Heimskringla - 11.06.1930, Side 1

5» AjiaR.afe>lað
Hetmökrtngla
\J%wa songmál
Vistur-I§lendin^a
XLIV. ÁRGANGXJR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 11. JÚNÍ, 1930.
NUMER 37

Þinn fangi sný eg heim
Ó, heyrðu niig, heillin,
Ver hjá mér í dag,
Því seiðraddir sumarsins
Syngja mér lag.
Eg heyri svani syngja
Um sólarlöndin hlý. —
•Svo leika’ á ljúfum vörum
Þér leyndarmál ný.
Nú húmstundin himnesk
Sér hallar að nótt.
En hjá þeim lifir ljósið,
Sem lýsir allri drótt.
Er kveldroði kærleikans
Kyrlátt að mér snýr:
Þótt myrkur hjúpi munann,
Þar morguninn býr. —
Ef vinir vaka saman
Um vorljósa nótt,
Við ljúfa lífsins drauma,
Þá líður hún fljótt. —
* * *
Er sál mín fer söngþyrst
Og sviflétt um geim:
Þín fegurð andann fjötrar,
Þinn fangi sný eg heim.
í júní, 1930.
Jónas A. Sigurðsson.
Nú er sumar um sæ,
Nú er sólskin í bæ,
Nú er sóley í varpanum heima.
Nú er söngur í sál,
Íslands ylhýra mál, —
Æsku vorlöndin andann vill dreyma.
Nú vill hugurinn heim,
Yfir höfin, — um geim,
Út í hafsauga’ — að ættjarðarströndum.
Hlýða’ á lóunnar ljóð,
Læra feðranna óð,
Knýtast ætt sinni eilífum böndum.
Nú vill yngjast vor önd,
Höggva áranna bönd,
Horfna æsku til öndvegis leiða.
Tjalda ‘bónleiðum’ búð,
Yfir breka sem flúð
Öllum brottdæmdum landtöku greiða.
Þótt að ættjörðin oss
Bjóði úrsvalan koss —
Lýta ástmeyju tárvotar kinnar?
Vit að hjartað er heitt
Þó að hárlit sé breytt; —
Mundu Hekluglóð hafmeyjarinnar.
Þar, sem bláfjalla blær,
Þar, senl bárulaus sær,
Gera Brávöll að ódáins vengi:
Þú í dalanna dýrð,
Þjóðin draumlynda býrð, —
Feðra dýrgripir auðga þitt mengi.
Þar er æskan mín — öll,
Bak við úthaf og fjöll;
Slíka átthaga andann vill dreyma.
Land, þar sezt eigi sól,
Byggð, er söngfuglinn ól, —
Þar á sumarið sólfagurt heima.
Nú fer hugur minn heim, —
Yfir höfin — um geim,
Nú skal hávetrar nepjunni gleyma.
Nú er sumar um sæ,
Nú er sólskin í bæ,
Nú er sóley í varpanum — heima!
%
Jónas A. SigurSsson.
RHAPSODIA
i
Nú er sóley í varpanum j
beima
i.
Xempo rubato.*)
Þegar að ritstjóri Heimskrfnglu
bað mig að skrifa eitthvað um söng-
listarmál Vestur-lslendinga, sagði
eg honum, sem satt var, að eg kenndi
mig ekki mann til þess — skorti al-
gerlega til þess þekkingu, bæði al-
menna, og þó sérstaklega staðræna.
En hann svaraði, eins og Eggert
sagði við Þórð í Hattardal, þegar
hann sendi Þórð í verzlunarferðina
til Reykjavíkur. Þórður spurði hvað
hann ætti að kaupa. ‘‘Kauptu ein-
hvern andskotann,” svaraði Eggert.
— En aðeins þori eg að ábyrgjast
lesendum mínum, að þeir þurfa ekki
að vera hræddir um að þessar línur
verði eins þungmeltar eða afdrifa-
ríkar, eins og Eggerti reyndist það
sem Þórður keypti.
II.
Um miðja síðastliðna öld voru
furðulegir hlutir að gerast á öllum
sviðufh íslenzks þjóðlífs. Nokkrir
íslenzkir menntamenn í Kaupmanna-
höfn ristu upp herör og réðust með
ofurmóði ungra stríðsguða á drunga
og dofinskap Islendinga í hvívetna,
í búnaðármálum, i menntamálum, í
skáldskap, í stjórnmálum. Tómas
Sæmundsson brýndi menn lögeggjan
til búnaðar- og atvinnubóta. Konráð
Gíslason til málhreinsunar. “Sverð
lslands, sómi þess og skjöldur”, Jón
Sigurðsson, til sjálfstæðisbaráttu, til
þjóðarvitundar, til menningar og
sjálfsbjörgunar. Jónas Hallgrímsson
réðist á rímnakveðskapinn með allri
grimmd listamannsins og öllu sann-
girnisleysi brautryðjandans. Engu
var hlíft. Um allt léku vindar nýrra
og framandi stefna.
Það réð að líkum, að íslenzk söng-
list fór ekki varhluta af þessum
byltingum og betrumbótum. I gegn-
um myrkur miðaldanna og allt fram
að þessum tima, hafði þjóðin ein-
göngu lifað á "heimabruggaðri” mús-
ík. Langspil og fiðla voru einu
hljóðfærin, sem þekktust. Tvísöngur,
vikivakar og rímnakveðskapur einu
söngformin. Einstaka erlent lag
hafði að vísu fluzt inn til landsins
fyrir þann tíma, ýmist með útlendu
verzlunarfólki eða með sigldum og
“stúderuðum” mönnum, en þau
höfðu engri fótfestu náð, og voru
skoðuð næstum því sem yfimáttúr-
legir hlutir, svo sem «ins og olíu-
lampar, hænsnafuglar *og stígvéla-
skór. En nú tóku fyrstu boðar er-
lendra áhrifa að flæða yfir landið.
Forbrotsmenn útlendrar söng
menningar, fremstir í fylking þeir
Pétur Guðjohnsen og Jónas Helga-
son, tóku að gefa út sönglagahefti
með dönskum og þýzkum lögum,
með atbeina skáldanna Jónasar Hall-
grímssonar og Steingríms Thorsteins-
sonar, og annara, er settu við þau
texta, ýmist frumkveðna eða þýdda,
sem brátt urðu landfleygir. HarmO'
nium (eða “orgel”, sem þau alltaf
voru kölluð), tóku að flytjast til
landsins. Ungir áhugamenn þustu
til höfuðstaðarins úr öllum sveitum
landsins, “lærðu þar organspil” í 3
—4 mánuði, og sneru svo heim í
sveitirnar aftur, brynjaðir sönglaga-
heftum Jónasar Helgasonar í fyrir,
*) En það er nú italska, og nota eg
það bara af fordild og hofmóði. Það
mætti kalla það "fríhendishræri-
graut” á íslenzku.
og kóralbók Berggreen’s á bak, og
gerðust kirkjuorganistar og for-
ystumenn hinnar nýju söngmenntar.
Sló nú í harða orrahhríð. Gömlu
lögin vildu illa samþýðast “nýja
söngnum.”
Forsöngvarar og hljóðagassar
grallaralaganna og tvísöngslaganna
stóðu sneyptir og dolfallnir yfir þess-
ari nýju söngmennt, sem öll gekk
eftir föstum formælum, og útilokaði
alla “frjálsa samkeppni”. Þar urðu
allir að byrja á tilsettri tónhæð, svo
ómögulegt varð að “sprengja'
enginn mátti “fara upp”, og yfirleitt
var ómögulegt að láta ljós sitt skína,
eða gera nein persónuleg afrek.
Postular “nýja söngsins” aftur á
móti (eins og postular allra tíða og
allra stefna) fussuðu og sveiuðu
“gamla söngnum”, og þótti enginn i
húsum hæfur eða í garði græfur, er
hafði hann um hönd. Sögðu að þessi
gömlu lög væru óspilandi á orgelið,
og hlýddu hvorki bé-um eða kross-
um, dúr eða moll. Kváðu þau heilsu-
spillandi fyrir röddina, ruddaleg og
ófín, og neituðu harðlega að syngja
þau, eða hafa nokkurt samneyti við
þau.
Árekstri þessara tveggja skóla,
gamla og nýja söngsins, lyktaði, í
fæstum orðum sagt, þannig, að á
alveg ótrúlega skömmum tíma, vann
nýi söngurinn svo gersamlegan sig-
ur, að gamli söngurinn varð “ett
minne blott”, hvarf með öllu, þurk-
aðist út, og ,það sem meira var,
gleymdist, eða að minnsta kosti sökk
svo vandlega niður á sextugt djúp
undirvitundarinnar, að honum skaut
ekki upp á yfirborðið nema kannske
í réttum og á kaupstaðarferðum -—
og þá fyrir aðstoð brennivínsflösk-
unnar.
Þó héldu furðumenn og flakkarar
kvæðastemmunum lengi við lýði —
kannske minna af tryggð eða til-
hneygingu, en af hörðum “profes-
sional” atvinnuhagsmunum.
Eins og oft vill við brenna, þegar
einstaklingar eða þjóðir verða fyrir
hörðum og snöggum aðkomuáhrif-
um, fór hér þannig, að ekki var nóg
með að hin heimaalda söngmennt
biði ósigur og yrði fyrirlitin og einsk-
is virt, heldur brenndi vantraust á
heimafengið verðmæti sig inn í hug
manna. Og til skamms tíma hefir
almenningur undirniðri haft hina
megnustu ótrú á, að nokkur íslenzk-
ur listamaður, hverrar greinar sem
væri, gæti orðið sambærilegur við út-
lenda listamenn.
Fór nú svo fram um langt skeið,
að dönsk og þýzk söngmenntun var al
völd í landinu.
Dálítill smágróður af innlendum
lögum myndaðist smátt og smátt, i
anda og eftirlíking hinna innfluttu
sönglaga. Nokkrir trafalar og ræfl-
ar af dansmúsík, svo sem eins og
Feuerbach’s og Strauss’, slæddust inn
í landið og urðu æðsta keppikefli
orgelleikaranna, en annars situr við
samt og gerist smátt.
En nokkru eftir aldamótin fan
sönglistarmenn okkar að gefa gömlu
lögunum, þjóðsöngvunum gaum, og
rannsaka, hvort ekki leynist eitt-
hvað verðmætt í þeim.*) Séra Bjarni
Þorsteinsson safnar þeim saman og
bjargar frá glötun og gleymsku, ýms
af tónskáldum okkar hafa tekið
nokkur þeirra til framsetningar, ým-
ist alþjóðlegrar (Sveinbjörn Svein-
björnsson, Steingrímur Hall), eða
sem tilraun til undirstöðu undir
þjóðlegan islenzkan tónlistarskóla
Sigfús Einarsson, Jón Leifs). Og á
síðustu árum hafa tónskáld og söng-
fræðingar þózt sannfærast um það
betur og betur, að við ættum þar ó-
unnin verðmæti, sem væru ómetan-
leg.
Þá hafa á síðustu árum kvæða-
stemmur vaknað til nýs lífs, sér-
staklega fyrir forspor Jóns Leifs
tónskálds; og er nú svo komið, að
| engin samkoma þykir fullgóð, ef ekki
hina, ; er kvæðamaður á skemtiskránni.
Kvæðamannafélag hefir verið stofn-
að, og kvæðastemmur verið sungnar
inn í hljóðgeyma.
Yfirleitt beygist oddurinn nú í þá
átt, að hin þjóðlega sönglist, sem bor-
in var út á síðustu öld, sé nú aftur
að komast til valda, og öðlast nýjan
veg og völd. Sannast þá bara einu
sinni ennþá, að “sagan endurtekur
sig”.
III. /
Á árunum 1870—1880, þegar meg-
in útflutningar íslendinga til Canada
fóru fram, stóðu þannig sakir í mús-
íkmálum heima, að “nýi söngurinn”
réði þar einráður ríkjum. Hin nýju
lög höfðu breiðst undra fljótt út til
almennings, og var það bæði að
þakka textunum, sem hin yngri skáld
höfðu ýmist frumort eða þýtt
þau, og brátt urðu gervöllum lands-
lýð hjartfólgnir, og einnig það, að
lögin sjálf voru undantekningarlaust
öll mjúk við eyra og auðlærð, og
enda prýðisfalleg mörg þeirra.
Þessi var nú sá músíkauður, sem
vesturfararnir höfðu í veganesti og
heimanmund.
Og brátt urðu þessi lög að ”ís-
lenzku lögunum” í hugum fólks hér,
og hafa þá merkingu ennþá, þó ekki
sé i þeim einn íslenzkur tónn. — Urn
æðilangt skeið eftir megin-vestur-
flutningana, má segja að Austur-
heimsins mesta undur og æfintýri —
standa í stofunum. Bömin fá ágæt-
is menntun í skólum stórbæjanna, og
brátt kemst sá orðrómur á, að hin-
ir ungu Islendingar séu afburða
námsmenn, enda höfum við eignast
hér hlutfallslega fjöldamargt af
menntamönnum í ýmsum greinum.
1 sönglist hafa upplýsingaframfar-
ir verið stórstígar og almennar á
síðustu tímum meðal Islendinga hér,
engu síður en öðrum sviðum. Hljóð-
færi er svo að segja komið inn á
hvert heimili og músíkkennarar eru
orðnir fjölmargir. Fjöldi af mennt-
uðu sönglistarfólki hefir vaxið upp
og nokkur tónskáld, og skal eg nefna
eitthvað af nöfnum hér, þó mér
verði að virða til vorkunnar, að eg
þekki ekki nema lítinn hluta af því.
Af tónskáldum mætti nefna þessa:
Gunnsteinn Eyjólfsson. Hann kom
fullorðinn að heiman og hafði feng-
ið þar menntun sina. Hann orti og
gaf hér út nokkur lög fyrir einsöng
með pianoundirspili. Ekki hafa þau
orðið mikið þekkt, að einu kannske
undanteknu (Ein sit eg úti á steini).
Gunnsteinn var frábærlega vel gef-
inn maður, og ekki við eina fjöl
felldur í listum. Meðal annars fékkst
hann nokkuð við sagnagerð, og er
alkunn hin ágæta vestur-íslenzka
kýmnissaga hans um Jón á Strympu.
Jón Friðfinnsson hefir ort og gef-
ið út töluvert af kórlögum, bæði fyr-
ir blandaðar og samkynja raddir, og
einnig nokkuð af einsöngslögum. Lög
hans eru melodisk og aðgengileg til
kynningar, og hafa náð æðimiklum
vinsældum hér og einnig heima. Jón
er áhugamaður hinn mesti og hefir
af hendi mikið verk í þágu
sönglistar, með músíkkennslu og
kóraþjálfun.
Steingrímur Hall er borinn og
barnfæddur í þessu landi. Hann fékk
ágætis músíkmenntun við Gustavus
Adolphus hljómlistarskólann í Min-
nesota, og tók þar óvenju-hátt próf
að loknu námi. Var kennari við sama
skóla um skeið, en hefir verið organ-
isti við hina lúthersku kirkju Islend-
inga í Winnipeg til margra ára, og
| sinnt tímakennslu jafnframt. Stein-
j grímur mun vera frábærlega listrænn
maður, og honum og hinni góðkunnu
við
mnt
og Vestur-lslendingar fylgist hönd í söngkonu, Mrs. Sigríði Hall, konu
Dr. Valdimar Briem
hönd í músíknotkun og upptekning
nýrra laga. Vináttu- og blóðböndin
voru þá svo sterk, að allt barst á
milli frá einum til annars, smátt og
stórt. Flestar bækur, sem gefnar
voru út heima, eru keyptar og lesn-
ar hér, og nýir “emigrantar” koma
með síðustu uppáhaldslögin glóð-
volg á vörunum að heiman.
En er árin líða, breikkar bilið á
milli Austur- og Vestur-lslendinga;
emigrantastraumurinn þornar, ný
kynslóð vex upp, bréfaskfiti firnast
og áhrif að heiman berast dræmara
og í færri manna hendur. Og ekki
hefir endurvakningaralda þjóðlag-
anna íslenzku náð hingað ennþá.
Ekki var til fagnaðar að flasa fyr-
ir vesturfarana, í músíkölskum skiln-
ingi, þegar hingað kom. Eina mús-
íkin, sem hér var um að ræða voru
baugabrot og skjaldaskrifli, sem inn-
flytjendur annara þjóðfl. höfðu bor-
ið með sér úr sínum föðurgarði, og
sem hver pukraði með í sinu horni
og aldrei bárust út til annara kyn-
flokka, svo nokkru næmi.
Enda var það sannast mála, að ann-
ir og erfiði nýbyggjaralifsins gáfu
mönnum þá lítið tóm til sönglistar
eða annara fagurfræðilegra starfa.
Allt slíkt varð að bíða betri tíða og
meira næðis. En breytingarnar i
Vestur-Canada hafa verið stórstíg-
ar, og svo örar, að furðu sætir. —
Merkur hafa ruðst og bæir byggst,
nærri að segja á einnar nætur skeiði.
Miðaldra Winnipegmaður getur snar-
Þar sem jöklar, elfur, eldar,
Ódauðleikans kynda bál; —
Dýrðarúthaf æðri heima
Ómar hljótt í mannsins sál:
Anda Guðs og eilífðanna
Endurrómar skáldsins mál.
Bróðir vorra beztu skálda, —
Braga arfinn helzti nú;
Ástvin Drottins ástar ljúfi
Auðgar hjörtu, von og trú; —
Hver mun gleðja’ oss helguni tónum,
Hver skal syngja, er flytur þú? —
Þögn í landi — þjóð mun syrgja,-----
Þjóðar Baldur — grátum vér. —
Þögn í kirkjum — þína sálma
Þögul sorgin fram ei ber. —
Þögn í sálum þúsundanna
Þegar himnar fagna þér!
Jónas A. SigurSsson.
hans, má víst þakka mest allra út-
breiðslu og kynningu fágaðs söng-
mats meðal Vestur-Islendinga. Þau
hjónin hafa ferðast hér um Islend-
ingabyggðir og túlkað nýja músik
og listræna meðferð flestum öðrum
fremur. Það sem eftir Steingrím
Hall liggur af tónsmíðum, er mest-
megnis einsöngslög, bæði við enska
og. islenzka texta. Þau eru auðsjá-
anlega samin af manni með mjög
fágaðan smekk, og sem hefir haft
mikil kynni af beztu músíkmenningu
heimsins.
Undirspilin eru betur gerð og af
meiri þekkingu heldur en hjá nokkru
öðru íslenzku tónskáldi, og melodian
er samin með glöggu tilliti til radd-
hæfis. — Það helzta, sem menn sakna
hjá Mr. Hall, er hvað litið hann hefir
gefið manni að vöxtum. En hann
er ennþá maður á bezta aldri, svo
að vænta má aukinna tónsmiða frá
hendi hans í framtiðinni. t
Björgvin Guðmundsson má kallast
óskabarn Vestur-lslendinga, og sá
maðurinn er þeir vænta sér einna
mest af. Hann er Austfirðingur að
ætt og fluttist hingað til Canada til-
tölulega þroskaður maður. Hann
kom, eins og flestir landar, með
tvær hendur tómar, og varð að taka
öllu því sem til bauðst, almennri
byggingavinnu og bændastörfum.
Brátt fór að bera á sterkri söng-
skáldskapargáfu hjá honum; frum-
ort lög og raddsetningar hans tóku
að fljúga út um byggðirnar, og
stanzað á einni fjölförnustu götu bæj- j margt af þeim varð brátt alkunnt, og
arins, skellt á lærið og sagt í ráða-
leysi; “Ja, guð hjálpi mér, hér var
bara loggakofi, þegar eg kom hing-
að!”
Og þó að barátta íslenzku land-
námsmannanna hér geti virzt löng
og ströng i endu/rminningu þeirra
sjálfra, þá er hún þó æfintýri lík-
ust fyrir nútíðar áhorfendur. A spann-
arlangri stund gerast umbreytingar,
sem aldir hafa þurft til annarsstað-
ar. Akramir víkka, áhöfn vex,
reisuleg íbúðarhús spretta upp í
stað loggakofanna; tractors draga
plóga og herfi og billinn stendur á
hlaðinu, nýr og gljáandi, eins og
kjólklæddnr herramaður. Piano,
grammófónar og radio — þetta
*) Að vísu telja fróðir menn margt
af þjóðlögum okkar af útlendum
uppruna, og Norðurlandaþjóðirnar
rífast um sum þeirra eins og hrátt
kálfskinn.
Veri það sem má. En þau hafa
þolað “ís og hungur, eld og kulda”
með okkur öldum saman, verið föru-
nautar margra kynslóða í gráti sem
hlátri, og ættu með þvi að hafa
fengið á sig nægilegan yfirlit, til að
mega kallast íslenzk.
sáu listelskir menn fljótlega, að hér
var eitthvað óvanalegt á ferðinni. Sá
grunur varð að fullvissu, þegar það
fréttist, að pianistinn og tónskáldið
Percy Grainger, hefði yfirfarið sumt
af tónsmíðum hans og lokið á þær
miklu lofsorði. Leiddi það til þess,
fyrir vasklega forgöngu nokkurra
aðdáenda Björgvins, að hafin voru al-
menn samskot meðal Vestur-Islend-
inga til að styrkja hann til músík-
náms. Samskotin gengu svo vel
( eins og öll almenn samskot meðal
Vestur-Islendinga), að á skömmum
tíma söfnuðust fleiri þúsundir dala,
og 1926 sigldi Björgvin til Englands
og stundaði þar nám við The Royal
College of Music i tvö ár, og lauk
þar prófi með hárri einkunn. Siðan
hefir hann dvalið i Winnipeg og
stundað músíkkennslu; hefir stofn-
að stórt karlakórsfélag, sem þegar
hefir getið sér góðan orðstír; haldið
uppi barnasöngkennslu, og auk þessa
ort af kappi.
Það sem þegar hefir komið fyrir
almenningssjónir af tónsmíðúm
Björgvins, eru mestmegnis kórlög
og einsöngslög, auk hinnar miklu
“kantötu” hans “Adveniat regum
tuum”, sem uppfærð var hér í Win-