Heimskringla - 17.08.1932, Side 4

4 BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 17. ÁGÚST 1932.
ítieimskringla
(StofnuB lSlt)
Kemur út i hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKINO PRESS LTD.
153 og 155 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: «6 537
VerS blaSslns er $3.00 árgangurinn borgist
fyrlríram. Allar borganir sendist: m
THE VIKING PRESS LTD.
Ráösmaður TH. PETURSSON
»53 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
153 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
«53 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
153-155 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 17. ÁGÚST 1932.
OTTAWAFUNDURINN
* I.
Loksins er nú hægt að segja svo mikið
um samveldisfundinn í Ottawa að hann
hafi hepnast, og með því er auðvitað átt
við að vonir þær sem menn gerðu sér
um rýmkun viðskifta innan Bretaveldis-
ins hafi sanngjarnlega ræzt.
Og engin gerir sér annað í hug, en að
gott eitt muni af þessari nýju viðskifta-
stefnu hljótast, sem Bretland og sam-
veldisþjóðir þess hafa nú aðhylst. Hún
virðist svo ótvírætt spor í rétta átt, að
það er furða, að það skyldi ekki fyr hafa
verið stigið. En auðvitað varð það að
bíða þess, að nýlendurnar hæfust handa.
En stjórnmálaforingja þeirra virðist til
þessa hafa skort hugrekki til að færast
það efni í fang, þar til Rt. Hon. R. B.
Bennett kemur til sögunnar.
Og þó var því svo farið, að hug-
myndinni var alt annað en vel tekið í
fyrstu, eða t. d. á samveldisfundinum á
Englandi fyrir tveim árum. Og það var
meira að segja skopast að henni, að
ekkert sé sagt um þá illvígu mótstöðu
er hún hlaut þar og forvígismaður henn-
ar.
En merki nýlendanna var nú einu
sinni hafið og sanngjarnar kröfur þeirra
varð Bretland að hlýða á . Bretland
hafði aldrei á samveldisfundum ríkisins
heyrt þau reikningsskil fyr gerð, að á
sama tíma og því væru veittir ívilnunar
tollar i nýlendunum, yrðu þær að keppa
um markaðinn á Bretlandi fyrir sínar
vörur við hverja aðra þjóð sem væri.
Þetta var bitur sannleikur og engin
furða, þó hann léti ekki vel í eyrum
Breta. En hefðu þeir þá þekt þann er
forvígismaður hans hafði gerst, eins og
þeir gera nú, hefðu þeir eflaust sint
málinu meira en þeir gerðu á þeim sam-
veldis-fundi, og gengið að því sem vísu,
að hjá því yrði ekki komist fyr eða síðar,
að taka þær sanngjörnu krörfu nýlend-
anna til greina, er R. B. Bennett hélt
þar fram. Nú hafa þeir og rekið sig á
þann sannleika, að merkið var hafið af
manni ,er ekki var líklegur til að láta
það falla niður við fyrsta goluþyt.
Þetta er nú um framkomu R. B. Ben-
netts að segja í þessu máli á byrjunar-
stigi þess.
II.
Næsta sporið var svo, að kallað var til
fundarins í Ottawa. Var því all-vel tekið
á Bretlandi, en þó eflaust nokkru betur
vegna þess, að þar höfðu orðið stjórnar-
skifti. Með þjóðstjórninni sem þar var sett
til valda, voru strax stigin stór ný spor á
stjórnmálasviðinu í ýmsum efnum, enda
var hagur Bretlands þá orðin svo erfiður,
að slíkt var óumflýjanlegt. Og hug-
myndin um nýja viðskifta-stefnu innan
Bretaveldis, var nú til alvarlegrar í-
hugunar tekin. Eftir að hún hafði verið
vegin og mæld, leyndi það sér ekki, að
þar var um mikilsvert efni að ræða.
Þegar stjórn Breta leit nú orðið öðrum
augum á þetta mál en áður, varð engin
fyrirstaða á því, að kalla til fundar og
fá því sint frekar. Hugmyndinni óx mjög
ásmegin við stjórnarskiftin á Englandi.
III.
Frá! byrjun öttawa-fundarins hefir
áður verið skýrt í þessu blaði. I fyrstu
virtist alt ganga vel, en þegar að því
kom að gera reglulega viðskiftasamn-
inga, hljóp eðlilega um hríð nokkur
snurða á þráðinn. Eðlilega segjum vér
af því, að málefni þessa Ottawa-fundar
voru svo stór og margþætt og erfið við-
fangs, að það sem nú hefir þar verið í
verk komið, má fyllilega þrekvirki telja.
Fyrir þeim nýlendunum, sem lengst
eru komnar áfram í iðnaði, eins og Can-
ada, urðu erfiðleikarnir auðvitað mestir
að gera hagkvæma viðskiftasamninga
við Bretland. Blöðin hér virtist furða
mjög á því, að þetta varð tafsamara
Canada en hinum nýlendunum, og böl-
sótuðust auðvitað undir eins út af
þjösna-skap forsætisráðherra Bennetts,
að ganga ekki eins greitt að samningum
við Bretland og hinar nýlendurnar. Á-
stæðan ætti þó að vera hverjum sæmi-
lega skynsömum manni ljós.
En þrátt fyrir það var hættan minni
en af var látið um þá samings-gerð af
hálfu Bretlands og Canada. Fulltrúar
Breta og forsætisráðherra Canada ræddu
með gætni, góðvilja og einlægni þau at-
riðin sem erfiðust voru viðfangs og slök-
uðu hvorir á kröfunum fyrir öðrum eftir
því sem heilbrigt vit og sanngirni mælti
með, þar til á erfiðleikunum var sigrast.
Hinir ágætu foringar þjóðanna úr Breta-
veldi, sem á fundinum voru, höfðu ekki
þangað komið til þess að sitja veizl-
ur eða í álíka fánýtum tilgangi eins og
blöð stjónarandstæðinga bæði á Bret-
landi og í Canada létu sér um munn
fara — sjálfum þeim til verðugrar fyrir-
litningar í augum allra hugsandi manna.
Þeir voru fyrirfram ákveðnir í því, að
láta engum steini úr götu velt, til þess,
að koma á víðtækara og farsælla við-
skiftasambandi innan Bretaveldis. Það
var takmarkið. Og hvemig því var náð
og í hvaða anda fulltrúarnir störfuðu
að því verður minst sem sögulegs við-
burðar, er augu þjóðanna hafa opnast
fyrir verðmæti hinnar nýju stefnu, sem
tíminn mun leiða í ljós. í sögu Breta-
veldis hefir ekki lengi verið stigið mikils-
verðara spor en þetta og tímabærara.
IV.
En svo mikilfenglegt, sem verkefni
þessa fundar var út á við eða gagnvart
öðrum þjóðum, var það eigi að síður flók-
ið og erfitt inn á við, fyrir stjóm Can-
ada, eða gagnvart sinni eigin þjóð. í
þjóðlífi þessa lands koma nú orðið bæði
frumiðnaður eða landbúnaður o. fl. og
annars flokks, eða verksmiðju iðnaður,
mikið til greina. Lætur að líkindum
að helmingur íbúanna stundi bún-
að, en hinn helmingurinn verksmiðju-
iðnað. Ein grein búnaðarins, hveiti-
framleiðslan, hefir þó ávalt dregið að
sér meiri athygli en annar búnaður
þessa lands, enda er hún í stórkostlegum
stíl rekin, svo stórkostlegum, að til
vandræða hefir horft með sölu á árs-
uppskerunni, og um síðast liðin 10 til 12
ár, hefir óseldur forði af henni aukist
um 10 til 15 miljónir mæla á ári. Að
þessari framleiðslu vinnur líklegast ekki
full miljón manna. Til þess að geta
selt alt það hveiti sem þarf með út úr
landinu, þyrfti sem næst því, að kaupa
allar verksmiðju vörur frá öðrum lönd-
um. En það sjá allir, að hér eru þá um
9 miljónir manna of margt í landi. Og
öllum öðrum búnaði og iðnaði yrði þá
að fórna. En jafnvel þó slíkt væri gert,
mundu íbúarnir verða of fáir eftir til
þess, að kaupa í skarðið iðnaðarvöru frá
öðrum löndum, eða því, sem næmi verði
á sölu alls hveitisins. Þetta sjá allir, að
yrði ómöguleg stefna að fylgja. Ein
atvinnugreinin verður að styðja aðra.
Atvinnugreinar þessa lands verða að
þræða meðal-hófið til þess að vel fari. Ein
þeírra getur ekki gert tilkall til allra við-
skifta við önnur lönd á kostnað allra
hinna. Canad^ er víðáttu mikið land.
Að halda uppi samgöngum, er svo
kostnaðarsamt, að fámenni fær ekki und-
ir því risið. Væri íbúa tala þessa lands
um 40 til 50 miljónir, yrði þjóðfélags-
búskapurinn ekki tilfinnanlega kostnað-
arsamur á hvern mann. En sú íbúatála
fæst hér ekki, nema því að eins að
hendur séu lagðar á plóg allra framleið-
slu-greina landsins. En þá yrði jafnframt
að hafa gætur á hlutfallslegri þörf hverrar
um sig í þjóðfélaginu, svo að sem minst
þyrfti að treysta á útlepdan markað.
Að vísu yrði aldrei alt framleitt hér, því
kröfur þjóðlífsins eru orðnar svo miklar,
að meira og minna verður ávalt að
sækja út í heim til að fullnægja þeim.
En þá yrði um leið að hafa gætur ii
framleiðslu-greinum landsins og sjá svo
fyrir, að áherzla yrði lögð á þá fram-
leiðslu, er bezt seldist í landinu, sem
kaupin eru gerð við. Það eitt kæmi
skipulagi á þjóðfélags-reksturinn. En
það er öryggið, sem skortir, í fríverzlun-
ar-fyrirkomulaginu. Og það er vegna
þess öryggisleysis, að verzlun og viðskifti
lenda í öngþveiti og eru nú í dauða-
teygjunum út um allan heim. Viðskifti
þjóða á milli, stjórna sér ekki sjálf, frem-
ur en stýrislaust skip, eða mannlaus bíll.
V.
Hver þjóð og hvert land, verður að
byggja á þjóðlegri rót. Það er fyrsta
skilyrðið. Það er skilyrðið sem hendinni
er næst. Á þau skilyrði sem fjær eru, er
ávalt varhugavert að reiða sig. Það verð-
ur með öðrum orðum hver þjóð að búa
svo mikið að sínu í öllum skilningi, sem
unt er. Að reiða sig á það, sem henda
kann hina og þessa þjóð út um heim, er
og hefir ávalt reynst valt. Núverandi
viðskiftakreppa er afleiðing af því. Nú
verða þjóðirnar nauðugar viljugar að
fara að taka upp það búskaparlag, sem
þær áttu að vera búnar að læra fyrir
löngu síðan. Það er þeim í svip að vísu
eins ógeðfelt og eins erfitt á margan
handa máta og það getur verið. En það
er nú það eina, sem líklegt er til bjarg-
ráða. Búskaparlagið gamla, hefir leitt
þær til gjaldþrota, eða svo nærri því, að
þær verða nú, að hætta að s-kifta hver
við aðra og yrkja upp á nýjan stofn. Og
það er það, sem Breta-veldi, hefir nú
byrjað sem heild. Og það er ekki sízt
vegna þess, að vér sjáum að heill og
farsæld muni stafa af Ottawa-fundinum.
VI.
Hvaða afstöðu átti nú stjórn þessa
lands að taka á samveldisfundinum?
Stjórnarformaður, R. B. Bennett virðist
þar hafa farið þá leiðina sem farsælust
var fyrir þetta land. Hann hefir trygt
búnaðar-afurðum Canada markað á
Bretlandi. Hveitisalan er þar trygð til
muna. Auðvitað getur Bretland ekki
keypt alt hveiti Canada. Um það er ekki
að ræða. En ávinningur mikill er samn-
ingurinn samt hveitisölunni hér með
verð-tryggingunni á því, sem er einnig
nokkur. Fyrir aðrar búnaðar-afurðir
þessa lands, má vænta mikillar sölu. Hér
er því um hagnað að ræða, er alt að
því helmingur þjóðarinnar nýtur bein-
línis góðs af og auðvitað meiri hluti þjóð-
arinnar einnig að nokkru leiti.
í staðinn fyrir tryggingu þessa mark-
aðar, varð að opna brezkri iðnaðarvöru
leið hingað. Nær það aðallega til stálvöru
og bómullar-vöru, efi þó ótal fleiri vöru
tegunda, sem síðar, eða að loknum
fundi, verður gerð grein fyrir. Að vísu
er hér gengið á hluta vissra iðnaðar-
greina, en hjá því varð ekki komist. Og
í aðal efninu, má þó segja, að það sé
ekki gert, því canadiskum iðnaði er gert
jafnt undir höfði og þeim brezka, að því
er samkephina snertir, en auk þess tillit
tekið til vinnulauna í Canada og á Eng-
landi. Það var einmitt um þetta atriði,
sem fulltrúum Canada og fulltrúum Breta
kom ekki fyrst saman. En að síðustu
var á það sæzt af fulltrúanna hálfu. En
þar með var þó forsætisráðherra Canada
ekki undan öllum vanda leystur.
Þegar iðnaðar-höldar þessa lands urðu
áskynja þess er var að. gerast, urðu þeir
óðir og uppvægir. Kröfðust þeir að þess.
ir samningar væru ekki samþyktir. En
kröfur þeirra höfðu h'til áhrif á forsætis-
ráðherra Bennett. Er frá því sagt, að
hann hafi mint þá ákveðið á, að tollar
Canada væru verndar tollar fyrst og
fremst, en ekki til þess, að auðga eina
stétt manna. Og hann brast ekki hug-
rekki til að halda stefnu sinni fram þrátt
fyrir kröfur þeirra. Ennfremur varð
knurr í nokkrum ráðgjöfunum út af
þessu, og tveir eða þrýr af þeim ihót-
uðu, að segja sig úr stjórninni. En svar
forsætisráðherra til þeirra var jafn á-
kveðið og til hinna og hann kvað þeim
dyrnar opnar, er úr stjóminni kysu að
víkja. Er þetta einn vottur þess hug-
rekkis, dugnaðar, og sjálfstæðis, er for-
sætisráðherra Canada sýndi á þessum
fundi og hefir svo oft sýnt, síðan hann
varð stjórnarformaður. Þegar hann er
sannfærður um réttmæti einhvers mál-
staðar, er liann ógjarn á að víkja frá
honum.
VII.
Og um réttmæti málstaðar forsætis-
ráðherra, efast þjóðin í heild sinni ekki.
Jafnvel argvítugustu andstæðingablöð
Bennetts og stjórnar hans, telja fundinum
í Ottawa hafa farsællega lyktað. Hlýtur
það þó að hafa verið súr bikar fyrir þau
að drekka, eftir allar skammirnar og
allar tilraunir þeirra, að gera fund þenn-
an ískyggilegan í augum almennings og
einskis verðan. Fyrir hönd þjóðar þessa
lands, hefir forsætisráðherra leyst vel
úr málunum. Canadisk alþýða, bændur
og búand-lýður, voru þeir, sem nauðsyn
bar mest til, að greiða eitthvað
fyrir. Það virðist og hafa verið
aðal markmið Bennetts. Úrslit
fundarins eru talandi vottur
þess. Að hinu leytinu, virðist
heldur ekki — eftir ástæðum
— neitt úr höndum verksmiðju-
iðnaðarins tekið, sem ósann-
gjarnt var. Honum ætti sam-
kepnin við Bretland ekki að
verða ramm dræg fram úr hófi,
þar sem vinnulauna ákvæði
beggja landanna eru tekin til
greina. Iðnaðarvara ætti að-
eins að lækka í verði, en það
ætti ekki að þurfa að verða
rekstrinum hér að fótakefli. Að
öðru leyti var þess einnig gætt,
að viðskiftin næðu helzt til þeirr
ar verksmiðju framleiðslu, sem
hér er minna rekin og er því
hvort sem er keypt frá öðrum
löndum.
VIII.
Um fund þenna skal nú ekki
frekar fjölyrða að sinni. Því
var haldið fram í Lögbergi s. 1.
viku, að forsætisráðherra Ben-
nett væri ólíkelgasti maðurinn
til þess, að afgreiða málin, sem
fyrir fundinum lægju, á farsæl-
an hátt fyrir þetta land og sam-
veldið í heild sinni. En svo
sönn reyndist þessi spá Lögbergs
að hið gagnstæða var komið
fram næsta dag, ef ekki áður
{ en blekið þornaði á handriti rit-
! stjórans, hver sem hann er eða
var.
ENGISPRETTUR
1 náttúrusögunni sem oss var
kend, var meðal annars sagt um
engisprettur, að þær ryddust inn
í hús manna og gerðu vistum
og matvælum þar skjót skil.
Um það skal nú ekkert sagt
hvort þessi skinnvængjuðu skor
dýr ryðjist inn í hús, en hitt er
víst, að þau eru skemdar varg-
ar í ökrum og engi. í biblí-
unni munum við öll eftir, að
þau voru ein af Egiptalands-
plágunum, er drottinn hegndi
Faraó með fyrir meðferðina á
útlendingum (Israelsmönnum).
Um vágest þenna er nú tals-
vert, bæði í Canada og nyrztu
fylkjum Bandaríkjanna, þó á-
stæðan sé eflaust önnur fyrir
því en í Egiptalandiv forðum.
Það væri að minsta kosti á-
stæðulítið að halda annað, þar
sem öll þjóðerni eða þjóðar brot
hér eru ásatt um að drepast —
nema eitt.
Sem betur fer er nú ekki mik-
ið gert úr tjóninu af völdum
engispretta, enda hefir kappsam-
lega verið unið að því, að eyða
þeim með eitri. Það virðist
hafa lánast svo, að lítið sé að
óttast skemdir af þeirra völdum.
Mestar sögur fara af þessari
j plágu í Norður-Bandaríkjunum
{ fyrir meira en hálfri öld síðan.
í ríkinu Minnesota varð engi-
spretta vart árið 1873. En ári
síðar voru þær komnar um alt
ríkið. Og á árunum 1875-1876
breiddust þær í viðbót meira og
minna út um ríkin Iowa, Dak-
ota, Nebraska, Kansas, Missouri
og Omaha. Þær bruddu í sig
hvert grænt strá, sem á leið
þeirra varð og kálgarðar, engi,
akrar og tré stóðu víða nakin,
eins og um hávetur, eftir innrás
þeirra. Alt hugsanlegt var reynt
«1 þess að uppræta þær, en ekk-
ert af því kom að haldi. Og
árið 1877 var útlitið eitt hið
versta. Þá þótti ekkert sýnna
en uppskera mundi eyðileggjast
í heilum héruðum í flestum
þessum ríkjum.
En menn stóðu ráðalausir
eigi að síður. Aðeins eitt ráð
hafði ekki verið reynt og skal
hér frá því sagt.
í Minnesóta var um þessar
mundir ríkisstjóri maður er J.
S. Gillsbury hét. Hann var
mikill trúmaður. í apríl vorið
1877 skipaði hann svo fyrir, að
menn skildu reyna að biðja
drottinn að afstýra hættunni
sem yfir ríkinu vofði, með því
að hafa almennan bænadag.
Höfðu ýmsir litla trú á að vargi
þessum yrði útrýmt með föstum
eða bænahaldi. En með því að
þetta var fyrirhafnarlítið, fór
bænahald fram ákveðin dag.
Jafnt trúlausir sem ram-ka-
þólskir tóku þátt í því. ÖU
flokkstrúarbrögð voru grafin og
gleymd þennan dag.
Fyrsta daginn eftir bænahald-
ið voru sólhlýindi og blíða.
Lagði ylinn langt niður í lausa
moldina, alla leið niður til eggja.
engisprettanna og flýtti það
drjúgum fyrir útunguninni.
Þessi vor blíða hélzt næsta dag
og hinn þriðja. Lirfurnar döfn-
uðu því skjótt og komu skríð-
andi í svo þéttum hópum upp á
yfirborð jarðar að líkast var
maðka veitu. Nú duldist engum
hvað um uppskeruna yrði það
árið. Og ýmsir nöldruðu um
að ekki hefði bænahaldið verið
til mikils, eins og þá hefði altaf
grunað.
Á fjórða degi skifti alt í einu
um veður. Hljóp þá í snerp-
ings frost, sem hélzt alla næstu
nótt. Þegar menn fóru að lítast
um næsta dag, eftir að hafa
bölvað þessu kulda kasti nokk-
uð, sem skemdum olli einhverj-
um í kálgörðum, gladdi hitt þó
flestra hjörtu, að hvítvoðungar
engisprettanna ásamt foreldr-
unum sjálfum lágu í haugum
dauðir um foldina. Svo ger-
samlega eyddi frostið þeim, að
þó um hæl hlýnaði aftur í veðri,
varð þeirra ekki aftur vart. 1
ríkjum þessum er sagt, að tjón
hafi ekki heldur orðið að ráði
af völdum engispretta síðan.
Og Pillsbury, sem enn er
sagður á lífi, og sögu þessari
trúir í bókstaflegum skilningi,
bætir því við er hann segir
hana, að aldrei hafi meiri kyrð
ríkt í fylkinu, en þennan bæna-
dag.
MANNÚÐLEC VIÐSKIFTI
S.' A. Whittaker er maður
nefndur. Hann er kaupmaður og
á þrjár búðir í suðurhluta Sask-
atchewan fylkis. Briercrest,
Hearne og Bayard. Mr. Whit-
taker er einnig þingmaður fyrir
Moose Jaw County. Þenna
mann gerir “Free Press” að
umtalsefni síðastl. laugardag,
enda ekki alveg að ástæðalausu,
því svo stingur stefna hans —
viðskiftalega — í stúf við allan
fjölda stéttarbræðra hans hér í
landi.
Mr. Whittaker hefir nýlega
látið það boð út ganga til við-
skifta vina sinna — sem aðal-
lega eru skuldugir bændur —
að hann sé viljugur að taka
hveiti hjá þeim, til lúkningar
gömlum skuldum, fyrir $1.00
mælirinn. Ástæðan sem Mr. S.
A. W. færir fyrir þessari á-
kvörðun er sú, að margvíslegar
leiðréttingar þurfi að koma til
greina í skuldamálum, fyr en á-
standið í landinu geti breyst til
batnaðar.
Bréf er Mr. S. A. W. sendi
hundruðum viðskiftamanna
sinna var í þeim anda sem Jýsir
bróðurhug og mannúð. Kafli
úr því hljóðar svo:
“Vér vitum, að ef það væri
mannlegur möguleiki, þá mynd-
ir þú naeð ánægju borga hvert
óent af skuld þinni, eins og
fyr, og vér könnustum við, að
það er ekki þín skuld að kring-
umstæður gera þér það ókleift.
Svo með því að gera þér nú
mögulegt að borga skuld þína
með álíka mælafjölda af hveiti,
sem til þess þurfti, þá er skuld
þín myndaðist, álítum vér að
náð sé takmarki sjálfsagðrar
sanngirni.’’
Jafn snemma og Mr. S. A. W.
skrifaði viðskiftavinum sínum,
sendi hann einnig bréf til fram-
leiðslufélaga austur Canada, og
tilkynti þeim ákvörðun sína og
benti þeim jafnframt á að nauð-
syn krefðist þess, að þau lækk-
uðu verð á framleiðslu til móts
við það verðlag, sem afurðir
bænda eru háðar.
Mr. S. A. W. viðurkennir, að
þessi aðferð bæti þó ekki til