Heimskringla - 21.07.1920, Side 4

4. BLAÐSIÐA
■7 •*T j rr
'T^
HEIMSK.RINGLA
WINNl'PEG, 21. JúLl, 1920.
WINNIPEG, MANITOBA, 21. JÚU, 1920.
Framríð íslenzkra
blaða.
úm efni þetta birtum vér all-Ianga grein í
síðasta blaði. Var þar vikið að því, hvernig
hagur blaðanna hefir staðið og hvað nokkrir
menn hafa orðið á sig að leggja til þess að
halda þeim uppi. Þá var og bent á hversu
allur kostnaður í sambandi við þau hefir
margfaldast á síðustu árum. En með þessu
var þó efnið ekki útraett.
Það er trú vor og sannfæring að yfirleitt
vilji íslendingar hér í Iandi ekki láta blöð sín
falla. Því ef svo væri, þá væru þeir eini og
fyrsti þjóðflokkurinn í álfu þessari, sem svo
væri kominn að láta sig engu varða um ætt
sína og uppruna og hvort þeir týndust eða
eigi. Því hefir verið marg spáð, að í fram-
tíðinni hljóti alt það, sem íslenzkt er hér í
þessu lapdi, að deyja. Það sé í samræmi við
gang náttúrulögmálsins. Hvort spá þessi
hefir við nokkuð að styðjast eður eigi, Iátum
vér ósagt, en áreiðanlega er eigi svo komið
enn að þjóðerni vort og tunga séu á förum.
Blöð vor eru þó jafn nauðsynleg enn, eins og
þau hafa áður verið. En hvað á að gera
þeim til viðhalds ? . Eiga einstakir menn
að halda áfram að kosta þau?. Er hægt að
ætlast til þess ? Er hægt að skoða það skyldu
þeirra?
Svör vor eru þau, við þessum spurningum,
að í fyrsta Iagi, ef eigi á að tryggja blöðunum
aðra framtíð en þá, að fáéinir einstaklingar
verði að bera allan kostnað í sambandi við
þau, þá sé framtíð þeirra ærið hæpin. Þessir
menn þreytast við að gera það til lengdar.
Efnahagur þeirra getur líka breyzt> svo með
líðandi árum að þeim verði það ókleyft. Þeir
geia iroríiÖ af sjónarsviðinu þegar minst var-
ir, og þá eru máttarstoðirnar fallnar undan
blaðafyrirtækjunum. I öðru lagi: það er eigi
sanngjarnt að ætlast til þess, að það sem svo
á að vera til a!þjóðanota, sem blöðin, að það
sé kostað af einstökum mönnum. Um þess-
konar fyrirtæki ættu sem flestir að vera. Ein-
stökum mönnum ber engin skylda til þess.
Fyrir alt, sem mönnum veitist, eru þeir að
borga. Fyrir skóla- kirkjur, hús, heimili, fæði
og klæðnað. Til alls þess, sem þá langar til
að verða, verða þeir að leggja fram fé og fyr-
irhöfn ef þeir eiga að öðlast það. Á þessu
er engin undantekning, og ætti því blöðunum
eigi að vera skipað þar í sérstakan flokk. Til
þess að halda við tungu vorri hér í landi,
minningunum um liðnu árin, verðum vér að
gera ráð fyrr að þurfa eitthvað á oss að
leggja. Til þess að halda við merkjunum á
leiðum liðinna samferðamanna> verðum vér
endur og eins að taka til handa til þess að
rétta við þá stema, sem þar hafa verið settir
og teknir eru að hallast. Vér getum ekki bú-
ist við að einhverjir aðrir geri það. Svona
má endalaust telja.
Svo er með þau fyrirtæki er áður fyrrum
voru stofnuð, að þau standa eigi um aldur og
æb, nema að þeim sé hlúð. Tímarnir breyt-
ast, þaríirnar vaxa, nýir örðugleikar skapast
með hverju komandi ári, örðugleikar er eigi
urðu fyrirséðir þegar fyrirtækið var stofnað,
os bví eíigi hægt að ganga svo frá að gert
yrði ráð fyrir þeim. Þannig stendur með
biöðin íslenzku nú, að margt hefir það fyrir
komið á síðustu árum, sem gerir þeim sem
næst ómögulegt að halda áfram með því fyr-
irkomulagi sem áður var.
Af öllum þeim fyrirtækjum, sem hér fyrr-
um voru stofnuð, voru blöðin nauðsynlegust
og þýðingarmest, og mun flestum koma saman
um það. Sá litli andlegi gróður, sem upp
hefr vaxið hér á meðal vor, er þeim beinlínis
og óbeinlínis að þakka. Það er eigi þar með
sagt' að blöðin sjálf hafi jafnan verið svo bók-
mentaleg í sniði, sem æskilegt hefði verið —
því það hafa þau eigi verið — en margt hafa
þau þó fiutt nýtilegt, já, eigulegt og gott, og
óbeinlínis framkallað það. Skáld vor hér
vestan hafs hafa þar fyrst komið fram á sjón-
arsviðið, slitið þar barnaskónum, spent sig .
sporum og náð þeim sprettum, sem í minm
verða hafði þó árin líði. Sjálfráður er hvei
að því, þó vilji hann sem minst gera úr þeim
andlega gróðri, og kjr-i þá heht að tína tii
það sem lélegast er. Þær þakkir hafa áður
heyrst, og réttar hafa verið þeim mönnum,
er helzt hafa haldið þjóðinni vakandi og pínt
hana til að hugsa. En yfir því, sem gert hef-
ir verið erum vér eigi óánægðir- Um hitt
uggir oss meira, sem ógert er og ætti að mega
heimta og vonast til af komandi tíð.
Án blaðanna hefði gróðurinn orðið ærið
smár. Á einum mannsaldri hefði mátt af-
manna oss svo, að vér hefðum verr en tapað
tungu vorri- gleymt sjáffum oss, eigi vitað
hvaðan vér komum né hverrar ættar eða upp-
runa vér vorum. En blöð vor og bygðarlög
hafa varnað því, og mimu fáir vera er eigi
telja oss að farsælli fyrir. Meðan þrælaverzl-
unin stóð í Suðurríkjunum, var það á almæli
að á tíu árum væri þrællinn taminn, hann bú-
inn að tapa hinni fyrri tungu og nema aðra,
svo hann skildi skipanir þrælaTiúsbóndans.
Ef blöðin hafa haft þessa þýðingu til að
bera fyrir oss, og ef þau standa nú ótraustum
fótum, svo framtíð þeirra er með öllu í óvissu,
hvað mælir sanngirni með að gert sé? Það,
að almenningur leggist á eitt með að láta þau
ekki deyja. Það er hvorki þungt eða stórt
hlutverk, ef allir eru samtaka um það.
Það, sem bezt mundi tryggja þeim framtíð,
er að þeim væri komið í það horf með fjár-
framlögum — þyrfti eigi að vera mikið frá
hverjum einum — að þau gætu borið sig.
Þannig að komið væri upp prentsmiðju er
rekið gæti allskonar prentiðnað, er til féllist
og prentað blöðin að auk. Islenzkar bækur
fara senn að verða ókaupandi að heiman.
Þyrfti því að vera hægt að prenta þær hér.
I stað þess að prentsmiðja þessi þyrfti að
vera gjafastofnun, gæti hún verið verzlunar-
fyrirtæki, sem goldið gæti vexti af því hluta-
fé, sem í henni stæði. I bráðina mætti þó
búast við að þeir vextir yrðu ekki miklir. En
þá er viljinn lítill til þess að halda uppi blöð-
unum- ef menn settu það fyrir sig að það fé,
sem þeir legðu í fyrirtækið, gæfi eigi strax
stóra vexti, eins lengi og höfuðstólnum væn
borgið. En í fyrirtæki þetta ættu ekki einn
eða tveir að leggja,- heldur allir. Og fyrir-
tækið ættu þeir eigi að skoða sem prívat
gróðafyrirtæki, heldur stofnum — eina af
mörgum, sem þeim bæri að koma á fót —
sem arðurinn af gæti runnið til annara fyrir-
tækja, þjóðerni og þjóðarsæmd til eflingar á
meðal vor.
eÖa skeyii um goða gremi. — En unir meðar
á sér. /uinars er nú spáð í ótal eyður uir
ípað hvernig fara muni ef hin rétti eigandi
kemur tii og heyjir féránsdóm að Lögbergi
Segja surnir að lög séu fyrir því, “að sá eig
fé sem finnur”. En hettuna fann í foki bæj-
arumrenningur er Kálfur heitir Kýrauga. Er
hann alræmdur flakkari. Aðrir segja að í
gömlu lögbók standi, að selji maður öðrum
fé í hendur, og eigi hann að umboði að hafa
þá megi sá er við tekur með fara sem hann
eigi og hafi hinn eigi fjárins aftur, þó krefji.
Heiti þetta að selja fé sitt í Jónsmensku.
Muni því hið Evangelíska prentfélag fá haldið
hettunni eftir lögum þessum. — En allir eru
viltir í Iögunum, gamla Iögbók fyrirfinst
hvergi, réttarhald eigi að fá nú yfir sumartím-
ann og dómsmálastjórinn ekki heima.
Fari svo að Evangelíska Prentfélagið verði
af hendi að selja hettuna, þá, að sögn “Inn-
kaupanefndar” stjórnarinnar, er annað höfuð-
djásn til, sem því yrði völ á — og er það eina
hefðarhúfan, er kallast getur forfrömuð og
eigi er í brúki nú. En það er fjóshettan hans
S., því hennar kvað eigi þurfa með inn í
þingsalinn í vetur- Þótt hetta þessi sé eigi á-
sjálegur gripur, má um hana segja hið forn-
kveðna, að eigi er öll sem á sér. Er hún
dvergasmíði og með þeim hagleikum ger, að
á henni eru göt fyrir eyrun og hornin og fer
því fádæma vel á höfði.
Smásaga á ensku eftir
ísl. hötund.
Blað er gefið út í Saskatoon, Sask., er
heitir “Turner’s Weekly”. I 22. tölublaði 4.
árgangs (29. maí síðastl.) birtist smásaga
eftir hinn velþekta ritstjóra og eiganda viku-
blaðsins “The Western Review”, er gefið er
út í Foam Lake, Sask., ’hr. Boga Bjarnason.
Bogi var um langt skeið ritstjóri og meðeig-
andi blaðsins “Wynyard Advance”, en um
það leyti er Bandaríkin gengu í stríðið, var
hann heimtaður í heiþjónustu þangað suður,
því hann er Bandaríkjaborgari. Varð hann
þá að gefa frá sér blaðamensku um hríð. Er
hann kom aftur úr stríðinu seldi hann hluti
sína í “Wynyard Advance” og stofnaði blaðið
“The Western Review” í Foam Lake. Sög-
una nefnir hann “The Parsons Dream” —
Draumur prestsins. Sagan er á þessa leið:
Til láns er hatturinn.
Draumur prestsins.
Presturinn sat í lessto-fu sinni. Hann hafði
horfið þangað, þegar konan hans- þreytt eftir
erfiði dagsins, lagði sig fyrir. Hún hafoi haft
. mikið að gera þenwan dag, pins og alla sunnu-
Vér hefðum ekki átt von á því að vinur <Jaga- Gestirnir voru með flesta móti, og
vor ritstjóri Lögbergs, myndi gera sig sekan .þejm var5 þún að taka á móti og sjá fyrir
um það að faia að yrkja ritstjórnargrein út Leina; auk þess þurfti altaf að taka til í kirkj-
af slúðurfregnum, til þess höfum vér og allir unni> og áttj hún oftast mestan þátt í því. En
aðrir, er hann þekkja, álitið hann of gætinn þó hún væri líkamlega lúin og þjáð, var and-
og vandaðan mann. En ennþá síður hefðum inn [ sátt vjg ajt og a]|a Qg j4gar hún gat
trúað því, þó einhver hefði sagt oss það, j farjð að sofa, Var sæla hennar fullkomin.
að hann færi að taka til láns það litla krydd,
sern í samsetningi þessum er að finna, frá Dr.
Sig. Júl. Jóhannessyni. Með öðrum orðum, ;
vér hefðum ekki trúað því, að hann myndi
verða næstur í tigninni til að setja upp hina j
margvelktu og miður prýðilegu “skophettu”, j
sem Voröld hefir verið að prjála með um
undanfarinn tveggja ára tíma. En margt j
skeður furðulegt, því þetta hefir hann látið
Þessu var ekki þannig farið með prestinn.
iHann var alt annað en í rólegu skapi. Hann
hafði messað tvisvar þennan dag yfir nálega
sama fólki og réttu ári áður, og í báðum ræð-
unum tókst honum sem að vanda, vel. Text-
inn fanst honum vera tilhlýðilegur, og útlegg-
ingin eftir því skýr og sköruleg. En þrátt
fyrir þetta átti hann erfitt með að bæla niður
þá hugsun, að prédikanir hans bæru ef til vill
sér sæma. Með skuplu þessari hefir hann eKki mikla ávexti hjá söfnuðinum. Þetta
skautað ser, og er svo -seztur á þularatólinn vakti stundum allskonar efasemdir hjá hon-
og byrjaður að segja sögur — “hjónabands- um Qg meira en þagt honum var órótt út
sögur”. — Hann ætti að kunna þær nokkrar. af þvf
“Heimskringla og Voröld eru giftar og
stofnað er prentféiag Onítara,” byrjar fyrsta
sagan. Sem Onítari höfum vér jafnan búist
við hamingjuóskum frá “bræðrasöfnuði” vor-
Það var samt ekki svo að skilja að þessi til-
finning væri ný hjá honum. Það hafði verið
að smá grafa um sig í huga hans meðvitund
um það, að hann væri að tapa haldi af söfn-
um, þegar um eitthvert kirkjulegt fyrirtæki u5j sínum.
hefir verið að ræða, sem félagsskapur vor £n fólkið fanst honum þó ekkert áhuga-
hefir haft með höndum, því bróðurþelið þar i Jausara en áður. Það kom á hverjum sunnu-
hefir jafnan verið meir en vorullar-mjúkt. j <Jegj a ákveðnum tíma. En var það ekki alt
Við hinu sama mátti því búast frá hinu Evan- af eintómum vana, er hið heiðvirða safnaðar-
fólk hafði tamið sér? Hann var ekki viss
um það. Að minsta kosti var undarlegt- að
geliska Lútherska Prentfélagi, ef um stofnun
Únítarísks Prentfélags hefði verið að ræða;
það er ems og blóðið renni til skyldunnar. En sja framan j fólkið stundum undir ræðunum.
bróðurkveðja þessi kom oss óvænt, því ekk- Áleit það þær tóma vitleysu? Og var ekki
ert þvílíkt prentfélag er í myndun eða mynd- ejns og bjargi væri létt af brjósti þess, þegar
að.
En undarleg er ágirndin, flaug oss ósjálf-
að útgönguversinu kom? Hann reyndi að
gleyma þessari hugsun. En þó gat hann ekki
rátt í huga, og bót er smá í búi með grip þess- j anna$ en verið að sakfella sjálfan sig í sam-
um, sem annað eins slit er búinn að þola ^og ' bandi við hana- Að vísu hugsaði fólk meira
meðferð að sæta sem Voraldar-höfuðdjasn um Jjkamlega en andlega hluti. Þetta
þetta, og virðist það næstum því jafn dýru
verði keypt og konungurinn keypti gullkamb-
inn forðum í sögunni af “Orðabelg”. — Og
ir meir en litlum brjóstheilindum.
að fá sig til að setja það upp, eftir þann sem
átti, lýsir meir en Iitlum brjóstheilindum.
Hætt er þó við að dýrð þessi standi ekki
lengi. Sem vinur vor veit, valtur er verald-
ar blóminn, og laust er lánstraustið. Ægur
er sá sem átti og má búast við að hann heimti
eign sína aftur og vægi þá ekki végriðum
hinnar Evangelísku Lúthersku Prentsmiðju,
voru
efnishyggjutímar, er hann lifði á; hann fann
ávalt nokkra afsökun hjá sér, er á það var
Iitið. Já — þetta var guðlaus öld!
Þegar hann hugleiddi þetta efni frá þessari
hlið, varð hann ávalt rórri. En eigi að síð-
ur var ekki hægt að bera á móti hinu, að
hvernig sem hann og fleiri hirðar reyndu að
snúa fólkinu til iðruna og betri vega, var það
alt til einkis. Einu sinní að minsta kosti í
hverru viku hafði hann stigið upp á Sínaí, og
komið þaðan með boðskap frá guði og boðað
hann lýðnum; en hann fann í hvert skifti lýð-
inn samt liggjandi við fætur gull
kálfsins eftir sem áður, og að ó
mögulegt var að víkja honum það-
an. Það hlýddi að vísu með and-
agt á lögin á meðan þau voru lesin.
en sneri sér svo óðar að átrúnaðar-
skurðgoði sínu og lestrinum var
lokið.
En alt þetta hugarflug hans sef-
aðist er hann mintist síðasta safn-
aðarfundarins. Hvað gat ákjósan-
legra verið annað en að sjá og
þreyfa á hvernig kirkjufólkið stóð
með honum og kirkjunni? Að
honum óspurðum hækkaði það
kaup hans, og allar mögulegar um-
bætur voru bæði fljótt og með fúsu
geði úti látnar.
Hann handlék kolatengurnar eft-
ir að hann hafði aftur kveikt í pípu
sinni. Söfnuðurinn hans var á-
nægður með hann, það hafði hann
bæði sagt og sýnt átal sinnum.
Hann sat hugsi, höfuðið seig ofan
á bringuna, og hann sofnaði.
Hann hafði skilið bækurnar og
blöðin eftir á ræðustólnum. Hví-
lík fásinna! Hann má til að fara
strax eftir þeim.
Haim fór út; gekk niður að
kirkjudyrunum, opnaði þær og
steig léttan inn eftir kirkjugólfinu.
Tunglsljósið skein gegnum glugg-
ana og brá allskonar myndum fyrir
á gólfi, veggjum, bekkjum og alt-
ari kirkjunnar. Undarleg tilfinn-
ing greip prestinn. Honum fanst
eitthvað ekki alt með feldu þarna
inni.
Hann rak fótinn í eitthvað á
gólfinu. Presturinn hrökk aftur
á bak. “Hver í náðinni ert þú?”
Ekkert svar í fyrstu, utan stuna,
eins og frá manni sem alt í emu
lírekkur upp af svefni.
Veran skreið undir eití sætið og
svaraði þaðan:
“Eg er trúarsannfæringin hans
Smirfis- Hvað viltu mér um há-
nótt ? Mér Iíður vel og mig langar
ti! að sofa óáreitt. Er það ekki
nægilegt að víkja tvisvar fyrir þér
á 'hverjum sunnudegi, og einu sinm
á hverjum miðvikudegi- þegar þú
hefir bænafundinn ?”
Trúarsannfæringin hans Smiths
(bjó um sig á hlýrri gólfábreiðunni
undir sætinu og geispaði.
“Ertu hér annars ein?” spurði
presturinn.
“Nei, við erum hér allar, trúar-
sannfæring Jóns og konunnar hans,
Bergs og konunnar hans, og allra,
allra hinna. Við yfirgefum sjald-
an kirkjuna. Okkur líður vel hér,
og annarsstaðar er tæplega staður
fyrir okkur í heimi menningarinnar
nú á dögum.”
Presturinn þreifaðist fyrir undir
sæti Bergs, og fann þar trúarsann-
færingu hans; var hún hvapleg, af-
skræmd og ístruvaxin, og mátti
heita sönn ímynd hins líkamlega
manns, þessa nýta og góða borg-
ara mannfélagsins, hans Bergs
brakúns.
Presturinn hristi hann óvægilega.
En fæturnir beinalausu skulfu og
dauíu augun ýmist ranghvolfdust
eða einblíndu út í bláinn; önnur
voru ekki lífsmörkin hjá veru þess-
ari.
“Þú, auma vera, talaðu,” sagði
presturinn órólegur.
“Eg er guðstrúarsannfæringin
hans Bergs. Og hér er fleira.
Samvizkan hans er hér einnig,
meðvitundin um skyldu' skömm og
heiður — og ástin.......Við erum
aldar hér á peningum og verndaðar
frá öilu illu. Trúin sjálf er út-
dauð og bein vor eru orðin lin af
skorti á salti, kalki og hreyfingu.
Við prurn í síðustu fjörbrotum lífs
og dauða-”
Trúarsannfæring konu Bergs
gerði nú vart við sig; hún var fög-
ur og kvenlen ásýndum, skreytt
borðum og slæðum. “Páskahatt-
urinn minn ei það, sem mér hefir
þótt dýrðlegast og vænst um á
þessari jörð! ’ sagði hún sigri hrós-
andi- Hún var fjörleg, þó úr litlu
efni væri, og að því leyti til ólíþ
trúarsannfæringu Bergs, sem bæði
var fjörlaus og hrörleg.
Míi KUmj Piflj, 50c aikjan,
eti aex ©skjar fyrir $2.50, kjá ölL
am lyköhm eða frá
Tke DOÐD’S MEJMGNE Co. J
Toreate, Ont.
Presturinn gekk nú frá einu sæti
til annars, vakti þá er þau skipuðu,
með ónotum og hörðum áminning-
um, og ætlaði einu sinni á æfinni
að sýna þeim í þá heima, er þeir
verðskulduðu, að þeim væri sýnt
inn í, því hann var reiður. En
þegar hann var kominn upp í ræðu-
stólinn og var byrjaður að lesa,
var safnaðarfófkið dottið út af og
sofnað, eins vært og það hafði
nokkru sinni áður gert undir ræð-
um hans.
1 því vaknaði presturinn.
Frá
Spanish Fork,
UtFh.
12. júlí 1920.
Herra ritstjóri!
Um leiS og eg sendi þér fáeina
kringlótta fyrir þá kringlóttu, sýn-
ist mér ekki úr vegi að Senda þér
"kveSju GuSs og mína”, og Iáta
þig vi'ta aS ennþá erum vér tór-
andi, og líSur bærilega, eSa e(ftir
hætti. Fréttir eru ilitlar, utan aS.
nú þarf ekki aS kvarta um kuld~
ann, því 'hitinn er nú orSinn frá 90
og alt upp í 1 00 stig daglega, síS-
an meS 'byrjun þesea mánaSar, 1
júní voru líka 'hitar miklir, en eklki
eins afskaplegir, og ekki jafn stöS-
ugir á hverjum degi eins og nú er
orSiS. En þrátt fyrir allan hi*-
ann gengur alt 'bærilega og upyp-
skeruhorfur eru 'hinar ágæitustu.
MikiS er nú rætt og ritaS um
pólitílk, eins og vant er; menn sitja
hér í öllum krókum og skugga-
plássum, oghamast viS aS tala um
útnefningar sem þegar eru um garS
gengnar, og eins þær sem eftir eru,
og lætur vanalega hæst og mest í
þeim, sem ekkert botna í svoleiSis
málum. Um úrslitin getur eng'
inn sagt meS neinni vissu, en margt
er þaS sem virSist ótvíræSflega
benda á sigur Demokrata hér um
bil yfirleitt viS næstu kösningar.
Jæja, ritstjóri góSur, viS látum
pólitíkina “go“; viS höfum hér
sem stendur nægan hita og þurfum
ekki aS sælcist eftir þeim yl,, sem
sagt er aS henni fylgi og af 'henni
leiSi. —
Hér hjá löndunum gerast nú
engón sérstök tíSindi; þeim líSur
öllum bærilega, utan ef vera skylcfi
þeim, sem ,hafa orSiS fyrir því
mótlæti aS hafa ekki séS Voröld
í langa tíS. Hvar skylldi hún
halda sig?
Nýlega er kominn Iheim úr
Iangri og fróSlegri “ferSareisu”
norSur á Kyrrahafsströnd, landi
vor herra Jón Hreinsson og frú
hans. Fóru þau í byrjun júní, sem
leiSir liggja norSur um Idaho,
Oregon og Washington ríki, afla
leiS til Blaine, þar sem mágur
herra Hreinssonar býr, Björn
Magnússon, og dvöldu þar um
tíma. SkoSuSu þau í ferSinrni
flesta merkisstaSi þar á strönd-
inni, og leizt yfideitt vel á alt, sem
fyrir augun bar. LíSan landa þar
sögSu þau hina ágætustu.
MeS vinsemd þinn
Einar H.
-----------x-----------