Heimskringla - 22.11.1933, Qupperneq 3

WINNIPEG, 22. NÓV. 1933
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA.
GLOKOLLUR
Eg er kominn af fátækum leiguliðum
í litlu koti til fjalla. —
Eg ólst upp við gleðiblæ sumarsólar
og sársauka vetrarmjalla.
— Eg var kotungsbarnið með konungsdrauminn,
sem kaus sér jörðina alla.
En ætt mín var lömuð af kulda og kvíða
og kramin af alda-pínum. —
Og stundum hafði hún örmagnast undir
þeim örlagakrossi sínum.
— Það er öldungis víst, að sá arfur leynist
í æðum og taugum mínum.
Eg finn, að eg hefi þann djöful að draga,
sem dauðann í kynið festir.
... 1 þrotlausa baráttu karlar og konur
komu og fóru — sem gestir,
er leituðu að brauði, er leituðu að guði,
en lentu í ógöngum flestir.
Og heilinn varð rýrari og hjartað veilla,
en höndin loðnari og þyngri. —
Það var kuldabólga í kreptum tánum
og kartnögl á mörgum fingri. —
Sú bölvun varð aldrei borin til grafar,
— hún birtist á ný í þeim yngri.
Hún birtist sem vanmáttur instu óska
og æðstu drauma og vona.
Hún birtist sem hikandi og hálfur maður,
sem hrædd og móðursjúk kona.
Hún birtist sem hégómi í hefð vorra dætra
og hræsni í tign vorra sona.
Eg finn það------eg finn að í blóð mitt er blandað
því böli, er feðuma þjáði,
að fortíðin læðist sem lymskur draugur
í lýðbarnsins framtíðarráði,
að samtíð mín berst við hervædda hátign,
sem hugleysið forðum dáði.
Eg reisti í sál minni söngvaskála
við sólheiði blárra fjalla. —
En þegar eg stóð svo í stríðinu sjálfú
og stoðirnar tóku að falla,
var kaupmenskan fíknari í kotungseðlið
en konungsdraumana alla.
Og nú er eg orðinn fátækur faðir,
sem finnur til sárra meina. —
Eg geng nú um eins og göbbuð skepna,
— eg gaf mitt brauð fyrir steina.
. . . Að gæla við hár þitt, Glókollur litli,
er gleðin mín stóra og eina.
Þú svífur um gólfið, svo saklaus og kátur,
þú syngur og æpir og þylur. —
Og vesalings hornið þitt skrítna þú skemmir
og skel undir fætinum mylur.
— Þú býrð þínum gullum alls konar örlög,
sem enginn í heiminum skilur. . . .
Eg sé, að þú vilt verða stór og sterkur
og standa á sjálfs þín grunni.
Eg finn að þú hneykslast á hverri snupru,
sem hrýtur af föðurmunni,
og metur einkis þá ágætu leika,
sem afi þinn forðum kunni.
Þú vilt ráða sjálfur — og fá að fljóta
í farveg með nýjum straumum. —
I augum þér brennur æskunnar hatur
gegn öllum svipum og taumum. —
Þú ert feiminn snáði á fjórða ári,
— en fullur af konungsdraumum.
Og hvað mun svo bíða þín, barnið góða?
Mun blóðskuldin ná þér líka?
Mun illgresið kæfa annan eins fögnuð
og uppræta fegurð slíka?
Mun andúðin varpa erginnar fölva
á augað þitt geislaríka?
Þú byltir.þér nú í barnslegri ákefð,
— þú brýtur, hnoðar og mótar.
Mig hlægir það oft, hvað þinn hugur er fleygur
og hendurnar þínar fljótar.
— En máske finst öðrum minna til koma
og myndirnar þínar ljótar. . x .
Þegar þú stendur í stríðinu síðar,
á styrk þinnar orku mun reyna. —
Þegar heimurinn býður hrekk fyrir alúð
og heimtar brauð fyrir steina,
þá vitnast, hvort þrælsmörk alda-arfsins
í anda þínum sér leyna.
Skyldirðu gugna — og kjósa að kúra
í kúgarans harða banni,
þar sem áhuginn fellur í myglumókið,
og mátturinn blundar í ranni,
—þar sem vonleysið skygnist um skakka bekki,
og skapar sér dýr úr manni?
Eða skyldirðu harðna — og kjósa að kvika
í konungs og biskups leyfi,
þar sem skinhelgin glefsar í eldmóð andans,
eins og úlfur í suðarreifi,
— þar sem peningsins velta er pistill dagsins
og postulinn — “herra greifi”?
Átt þá að verða öreiginn magri,
sem ýfist í köldu hreysi,
og verður að una við óloft og raka,
þótt aðrir sér hallir reisi,
og deila við guð sinn um dropann og bitann
í drepandi sólskinsleysi?
Eða átt þá að verða ýstrubelgur
í óhófsins glæsta stræti,
með ögrandi tómleikann undir niðri,
en (o’n á tilbúna kæti,
og stíga þar danzinn með dauðu hjarta,
við dillandi skrípalæti?
Öll framtíðin hlustaði og horfði til sólar,
er hlóst þú í fyrsta sinni .
Hún sá einn hinn dýrasta draum sinn rætast
í dáðfúsri barnslund þinni. . . .
Nei, Glókollur, — aldrei mun ógæfan níðast
á einu voninni minni.
Þú verður að sigra öskuna og eitrið,
sem inn í hvert hjarta sér smokkar.
Þú verður að rísa gegn öllu, gegn öllu,
sem andann til værðar lokkar.
Þú verður að kljúfa krossinn — og bjarga
konungsdraumunum okkar.
og stafadeilingu, sem tíðkast í
ýmsum meginlandsríkjum Er-
rópu. Bandaríkja aðferðin er
talin að vera hin lengri; en
mér kemúr svo fyrir oft og tíð-
um við lestur ýmsra ritgerða og
fregna, að styttri aðferðin sé
þar, ef til vill, fult eins algeng
eða jafnvel einvörðungu við-
höfð. Til skýringar á mun þess-
um verður ein biljón eftir enskri
og ísl. reglu talan 1 og 14 núll,
en eftir frönsku reglunni 1 og
11 núll. Enska myndin verður
þá þannig: 100,000,000,000,000;
en franska myndin 100,000,-
000,000. Þegar um háar tölur
er að fjalla, les maður línuna
fyrst aftan frá og setur tölu
stafi (til minnis) yfir hvern
talnaflokk þ. e. a. s. 3 eða 6
hvern staf, eftir því, hvort fara
skal eftir styttri reglunni, eða
hinni lengri, og eru minni
stafirnir byrjaðir við miljón.
Lesum því þannig (aftur á bak)
ofannefnda töluhæð eftir ísl.
reglunni: eining-tugur-hundruð-
þúsund-miljón, þúsund-miljónir,
biljón. En styttri reglan sleppir
þúsund-miljón og setur biljón í
staðinn.
Eins og áður var sagt, ber
ekki tölunum í skýrslubrotinu
saman hverri við aðra né heldur
við lesreglurnar, styttri né
lengri. 76 og 18 núll: 76,000,-
000,000,000,000,000. Þetta gerír
aðeins 76 triljónir þús.-biljón-
ir, þúsund miljónir; en ekki
quintiljónir eftir lengri úrlestr^'
inum, en 76 quadriljónir eftir
styttri aðferðinni. Skýrslan seg-
ir og, að 114 með 22 núllum
geri septiljónir. Setjum þessa
tölu upp og lesum eftir styttri
reglunni, svo færri stafi þurfi í
hvern töluflokk eftir eina mil-
jón: 1,140,000,000,000,000,000,-
000,000, sem verður rétt eftir
styttri reglunni en aðeins 1,140
quadriljónir eftir gömlu, ís-
lenzku aðferðinni. Til skýring-
ar lengri útlesningunni fyrir ó-
vana skulum við setja töluna 1.
í staðinn fyrir 3-hvert núll aft-
an frá og lesa svo úr tölunni
114 með 22 núllum með lengri
aðferðinni: 1,140,100,100,100,-
100,100,100,100. Þetta verða þá
eitt þúsund, eitt hundrað quad-
riljónir, eitt þús., eitt hundrað
triljónir, eitt þús — lOObiljónir,
eitt þús. — 100 miljónir, eitt
þús., eitt hundrað. Setjum nú
UPP til gamans eina septiljón
eftir lengri reglunni, sem verður
7 6
1 í tölu og 42 núll: 1,000,000,-
5 4 3 2
000,000,000,000,000,000,000,000,-
1
000,000,000,000. Stafirnir yfir
tölu flokkunum (denomina-
tions) þýða, aftan frá lesið,
miljón (1), biljón (2), triljón
(3), quadriljón (4), quintiljón
(5), sextiljón (6) og septiljón
(7).
Því miður hafa íslendingar
aldrei vanið sig við að lesa há-
ar tölur og viðhafa ísl. flokka-
nöfn heldur ætíð latínsku nöfn-
in, og það eins þótti ekki kynni
þeir nokkurt annað orð í því
máli. Vel mætti þá nefna þessi
ávkæði t. a. m. þannig (en
nota þó miljón áfram í sametn-
ingum): þúsund þúsunda (eða
til styttis: þús-þúsund) sama
sem miljón; tví-miljón (biljón,
þrímiljón( triljón), fjór-miljón
(quadriljón), fimm-miljón (quin
quiljón eða quintiljón) o. s. frv.
Forsendur latínsku nafnanna
tákna, eins og hér var sýnt,
gildis stöðu hvers tölu flokks
fyrir sig, tengdar latínu orð-
inu “millio” (þúsund þúsunda).
Hver, sem vanur er lestri
hárra talna, getur eftir ofan-
settum reglum ætíð gripið rétt
úrlestur línu, sem í eru jafnvel
100 stafir eða meira svo að
segja hugsunarlaust, sé línan
kommuS rétt og minnistölurnar
upp yfir rétt settar. Þessar
smáu tölur uppyfir þýða hið
sama hvort sem lesa skal eftir
styttri reglunni eða lengri.
Það er annars ekki neitt
krakkaglingur þetta alheims-
—Iðunn
stærðar mál! Það hefir auk
heldur þótt sannað, að með ný-
tíma sjónauka sé fundnir 76,000
aðrir “alheimar” fyrir utan
þetta litla kríli sem við elsk-
umst og rífumst á. Því segi eg
það! Það eru ekki landþregslin
í veröldunum ennþá sjáanleg.
Gallinn á þessum geysi háu
tölum er það, að sannað þykir
að því hærri sem þær eru, fyr-
ir ofan miljón, því ónákvæmari
og óábyggilegri séu þær, með
öðrum orðum: því vitlausari!
Samt eru þær aðallega vísinda-
leg uppgötvun og vísindunum
nothæf að mestu.
ANNIE BESANT
Eftir Kristínu Matthíasson
Sú fregn barst um allan heim
með símanum að kvöldi dags
20. sept. s. 1., að dr. Annie Bes-
ant hefði látist að heimili sínu
í Adyar á Indlandi þá um dag-
inn. Þessi fregn kom ekki á ó-
vart þeim, sem til þektu, því að
síðastliðin tvö ár hefir hún ver-
ið frá allri vinnu og undanfarna
mánuði alveg rúmföst. En samt
sem áður er hér um merkan
viðburð að ræða, því með henni
er horfið burt úr þessum heimi
eitt af áhrifámestu stórmenn-
um nútímans og með lífi henn-
ar lýkur óvenju viðburðaríkum
sjónleik á leiksviði lífsins. Jafn-
vel hér úti á íslandi hefir hún
haft gagntakandi áhrif á líf
margra manna — og mun það
réttur dómur, sem merkur rit-
stjóri amerískur feldi um hana
fyrir fáum árum, að hún væri
ein af tíu áhrifamestu konum
heimsins, sem hann nafngreindi.
Æfiatriði hennar voru mörg-
um kunn hér á landi, því rit-
gerðir um hana hafa birst í
tímaritum og blöðum hér oftar
en einu sinni. Þó skal hér get-
ið um þau helstu.
Annie Besant var fædd í Lun-
dúnum af írskum foreldrum. —
Taldi hún sig ekki enska, heldur
írska og sagði ætterni hennar
til sín í skapgerð hennar, hnitti-
legum tilsvörum, skáldlegri hug-
kvæmni og því, hve fljót hún
var til andsvara. — Á unglings-
árum var hún mjög hneigð fyrir
guðrækilegar íhuganir, en síðar,
þegar henni óx vitsmunaþroski,
gat hún hvorki felt sig við ó-
samhljóðan guðspjaTlanna né
kennisetningar kirkjunnar. Var
það enginn vantrúarvottur, held
ur skilningsþrá einlægrar sálar,
sem ekki gat felt sig við blind-
an átrúnað, en krafðist þess, að
játningar trúarinnar gengi ekki
í berhögg við vit og skilning.
Það var ósamræmi kristinna
trúarsetninga, sem varð þess
valdandi, að hún gerðist frí-
hyggjumaður. — Barðist hún
um tíma í hópi merkra samtið-
armanna á móti öllu ófrelsi og
þröngsýni í trúarefnum. Vakti
hún mikla athygli á Englandi á
þeim árum, sökum glæsilegrar
málsnildar sinnar — en einnig
vegna þess, að hún andæfði
ríkjandi skoðunum Viktoríu-
tímabilsins og þá þótti slíkt ó-
viðeigandi af konu. Hún varð
því fyrir miklum ofsóknum og
hugraunum vegna víðsýni sinn-
ar og hugdirfsku.
Árið 1879 tók hún að stunda
nám við Lundúnaháskóla og
tók þar próf við góðan orðstír.
Eftir það fór hún að flytja fyrir-
lestra um vísindaleg efni fyrir
verkmenn í Lundúnaborg. Ár-
ið 1885 er hún farin að vinna að
því að endurbæta kjör og ment-
un verkamanna ,og var þá sam-
verkamaður ýmsra þekktra
manna, svo sem Bernard Shaw,
Sidney Webb, Ramsay Macdon-
ald, o. fl.
Það, sem næst markar tíma-
mót í lífi hennar er, að hún fer
að gefa sig við rannsóknum á
draumalífi, dáleiðslu og spirit-
isma. Var hún þá í nánum
kunningsskap við W. T. Stead.
Afleiðing af þeim rannsóknum
varð, að henni þótti efnishyggja
vísindanna ekki ná yfir allar
staðreyndir ,eins og þá horfði
við — en hana vantaði enn
lykil að ráðgátum tilverunnar.
— Þegar hún kyntist ritum H.
P. Blavatsky og litlu síðar henni
sjálfri, þóttist hún hafa fundið
þann lykil. Sá viðburður ger-
breytti lífi hennar og gerðist
hún lærisveinn H. P. Blavatsky
í dularvísindum.
Starf hennar meðal guðspeki-
nemenda er mörgum kunnugt.
Þegar Olcott ofursti féll frá ár-
ið 1907 ,var hún kjörin forseti
Guðspekifélagsins til sjö ára
og hefir verið endurkosin þris-
var sinnum síðan. Henni tókst
að framsetja hina torskildu
heimspeki guðspekilegra fræða
þannig, að lýðum varð ljóst, og
lagði hún áherzlu á, að menn
sýndu trú sína í verkum. Þegar
liún tók við forustu, voru deild-
ir félagsins í 11 löndum, en
undir hennar stjórn hafa 36
lönd bætst við. Hún ferðaðist
um allan heim í embættiserind-
um, og þegar farið var að nota
flugvélar, ferðaðist hún með
þeim, því það átti við skap
hennar, þó komin væri yfir átt-
rætt, að fara hraðar yfir en
komist varð með skipi eða eim-
lest. —
Jóhannes úr Kötlum.
Árið 1893 flutti hún búferlum
til Indlands og tók fljótt ást-
fóstri við landið og þjóðina. Svo
segja lærðir Hindúar, að hún
hafi komið á stórfeldum breyt-
ingum í trúarlífi þjóðarinnar,
einkum Hindúatrúa. Hún kom
austur öllum ókunnug og kunni
ekki sanskrít, en varð brátt svo
lærð í trúfræði Hindúa, að hún
gekk fram af lærðum “pandít-
um”. Þó var miklu merkilegri
en þekking hennar elskan, sem
hún bar til þjóðarinnar, og
germjan og sársaukinn yfir nið-
urlægingarástandi þjóðarinnar.
Eldri menn þar austur frá segja
að sér líði ekki úr minni, þegar
þeir sátu grátandi undir ræðum
hennar, því hún málaði upp fyr-
ir þeim myndir með orðum sín-
um af því, sem Indland gæti
orðið í framtíðinni. — Á hópi
ágætra manna, sem hún safn-
Þér sem notið—»
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BirKÖir: Henry Ave. F.ast
Sími 95 551—95 552
SUrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI . ÁNÆGJA
aði að sér, vann hún að endur-
reisn þjóðarinnar og- naut í því
starfi örlætis margra indverskra
prinsa og stórmenna.
Eitt af stórvirkjum hennar á
Indlandi var stofnun Benares-
háskóla. Síðar var hún gerð að
heiðursdoktor við þann háskóla.
Mörg eru þau málefni, sem
hún hefir veitt fylgi sitt um
dagana, og er kvenfrelsismálið
eitt þeirra. Því hefir hún veitt
öflugan stuðning bæði á Eng-
landi og á Indlandi. Eitt á-
hugamál hennar var skáta-
hreyfingin. — Hún stofnaði
Skátafélag Indlands. Indversku
skátarnir bera vefjarhött og
syngja indverska þjóðsöngva, en
hlýða að öðru leyti skátalög-
unum. Þegar Baden-Powell
kom til Indlands, gengu indver-
sku skátarnir inn í alheims fé-
lagið, en dr. Annie Besant varð
yfirmaður þeirar í heiðursskyni.
“Synir og dætur Indlands”
heitir eitt félag, sem hún stofn-
aði — annað “Gullkeðjufélag-
ið”, það var barnafélag —
þriðja “The Stalwarts”, en fé-
lagar hétu því að gifta ekki
dætur sínar undir 16 ára aldri.
Ennþá eitt starf hóf hún, þeg-
ar hún tók til fósturs þá Krish-
namurti og bróður hans. Eins
og kunnugt er boðaði hún, að
mikill heimsfræðari mundi nota
Krishnamurti sem sambandslið
hér á jörðinni og starfa með
hans tilstyrk að því að fræða
mannkynið. Starfsferill Krishna
murtis hefir vakið mikla athygli
um allan heim á síðustu árum
og þó hann hafi aðrar skoðanir
á ýmsu en þær, sem dr. Annie
Besant aðhyltist, þá viðurkenna
þó allir, hve glögga skynjun hún
hefir haft á sálarlífi drengsins,
þegar hún sá hvað með honum
bjó, því hann er nú einhver á-
hrifamesti prédikari, sem uppi
er. —
Dr. A. Besant verður að lík-
indum frægust á Indlandi fyrir
afskifti sín af stjómmálum. Þvi
lýsti hún yfir hvað eftir annað,
að hún hefði farið út í stjóm-
málabaráttuna til þess að bjarga
ungmennum Indlands. Æsku-
menn landsins brunnu af áhuga
fyrir því að reisa við menningu
þjóðarinnar — en stjórnin skildi
ekkert, bætti ekki úr neinu, en
herti aðeins á stjórnartaumun-
um. Unglingarnir viltust út í
öfga kenda andstöðu og stjóm-
leysi. Áirð 1913 hóf hún stjóm-
málabaráttu sína, — árið eftir
byrjaði heimsstyrjöldin, en hún
hélt áfram baráttunni, vegna
þess hvernig aðferð Bretar
höfðu, þegar þeir buðu Indverj-
um þátttöku í stríðinu.
Frh. á 7. bls.
■
*** ...............i-:!ͧ5$í:
1
FREDH.
DAVIDSON
KJÓSIÐ
FRED H. DAVIDSON
SEM BÆJARFULLTRÚA
FYRIR
2. KJÖRDEILD
Hann er yður að góðu kunn-
ur, sem fyrverandi bæj-
arfulltrúi og borg-
arstjóri
SETJIÐ TÖLUNA 1 GEGNT
NAFNI DAVIDSON