STAR AÐ EINS 75 CENTS í 6 MÁNUÐI
eða $1.50 í 12 MÁNUÐI.
Þeir, sem vildu gleðja vini sína eða vandamenn í skot-
gröfunum á Frakklandi, eða í herbúðunum á Englandi,
með því að senda þeim Heimskringlu í hverri viku, ættu
að nota sér þetta kostaboð, sem að eins stendur um stutt-
an tíma. Með því að slá einum fjórða af vanalegu verði
blaðsins, vill Heimskringla hjálpa til að bera kostnaðinn.
Sendið oss nöfnin og skildingana, og skrifið vandlega
utanáskrift þess, sem blaðið á að fá.
THE VIKING PRESS, LIMITED.
P.O. Box 3171. 729 Sherbrooke St., Winnipeg
Slagur sálnanna
24,000 fjölskyldur voru mjólkur-
lausar á laugardagsmorguninn
í Winnipeg. 170 keyrslumenn
stórsalanna gjörðu verkfail kl.
4 um morguninn.
í’að er slagur mjólkurkeyrslu-
mannanna við húsbændur sína -
hina vellríku, stóru mjólkursala
(Crescent Creamery Co.); smjörbú-
in, smjörgjörðarhúsin — eða hvað
þeir kalla sig. Annarsvegar er doll-
arinn; tröllslegur — þungur, er velt-
ur sem voðavél ein yfir alt og mylur
alt og alla undir sig’ um leið og
hann hleðúr einlægt meiru og meiru
af aurj (aurum á latínu: gull) után
á sig. — Keyrslumennirnir hata nú
gengið í félag til að vernda sig fyrir
trölli þessu. En sálin dollarsins vill
ekki viðurkenna félagið. Hún er vit-
ur, sálin sú; en kærleikslaus og
miskunnarlaus hefir hún æfinlega
verið. Hún sér það, að félag verka-
manna sinna er þeim sverð og skjöld
ur og kastalaborg, sem þeir geta flú-
ið í sér til verndar; og eðlilega hat-
ar hún félagið. Því að hún vill hafa
verkamenn sína vopnlausa, verju-
lausa, bjargþrota í höndum sér. t>á
getur tröilið Mammon í dollarslíki
oltið yfir ])á og pressað þá niður í
moldina og hlaðið utan á sig meiru
og meiru af aurnum og leðjunni. i
Þetta er í rauninni sams konar
slagur og nú cr háður í Evrópu. —
Hið samvizkulausa, sálarlausa al-
heimströll: drottinvald Þjóðverja,
vill brjóta undir sig heim alian og
troða — stálreknum hælum — aila
smælingja undir fætur sér. — Það
hirðir ekki, þó að bein hinna undir-
okuðu brotni og blóðið spýtist
undan hælum Mammons. Og eins
hirðir auðvaldið í líki hinna stóru j
smjörsala og mjólkursala ekki um |
])að, hvað verkamönnunum líður
eða börnunum ungu, sem ekki fá j
mjólkina sína. En mæðurnar finna *
það, þegar hljóð barna þeirra skera |
hjörtu |)eirra. Og þær hafa komið!
fram og heiintað bót á þessu. Þær j
hafa skorað á bæjarstjórnina, að;
láta þetta ekki viðgangast. Yér er-
um einh'vernveginn svo gjörðir og
getum ekki að því gjört, að vér höt-
um öll völd; alla kúgara; alla ])á,
sem troða vilja aðra undir fótum sér j
— og eins og vér hötum Þjóðverja |
fyrir drotnunargirnina, samvizku- j
leysið og kúgunarþrá lieirra, eins J
hötum vér Mammon þenna, sem héi j
kemur fram og vill Jirýsta verka-
mönnum sínuin niður í aurinn ogj
svifta ])á verjum öllum.
Yér vonum, að úr þessu greiðist
á réttan hátt.
OLÍA FUNDIN Á ISLANDI.
Norska Bandaríkjablaðið “De-
eorah Posten” kemur með þá fregn
frá Kaupmannahöfn, dagsetta ])ar
hinn 6. nóveinber, að nefnd manna
hafi vc'rið send þaðan til fslands til
að rannsaka þar olíufundi. Nefndin
kom aftur með sýnishorn af olíunni,
sem á að vera góð.
Frá Kristíaníu í Noregi kemur
telegram frá forstjóra olíufélags þar,
er segir að á fslandi muni brunnar
rfkir og skamt að bora niður á olí-
una.
- Ekkert vitum vér, hvár þetta á
að vera, eða hvað mikið er í þessu
hæft. Tökum að eins fregnina eftir
blaðinu. Ritstj Hkr.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir
Hver sá, sem hefir kynt sér sögu
mannkynsins, veit vel, að í hvert
sinn er einhver frelsjs- og framfara-
alda leið yfir íöndin, komu iram
menn, er öðrum framar beittu sér í
brjóstfylkingum framsóknarinnar,
og báru hana fram til sigurs. Hver
þjóð og liver framsóknarstefna hefir
sína brautryðjendur og forvígis-
menn. Starfsvið þeirra er misjafn-
lega stórt og áhrifin að mörgu ólík,
en sameiginlegt mun það þó vera
með iífssögu flestra þeirra, að þeir
liafi orðið fyrir mótblæstri og að-
finslum samtímamanna sinna,
stundum, að einhverju leyti, verð-
skulduðum, en miklu oftar algjör-
iega óverðskulduðum. Meðan þeir
lifðu hafa þeir verið vegnir og metn-
ir á inisjafnlega óskeikulum metum.
Opinber stasfsemi ])eirra og jafnvel
persóna heimili og einkalíf hefir ver-
ið gagnrýnt og rannsakað og skoð-
að í misjafnlega réttu og sönnu
ljósi. Brestir þeirra hafa tíðuin ver-
ið margfaldaðir óspart, en kostun-
um að meiru eða minna leyti gleymt.
Mönnum hefir löngum hætt við því
að eyða dýrmætum tímum í það,
að athuga af mikilli nákvæmni og
gjöra nokkurskonar smásjárrann-
sóknir á hisminu og umbúðunum.
en hefir þá, sem von cr, ósjaldan
séet yfir innihaldið og kjarnann. —
Oftast nær mua u;n stundarsakir
hafa andað fremur svalt að þeim, er
ruddu brautirnar og sléttuðu veg-
ina og — þó ótrúlegt sé til frásagn-
ar — oft og tíðum-hvað kaldast frá
])eim, sem verið var að vinna fyrir.
Brautryðjendastarfið hefir því ai-
drei verið og mun aldr.ei verða
heiglum hent. Enda virðist forsjón-
in liafa eitthvert hugboð um, að
svo sé. Það er eins og hún viti, að
“hið stærsta tak þarf sterkast bak”,
og hafi þess vegna gætt brautryðj-
endur óbilandi þrótt og dug, mikl-
um vitsmunum og bjargföstu
trausti og elsku á hugsjónum þeim,
er þeir töldu heillavænlegt, að kæin-
ust í framkvæmd. Með því móti hafa
þeir orkað ])ví, að standa einir og
óstuddir, án þess hvorki að bogna
né brotna, ár eftií ár og tug eftir
tug. Og Ibsen segir, að “sá sé sterk-
astur, sem stendur einn”, og er það
efalaust rétt mælt og satt.
Ein af frelsis- og framfara-öldum
þciin, er risið iiafa upp og liðið
yfir löndin er kvenréttindahreyfing-
in. Og hún hefir eignast sína braut-
ryðjendur og forvígismenn, eins og
aðrar framsóknarstefnur. Fjöldi
merkra kvenna meðal stórþjóðanna
hafa fórnað fyrir hana tíma og fjár-
munum og jafnvel, að minsta kosti