Heimskringla - 22.11.1933, Side 2

2 SlÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 22. NÓV. 1933
Þ R ó U N
Prédikun eftir
Séra Björn Magnússon á Borg.
Eitt af auðskildustu og feg-
urstu listaverkum Einars mynd-
höggvara Jónssonar er að mínu
viti myndin Þróun. Sýnir hann
þar dýr, liggjandi í svefnmóki,
en upp við það húkir risi hálf-
boginn, og teygir hægri hendi
aftur fyrir sig á háls dýrinu.
En fyrir framan risann stendur
maður mikill og beinvaxinn, og
horfir fram; styður hann hægri
þá kenningu, að mannkynið,
sem þá var aðeins 2 menn, hafi
upprunalega verið gott og full-
komið, og meira en það, öll
náttúran hafi verið góð og full-
komin. En maðurinn féll; hon-
var útskúfað fyrir fult og
um
alt til eilífrar glötunar, nema
þeim fáu, sem notið gátu sér-
stakrar, yfirnáttúrlegrar ráð-
stöfunar til frelsunar. Og öll
náttúran spilltist líka, inn kom
dauði, spilling, sorg og sársauki:
alt fyrir fall Adams og Evu.
“Heimur versnandi fer”, er inn-
tak miðalda-háspekinnar og
áttu þeirra við mótstöðu og j þróunar, sem geta fórnað efnis-
tregðu hinna andlegu stofnana., gæðunum fyrir andleg verð-
Sú framþróun, eða breytiþróun,' mæti, eða fórnað eigin hags-
sem hann boðaði, var bygð á munum sínum, til þess að geta
hendi á öxl risanum, en vinstri misskilinnar biblíuskýringar.
armur risans hvílir með krept-
um hnefa á herðum hans. En
í vinstri hendi heldur maðurinn
hnetti, og er á honum reistur
kross, og maður hangandi á
krossinum, en bak við krossinn
krýpur mannvera og styður oln-
boganum fram á hann, er hún
lyftir höndum sínum sem í bæn.
Þessi mynd þykir mér skýra
ljóslega þróun mannsins frá
hinu lægsta, dýrslega stigi,
gegn um hið trega og jarð-
bundna stig frummannsins, sem
var’a lyftir huga sínum frá
jörðu og bundinn er af hinu
dýrslega eðli sínu og gegnum
stig hins upprétta og framsækna
mentaða manns, sem horfir ó-
Eg gat þess, að menn með
frjálsa og djarfa hugsun hefðu
nokkuð snemma tekið að ræða
um þróun heimsins og manns-
ins, og átti eg þar við framþró-
unarkenningu þá, sem sér í lið-
inni tíð og framtíð sífelda breyt-
ingu til batnaðar, frá ófullkom-
inni byrjun til æ meiri full-
komnunar.. Eg hefi séð þess
getið ,að fyrst hafi menn orðið
þess varir meðal vestrænna
bjóða hjá grískum speking frá
5. öld fyrir Krists burð, eða um
’íkt leyti og Gyðingar fluttu
'ieim frá Babýlon og skráðu
sköpunarsöguna í 1. kap. 1.
Mosebókar. Síðan rekur þessi
kenning upp höfuðið öðru
trauður fram á við og ýtir sérjhvorú ,en er altaf kveðin niður
upp og fram, en er þó haldið Liafn-ótt, a. m. k. eftir að hið
niðri af hinu lága eðli, er hvílir j cagnstæða var talið rétt sam-
sem þungur hrammur á herð- kvæmt vitnisburði Biblíunnar
um hans. Og þó ber hann uppi j og Kirkjunnar. (Er það eitt
heim framtíðarinnar, sem þró- sorglegt dæmi þess, hve þröng-
unin stefnir til, með fullkomnun ' sýn fastheldni .innan þeirrar
mannverunnar í sameiningu við stofnunar, er boða átti sann-
gúðdóminn, fyrir þjálfun hans leikann, varð til að bæla niður
og hreinsun í skírn þjáninga og Sanna upplýsingu). En á 18. og
sjálfsfómar, eins og lesa má út 19. öld gerast þær raddir æ
úr verunni biðjandi, sem hallar háværari, er boða framþróun
sér fram á kr.ossinn. Þannig frá iftilli byrjun til mikillar full-
hefir mér lesist úr þessu ljóði komnunar. Má nefna tvö and-
myndaskáldsins mæta, svo að ans stórmenni, sem létu þá
eg sé þar bæði hvert þróunin skoðun í ljósi: Skáldspekinginn
stefnir og einnig nokkra leið- Qothe* og rökvitringinn Kant.
sögn um, hvernig að henni verði En það var fyrst með útkomu
stuðlað. : lítípji'.r bókar ári/ð 1859, að
Þróun er að vísu gamalt orð, framþróunarkenningin hefur sig
sem að líkum lætur, þar sem urför sína, þrátt fyrir alla mót-
einstaklingarnir þróast fyrir stöðu. Það ár birti Charles
augum manna; og nokkuð Darwin** rit sitt um uppruna
snemma munu hugsuðir hafa tegundanna, sem gerði grun
tekið að bendla rás alheims og nokkurra vísindamanna að al
mannkyns við það hugtak; en ment hagnýtanlegri vissu.
þó var svo lerigi vel, að það áttii , ^
ekki upp á háborðið hjá vís-1 Þrounarkennmg Darwms hef-
dómsmönnum um þau svið, og ir að vísu lifað sitt feSursta'
er enda svo enn sumstaðar. Á Þótt hann hefði hið skarpa auga
grundvelli hmna gomlu og þrá- staðfegtu m að dra„a álvkt_
faldlega mis-skildu eða ofskildu °s staötestu tu aö draSa alyat
sköpunarsagna, er skýrðu frá anir af ÞekkinSu Slnni °s lata
því, hvernig heimur og menn Þ*r uppi, þótt þær færu 1 baga
hefðu orðið til, nær á svip- við hina nkjandi keiul^kuðun.
stundu í því sama ástandi, sem Þa brást hann samt langsýni til
þeir nú eru, eða hvað menn að lanSt fram ur hugsana-
snertir, miklu fullkomnara á-!heimi satntl'ðar sinnar- And-
standi, hafa menn forðast að lest umhverfi hans var vaxandi
tala um þróun heims og manns, efnishyggja, bygð á framgangi
og allra sízt nefnt framþróun. Á raunvísindanna og nærð á bar-
grundvelli sköpunarsagna 1. ----------—
Mósebókar bygði Kirkjan, eða * Fú*b. guute.
máske réttara: háspeki miðalda, I ** Frb. tsjee(r)ls da(r)vín.
PHONE 92 244 BEFORE 5r45 P.M. FOR
PROMPT DELIVERY SAME EVENING
rannsókn efnisins, og sá aðili,
sem réð stefnu hennar, var bar-
átta einstaklinganna um efnis-
gæðin. 1 þeirri baráttu hélt sá
velli, sem hæfastur reyndist,
Þannig breyttist kynstofninn sí-
felt ,fyrir náttúruval, til batn-
aðar. Og á sama hátt, taldi
hann ,að nýjar tegundir hefðu
orðið til fyrir aðlöðún einstakl-
inganna eftir umhverfi sínu
Þannig væri maðurinn orðinn
til fyrir blint náttúruval; hann
væri síðasta stig þróunarinnar,
og tiltölulega mjög ungur í sögu
jarðlífsins. Taldi hann apana
vera þau dýr, sem næst honum
stæðu, og forfeður þeirra, þótt
tengiliðinn vantaði þar á milli.
Síðan hefir á mörgu gengið
bæði með og móti. Vér þurfumí
ekki að taka tillit til þeirra for-
'dómafullu andmæla, stm ekki
vildu rannsaka forsendur
heldur dæmdu kenninguna villu
af því að hún fór í bág við
gamlar skoðanir. Þau féllu um
sjálf sig; og til þess hjálpqði
einnig sá upplýsti skilningur
sem biblíurannsóknirnar hafa
veitt á uppruna og gildi ritning-
anna. Þyngra vega þau and
mæli, sem bygð eru á aukinni
rannsókn og studd eru af nýrri
þekkingu í sálarfræði og eðlis-
fræði. Reynslan hefir sýnt það
síðan um miðja 19. öld, að
efnishyggjan sá skamt, og henni
skjátlaðist í dómum sínum, því
að hún var einsýn. Og hug
mynd Darwins og nánustu læri-
sveina hans um breytiþróun
hefir að sumu leyti sýnt sig
vera í ósamræmi við veruleik
ann. Þróunin er ekki svo reglu-
bundin. Vélgengi þekkist ekki í
lífinu á sama hátt og með hinu
dauða efni. Menn hafa orðið
varir óskýranlegra breytinga,
byrjana til nýrra tegunda, án
þess að nokkur milliliður finnist
Stökkbreytingar hafa menn
kallað þær. Franski heimspek-
ingurinn Bergson* hefir ritað
um þessa ný-sköpun í framþró
uninni, er hann nefnir “hina
skapandi þróun”. Lífs-hrynj-
andin (élem vital) lýtur ekki
einföldum lögum, er reiknað
verði eftir með stærðfræðilegri
vissu, heldur á lífið óendanleg-
an margbreytileika, svo að það
þarf aldrei að endurtaka sjálft
sig. Þróunin er jafn-óhrekjan-
legt fyrirbrigði og Darwin og
lærisveinar hans héldu fram,
eingöngu miklu fjölbreyttari,
dásamlegri og víðtækari en þeir
gátu greint. Þannig hafa síð-
ustu jarðsögurannsóknir leitt í
ljós, eða a. m. k. gert mjög
sennildgt, að maðurinn eigi
miklu lengri þróunarsögu að
baki sem slíkur, en þeir gerðu
ráð fyrir. Leifar manna hafa
fundist í svo gömlum jarðlög-
um, að þær sýna að maðurinn
hefir verið til á jörðinni miklu
fyrr en áður var haldið. Hafa
menn því dregið þá ályktun, að
mannkynið sé ekki afkomendur
þeirra dýraflokka neinna sem
nú þekkjast, heldur séu bæði
þeir og apar hliðstæðar greinar,
sprottnar af sameiginlegri rót.
Og einnig hallast nú margir að
því, að í stað þess sem talið var,
að alt líf væri sprottið fyrir
nátturuval af einni frum-teg-
und, þá geti verið um fjölbreytt-
ari uppruna að ræða eftir hlið-
stæðum leiðum. En alt verður
þetta til að gera þróunarkenn-
inguna fjölbreyttari og fegurri,
og lífsskoðunina víðari og
frjálsari. Og þar sem Darwin
taldi höfuð-vald breytingar og
náttúruvals vera baráttuna um
lífsnauðsynjar, hafa menn kom-
ið auga á það, að fleiri atriði
eru ráðandi, og gætir þeirra
því meir, sem ofar dregur í þró-
unarstiganum; og þegar til
mannanna tekur, muni þeir
reynast hæfastir tij æðstrar
veitt öðrum þaðan af meira. Er
þá alveg snúið við reglunni um
náttúruval fyrir baráttu um lífs-
þarfirnar. En þessi nýja þekk-
ing byggist á því, að menn hafa
lyfst yfir efnishyggju til skiln-
ings andlegra verðmæta, og
orðið að viðurkenna styrkleika
annara hvata en hinna líkam-
legu sem ráðandi athöfnum lífs-
veranna, og það jafnvel meðal
“skynlausra” skepna.
Þannig lyftist maðurinn upp
frá dýrslegri tilvist og frum-
stæðu lífi villimannsins, er lifir
fyrir líðandi stund og lætur
stjórnast af þem hvötum, sem
honum eru sameiginlegar dýr-
unum, svo sem næringarþörf
og kynþörf. Leið hans liggur
yfir stig hinnar raunverulegu
efnishyggju, sem er óliáð fræði-
legri efnishyggju, þar sem lær-
ist að þekkja gæði og öfl jarð-
efnisins og nota þau svo til
þæginda; og stendur hann þá
uppréttur í mikillátri tign,
drottnandi yfir dýrum merkur-
innar, horfandi fram til auk-
innar þekkingar og valda yfir
öflum Jarðar. Leið hans liggur
upp á stig lítillætisins, þar sem
hann finnur smæð sína frammi
fyrir mikilleik þeirrar tilveru,
sem hann er að byrja að kynn-
ast, og krýpur fram til að taka
á sig byrðar annara og sárs-
auka fyrir sannleikann, af því
að þá finnur hann sig sannast-
an í lífi sínu og næstan full-
komnunar-takmarki gervalls líf-
eðlis, sem af Alföður er selt
þjáning og baráttu sem þrota-
skóía; baráttu um mat og
maka, auð og völd á lægri svið-
um; þjáningu, þjónustu og
sjálfsfóm og uppgjöf hinna
fyrri, lægri verðmæta á æðri
sviðum.
ENDURKJÓSIÐ
BæjarráSsmann PAUL
BARDAL
BÆJARRAÐIÐ 1931—1932 hefir:
Varist tekjuhalla.
Varðveitt lánstraust bæjarins.
Fært niður útgjöld um hundruðir
þúsunda.
Viðhaldið hinni sömu bæjarþjón-
ustu.
Skift sanngjamlega við hvom-
tveggja, skattgjaldendur og —
styrkþega.
Ekki hækkað skatta.
Hann styður tillöguna að leggja
þjóðveg frá Salter brúnni til
Portage Ave. sem stungið hefír
verið upp á.
Veita vinnu við þjóðeigna fyrir-
tæki í stað beinna meðlaga.
Veita styrk til iðnaðarmála nefnd-
arinnar.
Greiðið atkvæði með umsækjenda
sem fæddur er og alinn upp i
kjördeildinni
myndaskáldið sem hámark þró-
unarinnar manninn, sem krýpur
fram á krossmarkið og treystir
vegi þjáninganna til þess að
leiða sig til fullkomnunar síns
eigin eðlis — guðsbarn.
Vér skulum vera óhrædd að
treysta leiðsögn spekinga og
sjáanda, þegar hún samhljómar
svo vel við hina instu rödd sam-
vizku vorrar og æðstu þekking-
ar mannsandans, sem þessi
bending gerir. Stillum oss í
samræmi við hinn komandi
tíma! Þróunin heldur áfram;
það er vor eigin sök, hvort vér
fylgjumst með eða merjumst
undir í framrás hennar. Vér
erum sjálf ábyrg fyrir sjálfum
oss. Og þá er oss bezt, að hag-
nýta oss þá leiðsögn, sem vér
eigurp kost, til
AÐ LESA ÚR HÁUM TÖLUM
Eftir Jón Einarsson
er leiðir til sannrar framþróun-
ar og gerir oss hæf til að taka
komandi tímum. Minnumst þá
þessa: hið bezta meðal, sem
Skaparinn hefir gefið oss til að
þjálfa oss og þroska, er barátta
sú og þjáning ,sem mætir oss :
daglega lífinu. Látum hana
hvorki buga oss né tökum
Hér mætist hinn gamli og nýi henni of léttilega. Finnum mik-
Frb. berson(g)
sannleikur. Darwin sá, að T
dýraríkinu átti baráttan um lífs-
björgina mikinn þátt í vali nátt-
úrunnar til framþróunar kyn-
stofninum. Vér sem viljum líta
til andlega lífsins með mannin-
um, finnum.baráttuna enn mik-
ilsverðan þátt til þroska hon-
um. Það er eingöngu skift um
svið og viðfangsefni.
Meðan eg hefi verið að hugsa
þetta, hefir þráfaldlega sótt á
mig hugsun um aðra mynd Ein-
ars Jónssonar en þá, sem eg gat
upphafi máls míns. Hún
heitir Deiglan. Sýnir hún þró,
í lögun sem kross, og upp af
henni rís fögur mannvera, fórn-
andi höndum mót himni. Eg
hefi lesið svo úr þeirri mynd,
að úr deiglu þjáninganna, sem
krossinn táknar, rísi maðurinn
hreinn og skír til fegra og
þróttmeira lífs. En krossinn er
jafnframt tákn kristindómsins.
Og sé rétt að gáð, þá dylst ekki,
að þjáningin er sem djúpur
tónn í boðskap Krists, er ómar
aftur og aftur glögglega í gegn.
Sjálfur var Jesús þjáningamað-
ur flestum fremur. Og sá hefir
hræðilega misskilið boðskap
Jesú, sem ekki kann að meta
gildi þjáningarinnar. Krossinn
er ekki ófyrirsynju tákn Krist-
indómsins. “Vilji einhver fylgja
mér, þá afneiti hann sjálfum sér,
og taki upp kross sinn og fylgi
mér”. (Mk. 8. 34). “Þér vitið,
að þeir, sem ríkja yfir þjóðun-
um, drottna yfir þeim, og höfð-
ingjarnir láta þá kenna á valdi
sínu; en eigi sé því svo farið
yðar á meðal, en sérhver sá, er
vill verða mikill yðar á meðal,
hann skal vera þjónn yðar; og
sérhver sá er vill yðar á meðal
vera fremstur, hann skal vera
þræll yðar; eins og Mannsson-
urinn er ekki kominn til þess að
láta þjóna sér, heldur til þess
að þjóna og til þess að leggja
líf sitt í sölurar sem lausnar-
gjald fyrir marga” (Mk. 20. 25
28).
Þannig kendi Jesús leiðina til
framþróunar. — Þannig sýnir
ilvægi hvers augnabliks. Finn-
uin sárt til allra þeirra vanda-
mála sem lífið leggur fyrir oss,
og berjumst óþreytandi við að
leysa þau. Þá vöxum við af
örðugleikunum. Og ef líffið
leikur oss um of í lyndi, svo að
oss finst það leikur einn, ei
enga þurfi fyrirhyggju, þá sköp-
um oss verkefni, leggjum á oss
erfiði öðrum til hjálpar; finnum
til hinnar sáru neyðar, sem
þröngvar kosti fjölmargra með-
systkina vorra og ógnar með að
buga þau. Gerum neyð þeirra að
vorri neyð, sársauka þeirra að
vorum sársauka, og verðum
meiri og sannari menn af yfir-
bugun þeirra vandkvæða. Reyn-
um að öðlast brot af allsherjar-
samkend Alföður, svo að vér
finnum til með allri skepnu, og
reynum að lyfta öllu því hærra,
sem vér finnum lágt eða lítil-
mótlegt. Þá erum vér örugg á
framþróunarbraut vorri!—Jörð.
HJÖRTUR
GUÐMUNDSSON ÁRNES
Áttatíu ára 27. sept. s. 1. Með
þakklæti fyrir góða bréfl.
viðkynning.
Fullhá fellur bára
fyrir tímans björg.
Áttatíu ára
æfin sagna mörg
leið um hvassa og lygna dröfn,
undir lífsins yfirstjóm
inn á slétta höfn.
Ungur braust hann barttann,
bjartsýn lundin kát.
Heimsins drunga hratt hann,
hreystin eftirlát.
Ennþá geislar gleðin hans,
ylja tónar öldungsins
instu fylgsni manns.
Þökk fyrir bróðurbandið,
blárra fjalla örn.
Fræga feðralandið,
fæðir þannig börn,
þau sem fljúga fold og sjó,
lifa þó heima altaf eins
ung í berja mó.
Fr. Guðmundsson
Þegar eg las í 3 nr. Hkr. frá
18. okt. s. 1. skýrslubrot frá
Smithsonian Institute í Wash-
ington um stærð alheimsins,
tók eg eftir því, að þar voru
nefndar tölur æði mikið hærri,
en tíðkanlegar eru í hversdags-
legu lesmáli. Það er ekki oft
að minst er á kvintillion (quin-
quillion) hvað þá heldur septil-
lion, eins og þarna kemur fyrir.
Mér dettur í hug, að býsna
margir og margar af lesendum
blaðanna séu óvanir að eiga við
töluflokka af þessari mergð, og
veit um leið, að nokkrum þeirra
þætti gaman að vita lesturs að-
að lifa því lífi, ferðina, sem algengust er í þess-
konar efni. óvanir og ókunnir
munu ef til vill hugsa að þetta
sé list mikil og bundið miklum
vanda; en svo er eigi, og ekki
þarf heldur mikinn lærdóm til
þess að geta þetta eins og hver
annar. Aðal vandinn, lærdóm-
urinn, er í því falinn að vita
latínu nöfnin, sem notuð eru
og mjög auðveldar reglur, sem
gæta þarf.
Það vill nú svo undarlega til,
að tölunum í skýrslubrotinu ber
ekki saman eins og sýnt mun
verða. Hafa raskast í þýðingu,
eða prentun, eða líkast til ver-
ið skakkar upphaflega. Þetta
gerir ekki mikið til. Svo mikið
er víst, að alheimurinn mun
vera nægilega stór fyrir mann-
fjölganir og innflutninga um
æði langa tíð enn, svo ekki er
nein hætta á bújarða skorti né
húsþrengslum af þeirri ástæðu,
nú í svipinn.
Það má í fljótu bragði virð-
ast ónauðsynlegt að ræða nokk-
uð um úríestur hárra talna sök-
um þesS, að þörf fyrir þá’ kunn-
áttu sé ekki býsna almenn. Ein-
föld miljóna tala er það sem
oftast er einna hæst í venjulegu
lesmáli, og þar næst biljón, sem
þá er oftast nefnd fullri stöfun.
En komi þessar hærri tölur fyrir
innan um efni, sem lesaranum
þykir þess vert að vita til hlýt-
ar, er oft óhægt og of um-
stangsmikið að verða að leita
til lærðra manna með úrlausn-
ina.
í skýrsiuútdrættinum segir,
að “eftir útreikningi þeim að
dæma er alheimurinn eitthvað á
milli 76 kvintiljónir til septiljón
mílur að gagnmáli.......Áætl-
unin um að hann sé 76 kvin-
tiljón mílur (sem jafngildir töl-
unni 76 ásamt 18 núllum), er
gerð af hollenzka stjörnufræð-
ingnum Dr. William Slitter. —
Hærri talan er ágizkan ameríku
stjörnufræðingsins Dr. Edwin
Hubble. — Sú tala jafngildir 114
með 22 núllum.”
Við lestur hárra talna eru, eins
og kunnugt er, tvær aðferðir
eða réttara sagt meðferðir, n. 1.
hvort lesið er eftir franskri eða
enskri reglu. Þegar komið er
yfir einfalda miljón og áleiðis
til hærri talna munar hér þrem-
ur stöfum við hvern talna flokk,
og er þá ávalt þremur stöfum
fleira ef talið er eftir enskum,
ítölskum og íslenzkum hætti, en
ef talið væri eftir franskri reglu