Heimskringla - 18.01.1933, Blaðsíða 5

WINNIPEG 18. JAN. 1933.
HEIMSKRINGLA
5. StÐA
var hann húsasmiður, en í
seinni tíð hefir hann stundað
líkkistusnaiði, selt líkkistur og
staðið fyrir jarðarförum.
Hjón þessi hafa eignast ellefu
börn og eru níu af þeim enn á
Hfi. Sjö af bömunum eru gift
og búa vel. öll eru þau vel að
sér, bæði til munns og handa.
Barnaböm Eiríks og Jónínu eru
talin þrjátíu og þrjú, ÖU vel
af guði gefin.
í mannfélaginu og á heimili
sínu var Jónína heiðurskona
mikil. Þótt hún þjáðist af las-
leika, var hún fyrirmynd að
þolinmæði og bjartsýni. Hún
var sístarfandi og síglöð. Heim-
ili hennar var ætíð í góðu lagi
og tárhreint. Öll verk fóru
henni vel úr hendi. Hún elsk-
aði náungann. Hennar lífsregla
var að breyta betur við aðra en
hún gat vonast eftir að aðrir
breyttu við sig. Þetta var ekki
aðeins trú hennar, heldur veru-
legt starf hennar. Hún var aldrei
svo þreytt og aldrei svo las-
in, ef hún gat á annað borð
staðið á fótunum, að hún færi
ekki að hjálpa nágrönnunum,
ef þess var þörf. Hún var á-
gæt hjúkrunarkona og margir
leituðu til hennar þegar veik-
indi bar að. Allir, sem þektu
hana, dáðust að hvað hún var
hjálpsöm við alla. En mest af
öllu var, hversu hún uppörvaði
börn og ungmenni, bæði sín
eigin og annara manna börn,
að öðlast mentun og menn-
ingu.
Jarðarför Jónínu sál, fór
fram frá First Ward samkomu-
húsinu í Spanish Fork 21. des-
ember. Við þá athöfn var stadd-
ur prófessor Loftur Bjarnason.
Hann talaði fáein orð um lífs-
feril hinnar framliðnu. Aðrir
vinir og vandamenn töluðu einn
ig. Allir báru Jónínu sál. hinn
bezta vitnisburð, því hún var í
beztu mérkingu orðsins góð
kona. Orðstír hennar mun lengi
lifa. Börn hennar og barnabörn
munu blessa nafn hennar svo
lengi sem þau lifa.
L. B.
HATUR OG ÖFUND.
Eftir Guðmund Finnbogason
Hatur og öfund eru svo sterk
öfl í lífi manna og þjóða, að
það ætti að vera ómaksins vert
að gera sér ljóst, af hvaða rót-
um þau renna, hvernig þau
starfa og hvaða afleiðingar þau
geta haft. Eg skal fyrst víkja
að hatrinu.
Frummerkingin í orðinu að
hata er að ofsækja, skaða, eyði-
leggja. Hún sýnir að hverju
hatrið stefnir, aðalhneigð þess
hugarfars, sem vér köllum hat-
ur. Fyrra Jóhannesarbréfið seg-
ir: “Hver sem hatar bróður
sinn, er manndrápari” (3,15).
Og Shakespeare lætur Shylock
segja: “Hates any man the
thing he would not kili?” (Hat-
ar nokkur maður það, sem hann
mundi ekki vilja drepa?) Hvort
tveggja vottar, að hatrið stefn-
ir að eyðileggingu þess, sem
hatað er. í því á hatrið sam-
merkt sumum tegundum reið-
innar. En reiðin er sú geðshrær
ing, sem baradagahvötinni fylg-
ir. Bardagahvötin er ein af eðl-
ishvötum manna og dýra. Ilún
vaknar, þegar aðrar eðlishvat-
ir mæta einhverri hindrun eða
mótspyrnu, og beinist að því
að ryðja hindruninni úr vegi.
Hatur er þó ekki sama sem
reiði. Reiðin er geðshræring, er
kemur og fer. Hún getur funað
upp hvað eftir annað, en hún
er skammvinn. Og maður getur
reiðst öðrum, jafnvel bezta vini
sínum án þess að hata hann.
Hatrið er langvint. Það er hug-
arþel eða hugð. En hugð köil-
um vér hneigð eða kerfi af
hneigðum til sérstakra geðs-
hræringa í sambandi við tiltek-
inn hlut, mann eða málefni.
Sá, sem hatar annan, finnur
löngum reiðina blossa upp í
huga sér, er hann hugsar um
Faðir minn
hann. Þessi hneigð til reiði er
því þáttur í hatri hans, “og
enginn hatar svo annan. að
hann hafi honum ekki fyrst
reiður orðið,” segir meistari Jón.
En þar er meira. Menn hata
ekki þann, sem þeir hafa
engan ótta af og þykjast hafa
í fullu tré við. Annar aðalþáttur
hatursins er því hneigð til ótta.
Þessar tvær hvatir geta verið
missterkar í hatrinu, eftir at-
vikum. Aðalhvöt óttans er flótta
hvötin, en aðalhvöt reiðinnar er
bardagahvötin. Þær eru hvor
annari andstæðar. Þess vegna
er hatrið svo óþægilega nag-
andi hugarástand sem það er.
Þar sem hatrið stefnir að
eyðileggingu þess, sem hatað
er, fylgja því ýmsar geðshrær-
ingar, eftir því hvemig horf-
urnar eru hverja stundina til að
ná þessu markmiði. Sá, sem
hatar annan, gleðst, þegar hon-
um gengur illa, þjáist, missir
fé, völd eða álit, en hryggist
þegar honum gengur vel, finn-
ur óbeit eða reiði í návist hans,
reiðist þeim sem hjálpa hon-
um, kvíðir því, sem getur orð-
ið honum til gagns og gleði o.
s. frv.
Spinoza segir: “Odium nun-
quam potest esse bonum”: Hat-
ur getur aldrei verið gott. Mark-
mið þess er að gera öðrum ilt.
Og það er kvöl fyrir sjálfan hat-
andann. Það kveikir hatur hjá
þeim, sem fyrir því verða, ef
þeir á annað borð eru ekki þvi
göfugri menn, og gerir þá þar
með vansæla. Það útilokar alla
samúð og samvinnu þeirra, sem
hatast. Vér eigum annað fornt
orð yfir að hata. Það er að
fíá — fjá. Fíandi, fjándi, fjandi
varð nafn á djöflinum. Það sýn
ir að menn skyldu, að hatur er
djöfullegt hugarþel.
Lítum á öfundina. Að öfunda
er eiginlega að afunna, þ. e. að
unna einhverjum ekki einhvers.
Sama kemur fram í danska
orðinu misunde — misunna. —
Allir vita að öfundin er ónota-
legt hugarástand. Það kemur
fram í orðinu Öfundsjúkur, er
gefur í skyn, að öfundin sé
sjúklegt ástand. t þessu er bend
ing um, að andstæðar hvatir
berjist um völdin í öfundinni,
b'kt og í hatrinu. Til þess að
finna, hverjar þessar hvatir
eru, er bezt að athuga, hverjir
eru sérstaklega öfundsjúkir. Ba-
eon segir meða lannars að van-
skapaðir menn og geldingar, og
kynblendingar og gamlir menn
séu hneigðir til öfundar. Þeim
er það sameiginlegt, að þeir
hafa galla, sem þeir geta ekki
losnað við og eru sífelt mintir
á af samanburði við aðra. —
Meðvitundin um þessa galla eða
vöntun særir metnað þeirra og
vekur, þar með magnlausa reiði
eða gremju, en þessi gremja
snýst gegn þeim, sem hafa það,
sem hina vantar, og yerða þann- |
ig til þess að særa metnað! segir í “Sólarljóðum”. Hver
Hann leit ei Lærðaskóla
né las í grammatík,
og kunnáttan á kenslubók var engin;
hans fyrstu fræði “Njóla”
við fátæklingsins brík,
og lexían á lífsins brautum fengin.
Hann hlaut ei nefnið “herra”
á heiðurstorgum lands,
því hann var seinn að safna stórum auði.
Ein aldin uxakerra
var aðal tækið hans,
og trúin mest á mannúð, ásamt brauði.
í kirkju sást hann sjaldan
og sveitaþingum eins,
því Fariseann sá hann í þeim báðum.
Hann vildi’ ei kærleik kaldan
úr kalustrum tigulsteins,
en fylgdi ávalt innra mannsins ráðum. •
En vinsæll var hann ekki
á vegum náungans,
því inngrip hans í hugskot flestra náði;
Og sæi’ hann svik og hrekki,
var sárbeitt ræðan hans,
því hræsni bæði’ og tál hans tunga smáði.
Hann þótti þola illa
hinn þrjózka einfeldning,
og ýmsir þeirra af hans hnútum liðu.
Þó vildi’ hann heldur hylla
en halla á fáráðling,
En höfðingjarnir högg hans vandar biðu.
En þótt hann sirfi svona
í sundur tengibönd,
og sjálfsagt fyndi engan eðlis-bróðir,
var ein hans instu vona
að elda líknarhönd,
og hjartað var eins viðkvæmt eins og móðir.
Hann átti aðeins tötra
og ekkert sparimál.
Á fordildinni fyrirlitning bar hann.
En enginn festi fjötra
á fót hans eða sál,
— og óslípaður eðal-gimsteinn var hann.
manni ,er sjálfur hefir fengið
æðri mentun. Jafnvel merkir
menn geta stundum ekki losn-
að við eitur öfundarinnar, þó
að þeir hefjist hátt og njóti
virðingar annara. — Prófessor
Höffding sagði mér einu sinni
um merkan danskan fræðimann
er var mikils metinn fyrir rit
sín og meðlimur vísindafélags-
láta sér lærðari menn vinna
verkin. Alt er þetta rökrétt af-
leiðing af því að fylgja öfund-
inni í framkvæmd.
En hvernig færi í því þjóð-
félagi, er léti slíkt viðgangast?
Þeir, sem fengið hafa beztan
undirbúning til að vinna vanda-
sömustu störf þjóðfélagsins,
yrðu gerðir að einskonar þræl-
í einhverju efni, þá er auðsætt
að hún getur sefast annaðhvort
með því að vaxa sjálfur, hefja
sig í hæð við keppinautinn, eða
með þvi að minka hann, þang-
að til hann er jafn lágur manni
sjálfum eða lægri, eða þá að
reyna hvorttveggja. Það er ráð-
ið, sem Jón Trausti hefir út-
listað svo snildarlega í sögunni
‘Bessi gamli’: ‘uppmeð dalina,
jiiður með fjöllin!” Síðara ráð-
ið að reyna að lækka aðra í
gleymt því að hann var ekki
stúdent og grunaði okkur félaga
sína alt af um það að líta nið-
ur á sig.” Ef svo fer um hið
græna tréð, hvemig mun þá
fara fyrir hinu visna? Þegar
þeir, sem berjast fyrir bættum
efnahag alþýðu, líta jafnframt
illu auga til allra, sem eitthvað
1 eiga, þá er það líka vottur um,
að öfundin er með í leiknum,
því að hvers vegna mundu þeir
lasta aðra fyrir að eiga það,
sem þeir kjósa skjólstæðingum
| sínum ti] handa og oftast sjálf-
um sér með? Sé ekki hægt að
bæta hag einnar stéttar nema
með því að taka af annari, þá
i ætti sú stétt, sem af er tekið,
ekki að fá óvild fyrir það, að
eitthvað er af henni að hafa.
I Það er líkt og að hata sauðinn
fyrir það að skila vænu reifi.
; Öfundin getur ótrúlega víða
1 smogið inn, jafnvel þar sem
( barist er fyrir góðum málefn-
I um. Þess vegna verður hún svo
háskalegt afl í höndum óhlut-
j vandra flokksforingja. Til þess
! að safna um sig flokki og halda
honum aðgreindum frá öðrum,
i þarf að geta slegið á sameigin-
lega strengi. Mönnum, sem ann
- ars hafa sundurleit áhugamál,
því, sem þeim veitist. Þyrstum getur verið sameiginleg öfund-
manni er kaldur vatnsdrykkur in til einhverrar stéttar. Slík öf-
’júffengur. Hví skyldi hann und er þá hvöt til sameiginlegr-
draga úr svöluninni með því að ar sóknar gegn hinni öfunduðu
hugsa um þá, sem drekkaljúf- stétt, jafnskjótt og slegið er á
fengari drykk, t. d. kampavín, þann strenginn, eða að minsta
og öfunda þá? Öfundsjúkum kosti má nota hana eins og
mönnum verður svo dimt fyrir hverja aðra óvild til þess að
augum, er þeir líta á sig og koma í veg fyrir vinsamlega
sitt, af því að þeir fá ofbirtu í samvinnu við þá, sem öfundað-
augun af að stara á þá, sem í ir eru, því að óvild vekur ó-
einhverju eru betur settir. vild. En því minna samneyti,
ins danska: “Hann gat aldreiium hinna, sem minni gáfur og
V
P. B.
Þar sem hneigö til reiði er sem ein nflokkur hefir við ann-
áliti sjálfs sín og annara, er sameiginleg öfund og hatri, og an, því síður er hætt við að
auðvitað miklu auðveldara en híns vegar mjótt mundangs- einn hafi áhrif á annan og
hitt, anda er það mest notað. hófið milli óttans í hatrinu og flokkstakmörkin hverfi. Innan
Eysteinn Ásgrímsson telur auðmýktarkendarinnar í öfund- flokksins styrkir hver annan í
öfundina eitur: inni, getur öfund auðveldlega trúnni því meir, sem áhrifum
snúist í hatur, og oft erfitt að annara er bægt á braut. Öfund
' greina á milli þessara tveggja °S hatur má því nota eins og
, hugða. hlýðinn hund til þess að hnapp-
j Hvar sem litið er, þá er al- sitja flokk. Lítum nú á, hver
segir hann (“Lilja”, 77), og staðar munur á mönnum, gáf- áhrif slíkt hefir á þjóðlífið. —
ekki ætti að þurfa mörg orð | um þeirra, mannkostum, ment- Tökum t. d. öfund á lærðum
um það, að hún er hinn versti
hamingjuspillir hverjum þeim,
er elur hana í brjósti:
“blár ok ljótr í öfundar eitri
jafna hefi ek löngum kafnat.
“Menn sá ek þá,
er mjök ala
öfund um annars hagi.
Blóðgar rúnar
váru á brjósti þeim
merkðar meinliga,”
I
þeirra — auðmýkja þá. 1 maður ætti því sjálfs sín vegna
En menn öfunda ekki aðra að verjast öfund eftir mætti. —
einungis af persónulegum yfir- Bezta ráðið til þess mundi vera
un stöðu, áliti og efnahag. Al- mönnum. Hvers konar foringj-
staðar er því tilefni til öfund- ar mundu helzt ala á þeirri öf-
ar fyrir þá, sem til hennar und? Auðvitað þeir, sem sjálf-
hneigjast. Treggáfaður maður ir bera hana í brjósti. Það munu
öfundar gáfaðan, ólærður lærð- vera þeir, er langað hefir til að
an, undirmaður yfirmann, fá- verða sjálfir æðri mentunar að-
tækur ríkan, illa klæddur vel njótandi ,en ekki tekist það
klæddan, bóndinn borgarbúann einhverra hluta vegna. Og nú
o. s. frv. Þeir, sem öfunda af finst þeim lærðu mennirnir
sömu ástæðum, skipast auð- skyggja á sig. Þeir finna, að þeir
veldlega í flokk gegn þeim, er vita og geta ýmislegt, sem sjálf-
þeir öfunda. Það hafa óhlutvand um þeim er varnað, að “ment
ir þjóðmálaskúmar á öllum öld- er máttur” og að henni fylgir
um reynt að nota sér og oft að jafnaði álit og ef til vill völd.
með miklum árangri. Margt af Þessi auðmýking heimtar sára-
þroska hefðu fengið. Þ§ir fengju
ekki að ráða því, hvaða stefnu
og meginreglum fylgjá skyldi
í þeim málum, sem væru á dag-
skrá hverja stundina, heldur að-
eins að framkvæma hugmynd-
ir og vilja sér óvitrari og óment-
aðri manna. En vandasamasta
verkefni hvers þjóðfélags er ein
mitt að ákveða stefnur og meg-
inreglur, svo að starf þjóðar-
innar verði samræm heild, þar
sem hvað styður annað. Til
þess þarf, ef vel á að vera,
æðsta andlegan þroska, sem völ
er á. Að fela það fáfróðum
mönnum er því banatilræði við
heilbrigt þjóðlíf. Aðstoð vitrari
og betur mentra manna bjarg-
ar ekki því verki, sem sjálft
hvílir á rangri hugsun. Bók, sem
væri full af staðleysum og röng
um ályktunum, yrði aldrei góð,
þó að snillingur væri fenginn
til að gera málið á henni óað-
finnanlegt, ef hann yrði að láta
allar staðleysurnar og hugsana-
villurnar standa óbreyttar, af
því að höfundurinn vildi svo
vera láta. Fyrirtæki, sem með
engu móti getur svarað kostn-
aði, verður ekki betra fyrir það,
þó að lög þess séu rétt prent-
uð og gefin út á skrautpappír.
Með því að setja hið óæðra
yfir hið æðra, fáfræðinginn yf-
ir fjölfræðinginn, væri snúið
við eða ranghverft réttu mati
á hverjum hlut. Hvötin væri
tekin frá mönnum til að afla
sér æðsta þroska, er þeir gætu
náð, þegar þeim væri eftir á
meinað að njóta hans. Og að
þjóna sér óvitrari og fáfróðari
mönnum, er auðvitað því meiri
kvöl, sem þjónninn er betur
að sér og hefir dýpri skiln-
ing á þvi að hann er látinn
vinna verk, sem verður til skaða
og skammar, en fær ekki að
gert. Hins vegar mundu þeir,
sem völdin ættu öfundinni að
þakka, gæta þess að halda niðri
allri aðdáun á sérþekkingu og
sérkunnáttu í hverju sem væri,
og því gera sitt til þess að
skyggja á þá, sem sköruðu fram
úr í þeim efnum:
Eggjaði skýin öfund svört,
upp rann morgunstjama:
Byrgið hana, hún er of björt,
helvítið að tarna!
burðum þeirra. • Öfundsjúkur það að gera sér ljóst, að hún [_því sem barist er fyrir í nafni bætur. Til þess að fá þær, eru
maður getur öfundað aðra af kemur af heimskulegri hugar-
hverju því, sem þeir hafa fram stefnu. í stað þess að líta á það.
yfir hann, ef hann kysi að eiga hvaða kostum það, sem hann
það sjálfur og á ekki víst að sjálfur hefir, er gætt, og reyna
geta veitt sér það. Öfundin bein að hafa af því alt það gagn og
| ist auðvitað oftast að keppinaut gleði, sem unt er, fer hinn öf-
um, sem veitir betur. Þar sem undsjúki alt af að bera það
hún sprettur af samanburði, þá saman við annað og meira eða
eru tilefni hennar óþrjótandi. betra og gera það þar með
Jafnskjótt og öfundsjúkur mað- minna í augum sínum en það
ur hefir jafnast við keppinaut áður var. Lítill maður hækkar
sinn í einu, rekur hann sig á, ekld agnar ögn eða lækkar við
að annar er hinum fremri, og það að bera sig saman við
þá vaknar öfundin á ný. Og þó stóran, krypplingurinn verður
að slíkum manni tækífet að engu ýturvaxnari af því, að
verða fremstur í einni grein, bera sig saman við vel vaxna
þá eru óteljandi hlutir, sem menn, og þeir eiga enga sök
hann er öðrum síðri í, og í því á því, hvernig hann er vaxinn.
nóg öfundarefni. Þeir, sem af t þeim efnum, sem menn geta
hégómagirnd vilja skara fram sjálfir um bætt, getur saman-
úr í mörgu, en eru raunar ekki; burðurinn verið góður, ef hann
neitt í neinu nema metnaðin- ^ vekur hvöt til framfara, en öf-
um, eru því að jafnaði öfund- j undin sjálf getur aldrei verið
sjúkir. | góð, því að hún er hin öfund-
Þar sem öfundin á rót sína j sjúka kvöl og dregur að honum
að rekja í meðvitundinni um óvild annara. Hún spillir þeirri
það, að annar sé manni meiri nautn, sem menn geta haft af
réttlætis og siðgæðis, á sterk- völd í þjóðfélaginu helzti veg-
ustu stoð sína í öfund forvígis- urinn, því að völdunum fylgir
mannanna og fylgjenda þeirra. að jafnaði álit, og sá, sem völd-
Þeim dylst oft sjálfum að und- in hefir, getur látið sér lærðari
irrótin er ekki göfugri en þetta. menn vinna það, sem hann er
af því að málefnið, sem barist ekki fær um sjálfur, og haft svo
er fyrir, getur sjálft verið gott heiðurinn af framkvæmdinni.
og baráttan því réttmæt, en En hvernig á að hefjast svo
öfundin kemur þá fram í því, hátt? Með því að gera sem
að þeir eru sjálfum sér sundur- minst úr kostum lærðu mann-
þykkir í baráttunni. Ef t. d. anna og halda því fram, að hin
maður, sem berst fyrir alþýðu- “svo nefnda” æðri mentun sé
mentun, hefir jafnframt horn ekki nauðsynleg til þess að
í síðu lærðra manna, en er far með völd eða að sitja í ýms-
sjálfur ólærður, þá eru allar um ábyrgðarmiklum stöðum
líkur til, að það komi af öfund, þjóðfélagsins, til þess þurfi alt
því að hvers vegna skyldi sá, aðra hæfileika en til þessarar
sem metur hið lægra stig ment- “æðri mentunar”. Um þetta
unarinnar, lítilsvirða æðra stig- verða þeir fljótt sammála, er
ið? Ef hann metur mentunina sjálfa vantar þá æðri mentun
í raun og veru, þá þykir hon- 0g vilja þó teljast jafngóðir
um hún auðvitað því betri, sem hinum. En auðvitað er fylgi
hún er meiri og skilst, að sá þeirra bundið því skilyrði, að
einn getur hafið annan á hærra foringinn fylgi kenningu sinni
stig, er sjálfur stendur ofar, f framkvæmd, þ. e. láti ólærða
enda mun óvild til mentamanna menn í allar þær stöður, er
naumast finnast hjá nokkrum þeir geta haldið með því að
Þeir, sem ekki vildu beygja
sig fyrir þessari stefnu, yrðu
hins vegar vargar í véum og
öll þeirra verk nídd og úthróp-
uð.
“Niður með fjöllin! Upp með
dalina!”
í ríki öfundarinnar gengur
öll virðing niður á við.
í þessu dæmi snerist öfund-
in að andlegum yfirburðum. —
Lítum svo á afleiðingar henn-
ar, þegar hún sprettur af mis-
mun á efnahag eða aðstöðu
manna til að afla fjár, svo sem
þegar vakin er öfund bænda
til borgarbúa eða verkamanna
ekki iðjuhöldar sjálfir, og iðju-
er um stéttir að ræða, sem ekki
geta verið án viðskifta hvor
við aðra. Bændur verða að hafa
viðskifti við borgarbúa og borg
arbúar við bændur. Verkamenn
verða að vera í samvinnu við
iðjuhölda, meðan þeir gerast
ek ijkiðuhöldar sjálfir, og iðju-
höldar geta ekki rekið atvinnu
sína án verkamanna. Eðlilegast
væri því, að hvor stéttin veitti
annari þrí sem hönd hendi eða
fótur fæti. Þegar hagsmuni
þeirra greinir á eða óréttur á
sér stað á aðrahvora hlið, ættu
því báðir aðilar að líta á alla
málavöxtu og jafna málin með
rólegri íhugun, svo að báðum
Frh. á 8 bls.