Heimskringla - 23.04.1930, Page 1

Rov. B. Pétu^fc^:
45 ttoin» bt.
DYERS & CLEANERS, LTD.
Sendið fötin yt5ar met5 pósti.
Sendingum utan af landi sýnd
sómu skil og úr bœnum og á
sama vert5i.
W. E. THURBER, Mgr.
324 Young Str., Winnipeg.
DYERS & CLEANERS, LTD.
Er fyrstir ^comu upp n. 11 atJ
afgreit5a verkit5 sama daginn.
Lita og hreinsa fyrir þá sem
eru vandlátir.
W. E. THURBER, Mgr.
Síml 37061
XUV. ARGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUIDAGINN, 23. APRfL, 1930.
NÚMER 30
Ekki orð í tíma töluð, en
betra seint en aldrei
Að þvi hafa margar og misleitar
getur verið leiddar, nú í seinni tið,
hversu fara mundi um framtíð hin3
svokallaða Fiskisamlags. Eiga get-
gétur þaer, og mismunandi skoðanir
■Uanna, rót sína að rekja til litt-
s^yldra skaphafna, því “Svo er margt
^úmið sem skinnið.’’ Sumir eru bjart-
sS'nismenn og það svo, að svo virðist,
sem þeir sjái hvergi skýdrög á lofti,
Þð skúri og skruggur þjóti. Aðrir eru
4 öfugum meið við þessa og eiga að
Þvi leyti sammerkt Axlar-Birni. Þrið-
ju eru þessara mitt á milli, og mættu
kallast hófstillumenn.
Þessrtr síðast töldu fara sér til and-
*egrar uppbyggingar, upp á þá sjónar-
hœðina sem hæzt ber í þeirra nám-
uuda, og virða þaðan fyrir sér viðhorf
hinna ýmsu mannfélagsmála. Frá
einni slíkri sjónarhæð, og undir áhrif-
u® útsýnisins, eru þessar línur ritað-
ar.
Til hafa jafnan verið og eru enn—
4 meðal hinna ýmsu öreigastétta —
menn >— sem sárt hafa til þess fundið
^versu þeir og meðbræður þeirra, hafa
uíðst undir ánauðaroki auðvalds —
°g verzlunar kúgunar. Menn, sem
^ufa hafist handa til að hrinda þvi
af sér, með samtökum eða samvinnu-
f41agskap. Hafa þau örþrifaráð til
síálfsvarnar, misjafnlegra gefist því
4 þvi hefur oltið og veltur enn, á hve
h4u menningarstígi, frumkvöðlar og
f°rráðamenn þeirra framtaka hafa
sfaðið. Heildin fer, eins og vitanlegt
er> ekki með völd, nema að þvi leyti,
^m til atkvæðis kemur, en því miður
hefur þekkingarskortur hennar, á
hinum ýmsu viðfangsefnum, oft og
einatt orsakað óheppilegar embætta
Veizlur. öhlutvandir menn, hvorki
vitsmuna né þekkingarlega hæfir til
ah skipa trúnaðarstöðu, hafa í þær
Valist, fyrir grunnfærni fjöldans, sem
ebn er gleypigjarn á gömlu tálbeituna
fagurgalann. Má því allt af oft svo
Uln atkvæðisréttinn segja, að hann
sé eggjárn í höndum óvita — og
mun hann svo reynast enn um langt
skeið, nema menn grípi tóm, frá
stundarstriti dagsins, og leggi rækt
andans akurlendur, engu síður en
mykjuburð moldar.
Ekki er sá tilgangur með greinar-
korni þessu, að rekja sögu samvinnu-
hryfingarinnar, enda gerist þess ekki
og sný eg því méli mínu að því
at'sprengi hennar, sem yngst er, og
’Uokomuminst “Fiskisamlaginu.”
Tildrög þess og stofnun.
Eiskimönnum hér í Manitoba, hafði
le°gi legið í grun, að þeir mundu rétti
h°mir í viðskiftum sím^rn við félögin
°& drógu þá viturlegu álykun af aug
ijósum efnalegum uppgangi þeirra.
Eóru því þeir, sem bezt voru settir
^aoigöngulega, að senda fisk sinn
sjálfir, beint til markaðar, án milli-
h®a, án þess að standa í nokkru innra,
eSa ytra sambandi sín á milli. Gekk
®vo um nokkrar vertíðir, og gafst mis-
jainlega, sem við var að búast, enda
Því er virtist ekki nema smærri
Þúsin og smá vaxnir “Spekúlantar,”
Sóm hétu eitt í dag og annað á morg-
hú, sem virtu þessa smámuni viðlits.
l’utu nú og upp sem mý á mykju-
^^n, smákaupahéðnar, sem settu á
at°fn búðarholur í kautúnum þeim,
Sem að veiðivötnum liggja.
^essir verzluðu með flestar nauð-
^y^jar svo sem matvöru og klæðnað,
°B voru fúsir á að lána fiskimönnum
vetrarforða, gegn því að fá fram-
leiðslu þeirra til umráða. Kváðust
Þeir
og mundu gefa betra verð en
féíögin sem alltaf hefðu verið ein um
Þituna, 0g flegið fiskimenn. Fagur-
Sala Þessum trúðu fiskimenn sem nýju
neti> I sakleysi einfeldninnar, og þótti
nú sumum þeirra sem þeir hefðu him-
inn höndum tekið. trt með vötnum,
settu sig og á laggir enn umkomu-
minni smælingjar, en “kaupi í kaup-
túninu,” og kölluðust “Traders.”
Þ’essir höfðu allajafna litu meira
en nema mundi $100.00 höfuðstól.
Höfðu sína ögnina af hverju sem kall-
að er, svo sem, tóbaki, te, kaffi, sykri,
einn til tvo poka af hveiti, þegar bezt
lét: Hokkur pör vettlinga og sokka,
4samt Indíánaskóm. Þessir stunduðu
veiðar jöfnum höndum verzluninni;
Þuðu 14—y2C meira í fiskinn en fél.,
eða “kaupi,” og náðu á þann hátt á
etundum, i fáeina kassa. Þessar stoðir
Ferðavísur
1 tii
Sofaníasar Þorkelssonar
Vorið 1930
runnu svo oftast undir “Kaupa,” sem
svo aftur seldi fél. fiskinn gegn um-
boðsþóknum. Voru nú á þenna hátt
5—6 milliliðir komnir inn á milli
framleiðanda og neytanda. Misjafn-
ar þóttu og loforðaefndirnar verða í
vertíðalokin, sem við mátti búast, og
þóttust menn bera skarðann hlut frá
borði, og verða jafnvel ver úti, en
orðið höfðu, meðan þeir skiftu við
fél., sem nú vildu ekkert liðsinna þeim
vinnulega, en ráku þá frá sér með
fyrirlitningu, sem vanþakkláta frá-
villinga. Rifjaðist þá upp fyrir þeim
syndafallssagan, svo skemtileg sem
hún er. Var þá ekki til annars hand-
hægara að grípa, en bölva “Kaupa,”
sem þeir sáu nú um seinan að
verið hafði í “businessinu” fyrir
sjálfan-sig. “Já, ekki bar á öðru —
þokkapilturinn! Svona hafði hann
snúið á þá bölvaður.” Fór nú þessu
fram enn um nokkurt skeið, að fiski-
menn börðust i bökkum, sundráðir og
ósamtaka, við vaxandi óánægju. En
nú fer að bera á nýjum straumhvorf-
um í stefnunum.
Hveitiframieioendur mynda með sér
samtök, til þess að geta höndlað sína
framleiðslu sjálfir, og komast úr
margra ára úlfakreppu. Gripa-’ egg-
ja-, og rjómaframleiðendur fara að
þeirra fordæmi. Um síðir nær ný-
breytni þessi til eyrna fiskimanna.
Fara nú einstöku “englar að söngla á
stangli” um nauðsyn þess, að fiski-
menn stofni með sér félagsskap á
svipuðum grundvelli. Gerast þær
raddir æ háværari, sem lengra líður,
unz svo virðist, sem ekki vanti annað
á, til þess að hann verði stofnaður,
en að menn komi saman og setji hann
á laggimar. “Kaupahéðnar" þeir, er
fyr getur, hafa fylgst með hreyfingu
þessari. Þeir sjá það í hendi sér, að
verði “samlag” stofnað með fiski-
mönnum séu þeirra dagar taldir og
tækifæri töpuð. Umboðslaunin gangi
þeim úr greipum, ásamt öðrum við-
skiftum. Því líklegastir séu einmitt
þeir mennirnir til myndunar fyrir-
tækisins, sem neyðst hafa til að skifta
við þá. Svona stendur þá taflið. Þeir
sjá þann leik einn á borði, til lausnar
frá heimaskítsmáti, að verða fyrri til
að mynda félagið. þeir hóa sig því
saman, og hlaupa nú sem harðast á
vettvang, en hann er í Winnipeg. Þar
mæta 9? fulltrúar, (fulltrúar hverra ?
og verða á eitt sáttir, það, að stofna
samlag fiskimanna. Fyrst á dagskrá
eru embætta veizlur. Þær falla sem
>
hér segir: Formaður: P. Reykdal,
fiskikaumaður frá Lundar Fram-
kvæmdarstjóri G. F. Jónasson,
fiskikaupm. frá Winnipegosis. Bók-
haldari Mr. Walker, frá Wpg. Lög-
fræðilegur ráðunautur, Mr. Hannes-
son, frá Selkirk. Líklega hefur nú
legið næst fyrir fundinum að ákveða
laun stjórnarnefndar, en um það vaða
menn í villu og reyk, hve há þau hafi
verið ákveðin. 1 Þvi stjórnin hefur
ekki séð sér fært, einhverra orsaka
vegna, að birta þann útgjaldalið fyrir I
félagsmeðlimum, svo mér sé kunnugt.
Hefur ef til vill litið svo á, að það
lítilræði skifti minnstu máli. Þó hefur
kvisast, þrátt fyrir þögnina, að þrír
hinir fyrsttöldu, hafi gert sig ánægða
roeð $400.00 hver á mánuði, eða $4800.
á ári, eða sem næst $16.00 á dag;
svona til að byrja með. Hafði og
einhver af fundarmönnum látið á sér
skilja, að ekki mundi feitan gölt að
flá, þar sem fiskim. ættu hlut að máli,
og má um þá athugasemd segja, að
hún hafi verið hvorttveggja í senn,
vinsamleg og skynsamleg.
Um laun “ráðunautsins” hefur það
hevrst, að þau mundu vera litilræði, . . ... .
aðeins til tryggmgar því, að stjórnm •
mætti eiga hann að, ef hún þyrfti að I skýrslu um Það hve mar&ir fiskim'
grípa til hans, (til sjálfsvarna ?). En, j eru í fél., en fer hér eftir “Balance-
sem sagt, vita menn ekkert með vissu I Sheet,” frá 30. ap. 1929, en þar er
um þetta né margt fleira, sem síðar { getið 439 hluta, en ég veit til þess, að
verður ef til vill vikið að. sumir hafa fleiri en einn hlut i fél.).
Nú hefst stjórnin til starfa með > Hlut þurfti hver meðlimur að kaupa
samninga — samningi. Eru þeir samn- | í fél., en ekki var hann hár, aðeins
ingar þann veg gerðir, að hver sá 1 $25.00. Ekki þurftu menn heldur að
fiskim. sem undir þá skrifar, gerist j greiða verð hans strax, væru pening-
félagi í félagi þessu, skuldbundinn til ( ar ekki handbærir. Mátti allra náð-
fimm ára, að láta alla sína “vetrar j arsamlegast klípa þetta lítilræði, af
framleiðslu,” höndlast af félaginu. innleggi þeirra, t.d., og glöddust marg-
Með vori er sælt að sigla
til sumar-vatna heim
og baða æfi árin
í yngi-laugum þeim,
Þá miðnótt myrkri brennir
við morgun-geisla eld,
sem læsir öllum litum
í landsins hrjúfur-feld.
Þú hendi aldrei hlífðir,
er hjóstu rjóður þér,
því verður förin fremri
og fögnuð hvíldin ber,
er heim úr vestur-víking
sem vorfugl létt að strönd
um Atlants sæ þú svífur
í sagnrík Norðurlönd.
Þig faðmar fjalla drotning,
þér fagnar æsku sveit,
og blessaðan þig býður
hvert blóm í heima reit,
°g ey og fjörður fagur,
og fjalla dalur þinn
með Konung, Hnjúk og Kistu
og kletta Stólinn sinn.
Þér heilsa hugir frænda,
sem héðan sendir yl,
og vaxtar ára vinir,
sem vel þú mundir til.
og einnig grafir grónar,
sem geymir minning kær,
því þeirra þöglu kveðjur
ei þaggar hárödd skær.
'V (
Er þú á Þingvöll ríður
á þjóðhátiðar jó,
þá heilsa hverjum steini,
en hverjum manni ei þó.
Þeir steinar enn þá standa
með stolt og tign í svip,
sem týndu ei ættar eindum
né erfða seldu grip.
Þótt maður manns sé gaman,
er meiri íslands sál:
Það eðli lands og andi,
þess einverunnar mál,
þess sviptign djúp og sýnir,
þess seiður hörpum frá,
sem hærra hugsun lyftir
en hugir vina ná.
Sfrmold er magni blandin,
sem maður fæðist af,
hún á þig eilíflega,
hún allan mátt þér gaf.
Þar sjálfs þíns sál þú finnur
og sælu drekkur teig. —
Úr Islands yngi-lindum
mér eina færðu veig
Þ. Þ. Þ,
ÍK-ŒHEHHHBSKSBIISBHBIÍRIHHBBI
Svo ötullega gengur nú stjórnin fram
í því, að fá fiskimenn til að undir-
skrifa samningana og gerast meðlim-
ir, að um 400 munu innritaðir, um
árslok 1928. (Þessi tala kann vel að
ir við það og létu sér segjast, þótt
áður hefðu verið ófúsir. Það er þó
æfinlega gleðilegt og á það lítandi,
að hafa blessað lánstraustið! En nú
hefst “taflið” í fúlunstu alvöru. Vetur-
inn 1928-9, er nú genginn í garð. Sam-
lagið hefur skákað peðum sínum
fram i hverju því kauptúni, sem að
veiðivatni liggur — og í járnbrautar-
sambandi stendur við umheiminn.
Mönnum þessum er ætlað að hafa það
starf með höndum, að véita móttöku
fiski félagsmanna. Fél. Booth og
Independent, hafa ákveðið verð á
fiski, fyrir þennan vetur, sem sé 7c.
pundið fyrir hvítfisk og pikk, og
kveðið upp úr með það, og á þessum
grundvelli, byggt viðskifti sunnan
línunnar, að sagt er. Samlagið ákveð
ur sama verð, sem “fyrstu borgun’
til sinna meðlima. En nú kemur
óvæntur keppinautur félaganna til
sögunnar. “Jonassons Brothers” fara
: að kaupa fisk, og bjóða betur en fé-
I lögin. Smátt og smátt færist verðið
j upp í 8, 9, 10, 11, og jafnvel 12c.
j Fiskur þeirra bræðra höndlast í gegn-
; um Samlagið fyrir umboðslaun að oss
j samlagsmönnum var sagt, fyrirtæk-
inu á þann hátt til arðs. Við þessu
höfðu félögin ekki búist, og lögðu nú
að meiri fæð á Samlagið, og var þó
ekki ábætandi. Jónasson átti og að
hafa látið á sér skiljast, að nú skyldu
félögin fá sig fullreynd. Þóttust menn
nú sjá, að hann ætlaði ekki að láta
sitja við orðin tóm, og fall félaganna
fyrir, því ómögulega gætu fél., staðist
við að borga þetta geypiverð fyrir
fiskinn, því Jónasson’s mundi halda
verðinu svo lágu, “suður frá,” að fél.
ættu ekki annars kost en selja sér í
stórskaða, eða sitja með fisk sinn
óseldan ella, sem þeim virtist mundi
vera sýnu vera. A hitt virtust þeir
ekki líta, að Jónasson’s mundu þurfa
á öllu sinu að halda, engu síður en
félögin. Jú! millíónafélög, með milli-
óna mæringa að bakhjalli, áttu að
lúta í lægra haldi fyrir Jónasson's
Brother’s og umkohaulausu Samlagi,
og það jafnvel á einni vertíð! Að
vísu hafði það heyrst að stjórn Saml.
hafði tekist að fá 80—90,000.00 dala
lán hjá “Bank of Montreal,” og velti
sér nú í peningunum, eins og hvalur
í síldartorfu.
Leið nú fram til janúarloka 1929.
Um það leyti hófst þiðfiski hér. Verð-
ið var að byrja með 8c. fyrir betri
tegundimar, en hækkaði hjá fél. upp
í 22c., en hjá Saml. í 12c. í vertíðar-
lok! En þetta er nú bara fyrsta borg-
un, sögðu Samlagsmenn! En til að
orðlengja það ekki frekar, reyndist
hún að vera fyrsta og síðasta borgun.
önnur borgun kom til sumra Sam-
lags manna fyrir dezemberfisk (fros-
inn) og var hún tvö cent fyrir betri
tegundir. En bankinn komst nú á
snoðir um þetta örlæti stjórnarinnar,
og stöðvaði það — og ekki að ástæðu-
lausu. I maí berst Samlags mönnum
í hendur “Balance-Sheet.” Er það
reikningur, eða skýrsla, um hag Sam-
lagsins, frá 30. apríl s.á. Margt höfðu
menn við reikning þenna að athuga.
og er það sannast að segja, að leitun
mun á ógleggri hagskýrslu. Þar sést
þó greinilega, að bankanum skuldar
Saml. $49,264.23. Að koma skipulagi
á Samlagið, hefur kostað $6,222.32.
Eða sem næst $15,55 á hausinn. (hafi
félagatal njið 400). Mörgum varð á
að spyrja: Hvernig gat þetta kostað
svona mikið ? “Administrative and
Office Expense” (including provision
for Bad and Doubtful Accounts) $33,-
071.39. Hversvegna að grauta þessu
saman. Máttu Samlagsmenn ekki vita
stjórnar- og skrifstofukostnaðinn ?
Þo sýnir reikningurinn innieign. Jú,
ekki ber á öðru: — $225.54. Ef til
vill eftirstöðvar af hlutafénu?
En það hefur verið: $10,975.00. En
sleppum því. Ekki nenni ég að elta
frekar ólar við reikning þenna en ef
til vill, kemur hann til rannsóknar
síðar.
Hinn 15. maí 1929 boðar stjórnar-
nefndin alla meðlimi Samlagsins til
fundar í Wpg. Hefur hún áður látið
prenta, mörg og stór auglýsingaskjöl,
og dreift þeim út um allar byggðir.
Skorar hún fast á fél. m., að mæta á
fundi þessum. Þetta sé þeirra félag-
skspur, og þeirra stuðnings sé vænst
og viturlegu ráða. Urðu margir vel
við áskorun þessari, og yfir efni fram
því þó Mr. Jónasson segði á fundin-
um, sem satt var að vísu, að Saml
hefði flutt mikla peninga inn í fylkið
þá lenti alltof lítill hluti þess fjár í
vösum Samlagsmanna. En yfir því
fáraðist hann ekki.
Með fundi þessum má nú fyrst seg
ja, að “Samlagið” myndist, því nú
færast völdin, með atkvæðisréttl Sam
lagsmanna í þeirra hendur, úr höndum
hinna sjálfkjörnu legáta. A þessum
fundi upplýsist meðal annars, að
Samlagið, (en ekki Jónasson’s Broth
er’s), hefur keypt fisk í Winnipegosis
á vertíðinni. Þetta kom mönnum
kyplega fyrir sjónir, (þó glýjan færi
ekki af augum sumra þeirra fyr en
efir fund( — Menn höfðu séð fiskinn
borgaðan með ávísunum frá “J. B.
Suma minti fastlega, að i samningun-
um væri tekið fram, að Samlagið
meðhöndlaði aðeins framleiðslu Sam-
lagsmanna, og einhver hafði jafnvel
haft orð á því, á fundinum, en feng-
ið það svar að fél. hefði verið neytt
til þess, til þess að geta fyllt pantan-
irnar. Samt sýndi reikningur sá, er
áður er gétið, næstum $20,000 dala
virði óselt af fiski í kælihúsum! En
hitt segja aðrir, að “J. B.” hafi gefið
kaupin eftir til Saml., og Saml. skuldi
“J. B.” $1,200.00 dali fyrir vikið. Sé
þetta rétt með farið af vinum “J. B.”
já, þá koma sjálfsagt þeir menn auga
á gróða félagsins við þá ráðabreytni.
Eins og fyr segir, var nú valdið
komið i hendur Samlagsmanna, og
kom nú til þeirra kasta að sýna að
þeir væru menn sem hefðu vit á að
höndla vopnið, þvi kosningar fóru
nú í hönd. Var nú, að því er mér virt-
ist, ekki nema um tvent að gera:
Annaðhvort að upphefja stjómina,
eða nðurlægja; hengja hana eða
flengja En hvað skeður ? Sama
stjórnin sezt að völdum aftur!
Menn gengu þess að vísu ekki duldir,
að soðið var heitt, og höfðu jafnveí
brent sig á því. En fullreynt hefur
mönnum líklega ekki fundist, fyr en
við skaðbruna — ? ötullega hafði og
af stjórninnar hálfu verið gengið fram
í atkvæða smölun engu síðar en við
pólitízkar kosningar. Þó vom 3 ?
þeir P. R.; M. H. og Walker, kosnir
til bráðabirgðar, að mér skilst. En
látnir hverfa síðar úr stjóminni, þó
ekki hyrfu þeir á sama hátt og gerð-
ist i tíð Robispierre, en (“directors”)
látnir skipa menn í skörðin.
Hurfu nú fundarmenn til síns heima
hver — og sögðu sínar farir misslétt-
Seint á vetrinum 1929, kom hingað
framkvæmdastjóri. G. F. Jónasson
frá Wpg. Var erindi hans hingað að-
abega það, að sjá um að byggt yrði
íshús hér norður á vatni. Fór h<mn
að vísbendingu kunnugra manna, og
ákvað að húsið skyldi byggja í Chan-
nel Island, sem liggur um 120 milur
norður frá Winnipegosis. Þar hafði
áður verstöð verið, og vel gefist.
(Frh. 4 7. siBu)
Fjær og Nær
Messuboð
Séra Þorgeir Jónsson messar að
Riverton næstkomandi sunnudag, 27.
m., kl. 3 síðdegis.
Munið að vor-bazar Kvenfélags
sambanssafnaðar verður eins og áður
var auglýst, þriðjudaginn og mið-
vikudaginn 6 og 7 mai að 655 Sar-
£ent Ave., við Agnes St. Mjög vand-
aðir fnunir verða þar á boðstólum á
ágætu verði.
Séra Guðmundur Arnason messar
næstkomandi sunnudag, þ. 27. þ.m.,
í kirkju Grunnavatnssafnaðar.
SKKA YFIR GEFENDUR I MINN-
INGARSJÓD KVENNASKÓLANS
A HALLORMSSTAÐ.
Áður Auglýst 394.25
Mrs. Þorbjörg Guttoms d. John-
son, Los Angeles Cal...... 2.00
Guðm. ölafsson frá Firði, Taut-
allon, Sask................ 2.00
Helgi Johnson, Rutgers Univers-
ity, N. J.................. 5.00
Safnað af Mrs. Björn Bjömsson,
Landar, Man.
Mrs. Petersson Olafsson.......3.00
Miss Poline Grímsdóttir ..... 1.00
Mrs. Margrét Aust.man ....... 2.00
Mrs. Guðrún G. Guðmundsson 1.00
Mrs. Björg Bjömsson .........
Mrs. Mekkin Guðmundsson ....
Jón Sigurðsson ..............
Mr. and Mrs. Vigfús J. Guttorms
3.00
.50
5.00
son
Mr. and Mrs. Jón B. Johnson
Mrs. Guðný Pálsdóttir ......
Mrs. Oddný Björnsdóttir ....
Mrs. Sigríður Eiríksson ....
Safnað af Mrs. D. Johnson, Cal-
gary, Alta.
5.00
5.00
.50
1.00
1.00
Jón Guðmundsson 1.00
Philip Johnson 1.00
Finnur Johnson 1.00
S. S. Finnson 1.00
S. Sigurðson 1.00
S. Thorarinson 1.00
G. S. Grímsson 1.00
D. Johnson 1.00
Mrs. D. Johnson 1.00
Mrs. C. C. McReynolds .... 1.00
Mrs. L. Wade 1.00
N. N 1.00
Mrs. J. Massy 50
Mrs. S. Johnson 50
S. S. Reykjalin 50
Július Kalstead 50
Samtals .... 445.25