Heimskringla - 12.03.1919, Page 4

4. BLAÖSfÐA
HtlMSKKIMil /\
WINNIPEG, 12. MARZ 1919
M————————
WINNIPEG, MANITOBA, 12. MAR. 1919
Minnisvarðinn
Vér skiljum eigi annað, en allir Vestur-
íslendingar hljóti að vera sammála um það,
að skylda vor sé að reisa sæmilegt minjamerki
eftir fallna íslenzka hermenn í stríðinu. Oss
er óskiljanlegt, að nokkur ágreiningur geti
átt sér stað hfað þetta snertir eða að það
mæti nokkurri mótspyrnu. En eðlilega eiga
sér stað skiftar skoðanir um það, hvernig
minjamerki þessu skuli háttað, hvort það eigi
að vera myndastytta eða eitthvað annað,
sem engu síður sé líklegt að halda minningu
hinna föllnu íslenzku hermanna á lofti. Úr
þessu verður eigi heppilega skorið á annan
hátt, en kallað sé til fundar, þar erindrekar
mæti úr öllum helztu stöðum lslendinga hér
í landi. Að fáir menn hér í Winnipeg hafi
mál þetta til allra umráða, má eigi viðgang-
ast.
Margir halda, að nú sé klappað og klárt
að minnismerkið sé myndastytta úr “steini
og málmsteypu” og sem að líkindum verði
gerð af Einari Jónssyni myndhöggvara. Að
dæma af grein séra Björns B. Jónssonar í síð-
ustu Sameiningu, hefir slíkt þó engan veginn
verið afráðið að svo komnu. Og þar sem
séra Björn B. Jónsson má teljast upphafs-
maður minnisvarða hreyfingarinnar og hefir
borið mál þetta svo mjög fyrir brjósti, ætti
honum að vera það eins kunnugt og nokkrum
öðrum. Hann segir:
“Menn eru að vona, að nokkurn veginn all-
ir Islendingar í Canada og Bandaríkjunum
verði samhuga um það, að koma upp minn-
isvarða yfir þá bræður vora, sem féllu í stríð-
inu. Líklega er enginn maður til, sem ekki
vill, að nöfn þeirra og minning geymist um
aldir. Hitt verður erfiðara, að verða sam-
mála um það, hvernig búa skuli um minningu
þeirra, svo bezt geymist og samboðnast sé.
Það verða menn með stillingu að ræða og
koma sér saman um.”
Þessi orð ritstjóra Sameiningarinnar benda
engan veginn til þess, að þegar sé búið að af-
ráða að minnisvarðinn sé úr “steini og málm-
steypu.” Enda fæn það illa að niðurstaða
örfárra manna væri úrslita-niðurstaða í þessu
þýðingarmikla þjóðmáli Vestur-Islendinga.
*• - " - -—1—*—............... -
Skoðanir merkra
manna
Síðan strfðið byrjaði og til þessa dags hefir
líknarstarfsemi Bandarikjaþjóðarinnar verið
bæði mikil og víðtæk. Líknarstarfsemi sú
hefir náð til margra fjarlægra landa, þar á
meðal til Persíu. Var þangað send Iíknar-
nefnd og þar sem annars staðar mun slíkt
hafa borið góðan árangur. Einn af meðlim-
um þeirrar nefndar var Dr. Wilber E. Post frá
Chicago og er hann nýkominn heim til Banda-
ríkjanna aftur.
Á meðan Dr. Post var erlendis heimsótti
hann Rússland og dvaldi þar um tíma. Sök-
um starfsemi hans voru engar hömlur lagðar
á leið hans og gafst honum gott tækifæri að
kynnast ástandi öllu þar í landi. Sem flest-
ir aðrir, er frá Rússlandi koma í seinni tíð,
segir hann Ijóta sögu af aðförum Bolshevika.
Við f|^E?nrita ems Boston blaðsins kemst hann
meðal annars þannig að orði:
“Bolshevismi þýðir ekki annað en eyði-
legging. — Núverandi stjórn Rússlands er
harðstjórn, sem viðhaldið hefir verið með
grimd og spellvirkjum. — Allur iðnaður
landsins er eyðilagður. Hver kærir sig um að
fást við iðnaðar framleiðslu, þar alt er gert
upptækt af stjórninni? Einstaklings fyrir-
tækin eru nú undir lok liðin á Rússlandi og
opinber fyrirtæki, undir umsjón Bolsheviki-
stjórnarinnar, eru afar-bágborin. Verkalýð-
inn skortir alla þekkingu og æfingu að stjórna
iðnaðinum og þar af leiðandi stendur alt fast
og hreyfist ekki.
í mörgum sveitaþorpum er stór meirihluti
íbúanna hlyntur bandaþjóðunum og að friður
geti komist á sem fyrst, og að unnið sé öílug-
lega að endurreisn alls iðnaðar. En stjórmn
dregur þar taum minni hlutans, er mestmegnis
samanstendur af letingjum og auðnuleysingj-
um (mörgum töluverðum hæfileikamönnum
á andlega vísu, sem ekki nenna að vinna.)
Slíkum mönnum er hugleikið að “Bolshevik-
inn” sitji í öndvegi, svo þeir geti tekið undir
sig eigur annara. Maður einn frá Mið-Rúss-
Iandi staðhæfði, að þessi minnihluti, sem eg
hefi hér lýst, hefði undirbúið nafnaskrá, þar
skráð voru nöfn þeirra manna, er ætti að
drepa, til þess unt yrði að ná umráðum yfir
eigum þeirra.
Með að eins einum hætti verður iðnaðar-
legt frelsi stofnsett svo vel fari, og það er
með aukinni mentun og þroskun fólksins. Til
þess að verkafólkið geti tekið iðnaðinn í sín-
ar hendur verður það að kunna að stjóma
honum.-------Til þess vel fari, verða allar
breytingar og umbætur að byggjast á þekk-
ingu og viti.
Meðhaldsmenn Bolshevismans í öðrum
löndum en Rússlandi halda kenningum þess-
um fram sem hugsjónaríkum sósíalisma. En
Bolshevikar Rússlands sjálfs leggja meiri á-
herzlu á að lofa fólkinu háum verkalaunum.
Þeir örfa öfundssýki letingja og ‘mishepnaðra’
manna gegn efnalega betur megandi dugnað-
ar og atorkumönnum, og afleiðingarnar verða
algert stjórnleysi.”
Þanmg kemst þessi merki læknir að orði
og er nokkur ástæða til að halda hann tala
þvert um huga sinn eða gagnstætt eigin sann-
færingu? Verðskuldar hans göfuga líknar-
starfsemi þær aðdróttanir? — Hvað heldur
Voröld um slíkt?
Samuel Gompers, foresti iðnfélaga sam-
bandsins í Bandaríkjunum, sagði í ræðu, er
hann flutti skömmu áður en hann lagði af
stað til Frakklands til þess að mæta á hinu al-
þjóðlega verkamanna þingi í París, að stefna
hinna sameinuðu iðnfélaga í Bandaríkjunum
væri sú, að berjast af ítrustu kröftum á móti
útbreiðslu Bolshevismans þar í landi “Bolshe-
visminn”, sagði hann, “er tilraun að sundra
iðnfélögum þessa lands, engu síður en að
kollsteypa stjórn Bandaríkjanna.”
. Á síðasta ársþingi iðnfélaga sambandsins
syðra, sem haldið var í St. Paul, komst herra
Gompers meðal annars þannig að orði:
“Sjálfviljuglega mun eg ekki yfirgefa verka-
manna hreyfinguna eins og hún birtist í dag
með öllu því, sem afrekað hefir verið, og
taka að eha fjarstæður og hugmyndaflug
morgundagsins. Yfirlýsingar Bolshevika á
á Rússlandi skoða eg þær mestu öfga og
draumóra yfirlýsingar, sem nokkurn tíma
hafa verið gerðar. Og þeir hafa tapað, ekki
eingöngu kjötinu frá beininu, heldur líka bein-
inu sjálfu — hafa ekki einu sinni skuggánn
eftir. Vér hér í Iandi kjósum heldur að
reyna á skynsamlegan hátt að stuðla til þess,
að h'fskjör vor verði betri í dag en átti sér
stað í gær.”
Frederic M. Corse, aðal ráðsmaður á Rúss-
landi fyrir N. Y. Life félagið. er nýlega kom-
inn til Bandaríkjanna, eftir að hafa dvalið á
' Rússlandi um seytján ára skeið. Hann segir
meðal annars:
“Volga Kama bankinn var einhver stærsti
| og auðugasti bankinn í Petrograd. Var hann
eins og National City bankinn hérna. Eg var
einn af helztu viðskiftavinum þessa banka. Á
öndverðu síðasta ári ráku Bolshevikar forseta
hans og meðráðamenn og settu þar að æðstu
stjórn mann, sem áður hafði unnið við að
sópa og hreinsa í kring um bankann. Eftir
það varð eg að skifta við hann, og sat hann
þar enn í öndvegisssessi þegar eg fór.
Sama sagan átti sér stað hvað snerti aðra
prívat banka. Margfaldið Volga Kama bank-
ann með þúsund og hafið þér þá ástandið eins
og það var. Að draga út 150 rúblur út-
heimti stundum þrjá daga og feikilegt mála-
stapp, þar leyfi og undirskriftir hinna og þess-
ara varð að fá, er heima áttu víðsvegar um
borgina. En væri maður viljugur, að borga
vissum embættismönnum Bolshevika 25 per
cent þeirrar upphæðar, er dregin var út, þá
var hægt án^minstu fyrirstöðu að ná út miljón
rúblum.
Þegar eg fór frá Rússlandi var iðnaðar á-
standið hið hörmulegasta. Afleiðingar ‘verka-
manna nefnda’ fyrirkomulagsins urðu þær, að
flestum iðnaðar verkstæðum og starfsstofum
var á endanunj lokað. Framleiðslu kostnað-
urinn er of hár. Verkamanna umráðanefnd-
imar eru fáfróðar viðkomandi allri stjórn iðn-
aðarins og kunna ekki að ráðstafa verðlækk-
un eða nemu þess háttar. .Vélar margra verk-
stæða hafa líka alveg verið eyðilagðar í upp-
•*. -j'é g:.uru angi — og verður skaði sá
Kki lljótt bættur.”
Lioyd George, stjórnarráðherra Englands,
sagði í ræðu, er hann flutti rétt fyrir síðustu
kosningar: “Á Rússlandi er nú þeirri kröfu
haldið fram, að stjórn landsins sé algerlega í
höndum einnar stéttar. Öðrum stéttum er
ekki einu sinni leyft að greiða atkvæði. Hverj
ar eru afleiðingarnar? Afleiðingarnar eru
sundrung, stjórnleysi og ruglingur. Hafa
verkastéttirnar borið hag úr býtum? Hallæri
er þar nú ríkjandi, fólkið hrynur þar niður
úr hungri í þúsunda tali daglega; lánstraust
alt er horfið, engin atvinna lengur fyrir fjöld-
ann, manndráp eiga sér stað um alt landið,
og guð einn veit hvað framtíðin geymir í
skauti sínu fyrir Rússland.”
Skoðanir svo merkra manna viðkomandi
“Bolshevismanum” og afleiðingum hans hafa
óneitanlega mikið gildi. Allir hafa þeir stað-
ið vel að vígi að afla sér þekkingar á ástandi
rússnesku þjóðarinnar eins og það í raun og
veru er; einn þeirra hefir dvalið á Rússlandi
seytján ár og ætti þar af leiðandi að vera þar
vel kunr.ugur. Og vissulega er meir byggj-
andi á sögusögn slíkra manna en hryðjusög-
um þeim, sem frá Rússlandi berast í seinni
tíð og sem margar bera það með sér, að vera
lognar frá rótum. Til dæmis munu fáir fást til
að trúa því, að það sé regla Bolsheviki her-
manna í heild sinni, að rista þá mótstöðu-
menn sína á kviðinn, sem svo ólánssamir eru,
að komast í höndur þeirra! Fyr mætti nú líka
vera grimd og illmenska.
4---------------------—------------------*
Frá Norður Dakota
Samkvæmt tilmælum birtum vér hér með
í íslenzkri þýðingu grein úr blaðinu “Farmer’s
Tribune”, sem gefið er út í Norður Dakota.
Skýrir greinin sig sjálf:
Mismarck, N.D., 27. febr.—Þar sem Norð-
ur Dakota er nú örugglega stofnsett sem
starfsstöð Sósíalista í iandinu, tóku valdhaf-
ar ‘Nonpartisan’ flokksins í gær (á þinginu)
að snúa athygli að öðru, þar á meðal að því,
að hægt yrði að stýra skoðunum almennings í
ríkinu.
Ríkis Senatið, samkv. fyrirmælum Town-
ley’s á Ieynifundi (secret caucus), samþykti
lagafrumvarp þess efnis, að lögskipað frétta-
blað yrði stofnsett í hverju héraði. Áætlað
er og tregðulaust játáð af Townley-ítum, að
200 fréttablöð ríkisins verði tilneydd að
hætta að koma út.
Fuiltrúastofan samþykti frumvarpið í dag
og ríkisstjóri mun undirskrifa það. Þegar
leyni þingfundir hafa komist að niðurstöðu
Iagafrumvörpum viðkomandi, þá komast
þau í gegn um Norður Dakota löggjafar þing-
ið án nokkurrar fyrirstöðu.
Towniey foringjarnir hafa auðsýnilega á-
kvarðað, að umráð yfir fréttablöðum alþýð-
unnar væri nauðsynlegt skilyrði til velferðar
þeim ‘sósíalisku tilraunum', sem nú eru í
vændum. Það eru margir tugir fréttablaða
í ríkinu, sem verið hafa óviðráðanleg. Frum-
varp það, sem nú hefir samþykt verið af
senatinu, á að gera það að verkum, að þau
verði viðráðanleg.
Vald þess að stofna eða eyðileggja frétta-
blöð í ríkinu, er lagt í höndur blaða umsjónar-
nefndar. Pólitiska stjórnarráðið sinnir út-
býtingu allra auglýsinga af hvaða tagi sem
eru, sér um prentun þeirra og alla samninga
þar að lútandi.
Meðlimir nefndarinnar verða ríkisritari,
landbúnaðarmála ritari og ríkisháskóla og
skólalanda fulltrúinn. Hefir hún sérstakt
valdsumboð til þess að tiltaka hin lögákveðnu
fréttablöð í hverju héraði. Eins felst henni
vald að tiltaka viss ríkisblöð.
‘Non-partisan’ flokkurinn á nú að minsta
kosti eitt blað í hverju héraði. Og það er
«kki að fara út í öfgar að spá því, að blað
þess flokks verði hið tilvalda lögákveðna
blað. En þetta þýðir að þau blöð, sem ekki
hljóta hylli ‘non-partisan’ flokksins, fái
hvorki ríkis eða héraða auglýsingar. Úr því
fengju slík blöð ekki haldist við í mörgum
tilfellum.
Wells Brinton, fyrverandi forstöðumaður
“United Consumers’ Stores Company”, milj-
ón dollara félagsins, er Townleyítum skóp svo
mikinn vanda hér fyrrum, er aðal stoð og
stytta fréttablaða frumvarpsins. Um undan-
farandi tíma hefir hann verið að kaupa blöð
fyrir nonpartisan flokkinn.
Fréttablöð Norður Dakota ríkis eiga í
vændum harða baráttu fyrir tilveru sinni.
Vafalaust munu þeir irenn, sem að þeim
standa, krefjast að frum*''arpið sé borið undir
þjóðaratkvæði.
AII eftirtekaverður atburður
k . oi í Senatinu í gær. Til þess lög
jeti tafarlaust gengið í gildi í
lorður Dakota, verður þingið að
amþykkja svonefnda “emergency
:lause. Þegar fréttablaða frum-
/arpið var komið í gegn, var þeirri
iliögu hreyft, að lög þessi væru á
renna hátt ger gildandi undir eins.
fillagan var svo borin undir at-
kvæði þingsins, og feld, af því
nargir af ‘Nonpartisan’ mönnum
greiddu atkvæði móti henni.
Arthur C. Townley, æðsti for-
’ngi flokksins, var til staðar í efri
málstofunni. Varð hann all ófrýnn
á svip, er honum voru tilkynt þessi
• úrslit, og sendi tafarlaust eftir þeim
flokksmönnum sínum, er greitt
höfðu atkvæði á móti tillögunni.
Sat hann svo leyni ráðstefnu með
þeim þar samstundis og útskýrði
fyrir þeim hvað þeim bæri að gera.
Hafði þetta þau áhrif, að síðar um
daginn var því hreyft, að ‘emer-
gency clause’ tillagan í sambandi
við fréttablaða frumvarpið væri
aftur tekin til íhugunar og borin
undir atkvæði — og var þá sam-
þykt, því þá greiddu allir ‘non-
partisan’ menn atkvæði með henni.
Þannig sannaðist enn þá einu
sinni, að Townley krefst að lög-
gjafar þingið hlýði fyrirmælum
hans út í yztu æsar.
En mótun almennings álitsins í
Norður Dakota er ekki það eina,
sem Townley þingið stefnir að.
Ibúar Norður-Dakota ríkis eiga og
í vændum að bera kostnaðinn af
auglýsingastarfi fyrir utan vébönd
ríkisins.
Towneyítar eru ákveðnir í að
hinar ‘sósíalisku tilraunir’ þeirra
séu auglýstar út á við. Á leyni-
þingfundi hefir verið samþykt að
$200,000 sé varið til slíks. For-
stöðumanni innflutninga verður
falið að eyða fé þessu. Sérstakar
ráðstafanir eru gerðar að fé þessu
megi verja til varnar árásum blaða
í öðrum ríkjum gegn stefnuskrá
’Nonpartisan’ flokksins. Með öðr-
um orðum: þessi $200,000 sjóður
á að notast til þess að auglýsa
flokkinn út á við.----”
--------o-------
Minnisvaiðamálið
Þeim er að fjölga bréfunum,
sem nú berast minnisvarða félag-
inu úr ýmsum bygðum þessa lands.
Af langflestum þeirra virðist það
Ijóst, að minnisvarðamálið mæti
alment einkar hlýjum undirtektum,
og lofa flest bréfin einlægu fylgi
því til stuðnings.
Undantekningarlaust er réttmæti
fyrirtækisins viðurkent. Það virðist
djúpt greipt í meðvitund almenn-
ings, að oss beri til þess brýn
skylda, að sýna minningu vorra
föllnu hermanna verðuga sæmd og
varanlega, er haldi henni vakandi.
Frá einstökum bygðum er þess
getið, að þær sjái sér ekki þörf á
að velja menn úr sínum hópi til
meðráða við félagið hér í Winni-
peg. En heima fyrir skuli samt svo
um búið, að þegar til samskota
komi, skuli að því unnið að fjár-
framlög til fyrirtækisins megi
verða eins rífleg og efni og ástæð-
ur leyfi.
Slík áheit eru félaginu hið mesta
ánægjuefni og í fullu samræmi við
það traust, sem það ber til alþýðu
íslendinga hvarvetna í þessu landi.
Sá orðrómur hefir borist til fé-
lagsins, að til séu þeir einstaklingar
í einni eða tveimur bygðum hér
vestra, sem séu að bera út þá grun-
semd, að félagið hafi fyrirtæki
þetta að flokksmáli og að fyrir þá
sök sé það varhugavert, að sinna
því að nokkru leyti.
Félagið veit að sjálfsögðu ekki
hvaðan þessi hugsun er runnin. En
það neitar einum rómi réttmæti
hennar algerlega. Það hefir frá
uppruna málsins skoðað það sem
þjóðmál, eins og það líka er í eðli
sínu, og engum félagsmanni hefir
nokkurn tíma komið til hugar, að
það hefði nokkurn skyldleika við
nokkurn flokk, heldur væri það
jafnt allra flokka mál — þjóðmál.
Þess vegna hefir félagið frá því
fyrsta ávarpað alla íslendinga og
þá, sem eru af íslenzkum stofni, í
Sterk orð frá
G uelph hermanni
Hann Segir að Dodd’s Kidney Piðc
Hafi Bjargað Lífi Sínu.
James Black, Áttatíu og Fimm Ár«
Gamall, Lofar Mjög Hið Fræga
Canadiska Meðal — Dodd’s Kid-
ney Pills.
Guelph, Ont., 10. mar. (skeyti).
“Eg hefSi orðiÖ aS fara undir
uppskurð, eða verið dauður, ef
eg ekki hefði brúkað Dodd’s Kid-
ney Pills". Þetta er sterk stað-
hæfing, en Mr. James Black, gam-
all maður, er flutti hingað nýskeð
frá Maidstone, gjörir hana af ein-
lægni og sannfæring.
“Eg þjáðist af nýma sjúkdómi
og sífeldum bakverk," heldur Mr.
Black áfram, "og vinur ráðlagði
mér að reyna Dodd’s Kidney Pills.
Þegar eg ha'fði brúkað hálfa öskju
af þeim, fór að koma sandkend
leðja. Eg hef i hálfa Hösku af
þessum sandi nú til að sýna fólki.”
“Eg hafði einnig krampa í fót-
leggjunum svo að svefninn varð
mér erfiður. Eg brúkaði 1 4 eða
1 5 öskjur af Dodd’s Kidney Pills.
og er nú alveg læknaður af kviH-
um mínum.”
Mr. Black,— sem er áttatíu og
fimm ára gamall—, er alveg viss
um, að hann eigi líf sitt Dodd’s
Kidney Pills að launa, og þreytist
aldrei á að mæla með þeim, hvar
sem hann er. “Þaer eru tvisvar
sinnum virði vigtar sinnar í gulli,”
segir hann.
Dodd’s Kidney Pills hafa fyrir
löngu síðan unnið sér nafnið:—
“Vinur gamla fólksins." Nýrun
gefa sig fyrst, þá árin fjölga. —
Þær verka beint á nýrun, styrkja
alla parta sem að þeim liggja, og
hafa því oft komið gömlu fóíki til
að hrópa með gleði: “Eg er ungur
í annað sinn."
sambandi við þetta mál.
í félaginu eru menn með sundur-
leitum skoðunum í ýmsum efnum.
En þeir eru allir einhuga í minnis-
varðamálinu, og persónulega lang-
ar mig til þess að biðja alþjóð Is-
lendinga, að ætla engum félags-
manni það ódrengs eðli, að þeir
eða nokkur þeirra myndi gera sér
leik að því að nota fall landa vorra
á vígvöllum Frakklands og Belgíu
að flokksmáli eða á nokkum hátt,
að nota það í nokkurs flokks hag
beint eða óbeint.
Engum er kunnugra um eðlt
minnisvarða málsins en þeim, sem
bundist hafa lagalegum félags-
böndum með því eina augnamiði
að sameina alla Islendinga í landi
hér og afkomendur þeirra í eina ó-
aðskiljanlega heild, máli þessu tif
framkvæmdar. Ekki eitt einasta
orð, sem mælt hefir verið eða rit-
að um þetta mál fyrir félagsins
hönd, gefur eða getur gefið hina
allra minstu áestæðu til þeirrar
grunsemdar, að minnisvarðamálið
sé af því notað í flokks þarfir.
Þvert á móti hefir það alt borið
þess ljós merki, að það sé skoðað
eingöngu sem þjóðmál, eins og það
er í eðli sínu. Þess vegna hefir fé-
lagið beint ávarpi sínu um það til
allra Islendinga. og afkomenda
þeirra, hvar í heimsálfu þessari
sem þeir búa.
Nú þótt félaginu þyki leitt að
þessi flokkshugmynd skuli hafa
fengið tilveru í nokkurs einstak-
lings huga, þá er því það hins veg-
ar huggunarefni, að það hefir ekki
orðið þess vart, að nokkur hafi
gert hina minstu tilraun til þess að
rökstyðja þessa grunsemd eða að
réttlæta hana á grundvelli vits-
muna eða sannsýni, og félagið trú-
ir því fastlega, að það verði alls
ekki gert. Meira virðist óþarfi að
taka fram í þessu efni að svo
stöddu.
Þess má geta, að samkvæmt trl-
lögu Dr. B. J. Brandsonar á fund-
inum 14. janúar s.l., að níu manna
nefndin, sem fundurinn þá kaus til
þess að hafa minnisvarðamálið til
framkvæmdar, fengi strax löggild-
ingu undir Iögum Manitobafylkis,
og sem fundurinn samþykti í einu
hljóði, hefir nú verið löggilt af
Manitobaþinginu, undir nafninu:
“Minnisvarða félag Vestur-Islend-
inga.”
Meira í næstu viku.
B. L. Baldwinson.