Heimskringla - 07.12.1927, Side 2

Or bók eftir franskan
prest á 18- öld.
Les: “Vantrúin”,
eftir St. G. St. 17 —I.
Frh.
Tilvist guðs er undirstaöa trúar-
bragðanna. Fáir viröast efa, aö
guð sé til, en þetta frumatriði kemur
í bága við skipulega hugsun manns-
irrs. Hin fyrsta spurniríg allra trú-
arjátninga er, og verður ætíð sú, sem
erfiðust er að sanna.
* * *
Fær nokkur samvizkusamlega sagt
að hann sé viss um tilvist þeirrar
veru, sem enginn þekkir, sem skiln-
ingarvit vor verða aldrei vör við, og
sem er oss alveg óskiljanleg eftir eig
inleikum hennar að dæma. Taki ein-
hver sér fyrir hendur að fullvissa
mig um tilvist einhverrar veru, verð
ur hann fyrst að segja mér hver
þessi vera er. Til þess eg trúi hon-
um, má ekki sögusögn hans vera ein-
tómar andstæður, sem útrýma hver
annari; og síðast en ekki sízt, verð-
ur hann að segja mér eitthvað um
þessa veru, sem eg skil, og sanna
mér, að það sé óhugsandi að hún
sé ekki til.
Hvað eina sem samsett er af tveim
andstæðum, sem hugurinn fær ekki
sameinað, er ómögulegt, — á sér
ekki stað. >Sá vitnisburður aðeins
er ábyggilegur, sem eflist við fram-
burð skilningarvita vorra, þvi þau
ein megna að fæða oss hugniyndir og
gera oss mögulegt að dæma um sain-
ræmi þeirra eða sundurleitni. I
huga vorum á það eitt sér tilvist, er
ekki verður deilt utn að eigi sér
stund og stað. Þessum ahnennt við-
urkenndu höfuðatriðutn er fleygí
út í veður og vind, þegar rætt er
um tilveru guðs. Allt sem um hann
hefir verið rætt Qg ritað er annað-
hvort óskiljanlegt, eða eitt atriðið
í beinni mótsögn við hitt, og fyrir
þá sök óhugsanlegt hverjum manni
með heiDbrigð;ri skynsemi.
- * * *
Þekking mannanna á öllum sviðum
er áð meira eða minna leyti upp-
lýst. Hvaða Skuldardómur ræður því,
að vísindin hafa aldrei skýrt guð-
dóminn fyrir oss ? Mestu menningar
þjóðir heimsins og djúpvitrustu spek
ingar eru enigu nær i þessum efnum,
en skrælingjar og fáráðlingar. Við
nánari atíiugun komumst vér að raun
um, að dagdraumar og hégiljur guð-
fræðiriganna, gera hugmyndina um
gtið sífellt óljósari. Fram á þenna
dag hafa öll trúarbrögð grundvall-
ast þannig, að menn hafa tmyndaS
sér vissar forsendur, og byggt á þeim
sem staðreyndum. Þessar forsendur
ntanna ertt margar og af ýmsu tæi,
og á þeim byggja þeir ályktanir sín-
ar.
* * *
Gruflarar segja oss að guð sé andi.
En hefir guðíræði seinni tima kom-
ist feti lengra en guðfræði skræling-
anna? Þeir kannast viö hinn mikla
anda, stýrir tilverunni. Skrælingjar
eins og. aðrir fávitar álita öll fyrir-
brigði náttúrunnar, sem takmörkuð
reynsla þeirra fær ekki gert sér grein
fyrir vera af völdum anda. Spyrjið
skrælingja hvað hreyfi vísirana á úr-
inu yðar; og hann mun svara, “Andi" !
Spyrjið heimspekingana hvað hreyfi
sólkerfin; og þeir munu svara: “Það
er andi”.
* * *
Skrælinginn á, að minnsta kosti, hug-
tak sem svarar til orðinu andi. 1 huga
hans merkir það aflgjafi, líkt og vind-
urinn sem hreyfir vötnin, eða andar-
drátturinn sem á ásýnilegan hátt or-
sakar afleiðingar sem vér verðum
varir við. Með grufli sínu verður
guðfræðingurinn sjálfum sér jafn
óskiljanlegur og öðrum. Spyrjið hann
hvað hann eigi við með orðinu
“andi”. Hann mun svara að það sé
óþekkt vera, óáþreifanleg og alger-
lega óskyld öllu þekktu efni. 1 alvöru
talað, getur nokkur dauðlegur maður
myndað sér skynsemlega skoðum um
slíka veru ? Andi á máli guðfræðing-
anna er því ekki annað en alger skort
ur á skynsamlegum skoðunum!
Hugmyndin uln andlegt lif á sér því
enga fyrirmynd.
Júpiter fornmanna hafði ráð á að
byggja upp, eyðileggja og geta af
sér verur í sínni eigin líkingu; en
'guð nútiðar guðfræðinnar gerir ekk-
ert slíkt. Eftir tilgátum um eðli
hans, á hann sér engan vissan stað,
hreyfir ekki hið efnislega úr einum
stað á annan, framleiðir ekki sjáan-
legan heim, né getur af sér menn
eða guði. Þessi dularfulli guð er
verkmaður án handa. Hann er höf-
ttndur skýbólstra, grunsemda, dag-
drauma, flónsku og ófriðar.
* * *
Fyrst nú mönnum var nauðsynlegt
að hafa guð, því héldu þeir sér ekki
við sólina, hinn sjáanlega guð, sem
svo margar 'þjóðfr hafa tilbeðið ?
Hvaða vera hafði meira tilkall til
tilbeiðslu dauðlegra manna en dag-
stjarnan, sem gefur þeim Ijós sitt
og yl; sem endurnærir og yngir nátt-
úruna; sem hressir og ble^ssar all-
ar lifandi verttr; og hverfi liún sýu
eða fjarlægist, tekur tilveran ógleði
og amasemi. Ef einhver hlutur veit-
ir mönnum æsku, lífsfjör, þrótt
og aðrar góðar gjafir, er það án efa
ag lífseigu erfðasagnir kristninnar
um hina “tómu gröf” í ljósi þessara
sennilegu möguleika mannsandans.
Er enginn efi á þvi að Sir Oliver er
ljúft að líta svo á, að Kristur hafi
verið og sé, sú dýrðlega máttarvera,
er fullt va‘ld hafi yfir efninu.
* * *
Svo þakklátur sem eg er vini vor-
um ritstjóra Heimskringlu fyrir flest
af því sem hann ritar, þá vil eg ekki
dy’jast Iþess, að hel.zti þvkir méfr
hann orðfrckur um þá yfirlýsingtt
prófessors Hara'ldar Níelssonar, ér
hann gerir að umtalsefni í blaði sínu
nýlega. Eg er ekki viss um að rétt
sé, að viðhafa þau stóru orð, sem
dropið hafa úr penna hans í það
sinn. Mr. Halldórs er manna ó-
trauðastur að bregða kutanum á kýl-
in, og þess er því ntiður víða þörf.
og ætti að metast að verðleikum. —
Sumuin t*innst að almenna heilsufarið
hér vestra sé í sumum greinum þegar
töluvert skárra fyrir þær afigerðir.
En spurnirtgin er þessi hvort um
var að
sólin. Og hún ætti að vera viður
kennd höfundur náttúrunnar, sál jarð j nokkra verulega meinsemd
arinnar, guðdómurinn. Að minnsta
kosti væri flónska að þrátta um til-
vist hennar, eða neita áhrifum og
blessun hennar.
Frh.
ræða i áminnstu tilfelli, hvort nokk-|
ur ástæða var til að tvíhenda svo!
skærin og skurðarhnífinn sem gert
var. Aukaatriði er það, að í augum
mínum og fjölmargra annara er próf.
Haraldur Nielsson nú sá merkilegi
og virðu'legi jöfur íslenzkra trúmála,
sem mjög svo verðskuldaði það, að
nærgætnislega og prúðmannlega væri
til hans talað, jafnvél þótt honum
yrði eitthvað mikið á. Aðalatriðið er
Ljóst er mér það, lesari góöur, að í hjns yegaf þag ag ekki sé ag honunl
Eftirmáli.
sanrbandi við skoðanir þær, senr reynt ‘
er að gera grein fyrir í ræðu, sem
birtist í siðasta blaði, með yfirskrift-
inni “Kristsvitund” — vakna ýmsar
vandaspurningar, sem æskilegt væri
að fá svör við. Hlýtur skoðanakerfi
þetta að verða þeim mun óaðgengi-
legra sem meira stendur á þeim svör-
um. Hins vegar fæ eg ekki annað
séð, en að hér sé um rök að ræða,
ef á annað borð andlega lífsskýringin
á að takast alvarlega. Hennar for-
sendur heimila áreiðarilega þessar
niðurstöður.
Svo gott traust sem eg löngum
hefi borið til frjálslyndis safnaðar-
manna minna, þá var það þó með
hálfum huga að eg flutti fyrir þeim
áðurnefnda prédikun. Reyndin varð
hins vegar sú, að eg fékk hið bezta
hljóð, og vakti ræðan töluverða at-
hygli. Eigi að síður þurfti eg að
velta því töluvert fyrir mér, hvort
nokkuð myndi ávinnast með birtingu
ræðunnar. Mér fannst að hinn al-
menni hugsunarháttur mundi vera af
því tæi, hjá leikum sem lærðum, að
viðloðun slíkra skoðana væri þar Iítt
möguleg. Fremur mætti vænta að-
hláturs og fordæmihgar. Sennilega
væri timi Vesturlanda vart fullnaður
í þessu sambandi.
En rétt í þeim svifum berst mér
hin afar eftirtektarverða ritgerð:
“Möguleikar mannsandans”, eftir hinn
náfnkunna fulltrúa Vesturlanda-vfs-
indanna, Sir Oliver Lodge. Jók hún
mér ihugrekki.. Birtist hún í ís-
lenzkri þýðingu í siðasta hefti
Monguns”. Mér til nokkurrar furðu
og ærins hugarléttis, kemst Sir Oi-
og ntálefni hans vegið að ósekju.
Prófessor Haraldur Níelsson lýsir
því yfir, að ekki þyki sér með öllu
óhugsandi, að Kristur — eða aðrar
rtiáttarverur himnanna — gætu hafc
það fullkomna vald yfir efninu, að
þeim væri unnt að ihefja fósturmynd-
un í móðurlífi með yfirvenjulegum
'hætti. Og þess hefi ég orðið var, að
sér til skelfingar hafa sumir skilið
þessa yfirlýsingu svo, að prófessor
H. N. sé nú, eins og fleiri frónskir
og mætir menn, að efna til vinfengis
við “görnlu” iguðfræðina. Fjarri
mun >það sanni. Ekki mun hann að-
hylliast eingetnaðþrkennirtguna. En
hann hafnar henni ekki fyrir þá sök,
að honum þyki algerlega fjarstæða
að ímynda sér, að Kristur hefði get-
að klæðst 'holdi með þessum yfir-
venjulega hætti. Hann lýsir ?ví þvert
á móti yfir, að þar sé um hugsunar-
möguleika að ræða — en heldur ekki
meir. Skoðanir hans eru í rauninni
allt aðrar.
Fyrir það að j'mpra á þessum
hugsunar-möguleika, atyrðir Mr. Iiall-
dórs prófessorinn harðlega. Sé það
með réttu gert, má margur finna til,
Svo halanlegralegur þenkimáti sem
þetta kann að vera, þá hefir eitthvað
þessu líkt vakað fyrir mér, síðan eg
fór að reyna að gera mér grein fyr-
ir guðfræðileguru efnum.
Svo sem til Htilsháttar afsökunar
í þessu sambandi, birti eg — fyrir
góðvild ritstjórans — þessa ræðu
mina um “Kristvítund”, tilfæri um-
mæli Sir Oliver Lodge og vísa til
þeirrar ritgerðar i heild. Og þetta
vildi eg sagt hafa: Meira kveður að
iver inn á hugsanaleiðir, sem ná- þeim skoðunum ; seinni tis> en áður
skyldar eru þeim, sem gerð er að
umtalsefni í prédikun minni. Ber-
sýnilega telur visindainaðurinn lík-
legt, að:
“takmörk lífsins séu engin önnur
en meðvitundin*), — að einu tak-
mörkin séu fólgin í þeirri meðvit-
und, sem vér höfum nú.” (bls. 181.
Hann bendir á að likindi séu til
var á timum megnustu efnishyggj-
unnar, að tilveran hafi andlegt eðlí.
og að andinn sé efninu fremri, sá er
mótar efnið og stjórnar því — þótt
hvort um sig sé að vissu leyti skilyrði
hins. Dulsinnar hafa öldum saman
þekkt mátt andans yfir efninu, og
bóðað hann. Og færist ekki feálar
fræði siðari tima, og visindin yfir
þess, að mannkynið eigi margfalt i l€Ítt- nær °gr nær því, að viðurkenna
lengri aldur fyrir höndum hér á
jörðunni en þann sem af er. Og mið-
að við þær fleygi-franifarir, er orðið
hafi á tiltölulega stuttuni liðnum
tíma, geti maður tæplega látið sig
gruna þá regin-möguleika, er manns-
andanum muni opnast á óravegum
framtíðarinnar. Rétt til dæmis skal
þess hér getið, að hann heldur all-
sennilegt, að með tið og tíma fái menn
irnir það andlegt vaid yfir cfninut að
þeir þurfi ekki að deyja þeim óvið-
feldna dauða, sem engar undantekn-
inar þekkjast nú á (bls. 179). Hinar
þroskuðu vitverur framtíðarinnar
muni “aflíkamast” 1— og likaminn
hverfa með öllu, — þegar fara skuli af
voru lífssviði á annað. Telur hann
ekki fjarstæðu að athuga hinar fornu
*) Leturbreyting mín.
fjölbreytt máttareðli hugsunarinnar og
efnislegar afleiðingar vitundar-
ástandsins? Ekki þykir læknum
d„ — og eru þeir þó manna íhalds-
samastir á niðurstöður efnishyggju-
vísindanna — nein minnkunn að því,
að viðurkenna, að þeir séu sjónar-
vottar að þeim lækningum, að svo séu
öndverðar allri vísindalegri þekkingu,
að þaðan sé einskis skilnings né
skýringar von (Lourdes). “Summan
af öllu reynslu-vísindastarfi mann-
kynsins” — svo eg tilfæri orð Mr.
Halldórs — er nú ekki stærri en
þetta — þótt auðvitað sé hún stór.
* v *
A Islandi er nú mikið rætt og ritað
um guðfræðisleg ágreiningsmál. —
“Bjarmi” ihefir um nokkurt skeið ver-
ið mikið til einn íslenzkra tímarita
um skýringar kirkjulegrar guðfræði.
Geíið Heilsu og Ánægju
Yfir þessi Jól og Nýár
VELJIÐ RAFMAGNS GJAFIR
Anægja árstíðarinnar festist á minni og verður
ætíð glögg - ef þið getið einhverjar ratmagns-gjafir
ROYAL
ELECTRIC CLEANER
Nær öllum óhreinindum eingögu
með loftþrystingi
SÉRSTAKT
JÓLA-
TILBOÐ
$2.50
niðurborgun
sendlr hinn
alþekta
ROYAL
CLEANER
heim til
ykkar.
suiino
' 33UJ. SVW1SIMH3 ,
OttOAH
ISMIJ A133VI
SÉRSTÖK
JÓLATRÉS
SKRAUTFEGURÐAR
LJÓSARÖÐ
Átta eða fleiri ljósaraðir settar
með, marglitum pyramídum og á-
vaxtalíkinjgum, fugla og mynda-
lömpum. Þetta gerir mjög lagTeigia
jólagjöf
MEÐ KJÖRKAUPSVERÐI
$1.75 og $2.25
SJÁIÐ SÍÐUSTU NÝUNGAR
f KNAPP-
SKRIÐLJÓSUM
Þetta Iætur jólatrésljósin fara af
og koma upp aftur á víxl.
ALVEG NÝR HLUTUR
AÐEINS $1.00
með $15.00 niðurborgun
Skulum vér víra og setja inn í
eldhús okkar rafmagns-stór. Send-
ið inn pöntun ykkar NU, svo að
húsmóðirin geti brúkað það á jól-
unum.
KRULLUJÁRN
Hósviðar og; fiílalæinshald, dneð
viðeigandi silkiþræði. Verð $1.35
THE EASY WASHER
Þessa átglætu rafmagns þvottavél
er hægt að fá með mjög þægileg
um kjörum. Allar konur vilja eign
ast rafmagns þvottavél.
Spyrjið um upplýsingar.
LÝSIÐ YEIR JÓLIN
40 og 60 Watt Tungsten lampar
Kjörverð 6 fyrir $1.00.
Verður ekki lieimflutt.
.... EIN ....
KAFFI ,
PERCOLATOR
Þetta gerir mjög
Iriglega jólagjöf.
Vér höfum þær.
KJÖRVERÐ
FRÁ $2.95
Lítið hið fagra
KA/ FI PERCOLATOR SETT
$19.75 og UPP
Vér höfum
Fagrar
Vörubirgðir
Af SkrautlÖmpum
á Hydro Sölustofunni
Með sanngjörnu verði
Heimsækið
Hydroi sölustoifuna
að sjá
Rafmagns-
Jólagjafir
Allar gjafir
seldar af
Hydro
eru ábyrgstar
WúutípeöHndro,
PRINCESSST.
55-59
Hydro
selur með
vægum
skilmálum
Hefir honum við það vaxið þor. Hefir
hann upp á síökastið sagt ýmsa hluti
um andstæðinga sína, sem t. d. “Sant-
einingin” hér vestra virðist kynoka sér
við að segja. Sbr. þó septendjerheft-
ið síðasta. Nú er þó “Bjarini” ekki
lengur einn um “Ihituna”. Tvö ný
trúmálarit, “Gangleri” og “Straum-
ar” leggja nú vel og einarðlega tii
málanna frá frjálslyndri hlið. Það
er> því að vonum, að menn ræði með
ferskum áhuga gömlu og nýju “und-
irstöðurnar” — eingetnað og út-
skúfun.
Og sá er þá sannleikurinn um
fjölda nýguðfræðinga. — eins og
m. a. yfirlýsing próf. H. N. ber vott
um — að andúð þeirra gegn eingetn-
aðarkenningunni er hreint ekki af
þeim rótum runnin, að lifsskoðun
þeirra þvertaki fyrir hugsanlega mögu
leika sliks “kraftaverks”. l’eir trúa
því jafn-einlæglega og þeirra ihalds-
sömu bræður, að “guði sé ekkert ó-
máttugt”. Nei, ástæðurnar eru allt
annars eðlis.
Þar kemur í fyrsta lagi til-sagan!
Kirkjusagan! Sé sögulega rakið til
uppruna þessarar skoðunar Ihalds-
kirkjunnar, verður hún mjög óað-
gengileg í Ijósi þess fróðleiks.
Meira vegur þó það, að kenning
iþessi virðist ihafa mjög takmarkað
siðferðilegt gildi. Hún er í rauninni
stór-hættuleg kristilegri siðfræði. Að
staðfest djúp inilli Kristeðlis og
manneðlis er sama sem að svifta
mannkynið siðferðilegri fyrirmynd
Krists. Alger guð getur aldrei orð-
ið hæfileg fyrirmynd spilltra manna.
Nú hefir kirkjan fundið til þessa, og
búið til kenninguna um “Guðmann
inn”, eða Ihinar tvær náttúrur Krists,
— til þess að brúa djúpið. Er hvort-
tveggja, að þeirri kenningu er lítið
hampað í seinni tíð, enda er hún vit-
anlega guðfræðileg leikfimi og ann-
að ekki.
En — þyngst á metunum mun það
vera, að dómi frjálshyggjumanna, að
kcnning þessi hefir heldur ekki þann
kost til brunns að bera, að hún sé
sönnun fyrir — “guðdómi” Krists.
Allur hinn óþrotlegi fjálgleikur í-
haldsmanna um það, að grundvell-
inum sé kippt undan guðdómi Krists,
með því að hafna eingetnaðarkenn-
itigunni, á rót sína að rekja til sams-
konar barnalegs og óþroskaðs skiln-
ings á “guðdómi” og þess, er Jesús
sjálfur átti forðum í höggi við.
Fæðing í þennan heim >getur aldrei
orðið annað en efnislegt fyrirbrigði,
.hversu yfirvenjuleg sem væri, Fæð-
ing er ibara fataskifti — eða þó öllu
Iheldur íklæðning efnisfatsins. Eðli
þeirrar íklæðningar fer eftir mætti
þeirrar veru yfir efninu, er efnisfat-
inu íklæðist. En máttur er ekki guð-
dómlegur, — i hinni kirkjulegu sér-
stæðu merkingu. Máttur er ekki guð-
dóms-atriði, heldur þekkingar, — þvi
að “þekking er vald”, — I þessu efni
lætur Nýja testamentið ærna fræðslti
í té. Farisearnir, í'haldsmenn þá-
tímans, heimtuðu án afláts tákn og
sannanir þess, að Jesús væri — Guðs-
sonur! öll þau sönnunargögn, sem
þeir biðja um, eru efnislegs eðlis.
Þeir heimta af honum að gera brauð
af steinum, svífa í lofti án þess að
steyta fót sinn við steini, og að leggja
ttndir sig öll riki veraldarinnar og
iþeirra dýrð. Það er hyggjtt minni
næst, að Kristur hafi verið alls þessa
megnugur. Því aðeins freistuðu þess-
ir hlutir ihans. En hann lætur ekki
freistast, að verða við kröfum Fari-
seanna. Hvers vegna? Vegna þess,
að hann vissi það, sem þeir ekki
skildu, að þessu umbeðnu tákn vortt
ekki sönnun þess, er þau áttu að
sanna. Hann sá að þessir menn
höfðu rammskakkar skoðanir um sann
asta kjarna þessara Ihugtaka: “guð-
dómtir” og“guðssonerni”. Þeir settu
þau í samband við “stunts” og
“tricks”, eða það sem í þeirra aug-
ttm vortt merkilegar kynjakúnstir. —
Margt er líkt með skyldum. Ihaldfc-
menn vorra tíma heimta, sem sönnutt
fyrir guðdómi Krists, það tákn, sem
algerlega er efnislegt ,— þ, e. fæðing-
in í þenna efnislheim.
Hvað er þá guðdómur? Hvað er
guðdómlegt? I guðlegri tilveru er
auðvitað allt, þar á meðal þekking
og vald, guðdómlegt. Það er sú víð-
ari merking hugtaksins, sem íhalds-
menn hafa yfirleitt litlar rnætur á.
Þeir hallast yfirleitt að eirihverri mynd
tviveldiskenningar, en frjálslyndir
menn að einveldis-kenningunni, sém
sér guð alstaðar, í ljósi og húmi, lífi
og dauða, falli og viðreisn.
Hugtakið á sér þrengri merkingu.
Og bersýnilega þykir Jesú lítils vert
um ihvern þann skilning á guðsson-
erni, sem ekki gerir þá þrengri merk-
ingu að aðalatriði. Hann fórnar allri
persónulegri viðurkenningu á altari
þessa sérstæða skilnings á guðdómi.
Að Kristur var fullviss um guðs-
sonerni sitt, eða guðdóm, munu báðir
játa jafnt, íhaldsmenn og óháðir. —
Spumingin er aðeins sú, hvernig hann
skildi þetta sjálfur. I því efni er
Matt. 11. góð heimild. Þegar sá
spttrði, af samtímamöninum Jesú, er