Heimskringla - 10.10.1928, Page 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 10. OKT 1928
‘pennskringla
< StofnaH 188«)
Krnar at I fcTerJta milfTlkadegl
EIGENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
8S3 •& 8SS SARGRST AVE . WIFtíflPEG
TALSfMI: 8« 537
V*r« bla'Bfllnn er $3.0« árg&nKurlnn bor*-
l«t fyrtrfram. All&r borganlr aendiit
THE VIKING PRKKS LTÐ.
SIGPÚS HALLDrtRS frá Höfnum
Rfitstjórl.
UtanAnkrllt tll blnTS«lom
THR VIKING PRKS8, I.td., Boi 8108
(itanflMkrlft tll rl*»tJ0r«n*i
BDITOR HKIMSKRINgLA, Bm 3105
WINNIPEG, M A-If.
“Heimskrins;la ls pubiisht'd by
The Vlklnic l’mw I«td.
Íand prlnted by
CITY PRINTING Æ PUBL18HING CO.
B55-K55 Sarjtent A re.. Wfnnlpe*. Nffam.
Telrphone: .Kfl 58 T
~ —
WINNIPEG 10. OKT 1928
Norskur yfirgangur
í helzta málgagni Norðmanna í Vest
ur Canada, blaðinu “Norröna,” sem gefið
er út hér í Winnipeg, er prentuð tilkynn-
ing um “minningardag Leifs Eiríkssonar”
(sem á norsku heitir Leiv Eirikssön eða
Eiriksen, óbeygjaníegur í föllum og sjálf-
sagt í tölum líka) frá hinu volduga þjóð-
ræknisfélagi Norðmanna, Nordmands-
Forbundet,” sem telur ótal félagsdeildir
bæði austan og vestan hafsins. Fyrsta
klausan í þeirri tilkynningu er á þessa leið
í íslenzkri þýðingu:
“Nordmands-Forþundet er frumkvöð
ull að því að minningardagur Leifs Eiríks
sonar (Leiv Eirikssön) verður haldinn há-
tiðiegur í Noregi 9. október í ár Félag-
ið hefir á vegum kirtoumálaráðuneytis-
ins snúið sér til allra skóla í landinu, að
kennarar flytji fyrirlestra eða erindi fyr-
ir bömunum um Leif Eiríksson (Leiv
Eirikssön) og hinn norska* fund Ameh-
íku. Einnig hefir verið Skorað á blöð-
in að flytja minningargreinar um þenna
atþurð.”
Það er synd að segja að Norðmenn
geri endasleppt við oss íslendinga. Eddu-
kvæðin eru “norskt sálarfóstur,” eins
og Gulbransson kemst að orði, sam.
kvæmt Noregssögu útgefinni í Osló 1925
(sbr V. Hersir: Yfirgangur Norðmanna,”
R’vík 1928; bls. 17.). Egla og íslenzku
sögurnar yfirleitt, eru “Gammel norsk
bokverk,” þótt að vísu þurfi styrk til þess
úr ríkissjóði Nórðmanna að þýða þær á
“frummálið” norska úr hinu barbariska
máli íslenzkunni, sem “norsku” munk-
arnir og söguritararnir á íslandi á 12—
14. öld voru svo hlálegir að nota Og
það er svo sem ekkert undarlegt við það,
þótt vér þurfum að átta oss á því, að
Leifur Eiríksson, eða Eiriksen, sé norsk-
ur, þegar vér heyrum að Snorri Sturlu-
son sé Norðmaður, þrátt fyrir það , að
forfeður hans hefðu setið 300 ár á Islandi,
maður af manni fram, eftir að hafa flúið
land í Noregi. Frá Snorra er ekki nema
hænufet til Hallgríms Péturssonar, og
þaðan rétt mátulegt meyjarstig til Jón-
asar og Matthíasar, að ekki sé nú minnst
á Þorstein, Stephan og Einar, sem allir
hafa einhverntíma gefið Danskinum ol-
bogaskot, og þá auðvitað af því einu, að
þeir voru Norðmenn. Alveg eins og það
á sjálfsagt eftir að koma á daginn, að öil
frelsisbarátta Jóns Sigurðssonar var
byggð á tilfinningu hans og vitund um
það, að hann væri “norskur Norðmaður
frá Noregi.”
Þetta er annars meira alvörumál en
svo, að eingöngu beri að tala um það í
spaugi Norska stjórnin og kirkjan, og
ýmsir norskir fræðimenn gera að ósekju
strandhögg í landareign íslenzkra gull
aldarbókmennta og afreka’ þar sem þeim
sýnist og hvenær sem þeim gott þykir,
án þess að nokkrar varnarráðstafanir
virðast vera gerðar af hálfu hins opin-
bera. Hið fyrnefnda, volduga þjóð-
ræknisfélag Norðmanna gengur berserks
gang að því að koma öllum hinum víð
lenda enskumælandi heimi, sérstaklega
hér vestanhafs, í skilning um það, að öll
íslenzk, jafnvel öll norríæn stórvirki að
fornu og nýju séu norsk frægðarverk,
með því að reyna kappsamlega að koma
inn þeim skilningi, að orðið “Norse”
♦Auðkennt hér
þýði í raun og veru hið sama og “Nor-
wiegian” Og þeim hefir gengið prýði-
lega að þessu, því þótt einstaka nafnkunn
ir menn, eins og Huntington frá Yale, og
jafnvel Coolidge forseti, láti til sín heyra
við og við, þá hverfa ummæli þeirra eins
og dropi í hafið. Dálítið meiri árangur
kann að verða af þeim mótmælum, er
Þjóðræknisfélag íslendinga í Vestur-
heimi hefir hafið með tilstyrk Svíanna
hér, ef nægilega fast er fylgt á eftir, en
eins víst er að þær tilraunir verði unnar
fyrir gýg’ á meðan ekkert er gert á ís-
landi, hvorki af hálfu blaðanna eða stjórn
arvaldanna til þess að stemma stigu fyrir
þessum ránstiltektum Norðmanna.
¥ * *
Blaðið “ísland” flytur nýlega þá
fregn, að hollenzkt skemtiskip hafi kom-
ið inn á Reykjavíkurhöfn og dregið upp
danskan fána, en dregið hann niður aft-
ur og hinn íslenzka að húni, er því var
gert aðvart um tilveru hans og því send-
ur hann úr landi. Segir blaðið ennfrem-
ur:
“Skipstjórinn hvað hafa afsakað sig
með því, að hann hafi engan íslenzkan
fána haft á skipinu, og hvorki vitað að
ísland var sjálfstætt ríki né að það átti
fána.
gagnvart norskum ágangi, koma íslenzku
þjóðinni í fullan skilning um hann og
láta ekkert tækifæri ónotað til þess að
mótmæla honum sem öflugast, hvar og
hvenær sem hann stingur upp höfðinu.
Og til þess mætti áreiðanlega eyða helm-
ingnum af því rúmi, sem annars er not-
að til þess að andæfa Danskinum, oft
fyrir langt um minni sakir. Fátt er ó-
geðugra, en að sjá Norðmenn vaða uppi í
frændsemisdekrinu við Islendmga- en nota
þó þessa sömu frændsemi til þess að á-
sælast flest það sem er verðmætast
íslenzkri minningu og þjóðsæmd. Vér
þurfum engan fjandskap að sýna Norð-
mönnum þótt vér vísum þeim til sætis
á gestabekk, þar sem þeir eiga heima, í
stað þess að rýma orustulaust fyrir
þeim öndvegið.
Og vér vildum mega brýna það fyrir
íslenzkum stjórnvöldum, nú og framveg-
is, að það hlýtur að álítast bein skylda
þeima gagnvart íslenzkri þjóð og • ríki,
að gera allt sem í þeirra valdi stendur,
til þess að koma í veg fyrir þessar norsk-
norsku ránsferðir á hendur þjóðerni voru
og menningu. —
-------X—:-----
Sannast það hér sem oftar, að danska
utanríkisstjómin, sem fer með utanríkis
mál íslands í umboði vora, gerir furðu
lítið til þess að fræða erlendar þjóðir um
að ísland sé sjálfstætt ríki, en þó er það
skilyrðislaus skylda Dana að gera það.”
Það kann vel að vera að Danir séu
um of tómlátir í þessu'efni. En myndi
það þá ekki stafa af tómlæti Islendinga
sjálfra? Vér höfum oft furðað oss á
því undanfarin ár, síðan ísland varð sjálf
stætt ríki, hve nauðalítið virðist hafa
verið gert af íslenzkum stjórnarvöldum
tU hess að koma þessari staðreynd á vit-
und þjóða og einstaklinga, t. d. útlendra
alfræðirita og annara heimiida um al-
mennan fróðleik. Og þá líka að því að
kynna íslenzku þjóðina, sögu hennar og
afrek að forau og nýju. T. d. stað-
hæfir eitt allra bezta fréttatímarit í
Bandaríkjunum, í síðasta hefti, er oss
hefír borist í hendur- að Vilhjálmur Stef-
ánsson sé af “Danish Stock,” Ber það
blákalt ofan í hann sjálfan, og fullyrðir
að ísiand hafi “í meira en 500 ár verið eins
danskt eins og Texas (einu sinni Mexi-
kanst) sé bandaríkst nú.”
Oss, sem fjarri íslandi höfum dval-
ið langvistum, finnst nærri því ófyrirgef
anlegu hirðuleysi íslenzkra stjórnarvalda
um að kenna, að siíkar staðhæfingar
skuli sjást í jafn merku og fjölfróðu tíma
riti voldugasta landsins í heiminum, eft-
ir að tíu ár eru þó liðin frá því að Island
fékk að fullu viðurkennt sjálfstæði sitt
stjómarfarslega. Því svo verðmætt,
sem það er oss, þá er þó hitt langt um
verðmætara, að menningarþjóðum heims
ins sé komið í skilning um hið menningar
lega og þjóðernislega sjálfstæði vor Is-
lendinga, sem vér höfum aldrei glatað.
Og hér verður Islendingum sjálfum
um kennt að mestu leyti, en ekki Dön-
um, því vér minnumst aldrei að hafa séð
nokkurn Dana halda annari eins fjar-
stæðu fram og þeirri, er nú nefndum vér.
Og eftir að hafa víða farið þessi tíu sjálf-
stæðisár íslendinga og af kunnleikum hér
vestra og í hinum enskumælandi heimi,
getum vér fuilvissað heimaþjóðina ís-
lenzku um það’ að henni stendur lang-
samlega miklu meiri hætta af ágangi
Norðmanna í þessum efnum en af nokkr-
um dönskum tiltektum er komið hafa í
ljós. Vér höfum aldrei séð þess merki,
sérstaklega ekki þessi síðustu tíu árin,
að Danir þrjóskuðust á nokkurn hátt við
að viðurkenna út á við menningarlegt og
þjóðernislegt sjálfstæði vort (raunar
heldur ekki til stjómarfarslega) þar sem
Norðmenn þar á móti, innanlands og ut-
an hafa fyr og síðar, sérstaklega eftir að
þeir urðu sjálfum sér að fullu ráðandi;
sýnt oss frámunalega ágengni, menning-
arlega og þjóðeraislega, sem fer síversn-
andi, að minnsta kosti hér í Ameríku.
Og vér vildum að síðustu mæla þetta
til íslenzkra blaða:
Það er ekki nema eðlilegt og sjálf-
sagt að ganga eftir því að Danir inni af
hendi þær skyldur er þeim ber sam-
kvæmt samning þeim er nú er við líði á
milli ríkjanna, og þá auðvitað um leið að
Dúa íslenzku þjóðin? fyililega undir það,
er fylling tímans er komin, að endurskoða
þann samning. En áreiðanlega er engu
síður nauðsynlegt að standa á verði
Kirkjan og
friðarhugsjónirnar
Hieimskringla gat þess í ritstjóraar-
grein fyrir nokkru, að ársþing “United
Church of Canada,” hefði enn á ný kosið
nefnd til þess að íhuga hverja afstöðu
þessi hávirðulega og volduga kirkjudeild
skyldi taka til styrjalda. Þess var líka
getið að nefndinni til leiðbeiningar sam-
þykkti kirkjuþingið þetta: “Nefndin
leggi fram ályktun, sem bæði kirkjan og
þjóðerniskenndin í landinu megi vel við
una.”
Örlítil von fólst með oss, er sú grein
var rituð, að þessi nefnd kynni að leggja
fram til samþyktar afdráttarlausa afneit-
un á öllum styrjöldum; að hún kynni að
láta sér renna í hug, að meistarinn frá
Nazareth, sem kirkjan kennir sig við, á-
leit ekki nauðsynlegt, svo sögur fari af,
að skipa postula sína í nefnd’ til þess að
gæta þess að meiða ekki þjóðerniskennd-
ina í landinu.
En auðvitað varð sú vonartýra ekki
langlíf. Nefndin bar svo sem kennsl á
sitt heimafólk og hegðaði sér samkvæmt
þessari bendingu frá kirkjuþinginu, sem
skilur svo vel að orð Jesú Krists voru
einungis til þess töluð að klerkar gætu
gripið til þeirra sem sunnudagatexta, en
ekki til þess að nokkur maður, lærður né
leikur, hvað þá heldur heilar þjóðir, láti
sér nokkurntíma detta í hug að hegða sér
eftir þeim. Árangurinn varð því eðli-
lega sá, að kirkjuþingið lýsti afstöðu sinni
til styrjalda, með því að leggja það til,
“að komið sé á námsskeiði (study circles)
með yngra fólkinu meðal vor til þess að
íhuga orsakir til styrjalda og þau við-
fangsefni sem rísa með friðartillögunum,
sérstaklega þau sem snerta Canada
sjálft.”
Hér er keisaranum sannarlega gefið
það sem hans er. Vandlega er þess gáð,
að segja ekkert, er komið geti í bága við
yfirlýsingu Sir Austen Chamberlain, um
friðarpólitík stjóraar Hans Hátignar á
“vissum svæðum,” sbr. Hkr. 12. sept. 19
28; ekkert sem komið geti í bága við
nokkra þátttöku Canada í ófriði, næst
þegar leiðtogum ríkisins virðist hún
“nauðsynleg,” til þess að vernda guð,
kónginn og föðurlandið. Unglingarnir
eiga að “íhuga” hugsanlegar ófriðaror-
sakir þangað til það ber að höndum og
æfa kappsamlega hermennsku í skólun-
um á meðan, sbr. yfirlýsingu þessa kirkju
þiugs, er Heimskringla gat um 12. sept-
ember. í stuttu máli: Þessi langvold-
ugasta kirkjudeild í Canada hefir ekkert
til friðarhugsjónanna að leggja nema
“orð, orð, innantóm,” þrátt fyrir það, að
svo margar og miklar “orsakir til styrj-
alda,” eru nú í Evrópu, að nægilegt er í
ein 4—5 veraldarstríð, ef á réttum tíma
<?r látinn neisti hrökkva á íkveikjuna, og
ef sannleikurinn væri ekki sá,
að Evrópuþjóð. eru ennþá of
magnþrota eftir blóðtökuna,
til þess að ganga undir aðra
/eins, og þar að auki svo
ringlaðar eftir áflogin, að þær
eru ekki nærri búnar að átta
sig á því enn, hvernig heppi-
legast sé að kjósa liðsmenn í
Llendaglímuna. Blessuð börn-
in eiga að íhuga þetta allt
saman, meðan Poincare’ Bri-
and, Painleve, Churchill og
Chamberlain, að ógleymdum
vini (vorum Mussolini, þessir
gömlu og reyndu stríðsjálkar,
tefla upp gamla taflið aftur,
með fáeinum nýtízku taflbrögð
um innan um.
* * *
1 síðasta blaði Heimskringlu
bsr einn mikilsmetinn vinur
blaðsins fram þessar spurn-
ingar meðal annars:
“Hvað margar aldir munu
iíða áður prestar kristinnar
kirkju hafa djörfung og þrek
til að standa við boðskap Krists
—sem var boðskapur friðar-
ins, — þegar ófriðaröldurnar
skella yfir?
“Vilja ekki þeir íslenzku
prestar, sem eggjuðu menn út í
stríðið, suga eitt spor í áttina,
og kannast við það opinberlega,
að þeir hafi villst út í myrkrið,
þegar þeir létu hafa sig til þess
að ögra fólki út í stríð?”
Vér leiðum vorn hest hjá
því að reyna að svara fyrri
spurningunni. En hinni síð
ari mun óhætt að svara með
hiklausu neii.
Og það er allt útlit fyrir það,
og ekkert annað, að kirkjan,
að minnsta kosti hinar stæf-ri
kirkjudeildir hér í Canada’ ætli
með afstöðu sinni til framtíðar
styrjalda að verða “Jón sam-
ur.”
------1------
Trú og samviska
(Frh. frá 1. bls.
í henni svo dökkar blaösíSur sumar,
aö engar eru raunalegri í sögu mann
anna. Því ekkert er hugsanlegt
hörmulegra en þetta, aö trúarbrögö-
in, sem hafa haft þaö hlutverk aö
lyfta mönnunum upp fyrir hiö lítil-
mótlega í sjálfum þeim, þurka út
grimd þeirra, vekja kærleik þeirra,
dýpka samúð þeirra, veröa sem dögg
0:g hlýja fyrir gróður hjartans og
hinna göfugustu tilfinninga
hefir stundum snúist upp í grimd og
heift og stefnt í áttina til mann-
vonsku. Menn hafa háö ófriöi út
af trúarbrögðum. Menn hafa brent
hvern annan á báli út af trúarbrögð-
um, hjólbrotiö, tætt limina af lík-
iömunum út af trúarbrögð-
um. Hvternig má þessi
fjarstæða skiljast? Hvernig
var þaö hugsanlegt, aö það, sem
ætlað var svo ólikt hlutverk, skyldi
geta birst í þessum myndum? Af
einni ástæðu aðeins. Menn hafa
framiö öll þessi hræðilegu hermdar-
verk fyrir þá eina sök, aö þeir hafa
trúað því, að guð hefði sagt þeitn að
gera það. Þeir héldu aö þeir hefðu
orð guös fyrir þvi, aö þetta ætti að
gerast. Þeir höföu orð hans fyrir
því úr biblíunni,' eöa hann hafði tal-
aö til þeirra á einhvern annan hátt.
Sjálf hin mikla saga, sem kristnir
menn hafa ávalt litið til sem ímynd
hins mikla sorgarléiks nianjflífsirts,
atburöurinn á Golgata forðum, gerð-
ist fyrir þá sök, að menn trúöu því,
að þeir hefðu skýlaus orð guðs fyr-
ir þvi, að menn eins og Jesú bæri
að taka af lífi. Menn þóttust heyra
rödd guðs um þetta efni í öllitm helig
um bókum þjóðarinnar, í öllum erfða
venjum hennar, í öllu þvi, sem hún
hafði lært að líta með lotningu til
uni aldir og jafnvel árþúsundir.
Mönnum stóð þetta alveg eins ljóst
fyrir hugskotssjónum, eins og guð
hefði staðið fyrir framan þá og sagt
þeim þetta. Þegar Galileó og
Brúnó komu fram og kunngjörðu
mönnunum, að þeir vissu að heim-
ar guðs væru miklu dásamlegri en
þeir höfðu gert sér í hugarlund, að
jörðin væri aðeins sem dropi í
hinu ómælandi hafi sköpunarverks-
ins, þá var tekið fyrir munn þeim,,
og þeir sviftir máli fyrir þá sök, að
því var trúað, að .guð hefði mælt
svo fyrir. Hefir ekki hver einasti
mikilvæglegur sannleiki átt örðugast
með að brjóta niður þann vegg, sem
á var letrað: “guð hefir sagt nei!”
“guð hefir sagt að þú færir með
rangt mál! ?”
Það er fyrir þessa sök, sem ég
held að eitt aðal verkefni frjáls-
lyndrar kirkju sé það — enda hefir
hún á fátt lagt meiri áhe.rzlu—að finn
a annan mælikvarða á gott eða illt.
rétt eða rangt,hvað menn ættu að
gera og hvað ógert láta,heldur en hið
utanaðkomandi valdboð, jafnvel þótt
því væri trúað að það kæmi frá
sjálfum höfundi tilverunnar. -Og
það er hin innsta trú hins frjálsa
hugar, að mannssálin sjálf búi yfir
þessum möguleika til þess að skynja
hinn ósýnilega vegg, er skilur rétt
frá röngu og sannleik frá lýgi í
andlegum efnum.
Fyrir þessa sök er það, að í raun
og veru þarf miklu meiri hæfileika
til djúprar trúar, til þess að .gefa sig
á vald hinum nýju hugsunum en
þeirn gömlu. Það er i raun og veru
afar fátæklegt trúarlíf, sem getur
nærst á hugsuninni, að allur galdur
lífsins sé fólgin í því að þræða þau
fyrirmæli, sem frá öndverðu hafi
verið gefin.
Það eru margar aldir liðnar siðan
sagt var i frægu riti, að ekkert sé
nýtt undir sólinni. Og ekki verð-
ur með nokkurum rétti sagt, að hin
frjálslynda trúarhreyfing sé ný. Hún
er eins gömul og hinn fyrsti spámað
ur. Því þetta hefir verið hið iát-
lausa stríð innan allra trúarbragða,
frá því að menn vitkuðust svo, að
þeir eignuðust trúarbrögð : annars-
vegar hið ytra valdboð, sem sagði r
þetta átt þú að gera, og þetta ógert
að láta, og hinsvegar spámfinnirnir,
sem heyrðu rödd guðs í eigin barmi,
rnenn sem fundu hinm heilaga þrýst-
ing hins gróandi lífs í brjósti sér,
og vörpuðu allri ytri lífshamingju
fyrir borð, frekar en að óhlýðnast
röddinni. Það er fyrst og fremst
fyrir þessa sök sem t. d. gamla
testamentið er sifeldlega ung þók og
hefir. kraft innblásturs fyrir maTgar
aldir. Það er sökum þessara snilli-
manna, sem fundu og trúðu að þeirra
eigin sál, mnnnsálin, væri hinn
mikli miðill, sem guð birti vilja sinn
í .gegnum. Þess vegna lærðu þeir
að meta það eitt, sem samrímst gat
því, sem sál þeirra sjálfra gat dýpst
skynjað um lögmál og vísdóm til-
verunnar.
Eg sat við skrifborðið rmitt í gær-
dag er hringt var i símann. Þegar
ég lyfti upp heyrnartækinu var þesst
spurning strax fyrir mig lögð á
enskri tungu: “Er það satt að þú
og safnaðarmenn þínir trúi ekki
nýja testamentinu ?” Eg svaraði
því, að vér hefðum mikla trú á nýja
testanientinu. “Er það þá líka ó-
satt, sem mér hefir verið sagt, að
þið hefðuð ekki trú á Kristi.” Eg
svaraði honum, að ef einhver hefði
frætt hann um þetta, þá hefði sd
maður ekki farið rétt með, því vér
hefðum mikla trú á Kristi.
Eg veit ekki hverjir það eru, sen*
hafa tekið sér fyrir hendur að fræða
enskt fólk í þessari borg um trúar-
skoðanir manna í þessari kirkju.
Hitt veit ég, að nýja testarmentið
verður æfinlega hin mikla bók um
menn, sem sögðu það sama og oss
að minnsta kosti langar til að geta
sagt: “Þótt guö almáttugur Btæði
fyrir framan mi,g, og segði mér það,
sem ekki fær samrímst því, sem bezt
er í sál minni, þá myndi ég ekki trúa
því.” Jesús er hinn mikli tindur á
fjalli hinnar spámannlegu starfsemi.
Fyrir honum er ekkert heilagt nema
þetta eina: dómur hinnar heil-
brigðu mannssálar. Hann átti eng-
an mælikvarða á rétt eða rangt, á
gott eða illt, nema sína eigin siðferðis
vitund. Hann vissi og hann fann,
að hann stóð í órjúfandi sambandi
og samfélagi við sjálfa t<ppsjprettu
gæskunar og vísdómsins, vegna þes«
að hann hafði .gefið sig á vald öllu
m, sem var bezt og dýpst og elsku-
legast í hans eigin sál.
Það er kunnara en frá þurfi að