Heimskringla - 28.09.1921, Side 4

4. KLAfiftfeA
HE1MSK$INGLA
WINNIPEG 28. SEPT. 1921.
HEIJVISKRINQLA
1HX«)
Krrnar flt ð kverji* mlSvfkiéesI.
Út^eíemdar ok eieeiáari
THE VIKiNG PRESS, LTD.
S.%3 ok 865 S ARGENT AVE., VVI> I I’EG,
TalarímU: X-45.T7
VrrS UiWÍM rr |3JI Area*tarln liorg
Iwt fyrtr íram. AUv
ráSAOUUIBl
RéSsmaður:
BJÖRN PÉTURSSON
Ritatj órar :
BJÖRN PÉTURSSON
STEFÁN EINARSSON
Vtamlakfttt tU MaSatui
THB TIKIMU PRESS, LI4, B*x W71,
WlulKKi Mm.
lltutakrlft tll riMJtrua
EBITOR HEIHSKUIMGLA, Bol U71
WlDBlffK, Hbb.
The “Heimakrlngla" Is prtnted ul pnb-
UsUe by tbe Vikine Press, LlmiKt, pt
72» Sberbrowke Street. Winnlpee. Hul-
teba. Telephane: N-SK37.
WINNIPEG, MANITOBA, 28. SEPT., 1921
Kosningar.
Þó lífið sé stutt en lýgin löng, eins og Jón
keitinn ólafsson komst að orði, er samt tvent
víst og áreiðanlegt. En það er, að það verða
samíbandslþingskosningar í haust, og að þeir,
*em ekki eru bráðfeigir og þagnardygð steins
ins hafa ekki átt á kosningatímum, munu láta
til sín heyra áður en langt um líður.
Bæði hefir forsætisráðherra Canada lýst
því yfir, að kosningar fær.u fram á þessu ári,
og svo eru stjórnmálaflokkarnir farnir að
kalla saman liðið og heita á ármenn sína og
eggja til drengilegrar baráttu. Alt er þetta
flöggur og auðsær fyrirboði kosninga, þó að
ýfir Islendingum væri það lesið í heyranda
hljóði að Lögbergi síðastliðna viku, að menn
væðu í villu um það og væru að spyrja og
spá hvort kosningar yrðu íhaust.
Um þessar kosningar, sem í vændum eru,
hefir fált eití verið sagt enn sem komið er.
Enda er þátttakan í þeim ekki nærri orðin
almenn. Það kynni því að verða til þess, að
orðið yrði framiborið á óhentugum tíma, að
senda það nú þegar út frá sér.
En ekki mun þess ýkja langt að bíða, að
“fjörið færist í tuskurnar”, eins og Jón
Trausti sagði, ef nokkuð lætur að líkum og
dæma má af því, sem undanfarið hefir við-
gengist um kosningar. Á auðvitað að geyma
orðin þar til sá tími er kominn, og þá að
sá fræjunum í frjóva jörð, svo að þau beri
fagra og blómgaða ávexti.
Flokkarnir, sem um þingsætin keppa, eru
4 talsins. Það er flokkur núverandi stjórn-
ar — National Liberal-Conservative flokkur-
inn; bændaflokkurinn — United Farmers;
McKenzie King liberalar og verkamanna-
flokkurinn.
AHir Iáta þessir flokkar eflaust mikið til
sín taka. Eru sumir þeirra fámennir og
standa illa að vígi, eins og verkamannaflokk-
urinn, þar sem hann eða fylgjendur hans eru
svo herfilega sundraðir sín á milli. Enda
mun hann hafa í hyggju að sameinast fcænda-
flokknum, þar sem þess er kostur, og er það
óefað skynsamasta ráðið. Bændaflokkur-
inn mun sterkur reynast í Vestur-Ganada. I
austurfylkjunum, að Ontario undanskildu, á
hann ekki sömu vinsældum að fagna og hér,
McKenzie King flokkurinn segja hans menn
hér, sem fáir eru, sterkan í Austur-Canada,
og getur eitthvað verið til í því, eftir því sem
nær sjónum dregur, þó margur skoði þetta
annars frekar sagt af flokksmönnum hans
sjálfum sér til huggunar en í hreinni trú. I
Ontario og þar fyrir vestan mun hans lítið
gæta.
Núverandi stjórnarflokkur mun sterkur, ef
ekki jafnsterkasti flokkurinn í Austur-
Canada. Hann hefir stærri blöð landsins þar
og gott ef ekki hér líka, til fylgdar sér. Hér
í Vesturlandinu mun fylgi hans þó minna en
austurfrá. Virðist þannig einn flokkurinn
hafa meira fylgi í einum staðnum, en annar í
hinum. Er meira undir því komið, en alment
er álitið, því fjölmenni er á einum staðnum,
en fámenni á hinum. Sá þingflokkurinn, sem
taiið getur sér fólksflesta fylkið, getur nokk-
urnveginn boðið hinum öllum byrginn. Efa-
Iaust er talið, frá sjónarmiði manna hér
vestra, að mest muni bera á bændaflokkinum
og flokki núverandi stjórnar í þessum kosn-
ingum. Á engra færi er þó enn að spá um
það, hvernig fara muni; atvikin, sem það
leiða í Ijós, eru enn svo fjarri, að ekkert
verður af þeim lesið um afdrif kosninganna.
En það er eitt, sem ávalt er þess vert, að
munað sé eftir við kosningar; og það er: Or
hvaða flokksskógi sem þingviðirnir, þing- J
mannaefnin, eru tekin — að reyna að velja
iþá hlynina, sem traustastir eru, ófúnastir og
beinastir.
I ljósaskiftunum.
Það er stundum bæði gaman og fróðlegt
að athuga það, sem er að gerast í ljósaskift-
unum, fyrir 'þá, sem hjá standa og staðið geta
á nógu hárri sjóndeildarhæð til að sjá ofan
í lautirnar og inn í krókana, þótt skuggsýnt
sé orðið, og þeir, sem að verki vinna, ætlist
til að dimman skýli gerðum sínum fyrir um-
heiminum.
Þeim, sem velja sér afkima, krókaleiðir og
lautir sem verustaði framkvæmdaverka sinna
og hyggjast að geta þar grundvallað málefni
sín og gerðir í skuggafylgsnum ljósaskift-
anna, telgt þau þar og skafið, og svo umvaf-
ið þau einhverjum hulinhjúp, er geri undir-
stöðuatriði þeirra óþekkjanleg almennings-
sjónum, verður oft hált á því. Það eru
margar sjóndeildarhæðimar og mörg glögg
augu, sem séð geta einnig í Ijósaskiftunum.
Á meðal vor Islendinga hér vestra hafa
myndast mörg mál, sem eru beinlínis sérmál
vor sem Islendinga. Utan um þessi málefni
hafa flokkar myndast, þeim til eflingar og
framkvæmda. Sumum af þessum málum er
þannig varið, að það er tæplega sjáanlegt,
hvers vegna að allir Islendingar, eða þeir
sem eru af íslenzku bergi brotnir, skuli ekki
geta stutt þau, eða skuli ekki vilja veita þeim
fulltingi sitt og aðstoð.
Meðal þessara mála mætti tilnefna þjóð-
ræknismálið, einnig gamalmennahælismálið,
hið íslenzka Academy (sem nú er orðinn
Jóns Bjarnasonar skóli), ásamt nokkrum
fleiri. — En orsakirnar til þess, að
almenningur hefir ekki getað tekið heildar-
hlutdeild í þeim, eru vanalega þær sömu, n.l.
að einhver félagsdeild hefir viljað tileinka
sér þessi mál, og stimpla þau með sínu sér-
staka klikuskapar-fangamerki, og þar af leið
andi útiloka þátttöku annara flokka þeim til
eflingar. Reynslan hefir sýnt þetta og
sannað, bæði með Jöns Bjarnasonar skólann
og gamalmennahælið; og er það slæmt, að
slíkt skyldi verða. En þó er enn verra til
þess að vita, að þeir, sem fyrir þessu standa,
sjá ekki betur sóma sinn en svo, að fara á
kreik í fiársöfnun til allra Islendinga hér
vestra yfirleitt, og jafnvel út fyrir landstein-
ana, til viðufhalds þessum stofnunum, eftir
að þeir eru búnir að gera fjöldanum ómögu-
legt að vera þátttakendur og njóta hlunninda
þeirra, sem þessar stofnanir hefðu getað og
eiga að veita.
Aftur eru önnur íslenzk sérmál, sem af
sjálfu sér hljóta að tilheyra vissum flokkum,
svo sem kirkjumál og þessháttar. Lít á slíkt
er ekkert að setja, svo Iengi sem hreint er að
verki gengið, og ekki með ofbeldi og undir-
ferli eyðilagðir aðrir flokkar, sem hafa jafn-
fullkominn rétt á tilveru sinni, svo fljótt sem
færi gefst á og hægt er að finna varnarsmátt
vígi.
Það stærsta stig, sem gengið hefir verið í
þessa átt, hefir verið stigið af Fyrsta íslenzka
Iúterska söfnuðinum í Winnipeg, með þátt-
töku hans í að svæla undir sig eignir hins
gamla Tjaldbúðarsafnaðar. Þótt svo sé lát-
ið heita, að þrettán manns, sem í þeim söfn-
uði stóðu, hafi gengist fyrir að koma eignum
þessum í hendur hins Fyrsta lúterska safnað-
ar og gengið sjálfir í þann söfnuð, mælir það
enga bót í málinu, þar sem í þeim gamla
Tjaldbúðarsöfnuði stóðu fleiri hundruð
manns. Hitt varðar meira, að þarna er vilji
margfalds meirihluta að vettugi virtur, og
stefna sú, er einn af frægustu og mestu Is-
lendingum vestanhafs stofnsetti og barðist
öll sín síðustu æfiár fyrir, fótum troðin af
sumum þeim, sem hann bezt treysti og honum
fylgdu, á meðan hann sjálfur gat haldið sinni
sterku hendi yfir henni. Þótt eignirnar hafi
nú komist í hendur þessa félagsskapar, þá
munu margir, jafnvel innan hans eigin vé-
banda, finna til sársauka yfir, að vera knúðir
til að taka við þeim. Það virðist kveða svo
ramt að því, að þeir kinoka sér við að nefna
það helzt á nafn. Prestur safnaðarins lýsir
því yfir af slólnum, að þeir flytji í hina
kirkjuna, og blaðið Lögberg kallar það nýju
kirkjuna.
Já, víst má kalla það nýju kirkjuna, eftir
að búið er að höggva burtu Tjaldbúðarnafn-
ið af hornsteininum, og greypa í þess stað
nafnið: “Kyrkja hins fyrsta lúterska safn-
aðar, 1921”. Trúlegt mun samt vera, að
heitt verði á fingrum þeim, sem bora vilja í
gegnum þann stein, til að krækja út Breiða-
blik og annað, sem þar liggur og hönd hins
látna mikilmennis þar lagði. Því vart er trú-
Iegt, að rit, sem skýrir frá orsökum þeim, er
leiddu til stofnunar ný-guðfræðis-safnað-
anna 'hér vestan hafs, verði látin friðhelg
liggja. En eitt mun sannast, og það er, að
stefna sú, er séra Friðrik heitinn Bergmann
hjálpaði til að innleiða 'hér á meðal Islend-
inga, mun blómgast og eiga fagra framtíð
fyrir höndum; og aðfarir þessar munu ekki
hnekkja henni á neinn veg. /
Það er einnig víst, að ef séra Jón Bjarna-
sorí hefði uppi verið, hefði hann ekki getað
séð svona ódrengileg meðöl brúkuð af sín-
um monnum.
Meðalið getur verið svo eitrað, að tilgang-
inum sé ómögulegt að helga það.
Sýningin í New-York.
Á sýningu mikilli, er halda á í New York í
haust, hafa íslendingar, sem þar búa, tekið
sér það mikla en göfuga verkefni fyrir hend-
ur, að ætla að sýna eithvað af íslenzkum
munum, sem að einhverju minna á, að Is-
lendingar hafi verið með í frumbyggjalífs-
glímunni hér og eigi þess utan sögu í sam-
bandi við þetta land, sem í hæsta máta er
eftirtektarverð og fróðleg fyrir hérlenda
menn að vita skýr og glögg deili á.
Og þessir hugumstóru en fáu Islendingar
þarna suðurfrá leita til allra Islendinga í þess-
ari álfu til styrks sér og aðstoðar við þetta
risaverk, sem fyrir höndum þeirra liggur.
Vér mælum hið bezta með því, að íslend-
ingar, hvar sem eru, rétti þessum þjóðbræðr-
um vorum suðurfrá hjálparhönd, eftir því
sem þeir geta. Þetta verður þjóð vorri lil
gagns óefað. Og að sinna því ekkert, virð-
ist bera vott um þjoðræknislegt sinnuleysi, er
á þessum tíríium ætti ekki að gera vart við
sig, þegar með öllu móti er verið að reyna
að gera sitt bezta í þjóðernislegum skilningi.
Vestur-Islendingar sváfu altof lengi yfir
sínum þjóðernismálum. Þegar þeir loksins
fóru af stað að sinna þeim með samtökum í
víðtækri merkingu, má ekki minna vera en
að þeir dragi ekki af sér, heldur bæti upp
fyrir þann tíma, sem mistur er, og hafi skjót-
ari hendur en áður til hjálpar, ef tækifæri
gefast nokkur til þess að fleygja þeim áfram,
hvar sem er.
Það getur satt verið, að þátttaka Islend-
inga í sýningunni í New York verði ekki eins
fullkomin og æskilegt hefði verið. En að
hún verði þýðingarmikið þjóðernislegt spor,
höfum vér fylstu ástæðu til að vona og halda.
Eins og kunnugt er, hafa Norðmenn eða
Skandinavar sýnt lit á að hafa ýmislegt á
bandarískum ^ýningum, sem algerlega heyrir
Islandi og íslendingum til. Þeir hafa auð-
vitað gert þetta í góðum tilgangi og hafa ekki
dregið neitt af því, að það, sem íslenzkt er,
hafi verið sýnt sem íslenzkt. En árangurinn
eða afleiðingin af þessu hefir orðið sú, að
um Bandaríkin hefir sú hugmund grafið all-
mikið um sig, að það séu Norðmenn en ekki
íslendingar, sem heiðurinn af því ber. Að
því er fund Ameríku snertir t. d. halda marg-
ir, að Norðmenn hafi fundið hana, af því að
þeir urðu fyr til þess en íslendingar sjálfir,
að sýna muni, er að þessum sögulegu við-
burðum lutu. Einnig hefir, eins og kunnugt
er, dr. Nansen skrifað um þetta atriði og
hallast mjög að því, að sannsögulega skoðað
séu það ekki íslendingar, heldur Norðmenn,
sem fundið hafa Ameríku. Rit hans um þessi
efni eru þýdd á mörg tungumál, og þar á
meðal á ensku. Til þess að leiðrétta þessa
herfilegu villu, sem komin er inn hjá ame-
rísku þjóðinni, er ekkert betra ráð til, en að
íslendingar sjálfir gangist fyrir sýningu á
sögulegu mununum, sem þetta snerta, og Ieit-
ist við að sannfæra fólk um það, sem rétt er
og óhrekjaniegt í þessu efni, sem og öðrum.
Það þarf ekki endilega að vera á ábyrgð
Þjóðræknisfélagsins hér, að hafa slíkt með
höndum. Þó meirihluti stjórnarnefndar þess
komist að þeirri niðurstöðu, að þátttaka
þess í þeim skilningi í þessu fyrirtæki væri
ekki tímabær eða kleyf, hefir það enga á-
stæðu til að styðja ekki að þessu máli eftir
sem áður, þó að því sé hrundið af stað af
öðrum en því. Og vér eigum meira að segja
bágt með að trúa því, að það vilji ekki
hjálpa þessu máli áfram, enn þó að það sæi
sér ekki fært að gangast fyrir því.
Að því er kostnaðinn við þessa sýningu
snertir, er einnig vafasamt hvort það hefði
getað séð fyrir honum sér að eins kostnaðar-
litlu og þessir menn suður frá, þó sýning þess
hefði að engu tekið þessari fyrirhuguðu fram
Að setja Islendingum í New York stólinn fyrir
dyrnar með að hafa sýninguna þess vegna,
virðist ekki vel hugsað af þessum meiri hluta
stjórnarnefndar Þjóðræknisfélagsins. Það er
ekki víst að sýning af þessu tagi, og eins og
ástendur, hefði vel þolað þá bið, að Þjóð—
ræknisfélagið hefði inn nægilegt fé til þess
að setja af stað sýningu eins fullkomna og
fyrir því virðist hafa vakað.
Verum skiftir ef þess gerist nokkur þörf í
ýmsum þjóðfélagsmálum þessa lands, svo -
sem stjórnmálum, trúmálum, hermálum og I
hverju sem er. En lærum að vera samtaka -
um þjóðernismál vor í hverju svo
helzt sem þau eru fólgin. Ljáum
þeim fylgi hver sem í hlut á, bæði
í tíma og ótíma ef svo má að orði
kveða eftir því sem föng vor leyfa.
Það er hiklaust skoðun vor að
íslendingar í New York sem fyrir
sýningu þessari gangast, eigi skil-
ið þökk, heiður og hjálp allra Is-
lendinga fyrir dugnað sinn og ár-
vekni í þessu máli.
Kitfregn.
Eimreiðin, 3.
hefti 1921.
og
4.
eru
Þessi hefti Eimreiðarinnar
nýkomin vestur. Verður ekki ann
að um þau sagt en að þau séu
skemtileg og vel til þeirra vandað
sem til ritsins að undanförnu. Efn-
ið er sem hér segir:
Hestavísur — Þáttur um hesta,
reiðmenn og hagyrðinga eftir
Einar E. Sæmundsson.
Hafið, eftir G. K. Chesterton þýtt
af Guðmundi Finnbogasyni.
Lundúnasöngur, eftir Gest.
Hvað geta Kirkjurnar Iært af Spir-
itismanum og sálarrannsóknun-
um?
Ræðan (saga) eftir Þórir Bergsson
Guðmundur biskup góði, eftir séra
Magnús Jónsson.
Þrjú kvæði eftir Örn Arnarson.
Söngvatregi, eftir Jakob Jóh.
Smára.
Sykurplöntur, eftir Helga Jónsson.
Esja og Esjúberg, eftir B. J.
Heimilisiðnaður og framtíð hans,
eftir Guðm. Hannesson lækni.
Hannes stutti, eftir Önnu Thor-
lacius.
Rómantík, eftir Gerhard Gran,
þýtt af J. J. Smára.
Fresko, (framhalds-saga).
Ritsjá, eftir ýmsa.
Sumar af ritgerðum þessum eru
ágætar, eins og ritgerðin um Guð-
mund góða, Rómantík og heimilis-
iðnaðinn, enda eru þæj; all-langar.
Styttri en eigi síður góðar greinar
eru Söngvatregi og Hafið. Hesta-
__Dodd’s nýmapfllur eru bezfa
nýmameiraliS. Laskna og gigt,
bakvtrk( hjartabflnn, þvagteppu,
og önr.ur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta SOc askjan eSa 6 cskjur fyr-
ir $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl.
um eðs frá The Dodd’s Medicine
Co. Ltd., roronto^ Ont.........
félag um 2 miljónir dala og var
því meira en lítill fengur fyrir fé-
lagið að fá þessi viðskifti. Hafa
þúsundir manna hér einnig haft at
vinnu af þessu. Hvað Rússland
snertir eru þessi áhöld bráðnauð-
synleg fyrir það til þess að geta
notað olíu-náma sína sem eru ó-
takmarkaðir og alt of lítið notaðir
þar. Og það er búist við fleiri
pöntunum fyrir vögnum frá Rúss-
landi þegar búið er að uppfylla
þennan samning.
Verkfræðingur frá Sovietstjóvn-
inni er nú í Montreal, að rannsaka
hvort vagnarnir séu eins og vera
beri fyrir það sem þeir eru ætlaðir
á Rússlandi. Verður að því verki
loknu farið að skipa þeim út og
senda pöntunina af stað.
Jón Halelúja.
Saga sú seim hér fer á eftir er
tyrknesk; en hún er lærdómsrík
eigi aS. síSur:
Einu siinni var haildiS þing á
Tyrklandi. t*ar voru mættír full-
trúar frá ölluimi stéttum. Bænda-
hér vestra. Það fæst hjá íslenzku
bóksölunum hér.
vísurnar eru einnig skemtilegar og mr yfir höfuS lítils imetin
Hannes stutti !®f stjórnarvöldunum og auSkýf-
Ritið er yfirleitt hið nýtilegasta! ^sum.
og ætti að vera vel tekið og Iesiðj ^n hún átti sína fulltrúa á þessu
þingi eins og hinar stéttirnar.
iÞegar til þess kom aS Tyrkja-
stjórnin ætlaS'i aS hækka rentur
álánujm ti'l bænda, hræddi hún
flesta bændafiulltrúana til þess aS
vera meS því!
Einn tþeirra lét þó ekki hræS'ast;
| hann stóS upp í hárinu á stjórn-
Síðan að stjórnarbyltingin varð 1 inni og barSsit fyrir hag baenda,
Rússlandi og Bolshevikar tóku \ en var auSvitaS borinn ofurliSi af
Viðskífti Canada
og Rússlands
þar við völdum, hefir Canada ekki
skift neitt við Rússland. En nú er
að verða breyting á þessu, því að
í október er sagt að um 5 skips-
farma eigi að senda héðan til
Rússlands með vörur. Eins og
menn mun reka minni til, gerði
Krassin verzlunar erindreki Rússa
á Bretlandi samning við “The
Canadian Car and Foundry Co.” í
Turcut, um að smíða 500 bíla og
flutningavagna fyrir Rússland
Verða þeir allir sendir til Novoros-
susk, sem er hafnarborg við Svarta
hafið á Rússlandi, áður en ferðir
þangað leggjast niður í haust. Fyr-
ir þessa vagna fær þetta canadiska
hinum ibjálfunmm. Stjómin hataðú
þeranan eina fuU-trúa aem trúr var
bæindastefnunni og strengdi þess
heit aS hefna sín á honum.
Nú vildu bændur fá liSsinnt
stjómarininar til þess aS geta var-
ist kúgun okurfélaga. En þegeur
fulltrúaT þ»irra höfSu boriS upp
tillögur í því skyni, tók stjómin
hvem þeirra fyrir aig tali og taidi
þem flesitum trú um aS þaS væri
óimögulegt. Tillagan var því lát-
in lognast út af. En sami fullltrú-
inn spm íbarSist á móti vaxitahækk-
un á bændalánunum, krafSist þess
aS tillögunni yrSi haldiS til streytu
Hinir sintu því engu; meS öSrum
MeðlLmir Grain Exchange, Winnpeg Prodnce Clearing Asso-
ciation, Fort William Grain Er hange, Grain Claims Bureau.
LIOENSED AND BOfNDED
By the Board of Grain Connnieeioners of Canada.
North-West Comnission Co.
LIMITED
Telephone Ar3297
216 Grain Exchange, Winnipeg, Man.
íslenzkir bændur!
MuniS eftir íslenzku komverzlunarfélaginu; þaS 'gæti
borgaS sig aS senda okkur sem mest af kornvöru ySar þetta
ár. ViS seljum einnig hreinsaS útsæSi og kaupum “Options”
ifyrir þá er þess óska. — SkrifiS á enisku eSa íslenzku.
HANNES J. LIiNDAL
PETEJR ANDERSON