Heimskringla - 29.11.1933, Qupperneq 2

2 SlÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. NÓV. 1933
SÝN FISKIMANNSINS
Eg fullyrði ekki að allir fiski-
menn séu skáld, en eg held því
fram, að hefðu þeir yfir höfuð
öðalst næga mentun og jafn-
framt ástundunar hneigð til
þess að þroska með sér stíllist,
þá myndu felstir þeir er gerst
hafa fiskimenn af fúsum og
frjálsum vilja, mega teljast
með skáldum. Og örsökin til
þess er sú að þeir eru frufn-
legri og standa í nánara sam-
bandi við náttúruna harða og
óheflaða, en aðrir menn. Hver
dagur er þeim nýr og tilbreyt-
ingaríkur. í lífi þeirra eru eng-
ar algerðar endurtekningar. —
Að morgni sjá þeir stjörnur
himinsins fölna fyrir dagsbrún
hækkandi sólar og á kveldin,
þegar sól hnígur að viði og
sendir kveðjandi gullroðna
geisla yfir húmskygt hvolfið,
skýrast stjörnurnar aftur og
ljóma sem glitrandi perlur á
bládjúpum næturhimni og stafa
þúsundum geisla niður á svell-
kaldan vetrarhjúpinn. Sjóndeild-
arhringur fiskimannsins er víð-
áttu mikill og feðmir ljósaskifti
og litbrigði innan sí-breytilegr-
ar umgerðar. Hver dagur gref-
ur einhveja von og vekur aðra
nýja. Þessi dagur rann upp
heiður, bjartur og blíður, en
endaði með hríðarbil og myrkri.
Hin harðasta barátta verður
gullvæg og töfrandi ef hún er
nægilega rík af tilbreytingu. —
Nýjar hugsanir, nýir draumar
með hverjum komandi degi.
Eg hefi þekt Kjartan Árna-
son lengi. Hálfsögð æfintýri
hans og sögur hafa veitt mér
margar ánægjustundir. Kjartan
hefir verið fiskimaður írá æsku,
fyrst heima á íslandi og síðar
við stórvötnin í Manitoba. Mér
finst tilveran hafa lagt hann
algerlega á rétta hillu. Sem
fiskimaður held eg að hann gæti
lifað alveg óendanlega og verið
ánægður. Að vísu koma fyrir
stundir sem skap hans verður
úfið. Hefir hann þá til að
blóta bæði guði og mönnum —
sérstaklega fiskikaupmönnum.
Samt held eg að ekki fylgi þar
hugur máli. Þessar hrotur eru
sem augnabliks rosaský og
þrumuskúrir, sem renna upp í
hans — að eðlisfari — rólynda
huga, en þyrlast jafnharðan í
burtu eins og vindurinn, sem
enginn vissi hvaðan kom eða
hvert hann fór.
Ef eg hefði tíma og tækifæri,
myndi eg hafa sérstaka ánægju
af því að skrifa upp þær sögur
og æfintýri eða koma því í
heidarbúning, er Kjartan gaf
mér í brotum. Eitt meðal þess-
.ara brota er saga eða æfintýri,
sem ekki þarf mikilla breytinga
við formsips vegna og það er
sannast mála, að eg gerði mér
far um að skrifa þetta æfintýri
Kjartans upp sem næst hans
eigin orðalagi, sem mér var
unt. Kjartan kallaði þetta sögu
og hann sór sig og sárt við
!legði að það er sagan greinir
frá, hefði fyrir hann borið — að
þetta hefði hann séð og heyrt,
með sínum líkamlegu skilning-
; arvitum. Á þessa fullyrðingu
Kjartans legg eg engan dóm.
Lesarinn dæmir fyrir sig og kall
j ar þetta sögu, æfintýri eða eitt-
hvað annað ,eftir eigin geð-
þótta. —
Þannig hljóðar þá sagan:
I
j Þenna vetur átti eg heima í
Furuvík við Manitoba-vatn. Vet-
urinn byrjaði með veðurblíðu og
vægum frostum, en vegna stað-
viðra lagði vatnið snemma all-
traustum ís. Fiskiveiði reyndist
góð og almenn vellíðan hefði
verið meðal fiskimanna ef ekki
hefði verið fyrir víðtæk samtök
fiskikaupmanna um verðlag á
fiski og sem einmitt náði há-
marki ósanngirninnar þenna
vetur. Við urðum að selja afla
okkar þegar að landi kom fyrir
tæpan helming þess verðs er öll
sanngimi mælti með að borgað
æri fyrir fiskinn.—
En fiskimenn eru venjulegast
þolinmóðir og æðrast ekki um
skör fram. Við mögluðum að
minsta kosti ekki hátt, aðeins
unnum þess meir og drógum
þess meiri feng að landi, sem
okkur var borgað minna. Við
vorum líka huggaðir með því,
að þegar veturinn harðnaði,
myndi eftirspurn eftir fiski auk-
ast og verðið hækka. Þessu
trúðum við í einfeldni okkar og
báðum nú guð um meiri frost
og magnaðri hríðarbilji. Bænir
okkar virtust vera heyrðar, því
þegar liðið var að miðjum vetri
var komin fannkyngi og frosta-
fár. En hvað skeði? Þrátt
fyrir veðrahaminn og hörkurn-
ar, stóð fiskverðið í stað! í
stað verðhækkunar voru okk-
S ur gefnar nýjar ástæður fyrir
lágu verði. Skap okkar fiski-
I manna harðnaði gegn þeim sem
j voru að ræna okkur sanngjöm-
um vinnu-arði og við bölvuðum
jhörku vetrarins og harðýðgi
lýginna fiskikaupmanna. En á-
farm héldum við að draga fisk
júr djúpinu — þræla, í þágu
arðránsins.
; Framan af vetri vann eg
ieinn að netum mínum, en vegna
þess hversu hagkvæmara það
jafnan er við fiskveiði að tveir
menn vinni saman, kom okkur
Jóni Helgasyni saman um að
vinna störf okkar í félagi. Flutt-
um við nú kofa einar tólf mfl-
ur út á ísinn og höfðum þar
félagsbú, enda var meiri partur
af netum okkar undir ísnum á
þessu svæði. DvÖldum við í
þesísum kofa 3—4 daga úr
hverri viku, en vitjuðum lands
þess á milli, bæði til að afla
okkur nýrra vista og flytja veið-
ina til markaðar.
Svo var það eitt sinn að liðn-
um miðjum vetri. Við vorum
búnir að “lyfta” netum okkar
eftir þriggja daga erfiði í rosa-
veðri og hörkufrosti. Að leggja
af stað til lands undir nótt í
skuggalegu útliti, sýndist ekki
væri hann nema 30 faðma frá
slóðinni. Þriðjungur leiðarinn-
ar var nú farinn en framundan
tveir þriðju vegar ófarið. — Eg
stöðvaði hestinn og gekk ' til
Jóns, sem var rétt á eftir.
— “Mikill andskotans veðra-
hamur er þetta,” sagði Jón. —
“Það er eg alveg viss um að
hann hættir ekki þessari ótíð,
árennilegt, enda gat það ekki fyr en hann drepur einhvern.
talist algerlega nauðsynlegt, þó
æskilegt væri að koma fiskinum
sem fyrst til markaðar. Það
— “Og vafasamt hvort það
er nóg. Eg efast um að einn
eða tveir fiskimenn séu nægi-
varð því að samkomulagi með ^lega dýr fórn til stjórnaranna,
okkur Jóni að halda kyrru fyrirjbætti eg við.
í kofanum næstu nótt. Bjugg-
um við um okkur sem best við
gátum, vorum rólegir og á-
hyggjulausir.
Næsta morgun var veður kyrt
og lítið frost. Dimt var í lofti
og drungalegt og því allra veðra
von. Um það bil sem hálf bjart
var af degi, byrjuðum við að
draga fiskinn út úr kofanum og
koma honum fyrir á sleðanum.
Verðminni fiskinn höfðum við
geymt í hesta-kofanum, en
hinn, sem betur var borgaður í
þeim kofanum er við sváfum í.
Þegar öllu þessu umstangi var
“En hvað eigum við að gera?
Eigum við að halda áfram eða
setjast að hér í kofanum?”
“Ja, eg veit ekki,” svaraði
Jón og horfði út í bilinn í áttina
til lands.
“Ef veðrið ekki versnar úr
þessu áður en við komustum
farm hjá sprungunum, held eg
okkur sé borgið, því enn má
heita slarkfært og ratandi. En
eg ætla að sjá hvernig umhorfs
er í kofunum.” Og Jón hafði
ekki fyr endað setninguna en
hann var þotinn á stað í áttina
til kofanna. Eftir þrjár til
lokið og við höfðum komið far- fjórar mínútur var hann kom-
angri okkar fyrir á sleðunum, inn aftur.
spentum við hestana fyrir ækin
og lögðum af stað til lands. Eg
hafði stærri og sterkari hest;
“Kofarnir eru mannlausir og
engan eldivið að finna,” hróp-
aði Jón, um leið og hann beygði
fór eg því á undan og lét hann [ sig niður eftir keyrslutaumun-
troða slóð. Svo sem unt var, J um á hesti sínum.
fylgdum við harðspora-slóð okk- I “Af stað þá,” sagði eg og
ar, frá því við fluttum út á ís- . hljóp þangað sem minn hest-
inn, því þó víða vær skeflt yfir jur stóð í höm. Annars var eg
hann, var hún þó léttari fyrir feginn að við vorum neyddir til
hestana með köflum og við átt- j að halda áfram, þó árennilegt
um þess von, að því nær sem , væri það ekki. Hitt fanst mér
drægi landinu, yrði gamla slóð- hálfu verra, að setjast að á
in okkar að mun hreinni og miðri leið.
harðari, enda var nokkur um-
ferð úr landi einar átta mílur út
á ísinn, því þar áttu fiskimenn
kofa nálægt því sem leið okkar
lá. — Við höfðum farið þrjár
mílur, án þess að nokkur breyt-
ing yrði á veðrinu. Lognið og
skuggalega útlitið grúfði yfir
eins og þegar við lögðum af
I stað. En brátt fór veðrið að
breytast. Áður en fjórar mílur
voru famar, fór vindkviðum að
slá niður á hjamið og fylgdi
þeim dálítil snjókoma. Vind-
kviðumar urðu tíðari og sterk-
ari unz þær runnu saman í
stöðugan storm, syrti þá einn-
ig að með fannkomu og frosti.
Vindstaðan var á norð-vestan
og eftir stefnu okkar til lands,
höfðum við veðrið á hlið, þó
lítið eitt í fang að sækja. Veðr-
ið harðnaði því meir sem á leið.
Vanst okkur þó ferðalagið von-
um framar, enda vorum við mis-
jöfnu vanir á ís-auðninni á
vötnum Manitoba-fylkis. Vorum
við brátt komnir á hlið við
fiskimanna kofann, sem að
framan getur. Gátum við að-
eins greint kofann, þó ekki
En skamt vorum við komnir
frá kofunum, þegar veðrið
versnaði að mun. Snjónum
mokaði niður og frostið harðn-
aði.
Eg gekk í skjóli við hestinn
og hafði hönd á beizlinu. Þannig
gat eg helst orðið var við ef
slóðinni slepti og á þann hátt
hafði eg betra tækifæri að
verða var við nýopnaðar
sprungur í ísinn, sem ávalt var
hætta á að mynduðust í á-
hlaupa veðrinu. Gömlu slóðina
sá eg nú aðeins endrum og eins
og þá leiftur snöggt, þegar
vindurinn reif snjóinn af harð-
sporunum og huldi þá aftur með
nýju fannkyngi. Þó tókst mér
vonum framar að halda slóð-
inni, bæði með því að hafa
vakandi athygli á vindstöðunni
og því, að ef slóðinni slepti,
þyngdist færðin tilfinnanlega.
Mig svimaði stundum og lá við
faili, er eg horfði niður fyrir
fætur mér, það var eins og að
horfa niður í mórauðan vellandi
straum, Iðandi sveiflur fann
kynginnar veltust þar áfram
hver eftir aðra í helvískum
Meira tóbak í hverjum
pakka en áður.
Það borgar sig að “vefja sínar sjálfur”
með Turrett Fine Cut
MEIRA TÓBAK FYRIR
SÖMU PENINGA OG
POKER HANDS LIKA
Imperial Tobacco Compaojr of Canada, Limited
Verð á Turret Fine Cut
tóbaki hefir lækkað svo,
að það sparar þér peninga,
að kaupa það og kaupa
einnig vindlinga pappírinn.
í hverjum pakka af Turrett
Fine Cut færðu nú meira en áður af þessu tóbaki sem þér
hefir smakkast svo vel—þessu silki fínt skoma tóbaki, sem
reykur er svo kaldur úr og gerir ilm vindlingsins óviðjafn-
anlegan.
Og munið—að þér getið fengið 5 stórar bækur af “Vogue”
eða “Chantecler” vindlinga-pappír frítt í býttum fyrir
einn pakka af Poker Hands.
Það borgar sig að “Vefja sínar sjálfur” með
TURRET
FINE CUT
VINDLINGAjTOBAK
Geymið Poker Hands
trölladans. — Það orkaði ekki
lengur tvímælis, að þarna a ís-
auðninni var háð barátta um líf
eða dauða — barátta, sem var
einstæð, en ekki óvenjuleg í
sögu fiskimanna.
Hugur minn hvarflaði að
þeim kjörum sem fiskimenn
eiga oft og einatt við að búa.
Og eg fór að hugsa um mann
er eg hafði þekt og stundað
hafði fiskiveiðar, en þó skamm-
an tíma. Nú var hann vaxinn
upp úr þessu veiði slarki, eða
svo mun honum sjálfum hafa
fundist.
Fiskimenn höfðu myndað með
sér félagsskap, sem verða átti
til þess að bæta kjör þeirra —
gefa þeim ríflegri skerf af þeim
arði, sem erfiði þeirra gaf.
Þenna mann höfðu fiskimenn
kosið fyrir forstjóra félagsins.
Hann tók við leiðsögu fátækra
fiskimanna ,en skildi við þá
ennþá fátækari en þeir voru, af
illum þeim verðmætum lífsins,
sem hægt er að tapa, en ríkari
að vantrausti til alls og allra og
óvild, sem gekk hatri næst til
þess manns, sem leikið hafði þá
grátt. Nú var þessi maður orð-
inn einn með hinum stærri
fiskikaupmönnum og engin dróg
svo fisk að landi úr vötnum að
ekki hefði hann arðshluta af
þeim afla, því öll fiskisala til
ytri markaðar var háð milli-
göngu þessa manns. Maður
þessi hafði kostbæra skrifstofu
og keyrði um í afar stór-
um og skrautlegum bíl. —
Hann klæddist dýrri loðkápu að
vetrinum og á sumrin, gráum,
vel sniðnum fötum. Jafnan bar
hann harðan hatt á höfði. Und-
irlægjur hans — smærri fiski-
kaupmennina suma, þekti eg.
Þeir drógu feng sinn á þurru
landi og sá fengur þeirra hvors
um sig, var jafngildi vinnuarði
margra fiskimanna til samans.
Þeir þurftu ekki að þvælast úti
í hörðum veðrum né leggja líf
sitt í hættu við verk sín. Þeir
aðeins uppskáru, en aðrir sáðu.
Eg rétt að segja rak mig á
flaggið er reist hafði verið til
viðvörunar, við ytri sprunguna
í ísinn. Þurftum við nú að
taka krók á leið okkar fyrir
sprungu endann á að giska 200
faðma. Var það beint undan
veðrinu og þá nálega jafn langt
í fang að sækja aftur, eftir að
enda sprungunnar hafði verið
náð. Annað flagg hafði verið
reist við enda sprungunnar.
Þessi lykkja á leið okkar var
nokkur töf, en vanst þó slysa-
laust. Eftir það mátti heita bein
slóð til lands. Við enda sprung-
unnar staðnæmdustum við um
stund, til þess að lofa
hestunum að kasta mæðinni.
En þá var það að eg gekk að
þeirri hlið hestins er áveðurs
hafði verið á ferðalaginu. Varð
mér það í svip hláturs efni að
sjá blessaða skepnuna. Svo
mátti heita að þessi hlið hans
væri ein samfeld klakabrynja.
Svell-hella huldi augað, sem
augnahárin stóðu í gegnum.
Hreyfðust þau lítið eitt, er hest-
urinn reyndi að depla auganu.
Eg fór að brjóta klakann af
klómum, en augað gat eg ekki
hreinsað fyr en eg tók af mér
vetlinginn og bræddi ísinn af
því, með heitri hendinni. Þegar
þessu verki var lokið, var hönd-
in dofin og köld og handarbakið
hálf-hvítt af frosti. — Áfram
héldum við og eg barði hendinni
í sífellu í sjálfan mig, til þess að
ná í hana hita aftur. Og þetta
tókst, en þá tók við bruna verk-
ur sem eg fékk varla af borið.
Eg blótaði og lá við að skæla
af kvölum. — Og þá var það,
að( eg hvíslaði fram þessum orð-
um milli kaldra og samanbit-
inna varanna: “Góði, almáttugi
guð! Hvert er áform þitt með
þessum óveðrum og þessum
kvölum ,sem þú lætur dynja yfir
okkur, sem þurfum að sækja
lífsbjörg okkar í skaut náttúr-
unnar. Faðmlög þín eru köld,
ó drottinn!”
Var þetta draumur eða vaka?
Jú, vaka var það, því eg fann
ennþá brunaverkinn í hendinni.
En eg var horfinn úr bilnum og
kuldanum og kominn þangað
sem stór tré, bein og hávaxin
báru við himinn og breiddu
laufgaðar krónur yfir grænar
grundir. Blómabreiður voru þar
á víð og dreif; gangstigir með
fjölbreyttum litum lágu þar til
allra átta og eftir þeim gekk
fólk, fagurlega búið, ljómandi
af æsku og yndisþokka. í fjar-
i lægð sá til f jalla og dala, en nær
gat a ðlíta vötn og lygnar elfur,
liða sig um gróður ríkar grund-
i ir. Hús — eða öllu heldur
I skrautlegar hallir sáust hér og
hvar. Unaður ríkti hvarvetna
og ylmur í lofti. Það var sem
öll fjarlægð væri horfin, því eg
vissi að mikið landflæmi blasti
nú við sjón. Þó var því líkt sem
eg horfði á þessa miklu viðáttu
í bók, rétt við andlitið á mér. —
Og nú heyrðist rödd — svar
við spurningu minni.
“Eg ætla að gera alla fiski-
menn að englum.”
“Erfitt mun það verða, ó
drottinn, eða þekkir þú ekki
fiskimann þann á Furutanga er
Bjarni heitir. Aldrei dregur
hann svo mikinn feng að landi,
að ekki sé hann óánægður. Á-
valt óttast hann að aðrir fiski
, meira en hann. Ef einn leggur
, net í vatn á því svæði sem
hans net eru, telur hann það
gert sér til óhagnaðar. Alla
! beldur hann sér heilsuhraustari,
ríkari og hamingjusamari.”
I Er eg hafði þetta mælt, varð
eg þess var, að drottinn brosti,
því trén sveigðu lim sín hærra
upp í blóloftið, hálf-lokaðir
blómknappar breiddu út blöðin,
ljóma lagði af ásjónum mann-
anna, unaðsríkir ómar liðu um
loftið og dásamlegur ilmur steig
upp frá jörðinni.
“Já,” svaraði drottinn. “Eg
þekki Bjarna. Einnig hann.
mun verða að engli. Hjarta hans
er eigi vont. Af öðrum vill hann
ekki hafa fé með röngu móti og
þótt hann óski sjálfum sér
mikils, ann hann öðrum vel-
gengni. Og jafnvel sú ánægja
sem fyllir sál hans nú, mp
síðar verða honum braut til
fyllra lífs.”
“Það gleður mig, góði guð,
að vita einnig Bjarna á réttum
vegi og að hann á í vændum
sælufulla samleið með öðrum
fiskimönnum, f ríki englanna.
En eg þekki nokkuð marga fiski
kaupmenn, ó, drottinn! Munu
þeir einnig eiga eftir að öðlast
þá dýrð, að verða englar í ríki
þínu?”
Eg hafði ekki fyr lokið síð-
ustu setningunni en allur sá
unaður, er eg um stund hafði
lifað og hrærst f, var horfinn.
Sótsvört hríðin, veður hæðin og
frostið, lámdi mig í andlitið og
með hálf dofinni vinstri hönd,
hélt eg í beizlið á hestinum. En
mér heyrðist sem rödd guðs óm-
aði utan úr geimnum, mild og
mjúk og töfrandi, sem niður
fjarlægra fossa:
“Þeim get eg ennþá eigi stjóm-
að.
Þeir tilheyra öðrum herra.”
* * *
l
Var einhver að kalla?
Eg hlustaði, en þá var þrKið
óþyrmilega í öxlina á mér og
hrópað fast upp við vanga
minn:
“Hvern andskotann sjálfan
ertu að fara maður ? Við ná-
um aldreí landi með þessu móti,
þú stefnir inn í miðjan vatns-
bofn.”
Eg sá það í andliti Jóns, að
hann var bæði reiður og for-
viða, yfir þessu framferði mínu.
Og eg gat ekkert sagt mér til
afsökunar. Eg var kominn út
af slóðinni og stefndi beint und-
an vindinum. —
Eg hafði um stund verið mað-
ur hugsandi, skynsemi gædd
vera. Nú ef eg ætlaði að halda
áfram að lifa, varð eg að gleyma