Heimskringla - 29.11.1933, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. NÓV. 1933
HdtnskringJía
(StolnuS 1SS6)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
S53 og S55 Sargent Avenue. Winnipeg
Talsimi: S6 537 _____
VerB blaðsins er $3.00 'árgangurinn borgist
tyrlríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráösmaður TH. PETURSSON
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
«53 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringia” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
«53-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
I
WINNIPEG, 29. NÓV. 1933
UM BÆJARKOSNINGARNAR
Bæjarkosningarnar í Winnipeg s. 1.
föstudag voru í engu frábrugðnar kosn-
ingum hér undan farin ár. Þær virtust
'ekki hrífa almenning neitt sérstaklega
meðan þær stóðu yfir, fremur en oft áð-
ur, en setja menn þó að sumu leyti undr-
andi, er þeim var lokið, sem heldur er
ekki óvanalegt hér.
Fyrverandi borgarstjóri Lt. Col. Ralph
H. Webb, D.S.O. ,var endurkosinn með
alt að því 3,000 atkvæðum fram yfir báða
gagnsækjendur sína. Mr. Webb hlaut
29,814 atkvæði, John Queen verkamanna-
foringi 21,241, og M. J. Forkin kommún-
isti 4,695 atkvæði.
Mr. Webb tekur nú við borgarstjóra
stöðunni í áttunda sinni. Hann varð fyrst
borgarstjóri árið 1924. Og að tveim árum
undanskyldum, árunum 1927 og 1928, er
Dan McLean var borgarstjóri, hefir Mr.
Webb verið borgarstjóri í Winnipeg. Hann
hefir aldrei tapað kosningu í þessi átta ár.
Á móti honum hafa sótt: John Queen,
tvisvar; T. A. Hunt, K.C. og T. R. Deacon
o, fl. (árið 1931); Marcus Hyman tvisvar;
F. G. Tipping, tvisvar; S. J. Farmer, einu
sinni. Og um sigur Webbs hefir aldrei
verið að villast. Nú hefir hann 8,683 at-
kvæði meira en Mr. Queen og árið 1931,
er fjórir auk hans sóttu umr stöðuna, hlaut
Mr. Webb rúmlega 36,000 atkvæði og
hafði þá 19,000 atkvæði fram yfir alla
gagnsækjendur sína til samans.
Hvað sköpum þessum veldur, heyrum
vér menn oft spyrja hverja aðra. En því
hefir enginn enn getað svarað. í sögu
þessa bæjar hefir sjaldan komið fyrir, að
borgarstjóra-efni hafi boðið sig fram í
þriðja sinni. Þá sjaldan að það hefir
verið gert, hefir ósigurinn verið vís. Leng-
ur en tvö ár í senn hefir enginn verið
bæjarstjóri.
Margir borgarstjorar hafa verið ágæt-
um hæfileikum búnir. Ekki ætlum vér
Mr. Webb þeim öllum þar fremri, né að
sú sé ástæðan fyrir kosinga sigrum hans.
En hann er að ýmsu leyti samt einkenni-
legur borgarstjóri. Hann skoðar sig
mörgum öðrum fremur er í þessari stöðu
hafa verið, þjón bæjarbúa. Það er ekki
svo lítilfjörlegt starf til, er velferð íbú-
anna snertir, að hann skoði það óviðkom-
andi stöðu sinni eða fyrir neðan sig að
reyna að greiða fyrir því. Heldur er
ekkert starf svo stórt, að hann áliti það
ofstórt fyrir borgarstjóra Winnipeg-borg-
ar, að leggja þar hönd á plóg. Hann er
ötull starfsmaður og meðráðandi ótal fé-
laga. Hann leggur öllu því liðveizlu, er
hann álítur bænum til velferðar hvort
starf hans snertir sem borgarstjóra eða
ekki. Af þessu hlýtur það að leiða, að
hann er vinamargur. Og í framkomu
hans á þennan hátt, ætlum vér sighrsa^ld
hans ef til vill að miklu leyti liggja.
Að því er þessar nýafstöðnu kosningar
áhrærir, ætlum vér, að skraf Mr. Queens
um skuldamál, eða að viðurkenna ekki
skuldir bæjarins, hafi vaxið mörgum í
augum. Lánstraust er ekki af öllum enn
álitið einskis virði. Og þau þjóðfélög,
sem komast af án þess, munu margir ef-
ast um, að séu nokkur til. Þau geta að
minsta kosti ekki verið mörg.
Þá er víst, að eins ótímabært mál og
kaup á sporvagna-kerfi Winnipeg-raffé-
lagsins, var illu heilli sett á stefnuskrá
verkamanna flokksins. Og það var ekkert
óeðlilegt, þó menn ættu erfitt með að
átta sgi á hrort þar væri verið að vinna
að hag bæjarins eða hluthafa félagsins.
En þrátt fyrir þessi stefnu-misspor,
hlaut Mr. Queen nokkru fleiri atkvæði en
síðast liðið ár. Þó voru þau ekki í hlut-
falli við það, sem nú voru feliri atkvæði
greitt en þá. Mr. Webb virðist hafa hlot-
ið þrjá fjórðu af atkvæðamuninum í ár og
síðast liðið ár.
Talsvert er um það talað nú eftir kosn-
ingarnar, að Mr. Queen muni láta hér við
sitja og sæki ekki aftur um borgarstjóra-
stöðu. Þetta er í þriðja sinni sem hann
tapar á þeim hólmi. Hann sótti, sem
kunnugt er, árið 1927 á móti Mr. McLean,
en tapaði þá einnig. En svo getur skeð
að “Eyjólfur minn hressist,” eins og þar
stendur, er frá líður.
M. J. Forkin, er sótti undir merkjum
flokks þess er nefnir sig United Front
Workers, en sem er af sama sauðahúsi og
kommúnistar, bar skarðan hlut frá borði
við atkvæðagreiðsluna. Ef til vill hefir
hann tekið eitthvað af atkvæðum frá Mr.
Queen. Býr fullur fjandskapur hjá flokki
hans til óháða verkamannaflokksins, sem
og raunar allra flokka, og er ekkert ólík-
legt, að það hafi verið ástæðan til að
hann sótti. Að hann hafi í alvöru gert,
gert sér von um að verða borgarstjóri, er
næsta ósennilegt. Slíkir menn byðu sig
tæplega fram, ef flokkspólitíkin væri ekki
búin að festa eins rætur og raun er á í
bæjarkosningum.
Winnipeg er um það þriðja fólks flesta
borg landsins. Ef vel væri, ættu ekki
aðrir en þeir, er mest og almennast eru
viðurkendir og virtir sakir mentunar og
hverskonar hæfileika, að skipa forsæti í
stjórn hans og reyndar ekkert sæti í ráð-
inu. En þó völ sé hér á nokkrum slíkum
mönnum, kemur ekki fyrir að þeir gefi
kost á sér til borgarstjóra-starfs nú orðið,
síðan flokkspólitíkin komst í almættið í
bæjarmálum. Beztu menn innan þeirra
flokka færast meira að segja undan því,
en þeir sem þá hafa sig mest í frammi,
eru minni mennirnir og lýðskrumararnir,
því með flokk sér að baki, gefst þeim ó-
vænt tækifæri að koma sér á framfæri,
þó í fari sínu eigi þeir ekkert, er með
þeim mæli til að takast stöðuna á hendur,
annað en flokksfylgið. Oss virðist ekki
laust við, að þetta snerti orðið svo mikið
þjóðfélagslega virðingu þessa bæjar, að
tími sé komin til að gefa því gaum.
Um kosningu bæjarráðsmanna verður
ekki fullyrt þegar þetta er skrifað. Fyrstu
talningu er aðeins lokið og samkvæmt
henni er aðeins einn bæjarráðsmaður kos-
inn. Er það Mr. Gunn í fyrstu kjördeild.
í annari kjördeild eru Mr. Flye og Mr.
Bardal sama sem taldir kosnir. Um þriðja
sætið er reiptog milli Mr. Davidson og
Mrs. Douglas og ef til vill Mr. Stobart.
Hinir tólf af þeim er sóttu í þessari deild,
eru ekki álitnir að hafa nokkurt tækifæri.
En frá þessu verður vonandi hægt að
skýra nákvæmlega í fréttum blaðsins.
M E T
Samsafn fróðleiksmola til minnis og
skemtunar.
Framh.
Þyngstí hlutur sem menn þekkja á þess-
ari jörð, er málmtegund ein sem nefnd er
osmium. Hún er mjög sjaldséð og eigin-
lega ekkert annað en leikfang vísinda-
manna. Þyngd þess málms er 22 sinnum
meiri en vatns; er hann þv.í helmingi
þyngri en blý. En lítil verður þó þyngd
hans borin saman við þyngd efna, sem
stjömufræðingar telja sig hafa fundið í
stjömum ,sem sum eru 40,000 sinnum
þyngri en vatn, eða 2,000 sinnum þyngri
en nokkur hlutur á þessari jörð. Aftur á
móti er léttasta efnið sem til er vatns-
efnisloft (hydrogen gas). Er það oft not-
að í belgi loftskipa, þó nú sé farið að
nota helium meira, og veldur því ekki, að
það sé léttara, heldur hitt, að það er ekki
eins eldfimt.
Sterkasti hlutur í heimi, eru stálvírarn-
ir í pianóum. Stöng úr sama stáli, sem
væri einn þumlung að þvermáli, héldi uppi
1000 tonna þunga (hvert tonn = 2000
pund). Og sterkara stál ætla menn þó
að hægt sé að framleiða. En harka þessa
stáls, er þó ekki eins mikil og annara
hluta, ef dæma á hana eftir því hvaða
viðnám hlutirnir veita, er rispaðir eru. 1
því efni jafnast ekkert á við demantinn.
Hann rispar eða sker ekkí einungis gler,
heldur hvern annan hlut, sem um er að
ræða.
í þessu landi, sem öðrum, er líklega
ekki oftar á annað minst, en hitana á
sumrnm og kuldana á vetrum. Samt
kveður svo lftið að þeim, er bórnir eru
saman við hita þann og kulda, er vís-
indamennirnir segja oss að sé til, að
mann furðar á, að nokkru sinni skuli á þá
minst. Heitasti dagur sem sögur fara af
á þessari jörð var 13. september 1922 í
Azizia í Afríku. Hitinn var 136.4 stig á
Fahrenheit-mælir. í járnbræðslu pottum
hefir hitinn orðið um 1600 til 1800 stig.
Sterkustu rafmagnslampar framleiða
mesta hita, sem maðurinn hefir enn getað
gert. Tungsten þræðirnir svonefndu í
björtustu rafmagnsljósum verða afar heit-
ir, um 6000 stig. Þó er yfirborð sólar enn
heitara eða um 11,000 stig (á Fahren-
heit), og er það þó ekkert borið saman við
hita hennar innan. Telja stjörnufræðing-
ar hann geta verið alt að 20,000,000 stig.
En samt er langt frá að sól vor sé eins
heit og aðrar stjörnur eða sólir. Hinar
heitustu sem fundist hafa, voru nýlega
rannsakaðar af Mr. Paul W. Merrill,
stjörnufræðingi við Mount Wilsons-stofn-
unina. Telur hann hita þeirra á yfirborð-
inu vera frá 15,000 til 35,000 stig.
Hvað mikill hiti er til, verður því ekki
sagt um. En um kuldann er alt öðru máli
að gegna. Hann er skoðaður vera tak-
markaður. Og hann er táknaður með
orðinu zero. Er sá kuldi talinn 273 stig
á Celsins eða 459.4 stig á Fahrenheit.
Þegar þessu kuldastigi er náð, ætla menn
engan hita vera til í efninu og það geti
því ekki kaldara orðið. Zero eða núll
markið á hitamælirunum, er því vitleysa
og á ekkert skylt við merkingu orðsins,
eða algerða vöntun hita. Ljósvakageim-
urinn er ekki sagður eins kaldur og þetta,
eða alkaldur. Er ástæðan fyrir því sú, að
efnis-eindir eru til og frá um hann á
stangli, og þær hitna við hitaútgeislunina
frá stjörnunum. Við Leyden-háskóla í
Hollandi hefir vísindamönnum tekist að
framleiða 459.2 stiga kulda, eða mjög
nærri algerum kulda. Er það sá mesti
kuldi, sem þekkist á þessari jörð.
Þetta vatnsefnisloft (hydrogen gas) gef-
ur frá sér meiri hita, en nokkurt annað
efni. Úr einu pundi af því, fæst fjórum
sinnum meiri hiti, en úr einu pundi af
beztu kolum. Næst bezti hitagjafi er
hrein olía, bæði parafín eða viðarolía og
hreinsuð fita af skepnum svo sem hval-
lýsi. Er sagður 25% meiri hiti í þessu
hvorutveggja, en kolum. Viður gefur h. u.
b. helmingi minni hita en kol, dynamit
um það einn tíunda af hita kola og púður
ekki fyllilega einn tíunda. Þessi miklu
sprengiefþi, eru ekki drjúgir hita gjafar.
Annað mjög mikilsvert atriði í sam-
bandi við efnið, er hve lengi það geymir
eða heldur hitanum í sér, eftir að það
hefir verið hitað. Vatn heldur lengi í sér
hita og er því gott til upphitunar í húsum,
einna bezt allra hluta til þess. Það flytur
hitann mjög vel með sér. Þó til séu efni
er gera það ofurlítið betur, svo sem þétt-
að hydrogen gas, lithium (málmefni) og
ammóníu-lögur o. s. frv., eru þau efni
ekki eins hentug til upphitunar í húsum,
bæði vegna þess að þau eru fágæt og
svo hins að þau eru ekki hættulaus.
Vatn tekur á móti meiri hita en nokkur
annar hlutur þegar það breytist í gufu, og
kólnar aftur fljótara við þéttingu. Hið
fyrra veldur þvi, að hlutir, sem vatn gufar
upp úr haldast kaldir; hið síðara veldur
því, að vatn er hentugast til notkunar í
gufukötlum.
Annar mjög mikilsverður eiginleiki hlut-
anna er það, að þeir breytist sem minst
við hita eða kulda. Tökum t. d. brætt
kvarts. Það er hlutur sem ekki breytist
við hita. Glerdiska, sem hægt er að baka
í eða láta standa í sjóðandi ofni kannast
allir við. Þeir eru úr þessu efni gerðir.
Þá er hægt að taka úr heitum ofni og
láta ofán í kalt vatn, án þess að þeir
brotni, sem annað gler.
Fyrir nókkru voru vísindamenn spurðir
að því hvaða efni væri bezt og varanleg-
ast í byggingu, sem enzt gæti lengur en
pýramídar Egiptalands. Svar þeirra var,
að það væri þetta brædda (fused) kvarts.
Framh.
FYRRUM OG Nú
1 fordyri hins mikla Massey Hall í
Toronto-borg, hangir klukka gömul og
fornfáleg. Heyrði hún áður til Queens-
hotelinu fræga á Front stræti og hékk þar
í matsal gestanna. Samkvæmt því, er
þeim segist frá, er kunnugir voru í Tor-
onto-borg á fyrri árum, var klukka þessi
ávalt lánuð meðan þing stóðu yfir og
flutt í þinghúsið, sem einnig var á Front
stræti. Þetta var á tíð Sir Oliver Mowat.
Þessi ágæti öldungur var ofmikill spar-
semdar maður til þess. að kaupa klukku
í þingsalinn.
Hvað hann mundi segja um ýmsan ó-
þarfa sem nú er keyptur af stjórnum, og
þær ætlast til að almenningur borgi fyrir,
geta menn farið nærri um.
VARÐVEISLA ÍSLENZKRA
ERFÐA
Eftir prófessor Richard Beck
um hefir löngum orðið tfðrætt
um smæð ættlands vors, um
mannfæð þess og fátækt. Að
slá á þann strenginn er fjarrf
mér að þessu sinni. Hitt er
mér hugstæðast, að minna yður
á, að vér íslendingar erum
(Erindi flutt 20. nóvember,
1933, á samkomu félagsskapar
þess sem vinnur að stofnun ís- i stórauðug þjóð, miklu ríkari en
lenzks bókasafns og kennara-1 margir vor á meðal gera sér
stöðu í íslenzkum fræðum við
Manitoba-háskóla).
Við samningu þessa erindis
fulla grein fyrir. Vér erum
hluthafar í margþættum og
glæsilegum menningararfi. Þau
verðbréf vor standa í gulls gildí
hafa mér þráfaldlega hvarflað í hvað sem líður sveiflunum á
hug orð boðorðsins: “Heiðra stormasömum heimsmarkaðin-
skaltu föður þinn og móður,
svo að þér vegni vel, og að þú
verðir langlífur f landinu”. Ef-
um.
Vér eigum sígildar (klassisk-
ar) fornbókmentir, jafn snildar-
laust hefir fleirum farið á sömu iegar að efnismeðferð, málfæri
leið, þegar þeir hafa hug- j 0g mannlýsingum. Sannur að-
leitt, hvert verða muni fram- j alsbragur er þar tíðum á frá-
tíðarhlutskifti vort og afkom sögninni, tíguleiki í efnisvali og
enda vorra í landi hér. Séð hefi j framsetningu. Hið lítilmótlega
eg þess einnig getið á prenti, að
leiðtoginn mikilhæfi, séra Jón
Bjarnason, hafi minst á boð-
orðið það í sambandi við þjóð-
ernislega starfsemi vora í þess-
ari álfu. Ekki er það heldur
undrunarvert, þó að þeim, sem
láta sér ant um hlutdeild vora
í hérlendri menningu, finnist
boðorðið um rætkarsemi við for-
eldrana tala til sín beinna og
kröftugar en til annara. Van-
ræksla við ætt og erfðir hefir
og sauruga er þar ekki leitt til
hásætis, eins og nú gerist mikil
bókmentatíska. í íslendinga-
sögum er heiðríkja og hrein-
viðri; því er það hugarhressing
og göfgun, að eiga samneyti við
þá menn og konur, sem þar
klæðast holdi og blóði fyrir
sjónum lesandans. Listgildi og
lífsgildi haldast þar löngum
dyggilega í hendur. Of mikil
áhersla verður ekki lögð á það,
að í fornsögumar hefir þjóð vor
aldrei til langframa reynst ein- j soti næring og þrótt til fram-
staklingum eða þjóðum ham-
ingjuspor. Það hefir altaf hefnt
sín grimmilega, að afneita hinu
besta í sjálfum sér, í ætt sinni
og arfleifð, og gerast hermi-
kráka annara. Slíkt er einhver
greiðasta leiðin niður á jafn-
sléttu meðalmenskunnar og all-
ar götur niður í djúp gleymsk-
unnar.
Skáldið Stephan G. Stephans-
son hefir fært þessa hugsun í
snildarlegan og kjarnmikinn
búning í kvæðinu “Gróðabrögð”.
sóknar á liðnum öldum; þær
hafa einnig verið öðrum þjóð-
um nægtabrunnur. í því tilliti
nægir að minna á, hver orku-
lind fornsöguraar íslenzku
reyndust frændum vorum Norð-
mönnum í sjálfstæðis-baráttu
þeirra á öldinni, sem leið. Og
vel megum vér þá íslendingar
hafa það hugfast, að gnægð
lífsvatns er enn að finna í
brunninum þeim. Prófessor
Halvdan Koht, (einhver allra
fremsti sagnfræðingur Norð-
Honum skildist fyllilega, að það manna, núli’fandi, bendir rétti-
er ekki einhlýtt til varanlegrar j lega á það í upphafi hinnar
auðsöfnunar að afla sér fjár; eftirtektarverðu bókar sinnar
um hitt er ekki minna vert, að um fornsögur vorar (The Old
menn kunni að gæta fengins Norse Sagas, 1931), að fæst rit
f jár, svo sem fornkveðið er. Ligg j miðaldanna séu við skap nútíð-
ur í augum uppi, að sú megin- arlesenda; jafn réttilega bætir
regla á engu síður við öflun og hann því við, að það sé einmitt
varðveislu andlegra verðmæ^a hið furðulega um fornsögurnar
heldur en við auðsöfnun í venju- íslenzku, að þær séu þann dag í
legri merkingu. Enda þarf eng- dag lifandi bókmentir, og finni
inn að draga í efa, að umhyggj-, því frjósaman jarðveg hjá les-
an fyrir andlegum gróða, ótt-1 endum vorrar tíðar engu síðar
inn við hið menningarlega tap, I en fyr á öldum. Sjálfur hefi eg
var efst í hug skáldsiris þegar
hann orti þetta ágætis-kvæði
sitt. Meðal annars farast honum
svo orð:
í tvent skiftast gróðabrögð:
gæzluna og aflann—
en geymslan snýst þrátt upp í
vandræða-kaflann
eins flókinn um menning sem
fé.
Því byggja oft ættlerar fræg-
ustu feðra
in fallandi vé.
reynt, að þetta er ekki talað út
í bláinn; eg hefi farið yfir Njáls;
sögu, í enskri þýðingu, með
nemendum, sem ekki voru af
íslenzkum uppruna, né heldur
af norrænum ættstofni, og séð
þá hrífast af mikilleik atburð-
anna og snildinni á frásögninni.
Má þá ætla, að þeir, sem af
íslenzku bergi eru brotnir, finni
í þeim ritum eitthvað vert að-
dáunar, sé hugur þeirra laðað-
ur að snildarverkum fornrita
vorra.
Það leiðir af annara loftunga að
vera,
en lítið og ekkert úr sínum hlut
gera.
Það lækkar. Menn hefjast við
hitt,
að horfast í augu við hátignir
allar
og hagræða um sitt.
Að skreyta sig glingri frá er-
lendum álfum.
er örvasans fávit, en týna sér
hálfum.
Því tap er hvert góðyrði gleymt.
En manndáð sú hagsælir heimili
og nágrend,
sem hnoss sín fékk geymd.”
Með þessa heilnæmu kenn-
ing í huga, að menn vaxi af því
andlega, að varðveita erfðagull
sitt og gersemar, er það engin
tímaeyðsla, að rifja upp fyrir
sér stuttiega í hvérju vorar ís-
lenzku er?ðir eru éinkum fólg-
nar; ekki til þess, að vér fyll-
umst hroka, heldur til hins, ef
verða mætti, að auka oss skiln-
ing á arfleifð vorri og heilbrigð-
an metnað vorn. Oss íslending-
Ekki er minni andleg nautn
að því, að setjast við fætur
skálda Eddu-kvæðanna og nema
af þeim ljóðspeki of lífsspeki.
Litauðugar og stórféldar eru
þær myndir, sem brugðið er upp
í “Völuspá” af uppruna og
endilokum veraldar og örlögum
mannanna barna. Mikið mann-
vit, “hyggindi, sem í hag koma”,
geyma “Hávamál”. Björtum
geislum stafa þau inn á sálar-
djúp forfeðra vorra; og við
bjarmann af því Ijósi verður oss
greiðar, að ráða rúnir vors
eigin sálarlífs. Hinu ber eigi
að neita, að í fornkvæðum vor-
um liggur gullið, jafnaðarlega,
hvergi nærri eins laust fyrir og
í fornsögum vorum.
Menn þekkjast af vinum sín-
um, segir talshátturinn. Bók-
mentiraar þekkjast einnig af
sínum aðdáendum. Eins og oft
hefir verið bent á —- en það er
þess virði að endurtakast —
hafa það einmitt verið margir
hinir ágætustu og fjölmentuð-
ustu menn erlendir, sem: ást-
fóstri hafa tekið við fornbók-
mentirnar íslenzku; óneitanlega
eru það þeim hin ákjósanleg-