Heimskringla - 16.08.1933, Síða 4

4. SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. ÁGÚST, 1933
l^ehnskrtrtgla
(StofnuB 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrlrfram. Aliar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
RáSsmaSur TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 16. ÁGÚST, 1933
KVEÐJUR
Flutt í Sambandskirkjunni í Winnipeg
13. ág. 1933 af sr. Ragnari E. Kvaran.
Mig langar til þess að biðja yður að
líta ekki á þessa síðustu ræðu mína hér
á þessum stað sem eiginlega prédikun.
Eg mun eítki gera neina tilraun til þess
að ræða í kvöld nein af þeim viðfangs-
efnum, sem sérstaklega þykir ástæða til
þess að ræða um í kirkjum. Og eg vona
að mér verði fyrirgefið þótt mál mitt verði
á köflum nokkuð persónulegt, því að mér
finst eg ekki geta komist hjá því að fjalla
hér í kvöld lítillega um þær ástæður, sem
því hafa valdið, að eg er að hverfa í
burtu frá þessari stofnun, sem eg hefi
verið svo nátengdur um svo margra ára
skeið.
Umræðuefni mitt verður því óhjá-
kvæmilega nokkurskonar apologia, grein-
argerð fyrir athöfnum mínum, jafnframt
því sem mig langar til þess að benda með
nokkurum orðum á það, sem mér virðist
beinast liggja fram undan félagsskap vor-
um. v
Undanfarnar vikur hefi eg verið intur
eftir því æði oft af ýmsum kunningjum,
hvað það væri, sem ylli brottför minni
héðan. Eg hefi oftast svarað á þá leið,
að eg hefði ávalt hugsað mér að ala
aldur minn á íslandi og hefði þegar dvalið
lengur fjærri því en til hefði staðið. Þegar
eg kom hingað til lands, fyrir tæpum tólf
árum síðan, var þ.að ákveðin hugsun mín,
sem eg ekki fór neitt dult með, að meira
en fimm ára dvöl í landinu mundi naum-
ast koma til greina. Ejn úr þessum fimm
árum hefir þetta dregist, að þau eru nú
orðin meira en helmingi fleiri. Eg hefi
einnig getið þess, sem mjög ofarlega hefir
verið í huga mínum, að eg vildi að börn
mín yrðu íslendingar að máli og hugsun-
arhætti, ekki síður en að ætterni. Eigi
það að takast, þá má heimför ekki lengur
dragast.
Eg væri ekki að drepa á þessar einka-
ástæður og orsakir fyrir brottförinni, ef
eg fyndi ékki sérstaklega til þess, að
þessi söfnuður ætti í raun og veru heimt-
ingu á öllum slíkum skýringum frá mér.
Eg hefi notið hér þeirrar góðvildar og
menn hafa svo ótvírætt látið það í ljós
við mig, að þeir óskuðu eftir að eg héldi
áfram verki mínu hér við kirkjuna og
innan kirkjufélagsskapar vors, að eg
finn, að það væri ekki eingöngu ókurteisi,
heldur og vanþakklæti ef ekki væri gerð
grein fyrir því, fyrir hverja sök ekki væri
unt að verða við tilmælum þeirra.
Já, gera grein fyrir því — þ. e. a. s. ef
það er hægt. En ef til vill er það á
einskis manns færi að gera öðrum grein
fyrir tilfinningu eins og heimþrá. Löngun
manna eftir þessum og þessum blettum
á jörðinni og e^tir að sjá þessi og þessi
andlitin er oft og tíðum þess eðlis, að
rökvísi og skynsemi fá ekki varið hana.
Hún á þar rætur sínar, sem dýpra liggur
en skynsemi og umhugsun. Ekki svo að
skilja,- að mér virðist ekki mín eigin heim-
þrá skynsamleg. Mér finst hún vera það
í fylsta máta. En eg veit, að hún er þeim,
sem ekkert líkt hafa reynt, jafn óskiljan-
leg, hvort sem hún er skynsamleg eða
ekki.
En það væri með öllu rangt skýrt frá,
ef eg- gæti ekki um neitt annað en löngun
mína til þess að hverfa aftur til ættlands
míns, sem þvi væri valdandi, að eg legði
frá mér það starf, sem eg hefi haft með
höndum. Eg geri sem sé ráð fyrir að leggja
hér með niður kirkjulegt starf um ófyrir-
sjáanlega framtíð og sennilega fyrir fult
og alt. Og fyrir því liggja ástæður, sem
ekki standa í neinu beinu sambandi við
löngun mína til þess að búa frekar á
einum stað á hnettinum heldur en öðrum.
Og eg finn að það væri eðlilegt, að eg
gerði þessum söfnuði einhverja grein fyr-
ir þessari fyrirætlun'minni.
En jafnskjótt og eg á að taka að
gera grein fyrir þessu, þá finn eg, að það
er ekki neitt áhlaupaverk að rekja þær
innri orsakir, sem valdið hafa þessum á-
setningi mínum. Þær eru skapferlislegar,
frekar en nokkuð annað.
Fyrst og fremst langar mig til þess að
taka það fram, að eg læt ekki af kirkju-
störfum fyrir þá sök, að virðing mín fyrir
kirkju hafi dvínað. Sannleikurinn er sá,
að hún hefir aldrei verið meiri en nú, er
eg geng úr þjónustu hennar. Vér vitum
það öll, að kirkjan sætir margvíslegum
árásum á vorum dögum, eins og svo oft
undanfarið. Með háum rómi hefir það
verið prédikað um öll lönd, að kirkjan
sé að verða utanveltu við þjóðlífið og
komi mönnum að engu gagni. Ekki veit
eg hvað mörgum hundrað sinnum
eg hefi lesið þau ummæli margvís-
legra manna um kirkjuna, að hún hafi
verið vegin og léttvæg fundin er hún hafi
þegjandi samþykt og ekki hafið litla fing-
ur t. d. gegn ófriðnum mikla. Vissulega
hefði það verið ákjósanlegra og glæsilegra
ef kirkja allra landa hefði tekið aðra af-
stöðu til þess máls en raun varð á, en
það er hin mesta skammsýni að telja
stofnunina fyrir þá sök óhæfa, að hún
skuli hafa sama viðhorf á almennum
málum eins og alþjóð manna. Kirkjan
samanstendur af almenningi og hún hlýtur
alveg óhjákvæmilega að vera bundin af
þeim menningaráhrifum, sem á hverjum
tíma eru ríkjandi í heiminum. Og það er
mjög fróðlegt að bera saman dóma
manna um kirkjuna í sambandi við ó-
friðarmál við dóma manna um aðrar
hreyfingar í þessu sama sambandi. Það
er t. d. ekki lítið eftirtektarvert að athuga,
hvernig fór fyrir verkamannahreyfingunni
í öllum löndum á ófriðarárunum. Verka-
mannahreyfingin var ákveðin friðar-
hreyfing og' hún var alþjóðahreyfing að
auk. Ein aðaláherzla foringja hennar
var sú, að verkamaður t. d. í Englandi
væri nákomnari stéttarbróður sínum í
Þýzkalandi, eða í öðrum nágrannalönd-
um, heldur en auðmanninum í hans eigin
landi. En þessi prédikun gleymdist á
einni viku, þegar skap manna tók að
hitna undir vopnabrakinu. Og hefir þó
enginn viti borinn mað*ur haldið því fram,
að verkamannahreyfingin ætti ekkert
erindi inn í heiminn, þótt hún vissulega
reyndist ekki rísa undir sínum eigin hug-
sjónum í þessu máli.
Eg tek þetta dæmi af ótal mörgum, þar
sem menn dæma af skammsýni.
•Sannleikurinn er sá, að þegar menn
eru að stórdæma kirkjuna og fara um
hana hörðum orðum fyrir það, að hún
hafi ekki gert þetta eöa þetta, eða leyst
þessa eða hina gátuna í þjóðlífi voru, þá
situr ávalt undirniðri sú hugsun eða sá
hugsunararfur í mönnum, að kirkjan fari
enn með völdin í heiminum. En hún
gerir ekkert slíkt. Hún er samfélag
þeirra manna, sem trúa því, að lífsskoðun
kristindómsins sé mannltyninu holl og
góð og nauðsynleg. Hún samanstendur
af vitrum mönnum og heimskum mönn-
um og miðlungsmönnum. Hún saman-
stendur af góðum mönnum og illum
mönnum og mönnum, sem eru alt þar á
milli. Hún er sýnishorn af almenningi
landanna og vér finnum þar það æðsta
og það lítilmótlegasta, sem í þjóðunum
er falið. En allur þessi misjafrii og mis-
liti hópur er þó tengdur saman og á í
sameiningu þann arf, sem engin önnur
stofnun .á. Þrátt fyrir allan óhöndugleika
kirkjunnar eða meðlima hennar, til þess að
færa sér það í nyt, þá hefir hún sífeldlega
verið að velta fyrir sér þeim hugsunum,
sem mest hefir verið um vert í sögu
mannanna. Hún hefir haldið uppi fyrir
augum sér myndinni af þeirri persónu,
sem hún hefir verið sannfærð um, að
mest væri um vert að veita athygli. Mér
er það vel ljóst, að birtan, sem hún hefir
notað er hún leitaðist við að horfa t. d.
á myndina ^f Kristi, hefir ekki ávalt verið
sem hentugust. Hún hefir á köflum
horft á afskræmda mynd, fulla af skugg-
um þar, sem ljós hefði átt að vera, en alt
um það var það hans mynd, sem á var
horft. Það eru rétt tuttugu ár síðan eg
fyrst hóf nám mitt í guðfræði. Skoðanir
mínar á þessum árum hafa að sjálfsögðu
tekið margvíslegum stakkaskiftum, en
árangur minn af þvf námi er meðal ann-
ars sá, að mér finst eg aldrei hafa haft
eins litla tilhneigingu til þess að dæma
kirkjuna eða áfellast hana eins og nú.
Mér finst eg skilja örðugleika hennar og
eg er með öllu sannfærður um velvilja
hennar í heild sinni. Saman við starf
kirkjunnar fléttast margt ómerkilegt og
lítilsiglt, eins og ávalt verður um mann-
legar athafnir, en í mínum augum eru
áhrif hennar afdráttarlaust til góðs í
heild sinni. Kirkjan er, þrátt fyrir alt,
hin sýnilega ímynd uppheimsþrár manns-
ins og þess skilnings, að menn fái ekki
lifað á einu saman brauði.
Jafnframt því, sem samúð mín með
kirkjunni hefir, eins og eg hefi þegar
sagt, aldrei verið meiri en nú, þá er eg
einnig sannfærður um, að næsta kynslóð
á eftir að heyra mikið meira frá kirkjunni
og verða fyrir sterkari áhrifum frá henni,
heldur enn vor kynslóð hefir gert. Eg
ræð það blátt áfram af því, að kirkjan
mun eiga meira í vök að verjast heldur
en verið hefir. Ef til vill finst mönnum
þetta vera hugsanavilla eða mótsögn, en
svo er, að eg hygg, ekki. Kirkjan hefir
verið hingað tií, eins og sagt er á hér-
lendu máli “taken for granted” — hún
var of sjálfsögð í þjóðfélaginu til þess að
boðskap hennar væri veitt sú athygli, sem
orðið hefði, ef meiri styr hefði staðið um
hana. Hingað til hafa kirkjudeildir, eða
mismunandi viðhorf innan kirkjunnar, átt
í deilum eða reipdrætti nokkurum inn-
byrðis. En nú eru utan að komandi öfl
þjóðfélagsins tekin að deila á hana alla í
heild sinni. Á vorum dögum er þetta
mest áberandi á tveimur stöðum — í
Rússlandi og á Þýzkalandi. Rússland,
eða stjórnarvöld þess, hafa sagt allri
kirkju ófrið á hendur og afneita með öllu
lífsskilningi kristindómsins. Þau hafa rutt
til hliðar hinni gjörspiltu rússnesku kirkju,
sem vissulega var orðin svo rúin, að hún
átti ekki rétt á að standa né gat staðið
lengur. En kristin lífsskoðun hlýtur ó-
hjákvæmilega að leita inn á það land að
nýju. Og annað er vart hugsanlegt en
að það, sem rétt er og sanngjarnt í dóm-
um kommúnistanna á kristninni, hafi þau
áhrif, sem jafna mætti til siðbótarinnar
fyrir fjórum öldum síðan. Um Þýzka-
land er það að segja, að allar fregnir
bera það með sér, að hin lúterska kirkja
Norður Þýzkalands hafi þegar hafið
drengilega baráttu gegn því, að kirkjan
verði gerð að ambátt Nazismans. Guð-
fræðisprófessorar hafa verið reknir - frá
stólum sínum og prestar úr kirkjum sín-
um, er þeir hafa ekki viljað fallast á að
gera stofnun sína að auglýsingastofu fyrir
Nazisman, en margt bendir til þess að
áhrifamestu menn kirkjunnar séu stað-
ráðnir í því að láta hana heldur líða und-
ir lok heldur en að afsala sér réttinum til
þess að ráða yfir sinni eigin samvizku og
sannfæringu. Bæði þessi dæmi, sem eg
hefi hér drepið á, eru að minni hyggju
forboði þess, að kirkjan muni eiga í mikið
ákveðnari og harðvítugri baráttu fyrir lífi
sínu sennilega í öllum löndum, heldur en
verið hefir undanfarið, og eg efast ekki um
að sú barátta muni styrkja hana, hreinsa
til það, sem fúið er og gagnslaust, en
gera hana á eftir að hæfari stofnun til
þess að þjóna mannkyninu.
Og þegar eg hugsa nú til. þeirrar sér-
stöku deildar kirkjunnar, sem eg hefi
starfað með, þá má ráða það af líkum,
að þar muni samúð mín vera enn ákveðn-
ari heldur en með allsherjarkirkjunni. Sú
hreyfing, sem kend er við Sambands-
kirkjuna hér hjá okkur Islendingum í
Vesturheimi, er óendanlega lítið brot af
kristinni kirkju. En eg hygg ekki, að
þrátt fyrir alt væri finnanlegur neinn lítill
kirkjulegur blettur, sem eg hefði getað
unað mér eins vel á og þefesum. Það er
ekki eingöngu, að eg hefi hér verið með
mínu eigin fólki, þótt í framandi landi
væri, heldur er hitt einnig, að engin
kirkjuleg hreyfing hefir nokkuru sinni
hafist meðal íslenzkra manna, sem merk-
ari sé en þessi. Félagslega séð er það
afar viðsjárvert fyrirtæki, að ætla sér
að halda uppi kirkju, sem í raun og veru
öllu hafnar nema anda kristninnar. Fé-
lagslega er afarmikill stuðningur að arf-
gengum siðum og hefðum. Hið íbúandi
íhald mannsins er svo mikið, að siðir
verða þess helgari í augum manna, því
eldri sem þeir eru, og því minna ákveðið
innihald, sem orðið er í þeim. En öllum
þessum stuðningi hefir kirkja vor hafnað.
Hún veit að hún getur ekki lifað á neinu
öðru en því, sem hún sjálf getur lagt til af
andlegu innihaldi . Og það væri blátt á-
fram látalæti og óhreinskilni, ef eg ekki
kannaðist við þá skoðun um þessa litlu
kirkjuhreyfingu vora, að innan vébanda
kirkjufélags vors hafi verið fluttar þrosk-
aðri, djarfmannlegri og dýpri skoðanir
heldur en annarsstaðar hefir
verið kostur á í kirkjuheimi ís-
lenzkra manna vestan hafs og
austan.
Þegár alls þessa er gætt og
það bætist við, að mér, ei-ns og
öðrum starfsmönnum kirkju
vorrar, hefir verið með öllu
frjálst að haga boðskap mínum
eingöngu eftir því, sem upplag
mín sjálfs Tagði fyrir, þá mætti
það virðast að minsta kosti
furðulegt, að eg skuli vilja frá
þessu hverfa. Og eg finn að
það er ekki ósanngjarnt að leit-
ast sé við að skýra frá ástæð-
unum.
Þess hefir stundum orðið vart
*í ritum, að mönnum hefir virst
kenna nokkurs stærilætis hjá
klerkastéttinni, er hún hefir lit-
ið á verk sitt öðrum augum en
verk annara manna. Það er
sjaldan komist svo að orði, að
menn hafi fengið köllun til þess
að verða t. d. lögmenn eða
j læknar. Menn velja sér það
nám eða gera lögfræði eða
i læknisvísindi að lífsstarfi sínu.
En um klerklega menn er venju-
lega komist þannig að orði, að
þeir hafi verið kallaðir til starfs
síns. En þetta er ekki alveg
eins mikið út í bláinn og ætla
mætti. Það er svo með prests-
starf, að engum öðrum tekst
það verulega en þeim, sem finna
hjá sér ákveðna innri löngun
til þess að sinna því. Og bili
sannfæring þeirra um einhver
þau atriði, sem þeim finst sjálf-
um vera meginatriði í starfi
þeirra, þá verður þess ótrúlega
fljótt vart í máli þeirra. Sé
sannfæring þeirra að einhverju
leyti klofin, þá verður brestur
í framsetningu þeirra og tví-
skinningur í starfi þeirra.
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd'*
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
3júkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu i öllum lyfjabúð"
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frft
Dodds Medicine Company, Ltd.. Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
aS.
að þetta er orðinn of þéttriðinn
þáttur í mínurn eigin örlögum
til þess að hann losni nokkuru
sinni við mig. Og eg fæ það
ekki úr huga mér tekið, að
forlög
Sambandskirkjunnar
verði symbolisk fyrir forlög alls
þjóðflokksins í landinu. Hér
hefir ríkust áherzlan verið á
það lögð, að menn ættu að
vernda sinn eigin innri mann.
Hér hafa menn verið minst
feimnir við að láta uppi þær
skoðanir, sem að einhverju leyti
fóru í aðra átt en almennings-
álitið. Blómgist Sambands-
kirkjan þá er það af því, að
mikill þróttur er í vestur-ís-
lenzku þjóðlífi, hrörni henni þá
er það af því, að þrekið er að
fjara út.
Eg hefi fyrir skömmu síðan
flutt um það opinbert erindi, á
síðasta kirkjuþingi voru, í
Nú er það svo um mig, að.hvaða átt mér virtist þróun
mér finst eg hafa fulla sannfær- ■ kirkju vorrar ætti að stefna. Eg
ingu fyrir því, sem í mínum1 gerði tilraun til þess áð færa
^augum er meginatriði kristin- i fyrir því rök, að enda þótt tölu-
j dómsins og trúarbragðanna yfir j vert bæri vafalaust á milli um
höfuð. Mér er það fullljóst aðjskoðanir manna, sem heima
j eg hefi enga sannfæringu og ættu í báðum kirkjufélögum
I litla samúð með fjölmörgu af
j því, sem oftast hefir verið talið
meginatriði, en í mínum augum
| er útflúr eitt og aukaatriði. En
j þótt eg hafi örugga sannfær-
ingu fyrir því, sem eg tel vera
kjarna kristinnar lífsskoðunar,
j þá hefir þó svo farið, að hugur
minn er allur klofinn og skiftur
þegar kemur til heimfærslu
1 þeirrar lífsskoðunar upp á sjálf
hin daglegu viðfangsefni manna.
Eg skrifaði fyrir nokkurum ár-
um rltgerð í íslenzkt tímarit,
þar sem eg lafeði ríka áherzlu
j á, að menn yrðu að temja sér í*
hina miklu íþrótt efans. Eg hefi
sjálfur reynt að gera þetta með
þeim árangri, að eg hefi komist
að þeirri niðurstöðu, að eg ætti
ekki fyrst um sinn að reyna að
í segja öðrum mönnum til um
það, hvernig þeir ættu að haga
lífi sínu. Eg er í of miklum vafa
|Um sjálfan mig, og mér auðnast
1 að framfylgja svo litlu af því í
sjálfs míns lífi, sem eg þó er
sannfærður um að eg ætti að
gera, að eg veit að eg á ekki að
| reyna að leiðbeina öðrum. Eg
ber frábóera virðingu fyrir
preststarfinu, þar sem það
tekst gæfusamlega, í föðurætt
j mína er eg kominn af prestum
langt fram í aldir, eg veit að
i engir menn hafa verið íslenzkri
I þjóð eins hollir og gert henni
eins mikið gagn eins og prestar
Jhennar. Aðalvitmenn þjóðarinn-
ar finnast í þeirri stétt og holl-
ustu ráðin gegn útlendu ofríki
íslendinga hér í landf, þá væri
eðlilegt fyrir báða aðila að
beina huga sínum í sömu átt-
ina — til meira samstarfs við
þjóðkirkjuna á íslandi. Ef til
vill eru flest yðar kunnug því,
sem eg hélt fram í erindi þessu,
en mig langar við þetta tæki-
færi til þess að minna á það,
sem eg þar hélt fram, að nú
væri svo komið þróun vorri í
áttina til enskrar tungu, að
heita mætti óhjákvæmilegt að
prestar vorir væru mentaðir á
háskólum hérlendis, og vita-
skuld yrði að gera, þær kröfur
til þeirra, að þeir stæðu hér-
lendum mentamönnum öllu leyti
iafnfætis. Jafnfraiyt er eins
nauðsynlegt eins og nokkuru
sinni áður, að þeir séu fullfær-
ir í íslentfku máli. Fyrir því
eru svo aUgljósar ástæður, að
naumast þarf að rekja. Nægir
að benda á það eitt, að engin
kirkja, sem nú er til meðal ís-
lendinga í Vesturheimi stæði
vetrarlangt eftir að hætt væri
að nota tungu vora. Þá er það
einnig alkunnugt, að heima á
íslandi eru tvær stefnur ríkj-
andi, sem að miklu leyti sam-
svara þeim stefnum, sem hér
ríkja. Það .virðist því liggja mjög
beint við, að framvegis sé
stefnt að því með presta hér,
að velja til'þess starfs þá menn,
sem fengið hafi haldgóða há-
skólamentun hérlendis, en
stunduðu guðfræðinám á ís-
landi.
komu jafnan frá þessum mönn-1 Eg veit að menn finna og
um. Mér mundi því finnastihafa fundið ýms vandkvæði á
sæmd af tilheyra þeirri stétt ef þessari hugmynd, en eg er sann-
mér fyndist eg eiga þar heima.
Eins og nú er ástatt með hugs-
anir mínar finn eg, að eg á
þar ekki heima. Og því hverf
eg burtu frá starfinu.
En þótt eg hverfi héðan í
burtu, þá get eg vart hugsað
mér, að eg geti nokkuru sinni
fylgt nokkuru máli í huganum
með eins mikilli eftirvæntingu
eins og mér finst eg hljóta ávalt
héðan af að fylgja málum þess-
arar kirkju og þess félagsskap-
ar, sem hún ei* hluti af. Eg veit
færður um, að vandkvæðin eru
að miklum mun minni, en menn
telja við fyrsta álit. Og mig
langar til þess að hafa það síð-
ustu bón mína til þessa safn-
aðar, að hann ekki eingöngu
íhugi þetta mál, heldur skilji
ekki við það fyr en útséð er um,
hvort því verður í framkvæmd
komið eða eigi. Nú er svo kom-
ið, að enginn þarf að óttast að
menn einangrist frá hollum hér-
lendum áhrifum fyrir þær sakir,
að hugur þeirra sé of bundin