Heimskringla - 19.02.1930, Side 2

%
2. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. FEB., 1930
Danir og Islendingar
"Sociald emo kraten”
um jafnréttisákvœðið
Umræðurnar sef fram fara hér um
sálfstæöismálin og afstööuna til
Dana, einkum í sambandi við stofnun
Sjálfstæöisflokksins, hafa eölilega
vakiö athygli i Danmörku, ag um-
ræöur í blööunum þar. En íslenzkir
lesendur eiga þess litinn kost aö fylgj-
ast meö þeim umræöum og sumt af
því sem um þetta er skrifað er einn-
ig á misskilningi bygt og vanþekkingu
á íslenzkum efnum og iþví lítið á því
aö græöa. En jafnframt hafa komið
fram um þetta í dönskum blööum
greinar, sem ástæöa er til aö athygli
sé veitt .hér. Meðal þeirra má nefna
grein i stjórnarblaðinu “Social Demo-
kraten” skömmu eftir aö dansk-ís-
lenzka nefndin lauk störfum sínum i
Kaupmannahöfn í haust. Grein
þessi fjallar meöal annars um áhrif
hins gagnkvæma ríkisbor.gararéttar
og hefir blaöiö haft tal af nefndar-
manninum prófessor Arup.
Hann segir aðl jafnréítisákvæðin
hafi enganveginn oröiö íslendingum
til tjóns, en í reyndinni hafi lítiö oltiö
á þeim vegna þess að íslendingar séu
fáir í Danmörku og Danir eru færri
á íslandi og engar horfur séu á því,
aö Danir fari að flytjast til íslands
svo nokkru nemi. Hann segir aö
rannsókn hafi leitt þaö í ljós, að í
Danmörku séu hfeimilisfastir ca. 1200
íslendingar, þar af 800 í Kaupmanna-
höfn og á Friðriksbergi, af þeim hafi
15 hlotið ellistyrk í Kaupmannahöfn.
Á íslandi segir hann aö einungis séu
í kringum 100 atvinnurekandi dansk-
ír fjölskyldumenn og engin hætta sé
á meiri innrás Dana til íslands og
ekki sé þar hagnýtt meira danskt fé,
en íslendingar hafi sjálfir óskaö.
Viö þessi ummæli prófessor Arups
bætir stjórnarblaöiö iþví, út af um-
mælum um það, aö Danir heföu hug
á því aö hagnýta sér jafnréttisákvæð-
iö til stórútgeröar á íslandi, — að
það álíti, að íslendingar þurfi alls
ekki aö óttast viðleitni Dana til þess
aö auka útgerðina, “því í Danmörku
hugsar áreiöanlega enginn til þess að
hefja danska útgerð á íslandi.” Blað-
iö segir, að Danir igeti leitað til ann-
ara staða í þessum efnum og muni
þetta því ekki verða misklíðarefni
milli þeirra og íslendinga og væntan-
lega geti haldist milli iþeirra gott sam-
komulag.—Lögr.
DR. KNUD BERLIN
mcelir með afnámi sambandslaganna
nú þegar
Prófessor Knud Berlin hefir í þess-
um mánuði skrifað tvær greinar r\
“Dagens Nyheder” (og Nationaltid-
ende) um afstöðu íslendinga og Dana,
sérstaklega m(eö tilliti til íslenzkra
utanríkismála. Hann ræöir fyrst
möguleika þess, aö ísland hafi nú
þegar sérstakan sendiherra í Noregi,
Sviþjóð og Finnlandi, jafnframt
danska sendiherranum, eða það aö ís-
lenzki sendiherrann í Kaupmannah.
verði einnig geröur sendiherra í hin-
um norrænu höfuðborgunum. Hann
kemst að þeirir niðurstöðu, að slíkt
skipulag væri algert brot á núgildandi
ákvæðum 7. greinar Sambandslaganna
og samkvæmt henni geti ísland held-
ur ekki haft sérstakan utanríkisráð-
íierra. Til þéss að breytírtig geti
orðið á sendiherrarétti Islands, segir
hann að breyta þurfi sambandslög-
unum og þó að þau í eðli sínu séu
samningur milli íslands og Dan-
merkur, sé hann í lagaformi og iþurfi
því að breytast með lögum í báðum
löndum. En svo spyr hann, hvort
ástæöa væri ekki til þess fyrir Dani,
að ganga in á þaö að fella burtu á-
kvæði 7. greinar nú á þúsund ára
afmæli Alþingis að sunrri, ef íslend-
ingar óski þess, þó aö 11 ár séu að
vísu þangað til að Island geti sjálft
sagt upp þessum ákvæöum. Hann
segir aö þúsund ára hátíðin sé í sjálfu
sér ekkert sérlegt tilefni til slíks, því
að iþessi hátíð sé nokkuð i lausu lofti,
vegna þess að naumast sé neitt nema
nafnið sameiginlegt hinu forna og
nýja alþingi, en hátíðin sé hinsvegar
ágæt og stórfeld auglýsing fyrir ís-
land og svo vel sé haldiö á hugmynd-
inni af íslendinga hendi að óskandi
væri að Danir gætu látið sér detta
eitthvað svipað í hug.
En ihvaö svo sem um tilefnið er,
segir prófessorinn ennfremur, get ég
ekki verið annað en þeirrar skoðunar,
að undir eins og iþaö kemur í ljós
fyrir alvöru, aö íslendingar séu nú
þegar óánægðir með skipun utan-
ríkismálanna samkvæmt 7. grein sam-
bandslaganna, þá eigi Danir ekki að
halda fast í þá grein, en fallast um-
svifalaust og skilyrðislaust á afnám
þessa ákvæðis (um sameiginleg utan-
ríkismál). Því ég hef aldrei dregið
dul á það, að þetta er slæmt skipulag,
já, sennilega versta skipulag sem
huigsast gat, af því að iþað var ó-
sjálfstæð eftirherma hins óheillavæn-
lega skipulags, sem um eitt skeið var
á sambandi Noregs og Sviþjóðar, þar
sem utanríkisráðherra Svíþjóðar kom
fram fyrfr Noregs hönd út á við, eins
og utanríkisráðherra Danmerkur ger-
ir nú fyrir íslands hönd. En það
varð, eins og allir vita, orsök óteljandi
umkvartana og misklíðar milli þjóð-
anna og að lokum orsök skilnaðarins
1905. Það hefði mátt ætla, að þetta
norsk-sænska fordæmi hefði verið
viti til varnaðar. En mennirnir virð-
ast aldrei geta lært neitt af sögunni
og það hafa dönsku samningarnir
1918 heldur ekki gert..... Þetta ó-
heppilega ákvæði eiiga Danir því ekki
að hika við að afnema undir eins og
íilendingar óska þess fyrir alvöru,
enda er það í raunintii alveg gildis-
laust fyrir Danmörku.. Það er ein-
ungis innantómt yfirskyn lítilla leifa
af dönskum yfirráðum yfir íslandi,
sem dönsku fulltrúarnir frá 1918 hafa
talið nauðsynlegt að hafa heim með
sér til Danmerkur, til 'þess að geta
dregið dul á það i svip, inn á við og
út á við, að þrátt fyrir konungssam-
bandið var ríkisréttarsambandi ís-
lands og Danmerkur slitið að fullu
undir eins 1918. En nú getur þetta
innantóma yfirskin danskra yfirráða
yfir ísl.ekki framar verið neinum
girnilegt, eftir að Isl. fermeira og
meira sinar eigin götur á sjálfstæðan
hátt og eftir að Danm. gerjr sér leik
að því að gera sjálfa sig sem allra
minnst veldi út á við.
En ef afnumið verður meginákvæði
í sambandslögunum, eins og 7. grein-
in, þá á allt hitt að fara sömu leið
á eftir, einungis að undanteknu á-
kvæðinu um hinn gagnkvæma fiski-
veiðarétt, sem Danir eiga, einkum
Færeyinga vegna, að halda í þann
áratug sem það gildir enn, unz það
fellur miskunnarlaust niður eftir 1941,
samkvæmt þeirri uppsögu íslendinga,
sem Alþingi hefir nú einróma boð-
að.
Öll önnur sambandsákvæði telur dr.
K. B. að afnema megi, ef 7. grein
sé upphafin. 1.—5. gr., um konungs-
sambandið, megi missa sig, að því að
þær séu ekki nauðsynlegar til þess
að varðveita konungssambandið,
vegna þess að ríkiserfðalögin frá
1853 hafi lagagildi eða jafnvel grund-
vallarlagagildi á íslandi, án tillits til
Sambandslaganna og ekkert bendi á,
að íslendingar vilji breyta þeim, eða
hugsi til þess að stofna lýðveldi eftir
1941. Ákvæðin um gagnkvæm
an rétt ríkisborgaranna segir hann að
sjálfsagt sé að falli og í staðinn komi
verzlunarsamningur eins og við önnur
norræn riki. Jafnréttisákvæðin seg-
ir hann að séu ósanngjarnlega víð-
tæk, enda muni Danmörk sjálf aldrei
ganga af frjálsum vilja 'inn á slíkan
samning við 20 sinnum fólksfleiri
ríki, til dæmis Þýzkaland, og því sé
sikiljanlegt að íslendingar, sem séu 30
sinnum færri en Danir, hafi reist svo
rammar skorður við þessu pappírs-
jafnrétti, að engu sé tapað þó að það
falli burt. Fiskiveiðagæzluna (8.
grein) segir dr. K. B. að Danir vilji
fegnir losna við við f.yrsta tækifæri.
Myntsambandið (9. gr.) sé nú ekkert
orðið og ákvæðið um sameiginlegan
hæstarétt (10. gr.) sem hefði getað
orðið nytsamt, hafi íslendirtgar afnum-
ið undireins, og 2 miljónir (12.—14.
gr.) séu löngu greiddar og sé þá ekk-
ert eftir nema dansk-íslenzka nefndin,
en hún ihafi frá upphafi verið óþarf-
ur hégómi, og sérstaklega hafi Dlanir
haldið illa á henni og valið illa i
hana, en íslendingar betur.
Dr. K. B. segir ennfremur, að hann
hafi að vísu verið fjarri því áður
fyr, að láta friðsamlega undan kröf-
um íslendinga, hann hafi i lengstu
lög hafað vilja varðveita ísland inn-
an danska ríkisins, og hann hafi ekki
horft á það með ánæigju 1918, að
þessi glæsilegi gimsteinn féll úr kór-
ónu ihins danska rikis. Hann seg-
ist hafa bent á það undir eins, að
kröfur íslendinga væru dulbúnar
skilnaðarkröfur, en nú horfi þetta allt
öðru vísi við. Nú sé búið að ganga
inn á ríkisréttarslitN milli landanna
1918 og afleiðingunum af því eigi
Danir að taka hreint og beint og
ekki gera neina tilraun til þess að
halda óeðlilegu lífi í skipulagi, sem
Danir hafa sjál fir enga ánægju af,
en bjóða algert afnám sambandslag-
anna nú þegar, ef. íslendingar óska
þess sjálfir. I staðinn yrðu svo
gerðir verzlunar- og gerðardómssamn-
ingar samskonar og við önnur Norð-
urlönd. “Þá fyrst stæði Island raun-
verulega jafnfætis Danmörku og ihin-
um norrænu löndum. Þá fyrst væri
allri ástæðu umkvörtunar og úlfúðar
algerlega útrýmt.”—Lögr.
Kol
Richard Tilden Smith
Enska stjórnin hefir nú lagt fram
tillögur sínar um kolamálin og gerir
ráð fyrir ýmsum breytingum á náma-
rekstrinum, m. a. 7)4 tíma vinnu-
degi. Kolamálin ensku eru gamalt
deilumál og flókið og nauðsynlegt til
skilnings á þvi að þekkja sögu þess
og afstöðu í atvinnulífinu.
Öll heimsframleiðslan var (árið
1927) 1 milljarður 282 miljónir smá-
lesta, mest í Bandaríkjunum, 557
milljónir smál., næstmest í Bretlandi,
260 milj. og þá i Þýzkalandi 153)4
millj. smál. ög svo kemur Frakkland,
Pólland, Rússland og Belgía. Kola-
forði heimsins er mjög mikill, var
nýlega áætlaður á alþjóðafundi jarð-
fræðinga 7397553 miljónir smálesta
og um helmingur iþessa forða er talinn
beztu kol, svonefnd bitumen kol. Kol
hafa verið unnin á 4,000 feta dýpi (í
Belgíu), en málmur á 6,000 feta
dýpi (í Brasilíu), en talið er vafasamt,
hvort kolanám borgi sig á meira en
5,000 feta dýpi.
Kolanám hefir verið afarmikill at-
vinnuvegur og arðvænlegur en á
seirtni árum hefir kólanámurekstur'
víða barist í bökkum og hefir Lög-
rétta áður sagt nákvæmlega frá deil-
unni um ensku námurnar og er að
vísu ekki lokið enn.* Kolaframleiðsla
stóra Bretlands var fyrir strið (1913)
tæplega 287)4 miljón smálesta og
verðmæti hennar 145)4 miljón ster-
lingspunda, en í kolanámunum unnu
1 miljón 104 þúsundir verkamanna.
Árið 1920 var framleiðslan komin of-
an i 229 miljón smálestir, en verð-
mætið var 397 miljónir punda, en
1926 komst framleiðslan of an í
162 miljónir smálesta, en það ár var
verkfall frá því fyrst í maí þangað
til seinast i nóvember. I meðal ári
nota Bretar heima fyrir ca. 200 mil-
jónir smálesta, helminginn i heimil-
um og í verksmiðjum og helminginn
í járnbrautarlesum, strandferðaskipum
og gas- og rafmagnsstöðvum.
Rekstur brezku kolanámanna er
vandræðamál. Árið 1913 voru starf-
ræktar i .Bretlandi um 3,000 námur,
reknar sem ca. 1500 fyrirtæki, en
námueigendur voru alls um 4,000.
Sir Josiah Stamp áætlar, að í kola-
námunum liggi ca. 135 miljón punda
höfuðstóll. Um eitt skeið, í verk-
fallsvandræðunum og þar um bil,
veitti ríkið talsverðan styrk til nám-
anna, svo að starfræksla þeirra legð-
ist ekki niður. Sá styrkur var orð-
inn 19 miljónir punda í marzlok 1926.
Samuel-nefndin, sem rannsakaði öll
námumálin, fordæmdi slikar styrk-
veitingar. Hún komst annars að
þeirri niðurstöðu, að 73 prósent nám-
anna væri rekinn með tapi. Hún vildi
samt láta halda áfram að reka nám-
urnar sem einkafyrirtæki, með viss-
um rétti til ríkisíhlutunar og stundum
til ríkiseignar. Aðrir vilja þjóð-
nýta allar námur. — I brezka rík-
inu eru annars nokkrar námur ríkis-
eign, en litlar, til dæmis í Nigeriu,
Queensland og Nýja Sjálandi. En
heima í Englandi eru engar námur
rikiseiign og heldur ekki í Ameríku.
I Þýzkalandi átti ríkið fyr meir marg-
ar námur. En árið 1924 var horfið
frá foeinni þjóðnýtingu þeirra þar í
landi, en námurnar afhentar hluta-
félagi, sem ríkið á alla hluti í og
skipar fyrir framkvæmdastjóra, sem
síðan reka sjálfir námurnar sem
einkafiyrirtæki óháð ríkinu. I Holl-
andi eru nokkrar ríkisreknar námur
og hefir afrakstur þeirra orðið tiltölu-
lega betri en einkanámanna. I Rúss-
landi eru nú allar kolanámur þjóð-
nýttar, en hafa til skamms tima að
minnsta kosti verið reknar með miklu
tapi eða ríkisstyrk. I árslok 1924
HÆFNINNI SKEIKAR ALDREI
Ef notað er Purity mjöl til heimabaksturs,
hvort heldur er til brauðgerðar eða fínni
bökunar, er engum vonbrigðum að
mæta með Purity mjöli.
Sérfræt5Ingur elnn segirr "Met5 því
a.?S Purity er efnisgott og kraftmikiS
mjol og vex a?5 mun, þá skal nota
skei?Sarbla?Si minna af því til bollans
en matreí?5slubókin heimtar af vana-
legu linhveiti-mjöli. Ef nota skal
mjólk, blanda hana til helminga me?5
vatni (volgu) og mun brau?5i?5 geym-
ast lengur mjúkt.
Westem Canada Flour Mills Co. Limited
Winnipeg, Man. - Calgary, Alta. 22
Stofnað 1882
LöggUt 1914
Hitað hafa heimili í Winnipeg
síðan “82”
D. D.Wood& Sons, Ltd.
VICTOR A. WOOD HOWARD WOOD LIONEL E WOOD
Preaident Treasurer Heeretary
IPIItnmlr eem Allnm reynn atl þéknaat)
KOLogKÖK
Talsími: 87 308 Þrjár símaiínur
Krefjist
Winnipeg Electric
COKE
YÐUR MEST í HAG
Betra En Innflutt Coke
STYÐJIÐ HEIMAIBNAÐ
FORT WILUAM COAL DOCK C0„ LTD.
Tals. 27606 400 Winnipeg Electric Chambers
i