Heimskringla - 23.04.1930, Qupperneq 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 23. APRÍL, 1930.
ítjctmskringla (StofnuS 1886) Kemur út á hverjum miOvikudegi. Eigendur: THE VIKING PRESS. LTD. \*íJ og 855 Sargent Avenue, Winnipeg Talsími: 86537
VerS blaðsins er $3.00 Argangurinn borglst fyrirfram. Allar borganir sendist THE VIKING PRESS LTD.
SIGFtrS HALLDÓRS frá Höfnum Rititjóri. Utanáskrift til blaðsins: Manager THK VIKING PRESS LTD., 853 Sargent Ave., Winnipeg. Utanískrift til ritstj&rans: EDITOR HEIMSKRINGLA 853 Sargant Ave., Winnipeg.
"Helmskringla” is published by The Viking Press Ltd. and printed by THE SERVICE PRINTING CO., LTD. 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. Telephone: 89 994

WINNIPEG, 23. APRÍL, 1930.
>
Amerika vaknar
Ameríka hefir sofið sætt i mörg ár á
gulldyngjunum, í meðvitundinni um hina
stórkostlegu velmegun allra landsmanna.
í hvert skifti sem hún hefir mmskað við
aðvörunarorð alsjáandi manna, hefir hún
aftur vaggast í værð við fagurgala Mellons
og Coolidge, þessa sálarlausasta bergmáls
þröngsýnustu kapítalista, er nokkru sinni
hefir um heimsálfuna hljómað, við frið-
ajndi fullyrðingar um endalausa velmegun.
nú og 'um alla eilífð. Og sem sterkur, sef-
andi bassi undir þetta ljúfa lullabíum, hef-
ir að eyrum sofendanna borist úr fjarska
þungur niðurinn af öskri 100%aranna, er
jafn harðan og einhver efasemdarrödd
um heilbrigði þessarar velmegunar hefir
látið á sér kræla, hafa rokið upp til handa
og fóta, með hamslausum fullyrðingum
um bolshevíka-agitation, og hótanir um
'blaðauppsagnir og boycott, tjarganir og
fiðranir, félagslega og líkamlega. Jafn vel
vér Islendingar höfum ekki farið varhluta
af tístinu að Lögbergi í vomm strjálmenna
100%ara hóp, allt neðan frá Athelstan upp
til professors Beck, eða “hinseginn.” Að
vísu skiftir ekki miklu máli hvorumegin
hryggjar þeir liggja, sem hag? eða félags-
fræðingar, hverjir dugandismenn sem
þeir kunna að vera að öðru leyti. En
jafnvel eftir verðbréfahrunið mikla á New
York kauphöllinni í fyrra, rauluðu þeir
Mellon og Coolidge sama vöggusöginn
enn, og sjáfur Hoover tók undir, þótt að
vísu væri ekki sami sannfæringarhreim-
urinn í röddinni.
En nú er þjóðin, sem svo lengi hefir
sofið, þrátt fyrir margra ára aðvörunaróp
margra sinna mætustu og vitrustu manna,
loksins vöknuð. Hún hefir rumskað við
þyngri klið en þann, sem berst frá börk-
um 100%aranna, við brimnið miljón radda
atvinnuleysingjanna, er heimta mat í sig
og sína, í landi allsnægtanna. Hún hefir
vaknað við vondan draum, við þá misk-
unnarlausu staðreynd, að lítið skjól er í
gulldyngjum örfárra miljónamæringa, al-
menningi, er áveðurs verður að standa í
lífinu, þegar naprast næðir. Hún hefir
vaknað við þá miskunnarlausu staðreynd,
að sá miljónafjöldi, er nú hrópar á brauð,
eru ekki bolshevíkar, né byitingamenn,
heldur skikkanlegir amerískir borgarar,
klæðlitlir og svangir af atvinnuleysi, og
f járglæfrabusinessi þeirra, er hafa hafið þá
atvinnu, að flá náunga sinn, up í hæsta
veldi listarinnar. Og hún hefir vaknað
við þá staðreynd, sem ef til vill er allra
miskunnarlausust, a. m. k, við bolshevíka-
blaður 100%anna, að þetta ástand játa-
ekki aðeins “róttækir'’ “hugsjónamenn”
og “lýðskrumarar,” heldur einnig harð-
vítugustu og umsvifamestu athafnamenn
og auðkýfingar í Bandaríkjunum, og þá
það um leið, sem allra sárast er þýjum
þeirra, að þeir megi sjálfum sér um kenna,
að svo sé nú komið, að ef þeir menn, er
hingað til hafa einir öllu ráðið í viðskifta-
lífi þjóðarinnar, sjái ekki að sér og engin
ráð til þess að koma á skymsamlegra og
mannúðlegra skipulagi, að þá hljóti stjórn-
in að neyðast til þess að taka í taumana,
og setja fastar skorður starfsemi stóri.ðju-
höldanna, en það kalla 100%arar, og aðrir
þeir, er hræddastir eru við Rússann, að
“hefta hið frjálsa framtak einstaklings.”
En það er eftir þeirra kokkabók hinn
versti glæpur því framtakið, sem þarna er
átt við, er viðskiftaframtakið, og er und-
ir staða 11. boðorðsins, sem með oss, “sið-
uðum” mönnum, er öllum hinum boðorð-
unum æðra, eins konar “amendment” við
þau öll, og hljóðar hérumbil þánnig: Plá
skaltu náunga þinn lifandi meðan líftóran
treinist í honum.
* * *
Til þess að færa sönnur á það, að. hér
sé ekki farið með staðlausa stafi, skulu
þýddar glefsur úr ræðu, er James Couzens
öldungaráðsmaður, fyrverandi félagi
Fords, og einhver lángauðugasti maður í
Bandaríkjunum hélt ekki alls fyrir löngu
í miðdegisveizlu “Michigan Manufactur-
ers Association” í Detroit. Couzens er ekki
einungis einn af auðugustu stóriðjuhöld-
um Bandaríkjanna, heldur er hann al-
mennt talinn einna mestur vitmaður sinna
stéttarbræðra, og hispurslausari þeim
flestum. Aðalkjarni ræðu hans var þessi:
Jeg saka yður ekki um þrælmennsku.
Jeg saka yður um hirðuleysi, um skeyt-
ingarleysi yðar gagnvart því, að yður hefir
svo hraparlega mistekist að ráða framúr
þessum vandræðum Og ég hefi rétt til
þess að saka yður um þetta, því fyrir tíu
árum síðan veittist mér sá heiður að vera
borgarstjóri yðar, þegar 150,000 mönnum
var sagt upp vinnusama daginn, án nokk-
urs fyrirvara, að boði stóriðju höldanna,
og vér, starfsmen borgar yðar, látnir um
það, hvernig vér kynnum bezt að ráða
fram úr þessu, hvernig vér gætum seð ráð
til þess að kaupa skó og mjólk, borgað
húsaleigu og sent börn á skóla.
Þér hristið af yður allri ábyrgð, eins
og gæsin vatnsgusu. Stjórnin hljóp undir
bagga. En þér urðuð samt fyrir það að
borga. Þér borguðuð fyrir það. Það var
kreist undan blóðugum nöglum yðar, með
sköttum, og þér verðið að borga fyrir það
" framvegis; ég segi yður satt, að þér verð-
ið að borga fyrir það, og á þann hátt, sem
yður kemur verst. Þér verðið að greiða
andvirðið til stjórnarinnar, og það verður(
yður dýrast.
Þér getið komið í veg fyrir háa skatta
þér getið komið í veg fyrir það, að stjórn.
arskriffinnar grípi fram fyrir hendumar
á framtaki og framþróun stjóriðjunnar;
þér getið komið í*veg fyrir það, að em-
bættismenn hins opinbera sendi yður
eyðublöð í skippundatali til þess að svara
spurningum og senda aftur, ef þér aðeins
viljið sjálfir ráða bót á vandræðunum.
Stjórnin grípur ekki fram fyrir hendumar
á viðskifahöldum þessa lands, fyr en þeir
sjálfir hafa gert svo fyrir sér, að það sé
nauðsynlegt.
Bolshevíkar hafa álasað oss þunglega
fyrir kapítalistaskipulag vort. Vér géfum
öllum fulla ástæðu til slíkra álasana, jafn
lengi og vér hirðum ekkert um einstak-
lingana, sem eiga við skipulag vort að
búa. Þeir, sem á því græða, þeir, sem
auðgast af framleiðslu verkamanna, hafa
líka skyldum við þá að gegna.
Þótt ég sé ekki kirkjurækinn, þá er ég
á þeirri skoðun, að vér eigum að gæta
bróður vors. Jeg álasa ekki þeim, er
kirkju sækja. En ég álasa þeim manni,
hvort sem hann sækir kirkju eða eigi, sem
notar verkamenn til þess að vinna sér auð
og allsnægtir og hverskonar munað, en
hirðir ekkert um verkamenn sína, þegar
'hann telur sér ekki hagnað í því að veita
þeim vinnu.
Þegar égvar híliðjuhöldur, man ég eftir
atvinnuleysistfmum, eins og nú í vetur,
þegar stóriðjan sagði upp vinnu þúsund-
undum og* miljónum manna
st'endur yður alveg á sama
umþetta? Stei^dur yður alveg á sama um
það, þótt 3,000,000 menn, sem ef til vill
eiga að sjá fyrir 15,000,000 manneskjum
gangi atvinnulausir í Bandaríkjunum9
Hefir yður aldrei komið til hugar, að
lömuð neyzlu- og kaupgeta hafi nokkur
áhrif á viðskiftalíf Ameríku? Mundi það
ekki herða á hnappheldunni? Hver hefir
nokkru sinni heyrt þess getið, að hita-
sjúkur maður legði sig í framkróka til þess
að hækka í sér hitann? En það er ein-
mitt það, sem viðskiftahöldar Ameríku
eru að gera Meðan vér ekki komum skipu-
Iagi á framleiðslu og atvinnumál, þá rek-
umst vér í sífellu úr einu öngþveitinu í
annað, samskonar og það, sem vér höfum
komist í í vetur.
Þetta atvinnuleysi, sem átt hefir sér
stað í vetur, er yður að kenna, engum
nema yður. Þér hefðuð getað komið í,
veg fyrir það. Þér hefðuð getað látið vera, i
að ýta jafn ákaflega á eftir framboðinu á
varningi yðar og þér hafið gert, að þrengja
fólki, sem engin efni hefir á því, að kaupa
allskonar munaðarvörur, sem þér hlutið
að vita, ef þér hefðuð látið heilbrigða
skynsemi ráða, að það getur aldrei borg-
að. En þér segið auðvitað að menn ættui að
hafa vit á því að kaupa ekki þessa hluti.
Þér segið auðvitað, að hver verði
að sjá um sjálfan sig. Þér segið auðvitað.
að það sé ekki yðar sök, ef einhver sé svo
vitlaus, að kaupa langt um meira en hann
er fær um að borga. En ég staðhæfi,
herrar mínir, að það séuð þér, sem þröng-
vað hafi fólki til þess að kaupa þessar
munaðarvörur, sem það hefir enginn efni
á að kaupa. Þér hafið, með framúrskar-
andi ýtni„ og löngun yðar og metnaðar-
girnd til þess að skrúfa framleiðsluna upp
úr öllu valdi, þröngvað miljónum manna í
þessu landi til þess að kaupa munaðar-
vörur, sem þeir aldrei verða færir um að
borga.
Mér þætti fróðlegt að vita, hvort þér
hafið í ráun og veru ímyndað yður, að
þetta hrófatildur afborgunarsölunnar, er
haugaðist upp, svo þúsund miljónum dala
skifti, gæti staðist til lengdar? Hélduð
þér í raun og veru, að þetta myndi engan
enda taka? Hélduð þér í raun og veru, að
fólk myndi halda áfram að kaupa á af-
borgun til eilífðar nóns? Yöar var dýrðin
um tíma, og um tíma högnuðust þér á
því, en nú er komið að skuldadögunum
fyrir yður. Það kemur fljótlega að skulda-
dögunum fyrir yður, í hvert skifti, sem
þér óhlýðnist lögmáli hagfræðinnar, og eg
held því fram, að það sé óheilbrigt og lé-
leg hagspeki að þröngva munaðarvörum
upp á miljónir manna, sem þér vitið að
ekki hafa efni á að kaupa þær.
Herrar mínir, vér fylgjum ekki á eftir.
Oss er kemit, þégar vér leikum “golf,” að
vér eigum að fylgjavel á eftir er vér sláum
knöftinn. En oss hefir aldrei verið kent að
fylgja á eftir ýmsum hagfræðis-
kenningum vorum. Vér erum of
gírugir í dalinn, sem vér sáum blika við
oss í dag, og kærum oss kollótta um
hvað á eftir fer. En það hefnir sín áður
en vér komumst undan. Það þýðir ekki
að neita því; þér vitið það allir, og einmitt
þessvegna, að þér hafið vitað það, eruð
þér ámælisverðir fyrir að hafa ekki viljað
við það kanast; það er orsökin til þess, að
þannig er komið fyrir oss.
Couzens öldungaráðsmaður
er ekki bolshevíki, ekki verka-
mannasinni. Hann er auðvalds-
sinni, og margir mundu senni-
lega halda því fram að sú um-
hyggja, sem hér kemur fram
fyrir hag verkamannastéttar-
innar, eigi fyrst og fremst rót
sína að rekja til umhyggjunnar
fyrir sjálfum sér og sinni stétt.
Persónulega erum vér á þeirri
skoðun, að mannúðarhvatir hafi
aðallega stýrt tungu hans.
Hvort svo hefir verið eða eigi,
skiftir í rauninni litlu máli. Hitt
er aðalatriðið, að þessi miskunn-
arlausi áfellisdómur, sem hann
kveður upp yfir stéttarbræðrum
sínum, grægði þeirra, heimsku
og algjörða fáfræði um hagnýtar
stefnur í atvinnumálum, er ná-
kvæmlega sami dómurinn í öll-
um aðalatriðum og sá, er leið-
togar samvinnu og jafnaðarstef-
nu hafa óaflátanlega gert heyr-
umkunnan, í margra áratuga
báráttu sinni gegn hinu fávís-
lega “viðskifta”-ati 100%aranna
er nú mættu segja, að svo bregð-
ist krosstré, sem önnur tré, er
þeir heyra Líkaböng þessa vell-
auðuga stóriðjuhölds hringja
úreltí'Kr skoðanir þeirra til
grafar.
Frjettahrafl
frá Wlnnipegosis.
Með því að fréttapistill þessi hefir
hvorki “fyrirheit” um ábúð eða jarð-
næði við "Skarðsá,” landareign "Ann-
álu” né "selstöð” að "Blómsturvöll-
um” islenzkra bókmennta austan hafs
né vestan, verður ekki eins til hans
vandað, vísindalega, sem ella myndi,
enda mætti það heita að bera í bakka-
fullan lækinn, þar sem blöð vor og
tímarit eru svo hlesst andlegu hnoss-
gæti, að ekki er ábætandi. Hnoss-
gæti, sem verkar líkt á andann og
baunir og bolaspað á efnið.
Virðist mér því, að þar sem létt-
meti allt er lýst i bann, að það muni
þvi kærkomnara sem það er sjald,
gæfara og forboðnara, og nægir þá,
þvi til sönnunar, að vitna til epla-
ástsins fyr og síðar. Og þá koma nú
fréttirnar.
II
1 fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu f öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,á 6 öskjut
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Torontft, Ont„ , og senda
andvirðið þangað.
gjald á fiski þeirra, af ísnum, til
járnbrautar, hefir heldur ekki verið
greitt. Sem sagt, virðist rekstur þess
fyrirtækis kominn i það öngþveiti sem
engir vita "upp né niður” í. (Enda
kvað nú hvorugt vera til). Sumum
kvað hafa borið sýnir í drauma, og l®1
ég einn hér með fylgja, og sögumann-
inn segja frá:
“Jeg brá mér ofan að “Horninu
héma um daginn, þú skilur — °S
hitti þar gamlan kunningja, sem bauð
mér inn í “Homið” upp á gamlan og
nýjan kunningsskap, og “tritaði” mér
á þessu, sem hann K. N. lærði iyrst
að nefna, á duggarabandsámm ensku-
náms síns hér í landi. Og er við
höfðum glatt oss við gestrisnina,
rölti ég heim, hreifur af hlýju endur-
minninga og mjaðar, og hlammaði
mér niður "skal ég segja þér” A
sófaskriflið, sem ég keypti á uppboð-
inu eftir hann “Eirík” heitinn — Þn
skilur — en hann hafði af “Bóthildi’
keypt hann, en hún af “Auði” skilur-
ðu.
Nú, sem ég var seztur, seig að mér
höfgi með svo kynlegum hætti, að mig
bresta orð til að lýsa. Var ég sem *
nokkurskonar millibilsástandi svefns
og vöku. Skyndilega heyri ég gn.v
mikinn, líkan þeim, er “flugur” frá
sér gefa. Þóttist ég þá skjótast út
að glugga, til að gá að hvað slíkum
hávaða ylli.
Jeg gef ekki kvintini fyrir alla fylgis-
öflun, né fyrir allar yfirlýsingarnai- um
það, að ekkert sé að viðskiftalífi voru;
mér stendur alveg á sama um það, hve
margir ljóngáfaðir háskólaprófessorar og
stóriðjuhöldar lýsa yfir því, að allt sé með i
felldu í viðskiftalífi voru. Jeg er hingað
kominn til þess að reyna, ef unnt er, sam-
kvæmt reynslu minni og athugunum, að
brýna fyrir yður nauðsynina á því, að
viðurkenna heilbrigð hagfræðileg grund-
vallaratriði, og byggja á þeim; að fast-
skorða tekjur verkamanna svo að kaup.
geta þeirra verði næg, því það er eini veg-
urinn til þess að þér getið komið almenni-
legu skipulagi á viðskifti yðar, svo að yður
sé varanlegur hagnaður að.
En ef þér ekki verðið til þess að tryggja
verkamönnum nægar tekjur, þá kemur
þar að, að stjórnin gerir það, með styrk
til atvinnu’eysingja, ellistyrk og hvers-
konar vátryggingu, sem miðar að því að
varðveita líf manna.
Amerískir viðskiftahöldarættu yfirleitt
að fara að dæmi sumra járnbrautarfélag-
anna og stóriðnaðarfélaga og leggja nægi- i
legt til hliðar af ágóða feitu áranna, til j
þess, að tpyggja verkamönnum jafaari !
tekjur á mögru árunum Það væri langt'um
mannuðlegra, og allir viðskiftahöldar í
Ameríku gætu þá gengið til hvflu með
betri samvizku en nú geta þeir. Ef allar I
iðnaðargreinar borguðu verkamönnum
sínum visst kaup um árið, í stað þess að
borga þeim visst á dag, eða vist á klukku. j
stund, þá myndu stóriðjuhöldarnir finna
ráð til þess, að koma því skipulagi áfram-
leiðslu sína, að hún greiddi þeim varan-
legan og vissan ágóða í aðra hönd.
■ Duglegir og ötulir framkvæmdarstjór-
ar munu ætíð finna einhver ráð til þess,
að komast heilir á húfi fram úr hendan-
legri viðskiftakreppu, og það geta þeir
með því að hjálpa verkamönnum sínum
fram úr henni.
Menn eru yfirteitlt hugsunarlausir; 1
þeir eru skeytingarlausir og hirðulausir
um afleiðingar gjörða sinna, en þeir eru
ekki tilfinningalausir, og það er von mín,
að eins og ég hefi hér reynt að skýra
þessi viðfangsefni fýrir yður, svo muni og j
aðrir gera, og á þann hátt að þeim takist'
að vekja samvizku vora til athafna í eitt
skifti fyrir öll.” 1
Fiski-saga og samvinnu.
Veturinn, h. s. 1., hefir verið harður
og' hagstæður að því leyti fyrir at-
vinnurekstur okkar fiskimanna, en
óhagstæður að því leyti, að veiði varð
með rýrasta móti, og verð á frosnum
fiski fremur lágt. Er því efnaleg af-
koma fiskimanna mjög svo slæm, að
örfáum undanteknum. Þó hafa engir
fiskimanna farið eins hraklega út
úr vertíðinni eins og þeir, sem til
heyra hinu svokallaða “Fiskisamlagi,”
þvi sumir þeirra hafa enga borgun
fengið sinnar framleiðslu. Flutnings-
Sé ég þá í austri gamm einn geysí'
legan, í stefnu frá mér sem ýfir
“Steep Rock” bæri; virtist mér sem
vargurinn hefði mann í annari klónni,
en stefnu til Winnipeg. Eins og hendi
væri veifað er ég staddur hjá 325 á.
Meinstrýtu I Winnipeg. Sá ég inn
úm glugga á byggingu þessari “Black
Board” mikið, og fyrir framan það
mann og konu, sem voru að streitast
við dæmi eitt meiriháttar, en gátu
ekki reiknað, því alltaf, er þau hugðu
sig hafa fengið rétta útkomu, sá ég
netta kvenmannshendi, með signet3-
VER ráðleggjum yður að reykja Bucking-
ham Cigarettur vegna þess, að í þeim
er hið bezta tóbak, blandað mjög vel saman,
og sem helzt ávalt ferskt og ilmgott, í inn-
sigluðum pökkum. Þegar þér reykið
Buckingham, fáið þér fyllilega verðið sem
þér greiðið fyrir það í hverri Cigarettu.
Þar er af engu dregið til þess að geta liaft
premíu miða í pökkunum.
Buckingam eru fríar við að olla remmu eða
óbragði. Þær eru frægar fyrir hreinindi.
Þær eru að gæðum til óviðjafnanlegar.
Reykið þær.
%